Kiyim haqida ma`lumot, o`zbekmilliy kiyimlar tarixi va ularning rivojlanishi - Текстиль - Рефераты

Kiyim haqida ma`lumot, o`zbekmilliy kiyimlar tarixi va ularning rivojlanishi

Загружено в:

21.04.2023

Скачано:

0

Размер:

1734 KB

Kiyim haqida ma`lumot, o`zbekmilliy kiyimlar tarixi va ularning rivojlanishi Reja: 1. Kiyimning kelib chiqish tarixi 2. Kiyimlarining rivojlanish bosqichlari 3. O`zbek milliykiyimlarini ishlab chiqish texnologiyasi.

Tayanch iboralar: Kiyim, milliy kiyim, tikish texnologiyasi, ustki kiyim, tunika, fantaziya,yeng, yoqa,manjet, gimatiy,peplos Kiyimning kelib chiqish tarixi Kiyim-kechak va to’qimachilik tarixini o’rganish to’qimachilik va boshqa matolarning odamzod tarixi ustidan kiyim-kechak ishlatilishi va rivojlanish texnologiyasini rivojlantirish va ishlatish iziga tushib ketdi. Kiyim kiyish faqatgina odamzod xarakteriga(tabiatiga) xosdir.U ko’pgina kishilik jamiyatining o’ziga xos belgisidir.inson qachon kiyim kiyishni boshlaganligi ma’lum emas, lekin antropologlarning taxmin qilishlaricha, hayvon terilari,o’simlik dunyosi kishi tanasini sovuqdan, jaziramadan va yomg’irdan saqlash uchun yopinchiq sifatida moslashtirilgan. Ayniqsa, bu insonning boshqa iqlimga moslashishida qo’l kelgan. Lekin yana boshqa farazlar ham borki, matolar kiyim-kechak sifatida ishlatilishidan oldin, sehr-jodu, uy bezagi, ibodat, obro’-e’tibormaqsadlarida ham ishlatilgan. Keyinchalik esa qulay deb topilgan.Kiyim-kechak va to’qimachilik insoniyat tarixi uchun juda muhim bo’lgan. U bugungi madaniyat va texnologiyaning rivojiga katta ta’sir ko’rsatadi. Tyyor mahsulotning ijtimoiy ahamiyatiuning madaniyatiga ta’sir ko’rsatadi. To’qima yoki mato egiluvchan bo’lib, tabiiy va sun’iy tola, yigirilgan ip yoki ip(qatim)dan qatorlaridan tashkil topgan tizimli matodir. Ip jun, zig’ir, paxta va boshqa xom ashyolarni(yigirilmagan) bir qatorga tizish orqali hosil bo’ladi. To’qimalar to’qish, bo’rtma to’qish, crocheting( to’qish) , knotting( tugunli to’qish) , or felting( namatlar to’qish) bilan shakllanadi. To’qimachilik ishlab chiqarish bu bir hunar bo’lib, kishining jadallik va ishlab chiqarish miqdori sanoatlashishni tan olish oralig’ida va zamonaviy ishlab chiqarish texnikasini

tadbiq qilish orqali o’zgartirildi. Qadimgi va hozirgi to’qish uslublari o’rtasida farq juda ham kamdir. Kiyim - bu odam tanasiga kiyiladigan predmetlar kompleksi, ichki kiyim, ustki kiyim, bosh kiyimi, kabilardir. Kiyimni kelib chiqish tarixi uzoq-uzoq asrlarga borib taqaladi.Kiyimni kelib chiqishi iqlim shart-sharoitlari bilan bog`liq; uning rivojlanishi esa ishlab chiqarish kuchi va vositalarining rivojlanishi bilan bog`liqdir. Ibtidoiy jamoada kiyimning birinchi namunalari sifatida hayvonlar po`sti, daraxtlar barglari, qush patlari xizmat qilgan. Tekstil ishlab chiqarish vositalarini va to`quv stanogini paydo bo`lishi bilan tikilgan kiyimning poydevori bo`lmish, avval tanani o`rab oluvchi kiyimlar keyin esa bichib tikilgan kiyimlarning eng sodda turlari vujudga kelgan. Bu davrda daraxt barglari, poxollar, hayvon terilarini tanaga beldan bog`lab yurishgan. Kiyim insonning ijtimoiy hayoti, mehnat faoliyati va ongining rivojlanishi tufayli u ham rivojlanib bordi. Kiyimning keyingi ko`rinishi turli o`simlik va hayvonot mahsulotlaridan to`qilgan oddiy gazlamalarni tanaga o`rab yurishdan iborat edi. Kiyim insonning ijtimoiy hayoti, mehnat faoliyati va ongining rivojlanishi tufayli u ham rivojlanib bordi. Kiyimning keyingi ko`rinishi turli o`simlik va hayvonot mahsulotlaridan to`qilgan oddiy gazlamalarni tanaga o`rab yurishdan iborat edi. Qadimgi Gretsiyada ayollar kiyimi ikki qismdan iborat bo`lib, ular kiyimi yopiqroq va uzunroq bo`lgan. Ichki kiyimi – xiton burmalangan gazlama bo`lagi yelkada fibulalar (to`g`nog`ichlar) bilan mahkamlangan. Xiton oq, sariq,

