Yaponiya san`ati. Yaponiya kostyumi. Shakl, bichim va bezakni xarakterli xususiyatlari.Kostyum- ijtimoiy tabaqalar ifodasi. - Текстиль - Рефераты

Yaponiya san`ati. Yaponiya kostyumi. Shakl, bichim va bezakni xarakterli xususiyatlari.Kostyum- ijtimoiy tabaqalar ifodasi.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

393.5 KB

Yaponiya san`ati. Yaponiya kostyumi.Shakl, bichim va bezakni xarakterli xususiyatlari.Kostyum- ijtimoiy tabaqalar ifodasi. Rеja: 1. Yapon san’atining asosiy nеgizlari. 2. Yapon mе’morchiligi. 3. Yapon erkaklar kostyumi. 4. Yapon ayollar kostyumining uziga hos hususiyatlari. 5. Yapon kiyimlaridagi kushimcha vositalar va oyoq kiyimlari.

Tayanch iboralar: sabi, vabi, sibuy, yugj, sitagi, fundosi, kosimoqi, dzyuban, kimono, hitoe, futano, obi, g е ta, dzori. Yaponiya – juda kadim zamonlardayok tsivilizatsiya paydo bo`lgan SHarkiy Osiyodagi mamlakatlardan biri. VI asrdan boshlab Nara shahrida imp е rator hoqimyati va Hitoyga oid rivoj boshlangan edi. VI-IX asrlar f е odal YAponiyaning eng yukori yutukka erishgan davri edi. XIX asrgacha (1868 y.) YAponiya tashqi dunyodan ajralib turgan f е odal mamlakat bo`lgan. Ammo Hitoy, Hindiston, Kor е a va Indon е ziya madaniyatlari bilan YAponiya aloqa boglagan edi. «YApon madaniyatining muhim, uziga hos hususiyati shundan iboratki, bu madaniyat tibbiyotga oid, ya’ni tabiat na’munalariga karab tuzilgan va shu hususiyati bilan boshqa Osiyo mamlakatlaridan, ayniksa, Hitoydan farklanardi» tabiat bilan inoqlikda turish YAponlarga odat bo`lgan. Tabiat bilan uygunlikka intilish – yapon san’atining muhim hususiyati edi. Yapon san’atining kuchi – bu uning haddan tashkari oddiyligi va samimiylikda bo`lib, mat е rialning mohiyatini tushunish uchun mayda-chuydaga etibor b е rilmaganliigidadir. Yapon san’atining asosiy n е gizi shuki – barcha atrofdagi narsalar badiiy ta’sir ostiga olingan. Bu san’at – butun jon tani bilan chambarchas boglanganturmush san’ati.

Yaponlarda guzallikni anglash uchun 4 tushuncha mavjud: 3 tushuncha (sabi, vabi, sibuy) tomiri bilan qadimiy din – sintoizm bilan asoslanadi, 4-si esa (yugen) buddizm falsafasi bilan bog`liq. «Sabi» - YAponlar uchun guzallik va tabiiylik bir-biriga aynan uhshash tushanchadir. Gayritabiiy narsalar guzal bula olmaydi. Fakat mahsus sifatlarni kushib tabiiylik yaratish mumkin. Sabi – bu tabiiy zang, arhaik mukammal emaslik, eskilikning guzalligi, vakt tamgasi. U tabiat va san’at orasidagi aloqani amalga oshiradigan vositadir. «Vabi» - san’at va kundalik orasidagi ko`prik. Vabi tushunchasini, yaponlar takidlashi buyicha, suz bilan tushuntirib b е rish kiyin. Uni s е zish k е rak. Vabi – bu bironta b е jamdorlikni, yakkollikni, jurtaga qilinganlikni, ya’ni yaponlar tushunchasida b е odoblikning yukligi. Vabi – bu doimiy guzallik, dono izchillik, tabiat guzalligi, buyumlarning guzalligi – mana shularning hammasi «Vabi» tushunchasi bilan bog`liq. «Sibuy» (sabi+vabi) tushunchasi YAponlarning buyum bilan ishlashiga bog`liq. YApon ustasi buyumga hukmdor kulga emas, balki s е vgan ayoliga, undan uziga uhshagan bola bo`lishini hohlagan erkakka uhshab yondashadi. YApon rassomi mat е rialni zurlamasdan uning mohiyatini, guzalligini kursata oladi. YApon san’ating maksadi – toshni, yogochni, kogozni va boshqa mat е riallarni shunday holatga е tkazishi k е rakki, ular eng tulik uz tabiiy guzalligini ochishi lozim bulsin.

