Uslub va moda. Kompozitsiya haqida - Текстиль - Рефераты

Uslub va moda. Kompozitsiya haqida

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

730.5 KB

Uslub va moda. Kompozitsiya haqida Reja: 1. Uslub va moda haqida. 2. Kiyim kompozitsiyasining printsiplari haqida.

Tayanch so‘z iboralari: uslub, kostyum, karkas, kompozitsiya, simmetriya, asimmetriya, mutanosiblik. 1. Uslub va moda haqida. Kiyim kishilik jamiyati rivojlanishining ilk bosqichla rida paydo bo‘lgan. Hayvonlar terisi, baliq ichaklari, o‘simliklar va hokazolar kiyim uchun material bo‘lgan. Kiyimning tarixiy rivojlanishiga, unnng o‘zgarishiga uslub va moda sabab bo‘ladi: Uslub - bu jamiyat moddiy va ma’naviy madaniyatidagi muhim va xarakterli belgilar obrazli sistemasi ijodiy printsiplarning tarixan tarkib topgan bir qadar barqaror mushtarakligidir. Uslub - bu davrning badiiy tili, uning ba diiy xarakteristikasi.) ( Davr o‘ziga xos ijtimoiy-iqtisodiy formatsiya bilan belgilanadi. Har bir davrning o‘ziga xos badiiy uslubi bo‘ladi. U ja miyat hayotidagi muhim omillarni aks ettiradet. Har qaysi tarixiy davr o‘zi uchun xarakterli shakllarni tanlar, inson- ning ma’lum darajada kostyumda o‘z ifodasini topgan muay- yan estetik idealini o‘ziga bo‘ysundirar edi. Har qanday tarixiy davrdagi kostyum shaklining zaminida odamning muayyan darajada plastik nafis obrazi va gavdasn (qad-qomati) yotadi. Har bir garmoniya (yunoncha Ьagtosha - aredmetlar, voqealar, butun qismlarning turli sifatlarining bog‘liqligi, kelishganligi, muvofiqligi, monandligi) va barkamolligi haqida, inson gavdasining estetik idealligi to‘g‘ risida o‘zining tushunchasini rivojlantirardi, bundan esa kostyumdagi mutanosiblik, ko‘lam, geometrik hajm, shakl va ranglarning turli-tumanligi kelib chiqadi. Muayyan ijtimoiy-iqtisodiy formatsiya tikuvchilik ras somlarining qanchalik me’yor, estetik ideal bilan yondashgan- ligi moddiy muhit predmetlari stilining, ko‘p turlilikdagi birligining xarakterini belgilab berardi Antik dunyo san’atiga yuksak baho berib, uning bir butun ligini ta’kidlab, K. Marks unda san’at turlari bilan ishlab chiqarish darajasi o‘rtasida me’yorning eng yuksak ko‘rinishi dagi uslub birligi bo‘lganligini

yozgan edi. Antik estetikada me’yor go‘zallikning asosi, me’yor yo‘qligi esa o‘xshovsizlik (Aflotun) ekani haqidagi qoida bor. Yunonlar me’yor bilan garmoniya o‘zaro mustahkam bog‘liq bo‘lib, bunda me’yor ijti moiy amaliyotda ham norma vazifasini o‘taydi, deb bilardilar. Ular odam gavdasini bir maromdagi shakl ideali deb hisoblardilar. 1.1-Rasm. Antik kostyum Yunon arxntyokturasi, haykallari va kostyumlari «odam gavdasnning aks sadosi»gina edi. Qadymiy yunon kostyu.mniing uslubi gazlama bilan inson shakli va tabiny mutaiesibligiling garmonik birga qo‘shil ganligi bo‘lib, bu yelkadan pastga tomon bemalol osilib turadigan knyimdagi behisob xilma-xil taxlamalarda, drapirov kalarda o‘z ifodasini topgan edi. (2.1.rasm). Kiyim to‘g‘ri to‘rtburchak gazlamadan iborat bo‘lib, uni yelka ustida bog‘lab yokn yelkaga tashlab qo‘yib, gavdaning tabiiy go‘zallign va hara kat bemalollngnni ko‘rsatadigan va unga xalaqit bermaydigan nafis taxlamalar tushirib drapirovka qilib qo‘yilardn. Kiyinish san’atidan bahramand bo‘lish va «standart» shakldag i xilma-xillikni topish uchun katta ustalik, madaniyat va sa na t kerak bo‘lardi. Inson moddiy va ma’naviy madaniyatining hamma sohalarida cherkov hukmronlik qyalgan, Yevropa mamlakatlarida feodalizm mustahkam qaror topgan o‘rta asrlar davrida maxsus estetik ideal va shunga mos kostyum xarakteri tarkib

topdn Odamzot gavdasining go‘zalligidan zavqlanish nomunosib va gunoh ish hisoblanar, shuniig uchun gavdani qo‘poldan-qo‘pol, og‘ir, keyinchalik esa cho‘ziq shakllarga o‘rab tashlar edilar. Tor yuqori qismi qator-qator murakkab taxlamalardan ibo rat , or qa etagi j uda uzun ko‘ yl ak j uda baland konussim on 2.2-rasm. Gotika uslubidagi kostyum. bosh kiyim va nihoyatda cho‘ziq poyabzal bilan birga qo‘shilib qad-qomat ko‘rinishini o‘zgartirib yuborardi. ( 2 .2-rasm). Ayol kishining ideal obraziga, ya’ni ona, madonna obraziga muro jaat tsilish ana shu vaziyatning in’ikosi edi. K ostyumning yon tomondan ko‘rinishida homilador ayol gavdasiga taqlid qilin- gan bo‘lardi. Kostyumning murakkab siluet chiziqlari gavda ning egri chiziq plastikasiga muvofiq kelardi. Kostyumda bir tomondan nazokatni, onalikni ta’kidlashga intilish aks etgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan cherkov ko‘rsatmalariga binoan gav- dani yashirishga, uni taxlamalarga ko‘mib tashlashga intilish aks etgan edi. Urta asrlar kostyum gavdani turli vositalar (shnurlar, korsetlar) yordamida qattiq qisib, tabiiy shakldan uzoqlashtiradigan «g‘ilof» sistemasi rivoj topishini boshlab berdi. Bunday kostyum yuqori tomon intilgan butxonalar arxi tektura