qizil rangdagi jun va zig`ir tolali gazlamalardan tayyorlangan. Xiton uy kiyimi hisoblanib, unda ko`chaga chiqish odatlanilmagan. Ayollar ustki kiyimi peplos deb atalardi. Uning shakli va drapirovka qilinishi xitonga o`xshab ketardi, faqat taxlamalari soni ko`proq va uzunroq edi. Qadimgi greklar va rimliklar bunday burmalangan kiyimlarni ustalik va yuqori did bilan bajarganlar. Hozirgi kunda bunday burmalangan kiyimlarni Hindistonning milliy kiyimlarida ko`rish mumkin. Kiyimning rivojlanish bosqichlari Kiyim insonning ilk rivojlanish davridan boshlab doimo inson bilan birga rivojlanib keldi. Kiyimning dastlabki ko`rinishlari Ibtidoiy davr odamlarining qabila bo`lib yashagan vaqtiga to`g`ri kelgan I-bosqichga misol tariqasida rimlar "tunikasini" keltirish mumkin. "Tunika" - tug`ri burchakli matodan tikilgan yoqa va yeng o`mizlari bichilgan ko`ylak» O`rta Osiyoda yashovchi tojik va o`zbeklarning milliy kiyimlari ham shunday kiyimlar qatoridandir Il - odam tanasiga mos qilib tikilgan kiyimlarni tayyorlash. I bosqichga mansub kiyimlarga misol sifatida qadimiy rimlar va greklar kiyimini keltirish mumkin. Hind ayollarining milliy kiyiimlari –«sari» ham shundaylar safidandir. III bosqichda mansub kiyiimlarga misol qilib odam figurasiga qarab bichilgan kiyimlar kiradi, zamoiaviy kiyimlar ham shular qatoridadir Gretsiyada erkaklar kiyimi ikki qismdan – xiton va gimatiydan iborat bo`lgan. Xiton – bu ichki kiyim bo`lib, jun yoki zig`ir tolali gazlamadan tayyorlangan.

Erkaklarning gimatiy kiyimi Ayollarkiyimihamerkaklarkiyimigao`xshabikkiqismdaniboratbo`lib, ularkiyimiyopiqroqvauzunroqbo`lgan. Ichki kiyimi – xiton burmalangan gazlama bo`lagi yelkada fibulalar (to`g`nog`ichlar) bilan mahkamlangan. Xiton oq, sariq, qizil rangdagi jun va zig`ir tolali gazlamalardan tayyorlangan. Xiton uy kiyimi hisoblanib, unda ko`chaga chiqish odatlanilmagan. Ayollar ustki kiyimi peplos deb atalardi Uning shakli va drapirovka qilinishi xitonga o`xshab ketardi, faqat taxlamalari soni ko`proq va uzunroq edi. Qadimgi greklar va rimliklar bunday burmalangan kiyimlarni ustalik va yuqori did bilan bajarganlar. Hozirgi kunda bunday burmalangan kiyimlarni Hindistonning milliy kiyimlarida ko`rish mumkin.

Ustki kiyim – peplos Tabiatshunoslik, samo fanlarining kelib chiqishi kiyimga o`z ta`sirini o`tkazadi. Kiyim gazlamasi turlari paydo bo`ladi (yupqa, qalin, shoyi, ip tolali gazlama). Keyinchalik kiyimda tananing qismlariga alohida gazlamalarni o`rab tayyorlash, bo`ylab biriktirish mehnat qilish uchun ancha qulaylik tug`diradi. Ayniqsa, ignaning kelib chiqishi kiyim qismlarini biriktirib tikishda uning takomillashishiga olib keldi. XIII asrga kelib kiyimda yoqalar, yeng, manjetlar, cho`ntaklar, taqilmalar shakllandi. Kiyimning tashqi ko`rinishida, gazlamasida, bichilishida o`zgarishlar tez rivojlandi. Kiyimning gavdaga yopishgan, etaklari hajmli, qavatli ko`rinishlari, gazlamalarning atlas, barxat, movut kabi turlari paydo bo`ldi. Evropa mamlakatlarida feodalizm mustahkam qaror topgan o`rta asrlar davrida maxsus estetik ideal va shunga mos kostyum xarakteri tarkib topdi. Odamzot gavdasining go`zalligidan zavqlanish nomunosib va gunoh ish hisoblanar, shuning uchun gavdani qo`poldan-qo`pol, og`ir, keyinchalik esa cho`ziq shakllarga o`rab tashlar edilar. Tor, yuqori qismi qator-qator murakkab taxlamalardan iborat, orqa etagi juda uzun, ko`ylak juda baland konussimon bosh- kiyim va nihoyatda cho`ziq poyafzal bilan birga qo`shilib, qaddi qomat ko`rinishini o`zgartirib yuborardi (3rasm). O`rta asrlarda kostyum gavdani turli vositalar (shnurlar, korsetlar) yordamida qattiq qisib, tabiiy shakldan uzoqlashtiradigan “g`ilof” sistemasi rivoj topishini boshlab berdi.