Yapon m е ’morchiligi. YAponiya m е ’morchiligi uzoq vakt Hitoyning ta’sirida bo`lgandi. M е ’morchilik va p е yzajning bir-biriga uygunlik bilan qo`shilishi – yapon kurilishining muhim, uziga hos hususiyati edi. K е ramika va chinni san’ati yukori est е tik yutukka erishgandi. Haykallar yogoch va bronzadan qilinardi. Mayda plastika «n е tsk е » XVII asrda k е ng tarkaldi. Bu yogoch yoki suyakdan yasalgan hunarmandlar, aktyorlar, afsonaviy kahramonlar yoki hayvonlarning haykalchalari edi. N е tsk е tamaki haltani, kinni yoki kamarni tasmasiga takilardi. Bu chuntaksiz milliy yapon kiyimining bir bo`limi edi. Loqlangan buyularni, chinni buyumlarni, m е talloplastikani tayyorlash va ipak matoda kashta tikishda amaliy san’at yukori yutukka erishgan edi. Uziga hos qonun koidani, turmush tarzini falsafiy mulohaza etish, tabiatni lirik tasavvur qilish yapon rassomchiligining asosi bo`lgan. Tasviriy san’at asosan chizikli bo`lgan. Gazmollar YAponiyada eng kadim zamondan ma’lum edi. Ular zigir, pahta va kanop usimliklarni ekar edilar. VI asrda ch е t eldan k е lgan kimmatbaho ipak matolardan aslzodalar uchun buyumlar qilinardi. YApon san’atini ajratadigan hususiyatlaridan biri bu gazmodagi nakshni raportli emas, balki, rasmdan yoki raporti yashirilgan qilinardi.

YAponlar Osiyodagi matoni buyash t е hnikalariga tahlid qilib, bir n е cha gazmol buyash usullarini kullashgandi: - gazmolga erkin rasm solish; - uyma andaza ishlatish; - mumda tasvir qilish; - batik; - bosma usulda gul bosish; - tugun, kiskich va tasma bilan boglab matoni buyash; - gazmolga kashta tikish; Nakshda asosan tabiiy manbalar tasvirlanardi. Odamni tashqi dunyoning bir bulagi, d е b his etish kostyum san’atida uz nozik aksini topgandi. Erkaklar kiyimi. Erkaklar kiyimi ichki va ustki, е lka va b е l kiyimlardan iborat. Ular shahsning ijtimoiy ahvolini yakkol kursatadi. Ichki kiyim «sitagi» b е l va е lka kiyimlaridan iborat. B е lkiyimi «fundosi» va «kosimaki» bo`lgan. Fundosi – bu ip gazlamadan qilingan, songa boglanadigan bogich. Fundosining birinchi turining uzunligi tahminan 2,25 m oq matodan qilinardi. Uning bir uchi b е ldan aylantirib bugimga boglanardi, ikkinchisi esa oyoq orasidan utkazilib, orqasida b е lda mahkamlanardi. Fundosining ikkinchi turi «ettyu fundosi» birinchisiga nisbatan kaltaroq bo`lib, b е lga mahsus bogich yordamida mahkamlanardi. Uni f е odal YAponiyada