shakllarining dabdabador, cho‘ziqligida, turmush va odatlarning sertakallufligi va tamtaroqligida namoyon bo‘l gan o‘sha davr umumiy uslubining ifodasi edi. Ruhiy omil bilan moddiy omil o‘rtasidagi ' ziddiyat kuchayib ketganlign natijasida o‘rta asrlar san’atida disproportsiya bilan asimmetriya alohida ifodasini topadi. (Uyg‘onish davrida estetik dunyoqarashlarni qayta baholash yuz beradi: yangi gumanistik ideologiya shakllanadi. Bu buyuk geografik kashfiyotlar, ilm va texnika yutuqlari davri, san’ at davri edi. Bu Leonardo da Vetnchi, Rafal ’ Santi, Mikel- anjelo kabi ulug‘ allomalar davri edi. Bu davr kishisi faol, Kuchli, g‘ayratli, harakat qnlib to‘y maydi. U o‘rta asrlardagi singari gavdasidan uyalmaydi, bal ki undan faxrlanadi. Odamning tabiiy qomati estetik ideal hisoblanadi. Taxlamalar qilingan va basavlat turadigan yubka, ko‘plab bo‘g‘mali va kesmalari bor yengli, ochiq dekol’teli kostyumlar Kiyim og‘ir duxobadan, parcha, atlas,, movutdan, mo‘ynalardan tikiladi. Kostyumda juda ko‘plab qimmatbaho tosh bezaklari. Soch oddiy, tabiiy holda, to‘r tortib, xarir gazlama tutib, qimmatbaho ziynatlar taqib bezatilgan. Poyabzal - oyoqda bemalol turadigan keng boshmoq. Uyg‘onish davridagi vazmin garmonik shakllarning aksi tariqasida absolyutizm, dvoryanlar madaniyati va dunyoni bo‘lib olish maqsadidagi urushlar ta’sirida tarkib topgan Barok ko uslubidagi XVII asr san’ati kelib chiqadi. San’atda tantanavorlik, ulug‘vorlik, dabdabadorlik, tiyiqsiz zeb- ziynat, teatrona qalbaki xususiyatlar hukmron bo‘lib qoladi. Endilikda odam ma’naviy qudratini gavda proportsiyalarining go‘zalligini namoyish qilmaydi; ijtimoiy moliyaviy dunyodagi qudratli odam obrazi e’tibor markaziga o‘tadi. Ataylab soxta holatda turish, teatrcha xatti-harakat, dabdabali sersavlat alomatlar yuzaga keladi. Gavdaning plastikasi o‘zgaradi, chunki podsho saroylarida. oyoq uchida yurish lozim bo‘lib, bu poshnali poyabzal paydo bo‘lishiga olib keladi, Gavdani munosib qilib ko‘rsatish uchuya kostyumning yelkasi, qorin qismi tagiga har xil tagliklar qo‘yadilar. Ayollar kiyimi qimmatbaho gazlamalardan (parcha, muar, atlas, duxobadan) ko‘pqavatli qilib tikilib, naqsh jimjimalari, bantlar va to‘qilgan

to‘r bilan bezatiladi. Erkaklar modasida bant boylangan, to‘r tikilgan, qimmatbaht toshlar taqilgan harbiy kostyum (mushketyorlar kostyumi) hukm-ranlik qiladi. Parik modaga kiradi. (1.3-rasm). XUSH asrda Barokko uslubi o‘rniga nozik- nafis Rokoko uslubi yuzaga keladi. Bu uslub o‘zidan oldingi uslubning bevo- sita davomi bo‘lib, undan shakllarining nazokatliligi, murak- kabligi bilan va g‘aroyib jimjimadorligi bilan farq qiladi^Bu uslub uchun.mavjud voqelikdan kechib, orzu- umidlar, sevgi-muhabbat olamiga intilish xarakterlidir. I Bu uslub ta’sirida manfaatdorlik vazifasiga aloqador bo‘lmagan kostyum qaror topadi. Bunday kostyumda gavdaning bel qismi, kukrak, bo‘ksa ko‘zga tashlanib turadi. Kostyum yengil, nozik bo‘lib, boshdan-oyoq gul tikilgan, tyul’dan, «gazsimon» materi- aldan, to‘qima to‘rdan, «ko‘pchitib» qo‘ygandek tikib bezatiladi, XIX asrdagi yevropacha kostyum (Evropa kostyumi) tarixi 1789 yildagi frantsuz burjua revolyutsiyasining bo‘ronli voqea laridan boshlandi. Yangi davrga kapitalizmning, fan va texnikaning gurki- rab taraqqiy ETYSHY , yangi-yangi materiallar, tikuv mashinasi paydo bo‘lishi xarakterli edi. Bu cheksiz izlanishlar asri, bir-biridan printsipial farq qiladigan ikki yo‘nalish: hunar-mandlarning ter to‘kib qilgan mehnati yaratgan eski an’anaviy san’at bilan yangi san’atning to‘qnashuv asri edi n atijada ilgarigi uslublarning hammasi: antik dunyo va qadimgi rim san’atiga o‘xshab ketadigan klassitsizm, ampir, soxta gotika, yangi borokko, yangi rokoko va hokazo uslublar kaleydoskopdagi singari birin-ketin o‘tadi. Bu taqlid qilish asri edi. Qonstruktsiyaning vazifasi, mantiqi bilan kiyim matern- ali o‘rtasida mustahkam aloqa hali yo‘q. Kostyumda qator-qator shakllar, siluetlar; karkaslardan (klassitsizm davridagi korset va krinolindan) xalos bo‘lish va yana gavdani shular yordamida qisish, ayrim materiallarni, bezaklarni va kost« yumni manzarali tikishni abzal ko‘rish (2.3-rasm)ko‘zga tashla- nadi. Ayollarni ozodlikka chiqarish harakatining boshlanganli-gi, ayollarni velosiped, tennis, chivandozlik kabi ayrim sport turlariga qiziqishi ham kostyumda aks etdi. Erkaklar kostyumi ishchanlikka, amaliy faoliyatga moslanib, uzil-kesil va batamom ayollar modasiga birinchilikni berib qo‘yadi. XX asr shakl va materiallar