Feodalizm davri kiyimi Uyg`onish davrida (XUI-XUII asrlar) estetik dunyoqarashni qayta baholash yuz berdi, ya`ni gumanistik ideologiyalar shakllandi. Bu buyuk geografik kashfiyotlar, ilm va texnika yutuqlari davri, san`at davri edi. Bu Leonardo da Vinchi, Rafael Santi, Mikelanjelo kabi ulug` allomalar davri edi. Bu davrda ayollar kiyimi juda noqulay – qattiq, harakatga halaqit beradigan xolatda edi. Ikki qavatli kiyim bir vaqtda kiyilib, beldan etak qismiga karkas yordamida konussimon shakl ko`rinishida bo`lgan (4-rasm). Erkaklar kiyimi esa sipo va sodda ko`rinishda bo`lgan. Kashtali ko`ylak, keng kamzul, triko va kalta shar shakliga o`xshab ketuvchi pantalonlar kiyilgan. XVIII asr (Barokko davri) larga kelib kiyimda xashamatdorlik juda avj oldi. Bu davr kiyim shakllarining nazokatliligi, murakkabligi bilan va g`aroyib jimjimadorligi bilan farq qiladi. Uyg`onish davri kiyimi Ayollar kiyimi juda tor bo`lib, uning ostidan korset kiyilgan. Ko`ylak old qismi juda ochiq, yenglari tor, past qismi to`rlar bilan bezatilgan, ko`ylakning etak qismi krinolin hisobiga keng turgan. Bu davr erkaklar ichki kiyimlari kamiza, ustki kiyimi plash esa tabar deb yuritiladi. Tabarlarda yon chok bo`lmagan va bu kiyim juda e`zozlangan. Ayollar kiyimi ham ikki qavatli kamiza va kotta qismlardan iborat bo`lgan.

Kotta ustki kiyim bo`lib, yuqori qismi juda tor va yon yoki orqada shnurli taqilmasi bo`lgan, yenglari ham juda tor va uzun bo`lib, yubka qismi esa bo`lakdardan iborat juda keng va uzun shleyflar bilan yakunlangan. O`zbek milliy kiyimlarni ishlabchiqish texnologiyasi XIX asrning oxiridan boshlab tikuv mashinalarining ixtiro qilinishi bilan birga kiyimlarning tashqi ko`rinishi ancha takomillashgan va zamonaviy kiyimni eslata boshlagan. Xozirgi paytda ayollarning milliy o’zbekcha ko’ylagida mahlum o’zgarishlar bo’lmoqda. Ko’ylak gavda qismining silueti, xajmi va uzunligi qisqarmoqda. Koketka, yoqa, englarning katta-kichikligi va shakliga ko’pgina omillar, shu jumladan moda tahsir etmoqda.

Ayollarningzamonaviymilliyko’ylakmodellari Bugungi kunga kelib, albatta ayollar ko’ylagi juda o’zgarib ketgan bo’lsa ham, shakli va bichimi saqlanib qolgan bo’lib turmushda ishlatilib kelmoqda. Ayollarning an’anaviy milliy ko’ylagi milliy mansublik simvoli bo’lgani uchungina emas, balki, asosan xalq kostyumida iqlim xususiyatlariga, tevarak atrofdagi tabiatga va turmush tarziga to’g’ri keladigan ratsional shakllar bir necha asrlardan beri saralanib kelgani uchun saqlanib qoldi. Ayollar ko’ylagidagi yorqin ranglar mutanosibligi o’lkamiz tabiatiga monand tushgan bo’lib, shaklining kengligi jazirama quruq iqlim sharoitiga mos keladi.