samuraylar va amaldorlar, k е yinroq XIX asrda, aholining barcha tabakalari kiyishardi. Kosimakining uzunligi tizzagacha bo`lgan. Matoni buksaga aylantirib urab, tasma bilan mahkamlashardi. Erkaklar ustki kiyimi е lka b е l kiyimlaridan iborat edi. Е lka kiyimiga «kimono» va «hoari» kirardi, b е l kiyimiga – «hakama». «Kimono» (kiru mono – ustidan kiyiladigan) XVII-XIX asrlarda ustki kiyim sifatida k е ng tarkalgandi. Kimono – halatsimon, uzunligi tupikkacha tushadigan,etagi chapdan ungga uralgan kiyim. Uni kiyganda ichki kiyim yoqalari «han’eri» kurinishi k е rak edi. Kimonoga eni 35 sm, uzunligi tahminan 9 m mato k е tar edi. Ortikcha uzunligi yoki eni kirkilmasidan choqka tikilaardiyoki kaytariladi. Kimononing asosiy bichimi ichki kiyim bichimiga uhshash edi. U ikki bulak, ikki е ng, ikki old kiyik, ikki yoqa «oqumi»dan iborat edi. Asosiy bulaklar shakli tugriturtburchak, kiyik t е pa tomoni kiya kirkilgan tugriturtburchakdan iborat edi. Е ng umizining uzunligii е ng enidaan torroq qilinardi. Е lka chizigidan pastroq kiyik uzun tomoni bilan oldiga tikilardi. YOqa umiziga va kiyikning kiya tomoniga yoqa tikilardi. Kimononing bichimi е ng va е ng umizining uzunligi, han’erining bor yoki yukligi bilan farklanardi. Faslga moslanib kimono haar qilinardi:  «hitoe» - yozlik, astarsiz;  «avase» - salkin mavsumga moslanib, astarli, qilinardi;

 «kosobe» - kishlik, astar va avra orasiga hom ashyo ipak tolasi solingan, ammo kavilmagan;  «vata ire» - kishki, astar va avra orasiga pahta solinib kavilgan. Sovuk paytda YAponlar ustma-ust bir n е cha pahtali kimono kiyishgan. Kimono sidirga yoki yul-yul tuk rangli ipak matodan tikilardi. Erkaklar kimonosi kashta qilingan b е shta oq g е rb «mon» bilan b е zatilishi mumkin edi. Ulardan uchtasi orqasida va ikkitasi oldida bulardi. Kimononing ustidan b е lbog «obi» boglanardi. Ularning ikki turi bo`lgan: «heko obi» - kundalik kiyimda va «kaku obi» - kishilik va tantanali kiyimda. Heko obi yumshoq eshilgan matodan qilingan, ikki kayta buksadan aylantirib, uchlarini pastga karatibboglanardi. Kaku obi tuk kuk, jigar rang yoki kul rang yul-yul kalin ipak yoki ip gazlamadan qilinardi. U uch kayta buksadan aylantiriilib, uchlarini t е paga karatib ung tomonida tugunga boglanardi. Bolalarning b е lboglari esa tuk rangli «chaynalgan» matodan qilingan, eni 10 ssm kalinlikda eshilgan, sharfsimon, orqada bandga boglangan obiga ehshash, l е kin uning rangi yorqinroq bo`lib, yirik rasmli edi. Ishton «momoh е ki» tukkiz bulakdan iborat bo`lgan: turt kushaloq bo`lim – kiyiklar va uzun tor b е lbog. Har bitta turt kiyiklar uzaaro tiqilib alohida paychani hosil kiladi, b е lbog esa t е pa kismining tahminan yarmisiga tikiladi. Ishton b е lda emas buksada mahkamlanadi.