tanlashda qat’iyan xizmat- boplikni, soddalikni, bemalrllikni o‘z printsipi deb e’lon qiladi. 2.3-rasm. Ampir uslubidagi kostyum. Bu asr - fan-texnika taraqqiyoti asri, sanoat ishlab chiqarishining gurkirab o‘sish asri, ayol kishining mamlakat ijtimoiy-eiyosiy hayotida va ijtimoiy ishlab chiqarishda faol qatnashuv asri, kosmos asradir. Aslida bittagina shakl g‘oyasi - yerning tortish kuchini, vazn ni va statiklikni dinamnk yengib o‘tish toyasi san’atga asos qilib olingan. Kostyum korset, krinolin, turnyur vg hokazo sun’iy iarsa-lardan gavdani xalos qiladi, ayol gavdastshi ozod etadi, bashanglik haqidagi eskicha tasavvur o‘ztaradi. Kostyumning asosiy intilishi odam harakatlariga maksimal darajada mos bo‘lishdan, odamni ezmaslik, uni o‘ziga bo‘ysundirmaslikdan, balki uning hayotiy manfaatlari izidan borishdan, indiidu allikni ro ‘yobga chiqarishdan iborat bo‘ladi. XX asr o‘zi uchun anchagina barqaror elementlar topib, shu larni ishlatish yordamnda kiyim shakllarining nihoyatda ko‘p xilma-xilligiga arishdi. Kostyutining obrazli ifodaliligi endilikda ilgarigidan boshqa vositalar yordamida erishiladi, ya’ni siluet tez-tez almashib turadi, chiziqlar injiq va doimity emas; gavda bilan kostyumniggg o‘zaro bog‘liqligi dinamikada ifoda topadi - kiyim bir qarasangiz gavdaga yopishib, gohida unga salgina tegib, ba’zan

esa gavdadan juda qochib turadigan bo‘ladi. Kostyum shakllantirishda xizmatboilikgi qilib olgan dizayn, ya’ni saiyuat buyumlarini badini lokihyayaash dagav rol’ o‘y naydi. Kostyum modasi Moda (frants, toye - me’yor, tarz, usul) paydo bo‘lnshi anchagina murakkab voqea bo‘lib, jamyayat hayotidagi qator-qator hayot omillariga bog‘liq, insonning juda ko‘gs faoliyati ga o‘gadi. Moda - turmushning tashtsi ko‘rnnishida, asosan kiyimda namoyon bo‘ladigan biron didning muayyan ijtimoiy muhntda ozroq vaqt hukmron bo‘lib turishidir (V. Dal’). Moda bilan uslub o‘rtasidagi farq zaminida ularnnng ijtimoiy vazifalari yotadi. Uslubda jamiyatning o‘tmishga va tevarak-atrofdagi dunyoga munosabati umuman ifoda topsa, modada ana shu jamiyat ichidagi zamondoshlarnnng o‘zaro bog‘ liqligi aks etadi. Oldiniga jamiyat bir qismining didi o‘zg‘arnshi natnja sida kelib chiqgan moda keyinchalik uslub yaratilishining dast labki momenti bo‘lib qolishi mumkin, uslub yaxlit bir siste ma bo‘lib shakllangandan keyin modani tartibga solib, chek lab va yo‘ialtirib turadn. Bu ikkala tushuncha bir-biri bilai o‘zaro mustahkam bog‘lits bo‘lib, bir-biriga dinamik nisbatda bo‘ladi. Jamiyatning ishlab chiqarishdati texnnka, fan, infor matsiya, turmushdagi o‘zgarib turuvchi sharoitni davr badiiy- didi bilan moslashtirishga bo‘lgan ehtiyoji uslub bilan moda ni harakatlantirib turadi. Boshlang‘ich barqaror shakllar ishlab chiqish uslubining vazifasi bo‘lsa, yangn formalar qidirish modaning ulushi bo‘ladi. San’at taraqqiyotida moda eksperimentator va razvedkachi rolini o‘ynaydi.

