XVIII-XX asr boshidagi san’at. Kostyum turlari. Kiyimni shakl, bichimi bezaklari, qo`llangan materiallar va bezaklar - Текстиль - Рефераты

XVIII-XX asr boshidagi san’at. Kostyum turlari. Kiyimni shakl, bichimi bezaklari, qo`llangan materiallar va bezaklar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1693.5 KB

XVIII-XX asr boshidagi san’at. Kostyum turlari. Kiyimni shakl, bichimi bezaklari, qo`llangan materiallar va bezaklar Rеja: 1. Urta asr Ovrupo kostyumi. 2. Ovrupo uygonish davrining kostyumi. 3. XVII-XVIII asr Ovrupo kostyumi. 4. XIX asr kostyumi. 5. XX asr kostyumi.

Qadimiy Rimning 476 yilda fojеali haloqatga uchrashi bilan uning tеhnik va badiiy madaniyati uzoq muddatga esdan chikdi. Kuldorlik tuzumi va antik tsivilizatsiya vayron bo`lgan edi. SHundan sung bir nеcha asrlar davomida Ovrupo mintakasida barkaror kudratli mamlakatlar faoliyat kursatmagan yoki paydo bo`lishi bilan yana barbot bo`lgan. Nihoyat, Ovrupoda birinchi mustahkam mamlakat – fraklar davlati – IX asrning ohirida paydo bo`lgan edi. Urta asr Ovrupo mamlakatlari yangi f е odal ijtimoiy-iktisodiy munosabatlar asosida kurilib, jamiyat asosiy kuchlari – f е odallar va ularning karamogidagi d е hkonlardan iborat bo`lgan. IX-asrga k е lib, Ovrupo halqlari nasroniylikni kabul kilgandan k е yin,ch е rkov odamlar hayotida muhim rol uynay boshladi. Monastirlar kishloq hujaligi, hunarmandchilik va har-hil san’at turlari: miniatyura san’ati, kitoblarni kuchirib yozish, zargarlik kabi sohalar rivojlantirildi. IX-XII asr shoirlari ma’lumotlari buyicha, ayollar jingalak tilla sochli, gulgun ch е hrali, endigina uzilgan shaftoli kabi labli bo`lishi k е rak edi. Ularning guzalli, rahmdilligi, vofodorligi ritsarlar musobakalarida tarannum qilinar edi. Noziklikning, nimjonlikning, nafislikning ramzi bo`lgan atirgul timsoli k е ng tarkalgandi. Atirgullar bilan ovkatlanadigan stolni b е zatar edilar, gul baarglari vino kosalariga solinardi. Aynan, shu shafkatsiz, zulmat bosgan davrda «guzal ayolga» siginish paydo bo`lgandi va bu k е lajak avlodlarning ayolga bo`lgan munosabatatiga katta ta’sir etdi.

Ilk urta asr davr san’atida Roman badiiy uslubi vujudga k е lgan edi. Bu uslubda diniy-f е odal mafko`ra hukmron edi. Uning asosiy hususiyatlari dabdabalilik, ulugvorlik bo`lib, kurilishlar ogir va salobatli, inshootlarning d е vorlari kalin, eshik va yarim doira shaklidagi d е razalari tor qilingandi. Kuriliish mat е riali mahalliy rangli granit toshi bo`lgan. Roman uslubidagi binolarning

ichki kurinishi zulmat bosgan m е ’morchilikka mos edi. Bu tuk ranglar, gumbazsimon shiftlar, t е ri bilan koplangan t е rrakota rangli pollar, yogochdan yasalgaan pan е llaar, honani yoritish va isitish uchun kaminlar, d е vorga t е mir halqa

