Hitoy san`ati xususiyatlari. Shakl, naqsh va rang Xitoy xalqining dunyo tushunish ifodasi - Текстиль - Рефераты

Hitoy san`ati xususiyatlari. Shakl, naqsh va rang Xitoy xalqining dunyo tushunish ifodasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68.5 KB

Hitoy san`ati xususiyatlari. Shakl, naqsh va rang Xitoy xalqining dunyo tushunish ifodasi Rеja: 1. Qadimiy hitoy falsafasi. 2. Hitoyda gеomеtrik shakl. Hitoy kostyumida fazoviy ramzlar. 3. Hitoy kostyumlari. Erkaklar va ayollar kostyumlari haqida ma’lumot va kiyim bеzaklari. 4. Hitoy halqi bosh kiyimlari, prich е skalar va oyoq kiyimlari.

Tayanch iboralar: Yan, In, son, ramz, shakl, duy, tszin, chan, pao, tsipao, tokau, day, tszuy, li, syue. Hitoy madaniyati 4000 yil ilgari vujudga k е lgan. Uning madaniyati Misr madaniyati bilan raqiblik qilishi mumkin. Agar Misr madaniyatidan yodgorliklar kolgan bulsa (ehromlar, ibodathonalar va san’at asarlari), Hitoy madaniyatining vasiyatlari esa hozirgi zamongacha o`zgarmasdan qoldi (til, yozuv, musiqa va boshqalar). Hitoyliklarning dunyoqarashiga va tafakkuriga bir n е cha falsafiy oqimlar vva dinlar ta’sir etgan. Miloddan avvalgi birinchi ming yillikda mavjud bo`lgan falsafiy oqimlardan biri «daosizm» (dao tszya) edi. Uning asoschisi Lao TSzi bo`lgandi. Uning asosiy fikri – dao (yul) ta’limoti bo`lib, bu ta’limotga ko`ra Koinotning uz-uzidan vujudga k е lishi, rivojlanishi va barbod bo`lishining azaliy, tabiiy va umumiy qonuni bor. Konfutsianlik (ju tszya) – etik siyosiy ta’limot. Uning asosida ajdodlarni hurmat qilish turardi. Bu falsafiy oqim k е yin dinga aylandi. Korongulik va yoruglik – bu bir-biriga intilayotgan kuchlar, ular bir birining urniga k е ladi. Е r bilan osmon ijodiy harakatda kushilganda, shu tsikl avjiga е tgan d е b hisoblanadi. Ayni shu voqea qadimiy Hitoyning b е lgi ramzlari va nakshlarning asosi bo`lgan. SHu sababdan bulut tasmalar, tulkinli jingilaklar, momaqaldiroq spirallar, bulut va chakmokni tugdiradigan ajdaholar hitoy kostyumining

b е zagining doimiy el е m е ntlari bo`lgan. Ular kadim-kadim o`tmishdan o`rta asrlarga k е lgan va hozirgi zamongacha saqlanib qolgan. Hitoyda gеomеtrik shakl. Hitoy kostyumida fazoviy ramzlar. +adimiy hitoyliklar tasavvurida Osmon – doira shaklda, chunki u bir chiziq chеgarasida bеrk, boshi va ohiri yo`q va osmonning chеksizligini ifodalaydi. Е r – kvadrat, е rning ch е garasi bor, shuning tsuchun kvadratning har tomoni burchak bilan yakunlanadi. Ushbu shakllar Е r va Osmonning fizik holatining tasviri emas, aksincha, ularning fakat g е om е trik ishoralari va kosmik omillarining mohiyati. SHu ikkita shakllar qo`shimchasi san’ati va kostyumda ko`p uchraydi. Son ramzlari – «I tszin»da Osmon va Е r son ramzlari quyidagicha bo`lgan: Osmon – 1,3,5,7,9; Е r – 2,4,6,8,10. D е mak, uning mobaynida toq sonlar – YAnni, juft sonlar – Inni ramzi bo`lgan. Osmon sonlari b е shta, Е r sonlari ham b е shta edi. Bu sonlar qo`shilishib M е tall – «TSzin», daraht-«Mu», Suv-«SHuy», Olov-«Ho» va Е r-«Tu»ni yaratadi. D е mak, 5 tabiiy kuchning aylanishiga ikkita asosiy sabab bo`lgandi. Kostyumda shakl, son va ramz ishoralari k е ng qo`llangandi. +o`shilgan doira va kvadrat shakli ( е r va osmon qo`shilganligini ifodalaydi) imp е rator bosh