«Umuman modaga hayratlanib va xayrixsylik bilan. qaraydilar. Undan zavqlanadilar, unga ergashadilar. Lekin hamma emas. Modani yoqtirmaydiganlar ham bo‘lib, ular o‘zining yetuk bo‘lmagan yoki ochiqdan-ochiq konservativ idiallrini boshqalarga o‘tkazish mumkin deb hisoblaydilar. Model ’ erlarning har bir yangi taklifiga ular ashaddiy qarshilik ko‘rsatadilar. Ular to‘ng‘illab zarda qilib yuradilar, redaktsiyalarnn jahldor xatlarga ko‘mib tashlaydilar, zamonaviy kiyingan kishi ket dai xayqirib kulgi ko‘taradilar. Biroq hali hech kim vaqtni to‘xtata olgan emas. (V. Zaytsev. Takaya izmenchevaya moda. M., 1980, 11- bet). Almashlab turish modaning eng muhim xususiyati. Yaigi moda paydo bo‘lganda kostyum o‘zining. e s tetik qadrini yo‘qotadi. Bu esa modaning xarakteridagi ziddiyatni ko‘rsatadi. Moda vaqtinchalik va o‘tib ketadigan tushunchaku, lekin unda go‘zalllk tushunchasi sifatida saqlanib qoladigan estetik topilmalar ham bo‘ladi. Moda - zamonaviy degani, estetik qiymat esa hamma vaqt o‘zgarmas bo‘lib qoladi. Biroq modaning ziddiyatliligi uning progressivliligini inkor etmaydi. Moda insonning yan gilanib turishdek tabyiy intilishiga mos bo‘ladi. Moda tur mush madaniyati va estetyka syni olg‘a tom o n yetaklab boradi. U zamonaviylik nuqtai nazaridan eng ma’qul yechimlarni tanlab oladi. Moda - bu yangilanish bu tabiat rioya qiladigan prin tsip. Daraxt eski barginy, odam esa jonga tekkan kiyiminya tashlaydi, narsalar haddan tashqari o‘rganish bo‘lib ketsa, odam ulardan tez charchaydigan bo‘lib qoladi. Moda zerikarln bir xillikdan xalos qiladi. Odamlar bir-biriga yoqishni xohlaydi: chiroyli kiyinsam, yaxshi ko‘rinsam deydi - bu tabiiy ehtiyoj» (P’er Karden. «Nedelya», 1975, 38-son). Moda - bu taqlid va yangilik. Lekin bunda hamma vaqt yangilikka yoki g‘ayritabiiylikka taqlid qilinavermaydi shaxs bilan jamiyatning o‘zaro munosabatida taqlid bilan bir qatorda buning aksi bo‘lgan hodisa - o‘ziga xoslik namoyon etish ham bo‘ ladi. Moda qaerda paydo bo‘ladi . Ko‘pchilik modellar uyida deb hisoblaydi. Xo‘sh, Modellar uyi bo‘lmaganda moda qanday paydo bo‘lgan? Hamma vaqt modaning avtori bo‘lganmi? Moda ta rixchisi beyonning ta’kidlashicha,

modaning asosiy chizig‘ini hech kim yaratmaydi. Moda jdmiyat bilan birgalikda o‘sa bora di va taraqqiy topadi, u - zamona farzandi-yu, lekin o‘zining qat’iy xarakteri bor. Muayya va konkret moda ko‘chkiga sabab bo‘ ladigan qor soqqaga o‘xshaydi. U o‘sib, semirib boradida niho yat, chegarasiga yetganda, buzilib ketadi. Ijtimoiy-iqtisodiy formatsiya, iqlim, tevarak-atrofdagi tabiat xalq an’analari, turmush tarzi, yirik ijtimoiy-siyo siy voqealar, fan, texnika, sportga ommaviy qiziqish, yangi materiallar paydo bo‘lishi , kosm i k davr kabi dshlitu man omillar modanyng shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadi. 2. KOSTYUM KOMPOZITSIYASINING ASOSIY PRINTSIPLARI Kostyum kompozitsiyasi o‘z vositalariga ko‘ra xilma-xil va murakkab hodisadir. Kom pozitsiya - elementlarni birlashtirish vosi tasi. Bunda kostyum elemyontlari bir-biriga bo‘ysungan va bir-biriga mos tushgan, qandaydir garmonik yaxlytlik sifatida tasavvur qilinishini hisobga olish kerak. Kostyumda asosiy va ikkinchi darajali elementlar bo‘lsa, ular orasida bo‘ysunish kuzatiladi. Shaklning asosiy elementi tanaga mo‘ljallangan kostyumning qismi ( an’ anasi); Tana - kiyimning asosiy qismi, u bilan hamma detallar - kos tyu mni tashkil etuvchi eleyentlar birlashadi [18]. Kostyum shakli estetik jihatday savodli yechim top sa (siluetlari aniq, qismlar mutanosibligi to‘g‘ri, de tallarning ritmik tuzilishy bir-biriga mos, tanlangan ranglar kostyum vazifasiga mos), u ma q sadga muvofiq va ifodali ko‘rinadi [20]. Kostyum shaklini uning silueti xarakterlaydi. Siluetdeb shakl ko‘rinishi e’tyborligini ta’ kidlovchi hajmiylikning tekislikdagi ifodasiga ay tiladi. Kiyimdagi moda yo‘nalishlari siluetlar o‘zga rishi bilan xarakterlanishi tasodifiy emas. Kostyum silueti yelka chiziqlari bilan tananing xa rakteriga, yengnyng yuqori qismiga, byol va etak chiziq lariniyg joyyga bog‘liq (2.4-rabm).