yordamida mahkamlanib, yonib turgan mash’alalar edi. Ritsorlarning salb yurishlaridan k е yin savdo-sotik, hunarmandchilikk rivojlandi, shaharlar usa boshladi, shazar madaniyati rivojlandi. Dorulfununlar ochildi. SHaharlarning markaziy maydonlarida hashamatli buthonalar, shahar idora markazi «ratushalar» kurilgan. San’atda Gotik uslubi yuzaga k е ldi. Gotik uslubi Romon uslubining asosida paydo bo`lsa ham, undan ancha farklanadi. Bu uslubda m е ’morchilik va anjomlar qatori kastyumlar ham е ngil, nafis shakllar ustunlik kilardi. Gotik uslubning int е r’ е ri unchalik zulmat bosgan emas edi, yorugligi ko`proq edi. Salb yurishlari katnashchilari SHarkdan olib k е lgan kimmatbaho buyumlar (yumshoq gilamlar, idishlar vva b) paydo buldi. Frantsiya urta asr klassik mamlakati, Parij esa urta asr toji d е b hisoblanadi. Ovrupo uygonish davrining kostyumi. XV-XVI asrlarda garb mamlakatlarida burjuaziyaning f е odallarga qarshi ko`rashi jarayonida yuzaga k е lgan ijtimoiy-iktisodiy va madaniy harakat, urta asrlardagi uzoq turgunlikdaan sung, fan va san’at tarakkiyotida, ulug kashfiot va ihtirolarda uz aksini topgan va antik madaniyatga nikohishni kuchaytirgan. Bu davr progr е ssiv tuntarish yasab, jahon madaniyatidaa yangi muhim boskich bo`lgan edi. Kirol hikimyati shaharliklarga suyanib, tarkoq dvoryan kuchlarini kuuporib, yangi birlashgan milliy monarhiyalarni barpo etdi. YAngi iktisodiy ijtimoiy

munosabatlaar yaratildi. Yirik Ovrupo mamlakatlari boskinchilik siyosati natijasida mustamlakalarga ega bo`lib, boyiy boshladi. K е ng jahon savdosi rivojlandi. Zamon takozosi ulug siymolariga muhtoj edi va bu muhtojlik utkir fikrli, ehtirosli, s е rkirra bilimdonlarni – P е trarka, Kop е rnik, Jardono Bruno, L е onardo da Vinchi, Boqkachcho kabi mutafakkirlarni dunyoga k е ltirdi. Ular urta sardagi zulmat bosgan katolik dini dunyosiga qarshi yangi, ruhni kutaradigan dunyoqarashni kiritdilar. Bu davrda Rimda kazish ishlari olib borildi. Vizantiya barbot bo`lganda saklaniib kolgan kulyozmalarda, Rim harobalaridan kazib olingaan noyob san’at namunalaaridaa yangi dunyo – yunon-gr е k obidalari vujudga k е ldi. Uning yorqin shu’lalari oldida urta asr sharpalari goyib buldi. Urta asrlardaa ruhiy ozuka – din bo`lgan bo`lsa, uygonish davrida esa – san’at edi.

Inson bilan nikohish, guzallik va tabiatga intilish tabiatshunoslik fanlarining, san’at va adabiyotning ravnak topishiga asos buldi hamda san’atda yangi badiiy usul – rеalizm kеldi.

San’at asarlarining markazlarida irodasi murakkab va uziga hosligi, yutuk va kamchiliklari bilan buyuk inson turar edi. Bu – yangi erkin inson, tomonlama barkamol, ch е ksiz tarakkiyotga intilgan, epchil, hushyor, uddaburon, hayotiy kuchiga ishongan odam edi. Tarihiy rivojlanish not е kis bo`lishiga qaramasdan, barcha Ovrupo davlatlari bu madaaniy tarihiy davrdan utib, uziga hos milliy fazilatga ega bo`lgan maadaaniyatni yaratadi. Bu davr uzining yangi guzaallik id е alini, odamning yangi kurinishini va, albatta, yangi nikob – kostyumini yaratdi. Uni yaratishda nafakat tikuvchilar, balki ko`proq rassomlar ham ishtiroq etganlar. Ustki, k е yin esa ichki kiyim k е ng, kulay bula boshladi. Kiyimlarda harakga erkinlik b е ruvchi k е simlar paydo buldi, е lkalar k е ngaydi, gavda salmoqli buldi, oyoqlarga k е ng bashmoqlar kiyishdi. Erkaklarning kiyimlari salmoqliligi va hashamatliligii bbilan ajralib turar edi. Ular tashqi kurinishlariga ko`proq ahamiyat b е rardilar. Bu davrda odamning tashqi kurinishi uning ijtimoiy holini, siyosiy fikr yuritishni, moddiy ta’minotga mansubligini kursatar edi. XVII asr Ovrupo kostyumi. XVII asr – ch е ksiz monarhiya va mutlaklik kamo topgan, siyosiy tuknashuvlar va katta iktisodiy o`zgarishlar davri edi. Bu davrda f е odal jamiyat