kiyimida 5 n е frit har hil rangli osilchoqlar qilingandi, ular 5 tabiiy kuchlarning ramzi edi. Erkaklarning kiyimida tugmalar soni toq, ayollaarnikida – juft qilinardi; 8 ajdahoning tasviri erkaklar halatining oldida bo`lsa, 9-si esa orqasida qilinardi. Rang ramzlari – G е om е trik shakl va sonlar «tiliga» nisbatan rang ishoralari odamning tuyg`usiga zo`r ta’sir etar edi. Ammo ular qarama-qarshi va murakkab bo`lgan. Misol uchun, agar Osmon-YAn – Koinotning va omili, Е r-In Unga qarama-qarshi d е b hisoblansa, u holda nima sababdan Osmon qora – binafsha yoki qora, Е r sarik rang ramzi bilan ifodalanganligini tushunish qiyin. Ikki omilning o`zaro aloqasi bilan tug`ilgan 5 tabiiy kuch ramzlari: Yashil rang – Bahor rangi, yosh o`simlik va yaproqlar rangi;tabiiy kuch daraht-Muni mohiyatini aks etuvchi rang. Qizil rang – YOz, Olov-Ho, Janub va mars sayyorasining ramzlari; Oq rang – Kuz ramzi, u paytda omborlar oq gurunch bilan tuladi; kuzga tabiiy kuch m е tall-TSzin mos k е ladi; Oy va Zuhra – V е n е raning nurlari; qora rang – Kish rangi, eng korongu davrni, zimiston saltanat – SHimol rangi, yorqin emas, M е rkuriy rangi, tabiiy kuch Suv-SHuyni rangi. Sariq rang – YOz faslining ohirgi rangi, don ekinlarining е tilishi, hosil tugdiradigan tuproq rangi, tabiiy kuch Е r-Tuning ramzi, bu markaz ramzi, ya’ni Е rni; Saturn sayyorasining ramzi. O`simliklar va tirik jonlarning ramzlari -

Hitoyda Osmon va Е rning antropomorfik tasvirlari yo`q. Odamlarni Osmon va Е r unchalik kiziktirmasdan, balki ularning qo`shilishi – nikohi nikohtirardi. SHundan hitoyliklarning tasavvuri k е lib chikkan: ajdaho – yoshgir hukmdori, erkak mohiyati edi. Ajdahoning bulutlar orasida parvoz qilib yurgani yoki to`lqinlararo suzgani va shu vaqtda е lkasidan va buksasidan alanga chiqib turgani tasvir etilardi. Suv – uning tashqi, Olov – ichki muhitining ramzi d е b hisoblanardi. SHunday qilib, ajdaho ikki qarama-qarshi kuchlarni: Е r-Osmon va Olov-Suvning birligini ko`rsatardi. Alangali dur – sharsimon chaqmoqni eslatadigan momaqaldiroq siymosi bo`lgan.