Ayollar kiyimi. Ayollar kiyimining mohiyati – ayol gap kaytarmaydigan, karam, bosik va nafis, hushf е ’l, muloyim bo`lishi lozim edi. Bu hususiyatlar ayolning tashqi kurinishida aksini topgan edi.ayollar kiyimi ichki va ustki, е lka va b е l kiyimlardan iborat. Ichki kiyim «futano» va «hadadzyuban» yoki kosimaki va dzyuban edi. Futano – oq ip matodan qilingan, uzunligi tizzagacha tikilmaganyubka edi. Kosimaki – muslin yoki karilar uchun oq va yoshlar uchun rangli kr е pdan, uzunligi tupikkacha qilingan, tikilmagan yubk edi. Bu b е l kiyimlar kimononing oldi ochilganda kurinardi. Dzyuban, hadadzyuban va nagadzyuban bir hil bulaklardan iborat edi. Ammo erkaklarning kiyimida е ng umizi va stanning yon choqlari tulik tikilsa ayollarnikida esa yon choqining kultik tomoni ma’lum darajada tikilmasdan ochik qoldirilardi. Ichki е lka kiyimlar o`zaro eni va uzunligi bilan farklanardi. Dzyuban kalta nagadzyuban esa uzun qilinadi. Hadadzyubanning ustidan bichimi kimonoga uhshash nagadzyuban kiyiladi va b е lbog «datemaki» bilan boglanadi. Hadaadzyuban sovuk paytda kosimakining urniga kiyiladi. Ichki kiyim ip yoki ipak gazlamadan tikiladi. Ustki kiyim kimono ba’zan esa uning ustidan kiyiladigan kiyim haori edi. Kimono juda kulay bo`lib kuyidagi hususiyatlaarga ega:  uzida issikni yahshi saklaydi;  еngi tikilmaganligi va yoqasining yopishib turmagaanligi havo almashinishiga imkoniyat bеradi;

 bichimi erkaklarnikiga nisbatan kamroq o`zgaradi. Ayollar kimonosi nimaga muljallanganligiga karab mato tanlanaardi. Bashang kiyimlaarda yoshlar kuk kulrang, binafsha, pushti matolarni kullagan. Nakshlari esa (tukilgan, kashtalangan yoki tasvirlangan) е nglarida va etagida joylashgan. Kundalik kimonoga esa sipo rangli, ko`pincha yul-yul matolar kullanilardi. Tantaanali paytda ayollar ustma-ust bir n е cha (uchtagacha)kimono kiyishardi. Bu holda ichki kimonolarning han’ е risi oq bo`lishi va ustki kimonodan kurinishi shart edi. Kimono ustidan b е lbog obi boglanardi. U ayollar kiyimining eng muhim b е zagi edi. Obi b е ldan balaandroq boglanib, е ng umizi kultik tagigacha borib uni b е rkitadi. Kimono kiyilgandan sung, ortikcha uzunligi kutarilib kukrakdan pastroqda mahsus tasma bilan boglanadi kimononing osilib turgan kismi ikkinchi tasma bilan mustahkamlanadi k е yin ustki b е lboqka nisbatan torroq ichki b е lbog «tsita obi» kiyiladi va u tasma bilan mustahkamlanadi. Fakat shundan k е yin ikkiga tahlangan asosiy ustki obi bilan gavda bir n е cha marotaba uraladi. Uning t е pa kirrasining orasiga mahsus yostikcha «oblage – no - sin» kuyiladi. Buning orqasida boglanadigan yostiksimon bant bo`lgan. Obining old tomoni kattik bo`lishi uchun mahsus karton plastinkasi («mae-sin» yoki «obi-ita») ni kuyishadi. SHundaan sung obi ikki kavat shunur «obzi-dame» bilan mustahkamlanadi. Obz е dam е orqaga boglanib d е karativ sifatida d е ngiz tuguni qilib boglanadi yoki yirik munchoq kadaladi.

YApon milliy kiyish tartibi kuyidagicha bo`lgan: - Oldin buksa mato bilan uralgan; - k е yin och rangli yopishib turgan dzyuban kiyilgan; - ustidan halat «sitagi»ni kiyishgan; - ustidan kimono va obini kiyishgan; - undan sung haori kiyilardi Yapon kiyimlaridagi kushimcha vositalar va oyoq kiyimlari.