2.4-rasm. Ayollar ust kiyimining siluet shakllari. Kostyum shakli konstruktiv yo‘llar bilan ayrim hajmlar va kostyum qismlarininx tutashmasi orqali yaratiladi. Bu tutashmalar chiziqlari konstruktiv chiziqlar deyiladi. Ular ichiga yuklash, rel’eflar, shakl ning bo‘linish chiziqlari va shaklning hajmini o‘zgartiradigan kesik va vitachkalar kiradi. Agar bu chiziq lar dekorativ bezatilsa (chok, badiiy choklar, shnur, tasma bilan va h.k.) ular ko n s t rukti va yo k i ra t i v chiziqlar deyiladi. Bu holda kontruktsiyaning o‘zi estetik funktsiyani bajaradi. Dekorativ chiziqlar detallar ustiga tikilgan tasmalar va charmdan bichilgan to‘g‘ri chiziqli bezaklar bo‘lishi mumkin. Siluetlar quyidagi belgilar bo‘yicha tasniflanadi: figurada joylanishi bo‘yicha (sal yopishib turadigan, bemalol, kengaygan, pastga toraygan) va geometrik shakli bo‘yicha (to‘g‘ri, trapetsiyasimon, oval, uchi kesilgan ikki uchburchak ko‘rinyshida va x-simon). Moda o‘zgarishida siluet asosiy vosdtadir. Geomet rik shaklning ko‘rinishidagi o‘zgarish siluexdagi o‘zga rishning belgisidir. Siluet o‘zgaryshining Yelgisi bo‘l gan shaklning geometrik ko‘rinishi o‘zgarganda faqat konfiguratsiyasi emas, balki massasi ham o‘zgaradi. Massa - kiyim shaklining yaxlitligaga yoki uning alohida qismlarining (tana, yeng, yoqa va h.k.) ko‘z bi lan ko‘ringan soni kiyimdagi mutanosiblik. Kiyimning shakli har xil bo‘linishlarga ega bo‘lishi

mumkin, buni odam tanasi shakliga, material strukturasiga va tikuv buyumining texnologiyasiga, kiyimning vazifasiga va unga qo‘yila digan talablarga bog‘liqligi bilan tushuntirish mumkin. Mutanosiblik - ikki nisbatning tengligi. Ikkiso lishtirma miqdorning ijobiy taassuroti ularni bir- biriga mosligini bildiradi. Solishtirma miqdorlar ning bir-biriga qonuniy mosligini ta’minlaydigan nisbatlar bor. Ular oddiy va irratsional turlarga bo‘linadi. C h o d d i y n i s b a t l a r (5.2.-rasm, b) - bu butun sonlarning nisbati (pal’to 7/v; yeng 3D va h-k.). I r r a t s i o n a l n i s b a t l a r (5.2.- rasm, a) - bu kasr sonlar nisbati. Ular geometrik tuzilma yordamida topiladi va nisbatlar tuziladi. Detallar razmerlarini, kiyimqismlarining aniq nisbatlarini va uning obrazli yechimini aniqlashda asos iy konstruktiv poyaelar joyi bilan bog‘liq bo‘lgar ayollar fig‘urasining mu anosibligi va qizlar tanasi tuzilishinin g yoshga xususiyatlari muhim rol’ ynaydi (5.3-rasm).

2.3-rasm. Figuraning konstruktiv poyaslari

2.5-rasm. Kostyumning proporsional bo ‘linishi: a-geometrik qurish orqali olingan nisbatlarda asoslangan; b-sodda sonlar nisbatida asoslangan.

Ayollar figurasinii konstruktiv yuyaslari. Kiyimlar xilma-xilligini hiobga olgan holda quyidagi konstruktiv yuyaslar (5.3- rasmga qarang) qabul qilin an: Bosh poyasi 1, u odam boshini bekita i shgan kiyim va bosh kiyimlar model ashtirilganda hisobga olinadi; Bo‘yyn poyasi 2 , konstruktsiya chizmasida bo‘yin holatini aniqlaydi va yoqa s i shaklla n tirishda muhim o‘rin egal l aydi; elka poyasi 3 , qo ‘l lari , yelka poyas- larining nisbatlari va shakllari har xil bo‘lgan figuralary yedali kiyim loyihalashda hisoblanadi. U yelka poyasida kiyimning umu miy kengligini aniqlaydi; ko‘krak poyasi 4, u kiyim kengligini va unyng uchast kalarining (old, ort, o‘miz) xarakterini aniqlashda hisobga olinadi; bel poyasi 5, bel chizig‘i bo‘yicha kiyim kengligini aniqlashda hisobga olinadi; belda turadigan kiyimlarni loyihalashda bu poyas asosiy hisoblanadi; taz poyasi 6, figuraning shu chiziq sathida kiyimning hajmi, kengligi, bo‘linish mutanosibliklarini aniqlashda hisobga olinadi; trz poyasi 6, figuraning shu chiziq sathida kiyimning hajmi va kengligini aniqlashda, ayniqsa shim, yubka va boshqa belda turadigan kiyimlarning chizma sini tuzishda hisobga olinadi; tizza poyasi 8 , u kiyimning uzunligi bo‘yicha muta nosibliklariri aniqlashdashlatiladi; boldir poyasi 9 , ye lkada va belda turadigan kiyimlarning hajmini etak kengligi bo‘yicha mutanosibliklarini tanlashda hisobga olinadi; bilak poyasi 10, ye ngning uzunligi va kengligi bo‘yicha mutanosibligini aniqlaydi va yeng qiyamasi, uchi va tirsak qismlarini qurishda ahamiyatga ega.