Xozirgi o’zbekcha ko’ylakda turli bezaklar, qo’yma ishlatiladi. Milliyko’ylaktikishuchunturligazlamalar, masalan, (krepdishen, krep-jorjet, atlas, batis, shifon, chit) kabitabiiy ipak gazlamalar bilan birga zamonaviy materiallar assortimenti (sunhiyshoyi, baxmal, gazlamasimon trikotaj, velyur va boshqalar) xam ishlatiladi. Astariesa ko’pincha ip gazlama yoki asosiy gazlamadan bichiladi. Milliy o’zbekcha ko’ylak bichim shakli va gazlama xususiyatiga ko’ra O ’ zbekiston iqlimi sharoitida kiyish uchun juda qulaydir . Bu sifatlar o ’ zbekcha ko ’ ylakning ommaviy bo ’ lib qolish iningasosiysabablaridir . Milliy ko ’ ylak tashqi ko ’ rinishi - ning tavsifi O ` zbek milliy ayollar ko ’ ylagi atlas gazlamasidan tikilgan bo ` lib , klassik uslubda , silueti to ’ g ’ ri , o ’ tkazma yenglidir .

O`zbek milliy ayollar ko`ylagining model turlar O`zbek milliy ko’ylaklarni tikishda zamonaviy tikish texnologiyalaridan optimal foydalanish. O`zbek milliy kiyimlar - to’g’ri bichimli, keng va uzun, deyarli yerga tegib turadigan, etagi biroz kengaygan, yenglari to’g’ri va uzun bo’lgan. Ko’ylaklarning oldidagi tik kesimlar maxsus to’qilgan yoki gazlamadan ishlangan bog’ichlar bilan bog’langan. Aytishlaricha bu odat Fotima onamizdan meros bo’lib, ular o’g’illari Hasan ba Husaynlar halok bo’lishganida, ularning kiyimlaridan tasma shaklida bo’laklar yirtib olib, ko’ylaklariga bog’ich qilib olgan ekanlar. Milliy kiyim va zamonaviy kostyumlarda xalq san’ati motivlarini qo’llash xozirgi kunda bu sohaning xodimlariga ancha vaziyat berdi. Bugun milliy urfodatlarni, qadriyatlarni tiklash uchun milliy kiyimga, uni zamonaviy elementlar bilan bezashga (kashta tikish: zarduzlik, patduzlik), zamonaviy moda yunalishiga asoslangan holda yo’l berildi.

Moda bir o’rinda to’xtab turmay, kundan kunga yangilashadi, o’zgaradi, qaytib keladi. Lekin, bu modellashtirish va badiy bezash asosida rivojlanadi va ruyobga keladi. Shuning uchun milliy ko’ylaklarni tikishda zamonaviy kiyim elementlarini qo’llashda nimalarga e’tibor berish, qanday tikish texnologiyalarini qo’llash lozimligini aniqlash lozimdir: - milliy ifrixorimiz bo’lmish atlas gazlamadan tikiladigan kiyimlarga kashta chok bilan bezak berish yanada e’tiborliroq bo’lishlikni talab etadi. -atlasdan tikilgan kiyimlarga kashta chok bilan bezak berishda yaltiroqligi kam bo’lgan iplarni tanlash maqsadga muvofiqdi. To`rlar bilan bezatilgan milliy ko’ylak namunalari. Burma va tasma bilan bezatilgan milliy ko’ylak namunalari. Burmalarni bichish jarayonida xam gazlamagan qiya burchak ostida qirqib olish lozim. Chunki burmalar ko’pincha to’g’ri qirqimli detallarga, ovalsimon detallarga, to’g’ri-qabariq-botiq yuzalarga tiqiladi. Shunday hollarda burmalarni xoxlagan yuzaga tikishni qulaylashtirish maqsadida shunday bichiladi[4]

Adabiyotlar: 1. Komilova X.X., Hamroyeva N.K. Tikuv buyumlarini konstruksiyalash. Toshkent. 2003. 2. Xasanboyeva G.K., Krimova O.I. Kiyim modelini ishlash va konstruksiyasini tayyorlash., Toshkent. “O’qituvchi. 1990. 3. Toshpo’latov S.Sh., Komilova X.X., va boshq. Tikuv buyumlarini loyihalash., Toshkent. “Voris - nashriyot”. 2007. 4. Jabborova M. “Tikuvchilik texnologiyasi” T.” O’qituvchi”, 1994 5. https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_clothing_and_textiles

Похожие

Kiyim rivojlanishi tarixi va uni ishlab chiqarish usullari haqida qisqacha ma`lumotlar.

Milliy bosh kiyimlar tarixi va rivojlanishi

BAHYA VA BAHYAQATORLAR HAQIDA MA`LUMOT

Kiyim bichimlari haqida

Kiyim haqida umumiy ma’lumot