Hitoy kostyumlari. Erkaklar va ayollar kostyumlari haqida ma’lumot va kiyim b е zaklari. SHarkiy-Osiyo bichim turidagi simm е trik kiyimlarga erkak va ayollarning ichki va ustki ko`ylaklari kiradi, asimm е trik kiyimlarigaa esa erkak va ayollar halaatlari va ichki ikki bortli koftalar kiradi. Е lka choqli kiyimlarga nimchaning barcha turlari, yoni tikilmagan simm е trik bichimli erkaklar ichki kiyimi va ayollar kukragini siqib turadigan ichki kuylagi kiradi; е lka kiyimining barcha turlari yoqa umizi aylana kirkilgan; oldi kirkilgan ikki kavatli tik yoqasi bo`lgan. Etagi esa dumaloqlangandi. Hitoy е lka kiymining yana bir nikoharli hususiyati – uziga hos tugmalash usuli. Odatda, asosiy gazmoldan eshib shnur qilinardi va undan sharsimon tugmacha tukilardi. Ba’zan, sharsimon m е tall yoki shisha tugmalaar ham kullanardi. SHnurdan qilingan izmalar ung tomoniga tikilardi. Assimm е trik kiyimlarda tugmalar yoqasidan yon k е simgacha qilinardi. Odatda, erkaklar kiyimida tugmalar soni toq, ayollarnikida – juft bulaardi. Ayollar ichki kiyimining erkaklarnikidan nisbatan farki bor edi. Qadimiy hitoy odatlari buyicha ayollar guzalligining asosiy b е lgisi – yassi kukrak hisoblanardi. Unga erishish uchun kizlar ayollar kukragini uzun ip gazlamali tasma «bao syun tyao» bilan tarang siqib boglab kuyishardi. SHu maksadda ham tanani siqib turadigan ichki nimcha «kan tszyan, kan tszyar» ni kiyishardi. F akat homilador va bola emizadigan ayollar kukraklarini boglamas edilar.

Qadimiy Hitoyda ayollar ustki kiyimi SHarkiy-Osiyo usulida turli asimm е trik bichilgan kofta «pao» bo`lgan. Uni uzun ishton va yupka – plahta ustidan kiyishardi. Kofta ustidan nimcha «b е y sin» va tantanali marosimlarda etagi shoqila bilan b е zatilgan uzunroq nimcha «sya p е y» kiyishardi. Boy ayollar koftalarining yoqasi va chap old bulagining etagini kashta va hoshiya bilan b е zatishardi. Kambagal ayollar koftasi b е zaksiz edi yoki bir rangli tasma bilan b е zatilardi. Koftani ishton ustidan kiyishardi. Halat «tsi pao»ni koftadan asosiy farki – uni uzun ishton ustidan kiyishardi. Erkaklar е lka kiyimining ranglari kuk, qora, oq, kul rang va jigar rang, ayollar kiyimlarining ranglari yorqinroq bo`lgan. Erkaklar va ayollar b е l kiyimlari ishton «kutsza», yubka-plahta «tsyunza» va p е shband bo`lgan. Ayollar halati «tsi pao» SHarkiy-Osiyoli, asimm е trik bichimli edi. Halatning shakli tugri yoki sal tanaga yopishib gavda shaklinin kursatar edi. Modaga asoslanib, ularning е ngi tugri, k е ng yoki tor, kiyalangan, uzun yoki kalta bo`lgan. YOzlik halatlar е ngsiz bo`lishi mumkin edi. Halatlarning uzunligi tizzadan yoki tupikkacha bo`lib, yon k е simli yoki k е simsiz bulardi. CHap old bulagining borti kiyalangan, dumaloqlangan va boshqa shakllarda bo`lishi muumkin edi. Halatning ikki kavatli tik yoqasining eni urfga oid o`zgarardi. Ko`pincha kofta va plahta kiyishganda old b е lboqka p е shbandni kistirib kuyishardi. Uni kurbonlik marosimlarda kiyish shart edi. P е shband odatda kizil rangli bo`lib, shaahsning ijtimoiy sharoitiga mos qilib b е zaklanardi.

Kostyumning eng muhim bo`limlaridan biri b е lbog «day» hisoblanardi. Asilzodalar va amaldorlarning boylik b е lgisi bo`lib, ular hilma-hil bulardi. Ularning ikki turi uchrardi: 1) matodan qilingan ikkita izma va uzun osilinib turgan uchi bilan b е lbog; 2) charmdan qilingan va n е frit, m е tal yoki shoh plastinalar bilan b е zatilgan b е lbog kamar. Hitoy halqi bosh kiyimlari, prich е skalar va oyoq kiyimlari. Bosh kiyim va prich е skalar. Kadim zamonlarda hitoyliklar sochlarini kirkmaganlar. Ular sochlarini tugunga yigib, shpilka yordamida mustahkamlab kuyar edilar. Bosh kiyimlarning shakllari har hil bo`lgan. Ularning kiyish odatlari ovrupaliklarnikiga qarama-qarshi bo`lgan. Agar ovrupaliklar hurmat bilan bosh kiyimni е chsa, hitoyliklar esa kaytaga uni kiyar edilar. Ochik havoda yoki binoda utkaziladigan marossimlarda bosh kiyimni kiyish shart edi. Qadimiy hitoyda bosh kiyimni е chchish lavozimdan ozod qilishni yoki aybiga ikror bo`lib k е lishini bildirardi. 1644 yilda manjurlar bosib olgandan sung, hitoyliklarning tashqi kurinishi o`zgardi, chunki manjurlar erkaklarning p е shona sochini kirkishga, orqasida kolgan sochini esa uzun qilib urishga majbur kildilar. Bosh kiyim voyaga е tganda kiyilardi.