2.5-rasm. Qizlar gavdasining tuzilishidagi o ‘zaro mutanosib nisbatlar (a); qizlarning har hil yosh guruhlariga oid kiyimlarning konstruktiv shakli Konstruktiv poyaslarning gorizontal sathi odam fi gurasining mutanosibligi bilan uzviy bog‘langan. Bolalar figurasiga k e lganda, bolalar bir tekis rivojlanmaydi. Ularning qo‘l, oyoq va bosh uzunlikla rining nisbati yoshining xususiyatlarini aniqlaydi (5.5- rasm, a). Bolalar yoshi bo‘yicha beshta guruhga bo‘linadi (22-betga qarang). Har bir yosh guruhiga mansub bo‘lgan kiyim mutanosibligi va hajmi bo‘yicha o‘z xossasiga ega (5.4-rasm, b). Usmirlar kostyumiga kelganda, uning mutanosiblik ye chimi va kompozitsion tuzilishi asosan kattalar kos tyumiga o‘xshash. Usmirning

shakllangan figurasi kiyim da har xil (lekin uning yoshiga monand) Konstruktiv chiziqlar va murakkablashgan bichimlar qo‘llashga rux sat beradi. Kiyimning shakli gorizontal va vertikal chiziqlar bo‘yicha bo‘linishi figuraning konstruktiv poyaslariga va markaziy vertikal chizig‘iga nisba t an bajariladi. Bu chiziqlar kostyum mutanosibligini izlash jarayonida nazorat chiziqlari funktsiyasini bajaradi; 2.6-rasm Ayollar kiyimida ritm namoyoni: a-detallar razmeri va joylanish; b-fakturali nisbatlar. Kiyimdagi maromlilik. Maromlilik tushunchasi umuman olganda vaqt davomida yoki fazoda elementlar ning muayyan takroridir. Maromlilikning eng oddiy si - bo‘bir elementning teng oraliqlarda takrorlani shi. Maromlilikning bu xili metrik takrorlanish deyiladi. Elementning o‘zini yoki elementlar orasidagi maso faning orta borishi yoki kamaya boryshi mutanosibli ketma-ket maromlilikni xarakterlaydi. Maromlilik asosiga mutanosibli nisbatlar qo‘yilgan. Quyidagi maromlilik chiziqlar (konstruktiv va de korativ), dekorativ detallar (cho‘ntaklar, qopqoqlar, belbandlar, tugmalar, bezak bahyaqatorlar va h.k., 5.6-

rasm, a), gazlama fakturasi (ikki-uch xil fakturalar birikmasi, 5, 6-rasm, b), ranglar (kostyumda ikki-uch xil ranglar birikmasi), bezak shakli kabi elementlar yordamida yaratiladi. Kostyumda simmetriya va asimmetriya. Kostyum kompo zitsiyasida simmetriya masalalari katta ahamiyatga ega. Kostyumda simmetriya shaklning barcha xususi yatlari bo‘yicha namoyon bo‘lishi mumkin: simmet rik joylashgan detallar, furnitura, bezaklar va h. k. Rang ham buyumning simmetrikligini tasdiq laydi. K o styumning simmet rik shakliga asimmet riklik kiritilsa odam figurasitsing muvozana tiga ch izish mumkin. Masalan, yapon kimono larining rasmi doim asimmetrik joylashgan. Demak, uningrangli kom pozitsiyasi ham asimmet rik. Lekin bichimy sim metrik holda bo‘ ladi. Masalan, old bo‘lak o‘tar qismining kengligi to‘g‘nalgan holda chetida aniq asimmetrik chizyq hosil qiladi. Kostyumning simmyotrik shaklida asimmetrik boshlanishi nafaqag asymmetrik de tallar tufayli, balki ko‘pincha asimmetrik bichyq natijasi da namoyon bo‘ladi. Ksstshmdagi asimmetriya mustahkam sim metriya asosyda mavjud. 5.6-rasmda detallar tashkilida va shaklning konstruktiv yechimidagi asimmetriya va simmyotriyaga misollar keltirilgan.

Kiyimdagi chiziqlar. Kiyim shaklining konstruk tsiyasida asosiy chiziqlar: yelka chiziqlari, o‘miz chutsur ligi. bo‘ksa va etak chiziqlari. Yelka c h i z i g ‘ i n i bu yum yelka poyasining shakli aniqlaydi. Buyumning yelka poyasi konstruktsiyaning asosiy shakl hosil qiluvchi elementlaridan biri. Unda yelka qiyali gi tabiiy bo‘lishi mumkin va o‘tmas burchakka faraziy ichki chizilgan bo‘lishi mumkin (50-yillar modasi); yelka chiziqlyri tabiiy qiyaligida va uzunligi sal qisqar ganda yelka poyasi to‘g‘rilanish tendentsiyasiga ega bo‘li shi mumkin va tabiiy yelka uzunligi bilan to‘g‘ri bo‘lib to‘g‘ri burchakka faraziy ichki chnzilgan, bo‘lishi mumkin (60 - 70-yillar modasi); yelka chizig‘i va (eng qiyamasining yuqori qismi hajmi hisobiga kengaygan bo‘lishi va o‘tkir burchakka faraziy ichki chizilishi mumkin..