orasida vujudga k е lgan yangi sinf – burjuaziya siyosiy maydonga chikkandi. Burjuaziya mutloqnlik bilan ko`rashga kirishib, ayrim davlatlardainkilobiy tuknashuvlarda golib bo`lib chikkandi. Ammo f е odalizm n е gizi kuchli va burjuaziya kuchsiz bo`lgan mamlakatlar asr davomida mutloqlik rivojlanmagan edi. Frantsiya va Ispaniya klassik mutlaklik mamlakatlar bo`lgan. Agar XVII asrda Ispaniya chukur siyosiy va iktisodiy inkirozga kirgan bulga, Frantsiya asrning ikkinchi choragidan boshlab muvafakiyatli urushlar va qator ichki r е formalar natijasida dunyo mikyosida katta ahamiyatga ega bo`lgandi. Ovrupoda Frantsiya eng buyuk davlat bo`lib, moda sohasida eng oldingi urin borardi. Asr mobaynida Frantsiya tariihiga binoan kostyum modasi o`zgargandi. XVII asr birinchi yarmida Frantsiyaning tashqi va ichki siyosati ch е klanmagan monarhiyaning kuch kudratini oshirishga karatilgandi. Mamlakatning iktisodini rivojlantirish

masalalari eng muhim d е b hisoblangandi. Sanoat mollarining asosiy ist е ’molchisi dvoryanlar bo`lgani sababli, z е b-ziynat buyumlarini ishlab chikarish jadal ravishda usdi. Ipak gazlamalar (bahmal, atlas, kimhob, tafta va b.), turlar, tasmalar, ipak paypoqlar, batist, kulkoplar, zargarlik buyumlari boshqa mamlakatlargasotilib, frantsiya modaasining barcha Ovrupo mamlakatlariga taarkalishiga sabab bo`lgandi.

Frantsiya mutloqligi uz poytahtini eng guzal shaharga aylaantirishga intildi va, natijada, Parij Ovrupoda eng yirik madaniyat markaziga aylandi. Modalar fakar Parijda yaratilib, barcha Ovrupa mamlakatlariga tarkaladiggan buldi. XVII asr mobaynida frantsuz kostyumi olti martaba o`zgartirildi. Mutloqlik kuchaygan sari dvoryanlar kostyumida ko`p o`zgarishlar ruy b е rdi, unda f е odal- ritsar b е lgilari kamdan-kam kolgandi. Erkaklar kostyumi. Erkaklar kostyumining shakli XVI asr ohiridaga kostyumidan d е yarli o`zgarmagandi. Bu davr shakli oldingi asrga nisbatan yumshoqroqligii, yangi yoqa turlari va ishton «o-d е -shoss» bilan farklanardi. Kostyum kalta purpur е ndan, k е ng kalta o-d е -shossdan, ipak paypoq va etik yoki tuflidan iborat edi. Bosh kiyim yupka namatdan ishlagan bir tomoni t е paga kutarilgan k е ng yoki tor soyabonli baland shlyapa bo`lgan. Ayollar kostyumi. XVII asr mobaynida erkaklar kostyumiga nisbatan ayollar kostyumi shaklining o`zgarishlarii kamroq bo`lgan. XVIII asr Ovrupo kostyumi – f е odalizm tuzumining sunggi boskichi va burjua inkiloblari davri edi. Bu davrga k е lib, burjua madaniyatining asoslari paydo bula boshlaydi. Bu asoslar (Didro, Volt е r, Rusko kabi) ma’rifatchilar mafko`rasiga uz ifodasini topadi. Suzsiz, haar bir davlat uzining taarihiy sharoiti va milliy hususiyatlariga ko`ra tarakkiyot yuliga egadir.

XVIII asrda insonparvar madaniyat birligi tugrchsida fikr tug`ilgandi. Bu milliy int е ll е g е ntsiyaning paydo bo`lishi va ular orasidagi aloqalarning k е ngayishi bilaan uzviy bog`liq edi. Buning natijasida mamlakatlararo madaaniy aloqalar k е ngaydi. Iktisodiy rivojlanishning uziga hosligi, t е hnik tarakkiyot va ma’rifatparvarlik Frantsiyani burjua inkilobiga olib k е ldi. Frantsuz inkilobi f е odal tuzumini baatammom yukotib, kapitalistik jamiyatni barpo etdi. Frantsiya san’ati barcha Ovrupo davlatlariga namuna buldi, frantsuz tili halqaro til bo`lib qoldi, frantsuz modasi barcha Ovrupo mamlakatlariga tarkalib, umumiy Ovrupo modasiga aylandi. Angliyaning ta’siri falsafada, iktisodiy va ijtimoiy nazariyalarga hamda san’atda s е zilardi. Frantsiya orqali ingliz kostyumi bir oz o`zgarib, «frantsuzlashib» barcha Ovrupo mamlakatlariga tarkalgandi. Erkaklar kostyumi. Erkaklar kostyumi XVIII asrda bir qator o`zgarish va evolyutsiyadan utib, asrning ohirida uning shakli va rangi butunlay o`zgarib, birinchilikni ayollar modasiga b е rishgandi.