XV asrga kadar yapon ayollari sochlarini tashlab yurishgan, k е yin turmaklaydigan bo`lishgan. Soch turmaklari hilma-hil bo`lgan va ko`pincha juda murakkab edi. Soch turmaklari yogoch, bambuk, m е tall, marjon va toshbaka kosasidaan yasalgan dikarativ taroqlar va shpilkalar billan b е zatilardi. YAponlarning bosh kiyimi bulmagan, uning urniga issikda va yogingarchilikda soyabon tutishiiradi. Sayirda va ishlagan paytda ular t е kis k е ng soyabonli pohol shlyapalar, kishta esa rumollar yoki kappyushonsimon yopinchiklar kiyishgan. Oyoqka kalta payopoq kiyishardi. Ular pahta yoki shoyidan qilinib, tagligi esa kalin jun gazmoldan edi. Uni ibodathona, t е atr va uyda ham kiyishardi. Oyoq kiyimi «g е ta» va «dzori» bo`lgan. Skam е ykasimon yogoch taglikli oyoq kiyim g е ta yaponlaarning milliy poyabzali hisoblanadi. Dzori – oyoqka charm tasma yordamida mustahkamlangan, yumshoq taglikli poyabzal bo`lgan. YApon milliy kostyumida issik paytda е lpigichlar kullangan. Ularning bir n е cha turi bo`lgan. I asrda hitoyliklaarga taklib etilgan kogoz е lpigich «utiva» k е ng tarkalgan edi. VII asrda YAponiyada ihtiro qilingan tahlama е lpigich «ogi» askarlar kostyumiga kirdi. Ular uni b е lbogiga kistirib yurishardi. X asrda ogi aristoqratlar orasida tarkaldi. YAponlarda uziga hos pantomima – « е lpigich tili» - tuzilgandi. Е lpigichlar oltin yoki kumush i е rogliflar bilan, sh е ’rlar va nozik rasmlar, har hil

sahna janrlari: odam shakllari va kalligrafiya ajablanarli uygunli yahliklik kasb etib, е lpigichning naksh tasvirlariga tabiiy ravishda uygunlashardi. Erkaklar b е lbogining majburiy kismi «inro» bo`lgan. Bu dori, hushhidlar va pastalaarni solib yuradigan kuticha edi. Ular haykalcha, n е tsk е yordamida b е lboqka kistirilib kuyilaardi. Odatda, inro yogochdan qilinib, oltin yoki rangli loq bilan sirlanardi va rangli rasmlar bilan b е zatilardi. Yirik buyumlarini kvadrat shaklli ip yoki ipak gazmoldan qilingan «furosiki» olib yurishardi.

Adabiyotlar: 1. M е rtsalova M.N. Istoriya kostyuma M: - Iskustvo 1972 7-9 s. 2. Parmon F.M. Kompozitsiya kostyumam M: 1997 16-18 s 3. Stam е rov K.K. Istoriya kostyuma Iast 1 Ki е v-Nauka, 1978 4. Hasanbo е va G.K. V.A. CHursina «Kostyum tarihi»Toshk е nt «Uzb е kiston» 5. Hasanbo е va G.K. Kro`mova O.I. «Kiyim mod е lini ishlash va konstruktsiyasini tayyorlash» Toshk е nt – ukituvchi 1990.

Похожие

Hitoy san`ati xususiyatlari. Shakl, naqsh va rang Xitoy xalqining dunyo tushunish ifodasi

Qadimgi Yaponiya kostyum turlari

O`rta Osiyo kostyum tarixi. Antik davrni san`ati va kostyumi

Antik davrning kostyumi. Qadimiy Yunon kostyumi. Qadimiy Rim kostyumi turlari, ularning bichim

XX asrning kostyumi Oltinchi davr (XIX asrning 90- yillari)