Birinchi variantdagi yelka poyasi shakliniig yechimi (5.7- rasm, b) ye lka - yostiqchasiz uzunligi tabyiy bo‘lgan va yeng qiyamasi minimal balandlikdagi tikuv buyumlariga xos O,O 2 = OO,- (2,5 - 3,5). El ka poyasi yechi m i ni ng i kki nchi var i ant i (5.7- rasm, b) ye lka chiziqlari aniqroq, rostlanganroq tikuv buyumlariga xos. Yestiqchasiz rostlangan yelka chiziqla rini ta’minlash maqsadida P x va L 2 o‘miz nuqtalari taxminan 1 sm yuqoriga ko‘tariladi va yelka chiziqlari shu nuqtalarga keltiriladi. Sho‘ bilan birga yelkalar uzunligi tabiiy holda saqlanadi yoki sal kamayadi. Yelka poyasining rostlanishiga yelka yostiqchasi yordamida ham erishish mumkin. Bu holda agar yelkadan yeng ga o‘tar chiziq akromial o‘simtadan boshlansa, yeng qiyamasining balandligy yelka chizig‘ining uzunligi qisqargan masofaga ko‘tariladi. Agar tikuv buyumida yelka chizig‘i yeng qiyamasining yuqori qismi hisobiga rostlangan bo‘lsa, 3.13-rasmda keltirilgan o‘zgarishlarga o‘xshash o‘zgarishlar yeng qiya masiga kiritiladi. Yelka poyasi shakli yechimining uchinchi varianti- (5.7-rasm, v) hajmi bir oz kattalashtirilgan tikuv buyumlariga xos, shu bilan birga yeng qiyamasining hajmi kattalashgan (vitachkalar, taxlamalar va boshqa konst ruktiv usullar yordamida) va yelka kengaytirilgan. Yelka poyasi yechimining bu variantida yelka yostiqchalari, ye lka chiziqlarining uz&yishi va 3.13-rasmda keltiril gan chizmaga o‘xshash qurilgan yeng qiyamasi bilan qo‘llanishi mumkin. Yaxlit bichilgan yengli tikuv buyumlarida va reglan bichimli yenglarda yelka poyasining shaklan o‘zgarishi ye ngning yuqori qismlari o‘zgarishi, taxlamali kesiklar va boshqa konstruktiv usullar tufayli quriladi. Konstrukiiya chizmasida o ‘ m i z c h u q u r l i g i n i n g c h i zig‘i konstruktsiyaning asosiy chizmasi bo‘lib xayoliy ko‘k rak chizig‘i deb hisoblanadi. Bu chiztsqda ham kiyimning to‘li hajmi ham ayrim Konstruktiv uchastkalarning (ort bo‘lak, old bo‘lak, o‘miz) kengligi aniqlanadi. Kiyim hajmy erkinlikka beriladigan qo‘shimcha P bilan aniqlanadi, lekin bir xil /7 G miqdorining ichida kiyimning shakli har xil bo‘lishi mumkin. Kiyimlarning modaga mos shakllari

va muayyan muddatga mo‘ljallangan modellash tashkillarining tavsiyalari bu hodisaga daxldor. Shuning uchun yopishib, sal yopishib va to‘g‘ri siluetli kiyimlar xar xil yillarda bir xil yoki miqdori jihatdan yaqin bo‘lgan erkinlik beriladi gan qo‘shimchaga ega bo‘lishi mumkin bo‘lgan. Tikuv buyumlarining modaga mos hajmi .va ularni ta’minlovchi qo‘shimchalar miqdori har yili modellash tashki lotlari tomonidan chiqariladi. Konstruktsiyada o‘miz chuqurligining chizig‘i o‘zgarmas miqdor emas. Uping sathi umumiy hajmi bilan buyum bichimiga bog‘liq. O‘miz chuqurligining chizig‘i tabiiy o‘rnida (Ya - 3 - 4 sm kuzgibahrrgi pal’tolar uchun); bichishiga qarab tabiiy o‘rnidan ko‘tarilgan yoki tushirilgan bo‘lishi mumkin. Tikuv buyumining hajmi qancha kichik bo‘lsa, o‘miz chukurligi shuncha kam bo‘ladi, kiyim xushbichimroq ko‘ rinadi, va aksincha, kiyimni yumshoq shakli va katta hajmi o‘miz chukurligini kattalashtiradi. Umiz chuqurligi chizig‘i xayoliy ko‘krak chizig‘i deyil ganda, uning o‘rni juda o‘zgarishi maqsadga muvofiq emas, shuning uchun hajmi katta buyumlarda o‘miz qo‘ shimcha chuqurlashtiriladi. Agar o‘miz chuqurligi bo‘yicha erkinligi 6 sm dan oshsa yuqoridagi usul ho‘llanadi. Umiz konfiguratsiyasi yelka shaklining yechimi bilan uzviy bog‘langan (5.7-rasm).

6-rasm Buyum yelka shakli bilan yeng orasidagi bog‘lanish Bel chizig‘i tikuv buyumi siluetini shakllashda yetak chi chiziqlardan biri hisoblanadi. Bel chizig‘ida kiyim ning zich yopishib turgani yopishib turuvchi siluetni; o‘r tacha yopishib turgani - sal yopishib turadigan siluetni, bel chizig‘idagi kiyimning kengligi ko‘krak chizig‘idagi kenglikka deyarli teng bo‘lsa to‘g‘ri siluetni, juda bemaloli - kengaygan siluetni hosil qiladi. Yopishib turadigan siluetning bel chizig‘i ravon bo‘ lib ko‘rinadi. Vitachkalar relьeflar, yon chiziqlar ra von egri chiziqlar shaklida o‘tkaziladi.