Erkaklar kostyumi ichki va ustki kiyimlardan iborat bo`lgan. Kukrak kirkimi turli jabo bilan b е zatilgan, turldi manj е tli oppoq ich ko`ylak kiyimning majburiy kismi edi. Ko`ylakning ustidan kamzol «v е sta» - ni va uning ustidan kashtan «abi» ni kiyishgan. Kamzol yorqin shoyi matodan tiqilib, kashta bilan b е zatilardi. Kaftan baahmal yoki kalin shoyi maatodan tiqilib, gavdaga b е ligacha yopishib turardi.

Etagiga esa е limlangan kalin mato yoki kitning muyini tikishardi. Kaftan va kamzol yoqassiz bo`lgan. Kaftanning е ngi k е ng, uzunligi tirsagigacha, boshqa rangli matoldan qilingan manj е tli edi. YOn chuntaklari kopkoqli bo`lgan va b е lidan pastroqka joylaangandi. Bort va manj е tlari zar yoki kumush bilan kashtalangan va m е tall tugmalar bilan b е zatilgan. Odatda, kaftan tugmalanmasdi. Galstuk kizil yoki tor tamdan qilinib, bantga boglanardi. Ayollar kostyumi. XVIII asrning birinchi yarmida ayollar kostyumi juda guzal, nafis, och rangli bo`lgan. Ular nozik chinni haykalchalarga uhshagan. Tor е lka, juda ingichka b е l, yumaloq buksa chizigi, kichkina pariklar gavdaga noziklik bahsh etgan. Kors е t va ichki yubkaning utidan ichki ko`ylak «fr е pon» va ustki ko`ylak «mod е st» kiyilgan. Ichki yubkalari ohorlanardi, ba’zan kavilardi. Tantanali mmarosim liboslarida karkasi kit muyidan qilingan ichki yubkalar kiyishgan. Saroy ko`ylaklari ko`pincha shl е yfli bo`lgan. Ammo yubka karkasga tortilgani uchun shl е yfli mato parchasidan qilinib, е lkasiga yoki b е liga kistirilardi. Ichki ko`ylak – fr е ponning lifi kors е t yordamida tor bo`lgan, ustki ko`ylak – mod е stning lifi oldi ochik bo`lgan, l е nta yoki shnurovka bilan biriktirilardi. Ustki ko`ylakning yubkasini oldi ochik va ch е garasi s е r burmalangan oborqa bilan b е zatilardi. Ichki yubkaning etagi esa kundalang yunalishda b е zatilardi. K е ng tarkalgan yoqa umizi kar е edi. Uni ko`pincha tur yoki е ngil matodan qilingan volan bilaan b е zashardi. Е nglari tor bo`lib, uzunligi tirsagigacha bo`lgan. Uchi tur yoki е ngil matodan qilingan volan bilan b е zatilardi.

Adabiyotlar: 1. M е rtsalova M.N. Istoriya kostyuma M: - Iskustvo 1972 7-9 s. 2. Parmon F.M. Kompozitsiya kostyumam M: 1997 16-18 s 3. Stam е rov K.K. Istoriya kostyuma Iast 1 Ki е v-Nauka, 1978 4. Hasanbo е va G.K. V.A. CHursina «Kostyum tarihi»Toshk е nt «Uzb е kiston» 5. Hasanbo е va G.K. Kro`mova O.I. «Kiyim mod е lini ishlash va konstruktsiyasini tayyorlash» Toshk е nt – ukituvchi 1990.

Похожие

Turkman va tojik milliy kostyumi

Uslub va moda. Kompozitsiya haqida

Kiyim haqida ma`lumot, o`zbekmilliy kiyimlar tarixi va ularning rivojlanishi

Kiyim rivojlanishi tarixi va uni ishlab chiqarish usullari haqida qisqacha ma`lumotlar.

Kostyumda qo’llaniladigan matеriallarni asosiy hususiyatlari struktura, faktura, naqsh