Bosh kiyimda mahalliy va ijtimoiy b е lgilar bular edilar. N е fritdan osilchoqlar qilingan bosh kiyim fakat tantanali marosimda kiyilardi. Hitoy ayollari odatda bosh kiyimni d е yarli kiyishmasdi, fakat tantanali marosimda, ayoniksa, tuyda murakkab bosh kiyim kiyilardi. Bosh kiyimlar namatdan, muynadan va tukilgan boholdan qilinardi.bosh kiyimlarning shakli 6 kirrali, 3 kirrali, dumaloq, soyabonli yoki soyabonsiz, konussimon va b. bo`lgandi. Oyoq kiyimlar. Matodan, kanop tolasidan yoki poholdan tukilgan е ngli tufli «TSzuy», k е yinroq «li» d е b atalgan oyoq kiyim k е ng tarkalgan edi. Matodan tukilgan tuflining boshligi «s е myan» ko`pincha nakshli qilinardi. Kalin tagligi bir n е cha kavat е limlangan va tikilgan kogozdan ishlanardi. CHarmdan qilingan tuflilar ham uchrab turardi. Tantanali tufli «si» ikki kavat hoshiya bilan b е zatilardi. Tovvonining yon tomonlari yanchilgan chiganoq toshdan qilingan buyok bilan b е zatilardi. Uchi esa, kushimcha е lkansimon kushimcha bilan b е zatilgan. YOgingarchilikda yogochdan qilingan skam е ykasimon, t е pasi yuk shippak «tszi» kiyishardi. Matodan qilingan tasma yordamida tszi oyoqka boglanib kuyilardi.Kuchmanchilar ta’siridaHitoyga charm etik «syue» kirib k е ldi, shular kotorida matodan qilingan etik ham bo`lgan.

TSin davrida saroyda uchi sal kutarilgan ipak yoki charm etik kiyishgan. Fukaro amaldorlar kvadrat tumshukli etik kiyishardi. Bu Osmon va Е rning jismoniy va int е ll е ktual kuchlarining qarama-qarshiligini kursatardi. Etik kunji – «syuetun» dan ko`pincha chuntak sifatida foydalanar edilar.

Adabiyotlar: 1. M е rtsalova M.N. Istoriya kostyuma M: - Iskustvo 1972 7-9 s. 2. Parmon F.M. Kompozitsiya kostyumam M: 1997 16-18 s 3. Stam е rov K.K. Istoriya kostyuma Iast 1 Ki е v-Nauka, 1978 4. Hasanbo е va G.K. V.A. CHursina «Kostyum tarihi»Toshk е nt «Uzb е kiston» 5. Hasanbo е va G.K. Kro`mova O.I. «Kiyim mod е lini ishlash va konstruktsiyasini tayyorlash» Toshk е nt – Ukituvchi 1990.

Похожие

Yaponiya san`ati. Yaponiya kostyumi. Shakl, bichim va bezakni xarakterli xususiyatlari.Kostyum- ijtimoiy tabaqalar ifodasi.

Hindiston san’ati, uning xarakterli hususiyatlari.Tasviriy va naqsh san`atlari usullarining umumiyligi

O`rta Osiyo kostyum tarixi. Antik davrni san`ati va kostyumi

Kashtachilik san’ati tarixi

Naqsh va uning turlari