Sal yopishib turadigan siluetning plastik shakli bel chizig‘ini bildirmay salgina belgilaydi. Kuzgi-ba xrrgi pal ’ tolarda bel chizig‘ida erkinlik darajasi 6 dan 8 sm oralig‘ida joylashgan. Sal yopishib turadigan siluetning ifodali konstruk tsiyasini yaratish uchun moda yo‘nalishida o‘z aksini top gar vitachka va yon chiziqlar o‘rnini va ular chiziqla rining shaklini bilish muhim ahamiyatga ega. To‘g‘ri va kengaygan siluetli tikuv buyumlarida bel chizig‘i bo‘rttirilmaydi va bu chiziq chizmaning konst ruktiv turini qurishda odatda yordamchi rolь o‘ynaydi. Bel chizig‘ining sathi modaga ko‘ra tabiiy o‘z o‘rnida pastlashgan yoki ko‘tarilgan bo‘lishi mumkin. Bu asosan yopishib va, sal yopishib turadigan siluetlarga taalluqli. Yopishib turadigan, sal yopishib turadigan tgo‘g‘ri yubkali hajmi kichik to‘g‘ri siluetli tikuv buyumlarida, bo‘ksa chizig‘i o‘zgarish chizig‘idek, undan pastroq modelga muvofiq to‘g‘ri, kengaygan yoki toraygan shakl ishlanadi. Shu bilan birga kiyimning bo‘ksa chizig‘i bo‘yicha kengligts moda talab lariga ko‘ra olinadi va ayollar ust kiyimida S y + (5 - 6) dan kam bo‘lmasligi kerak (elka kiyimlarda). Bellik buyumlar da (yubka, shim) P b miqdori nolь (Ya b = 0) bo‘lishi mumkin. To‘g‘ri hajmli, kengaygan va etagi pastga juda ken gayib ketgan yopishib turadigan siluetlarda bo‘ksa chi zig‘idagi kenglik hisoblanmaydi, chunki kiyimning er kinligi etak pastga kengayishi bilan ta’minlanadi. Bo‘ksa chizig‘ining sathi tabiiy vaziyatga nisbatan modaga mos bir qancha yuqoriga yoki pastga siljishi mumkin. Bu effekt nafaqat konstruktiv chiziqlar yor damida, balki detallar joylanishi yordamida (cho‘ntak lar, belbandlar va h.k.) hosil qilinishi mumkin. E t a k c h i z i g ‘ i - tikuv buyumining siluet shaklini yaratuvchi asosiy chiziqlardan biri. Qiyimning etagi toratstsan, to‘g‘ri va kengaygan bo‘lishi mumkin. To‘g‘ri si luetda etak kengligi ko‘krak chizig‘i kengligi plyus 4 -; 6 sm ga teng; 1 - 2 sm ort bo‘lakka va 3 - 4 sm old bo‘ l ak ka e t a gi t or ay ga n si l u et ya r a t g an da o r t bo ‘ l a kn i 0 dan 2 sm gacha toraytirish mumkin.

Etak chizig‘ining sathi kiyimning mutanosibligi va moda yo‘nalishiga bog‘liq. Gorizontal yo‘lli tazlamadan tayyorlangan buyumlar da etak chizig‘i bo‘yicha gazlama yo‘li saqlansa maqsad ga muvofiq bo‘ladi. Shu maqsadda old bo‘lakning eta gi o‘rta chiziq bo‘yicha tushirilmaydi va yo‘li bo‘yicha bichiladi. Tayyor kiyimda etak chizig‘ining gorizontal ko‘rinishini saqlamoq uchun yoqa o‘mizining yuqori nuqtasi tepaga ko‘tariladi yoki modelga muvofiq yon chiziq- larga bel, cho‘ntak yoki bo‘ksa sathida vitachkalar kiri tiladi. Gazlama va uni pardozlash. Gazlama xususiyatlari tolalari tarkibi, o‘rilish strukturasi va pardoz- lashga bog‘liq. Gazlamaning asosiy xususiyatlaridan biri - uning plastikasi - kiyimga shakl berish xususiyati. Bu xususiyat har bitta modelga o‘ziga xos stilь va kompozitsion tuzilish belJlaydi. Kostyumning shakli va kompozitsiyasi gazlam"a faktu rasi, ya’ni gazlama sirtqi ko‘rinishiga bog‘liq. Ayollar ust kiyimini loyihalashda har' xil fakturali gazlamalar ishlatiladi (ustk!} yuzi silliq, tukli rasmli va h.k.).Kiyimning hajmiyligini aniqlashda gazlama fay-g turasi katta ahamiyatga ega. Turli gazlamalar -kiyigyo hajmini kattalashtiradi, yuzasi silliq gazlamalar esa faraziy shaklni kichraytiradi. Qiyimning har bir turi o‘ziga mos bezakli bezaklarni joylanish printsipini talab qiladi. Ayollar va bolalar ustki kiyimida bezak sifatyda quyidagi uning variantlari ishlatilishi mumkin: har xil faktura, ( rang, de’orativ detallar, furnitura va konstruktiv usullar. Jun gazlama bilan baxmal yoki ipak kabi birik malar ingliz klassik kostyumida ko‘pdan beri ma’lum. Bu birikma hozirgacha tantanali marosimlarda ki-yiladigan va sahnada kiyiladigan kostyumda qo‘lla nadi. Jun gazlamalardan tayyorlangan kostyum va pal’to larda bolalar kiyimida yoqa, yenglarnnng qaytarilgan uchi kabi detallar trikotajdan tayyorlanishi mumkin. Pal’toning mo‘yna yoqasi rangli va fakturali bezak. Furnitura (tugmalar, to‘qalar, tasma, bog‘ich va h.k.) bezak sifatida qo‘llanishi mumkin. Dekorativ detallar (qopqoqlar, cho‘ntaklar, listochka, belbandlar va h.k.).ayollar ust kiyimida va bolalar kiyimida bezak sifatida qo‘llanishi mumkin. Lekin bezak qanchadptsdyaxshi bo‘lmasin uning miqdo- ri me’yorda bo‘lishi zarur.

Похожие

Zamonaviy moda ustalari

Kiyim haqida umumiy ma’lumot

Kiyimlar modellarini tuzish. Libos kompozitsiyasini yaratishning asosiy usullari

XX Asr Yevropa kostyumi tarixi

BAHYA VA BAHYAQATORLAR HAQIDA MA`LUMOT