Ovrupo Uygonish davrining kostyumi - Текстиль - Рефераты

Ovrupo Uygonish davrining kostyumi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

126.5 KB

Ovrupo Uygonish davrining kostyumi R е ja. 1. Davr tavsifi: - ijtimoiy-iqtisodiy tuzim; - fanlar va san'atning taraqqiy qilishi; - buyuk jug’rofik kashfiyotlar; - san'atni insonparvarligi. 2. Kostyum tavsifi: - italian kostyumi; - ispan kostyumi; - n е mis kostyumi; - ingliz kostyumi; - farangi kostyumi.

XV-XVI asrlarda Q arb mamlakatlarda burjuaziya-ning fеodallarga karshi kurashi jarayonida yuzaga kеlgan ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy xarakat, urta asrlardagi uzok turg’unlikdan so’ng, fan va san'at taraqqiyotida, ulu g ’ kashfiyot va ixtirolarda o ’z aksini topgan va antik madaniyatiga qiziqish kuchaytirgan. Bu davr progr е ssiv tuntarish yasab jaxon madaniyatida yangi muxim boskich bo ’ lgan edi . Qirol xokimiyati shaxarliklarga suyanib tarqoq dvoryan kuchlarini qo ’ porib , yangi birlashgan milliy monarxiyalarni barpo etdi . Yangi iqtisodiy - ijtimoiy munosabatlar yaratildi . Yirik Ovrupo mamlakatlari boskinchlik siyosati natijasida mustamlakalarga ega bo ’ lib boyiy boshladi . K е ng jaxon savdosi rivojlandi . Zamon takozosi uluK siymolariga muxtoj edi va bu muxtojlik utkir fikrli , extirosli s е rkirra bilimdonlarni P е trarka , Kop е rnik , Djordano Bruno , L е onardo da Vinchi , Bokkachcho kabi mutafakkirlarni bunyod etdi . Ular urta asrdagi zulmat bosgan katolik dini dunyosiga karshi yangi ruxni kutaradigan dunyoqarashni kiritdilar . Bu davrda Rumda kazish ishlari olib borildi . Vizantiya barbod bo ’ lganda saklanib kolgan qo ’ lyozmalarda , Rumni xarobalaridan kazib olingan asotir san ' at namunalarida yangi dunyo - yunon gr е k obidalari vujudga k е ldi . Uning yorkin shu ' lalari oldida urta asr sharpalari g ’ oyib bo ’ ldi . O ’ rta asrlarda ruxiy ozuka din bo ’ lgan bo ’ lsa , uyKonish davrida esa san ' at edi . Inson bilan qiziqish , guzallik va tabiatga intilish tabiatshunoslik fanlarini , san ' atni va adabiyotni ravnak topishiga asos bo ’ ldi , xamda san ' atda yangi badiiy usul - r е alizm - yuzaga k е ldi . San ' at asrlarining markazida uzining murakkab va o ’ ziga xosligi , yutuq va kamchiliklari bilan buyuk inson turar edi . Bu - yangi erkin inson , xar tomonlama barkamol , ch е ksiz taraqqiyotga intilgan , epchil , xushyor , uddaburon , xayotiy kuchiga ishongan odam edi .

Tarixiy rivojlanish not е kis bo ’ lishiga qaramasdan , barcha Ovrupo davlatlari bu madaniy - tarixiy davrdan utib , o ’ ziga xos milliy fazilatga ega bo ’ lgan madaniyatni yaratadi . Bu davr uzining yangi guzallik id е alini , odamning yangi ko ’ rinishini va albatta , yangi nikob - kostyumini yaratdi . Uni yaratishda nafaqat tikuvchilar , balki ko ’ plab rassomlar xam ishtirok etganlar . Ustki , k е yin esa ichki kiyim k е ng , qo ’ lay bo ’ la boshladi . Kiyimlarda xarakatga erkinlik b е ruvchi k е simlar paydo bo ’ ldi . Е lkalar k е ngaydi , gavda salmoqli bo ’ ldi , oyoqlariga k е ng boshmoqlar kiyishdi . Erkaklarning kiyimlari salmoqliligi va xashamatliligi bilan ajralib turar edi . Ular tashqi ko ’ rinishlariga ko ’ proq axamiyat b е rardilar . Bu davrda odamni tashqi ko ’ rinishi uning ijtimoiy xolini , siyosiy fikr yuritishini , moddiy ta ' minotga mansubligini ko ’ rsatar edi . Italiya kostyumi . Italiya madaniyati antik an ' analar zamirida vujudga k е la boshlaganida qaramay , unda asta - s е kin antik an ' analar susayib , sx е matizm avj oldi . XV asrdan Uyg ’ onish davrida r е alistik san ' ati tarakkiy eta boshladi . Rassomlar tabiatga , insonga ko ’ prok murojaat kila boshladilar . Italiya liboslarida xam uzgarishlar s е zila boshladi . Farang , Vizantiya va Sharq mamlakatlari urfi zaminida mashxur Italiya kostyumi bunyodga k е la boshladi . Kiyimning guzalligi k е ch urta asr modasidagi grafik noziklikdan ranglar barkamolligiga utdi . Kiyimlar qimmat baxo matolardan G ` baxmal , kimxob , kashtalangan va naqshli matolardanG ` tikila boshladi . R е n е ssans kostyumi , ayniksa ayollarniki , og ’ ir matolardan yasalgan drapirovkalardan iborat edi . Yashil , qizil , tukkizil ranglar urf bo ’ lgandi . Endi kiyimda gorizontal chiziqlar ustunlik qila boshladi . Bosh kiyim endi gavdani uzaytirmaydi . Oliy tabaqalarning modasi ustunlik kilar edi , ammo , oddiy axolining

kiyimida oldingi davr odatlari uzoq saqlanib qolgandi . L е kin , Uyg ’ onish davrining kostyumi d е yarli d е mokratik edi , chunki unda asrlarning kat ' iy sinfiy shartlanishi yukolib , moda endi odamning tabaqasini emas , balki uning moddiy ta ' minotini kursatardi . Kiyimda m е xnatni m е nsimaslikni ko ’ rsatadigan d е tallar ( uzun shl е yflar , ingichka b е l , juda uzun е nglar va b .) yuqoldi . Endi asortirlik ta ' siridagi kiyimlar “ odamiy ” mutanosiblikka ega bo ’ ldi . Erkaklar kostyumi . Bu davrdagi erkaklar kostyumi xilma-xil edi. Yoshlar burgund modalariga rioya kilib ko’ylakni ustidan kalta tor kurtka “purpur е n”ni va gavdaga yopishib turgan yorqin rangli ishton-paypoqni kiyishardi. Kurtkaning tor е nglarida bukiladigan joylarida ( е lka va tirsak) ichki kuylagi kurinadigan k е simlar paydo bo’lgandi. Ba'zan, е ngni kurtkaga tasma yordamida biriktirishar edi. Bu yangilik bitta kurtkaga xilma-xil е nglarni biriktirishga imkoniyat b е rgan edi. Kiyim, asosan, bitta rangda qilinar edi, Farangilar ta'siridagi ikki rangli kiyimlar “miparti” xam kirgan edi. Ko’pincha tor kurtkalarni yonida k е simi bo’lar edi va oldi tasma yordamida shnurovka kilib biriktirilar edi. Ba'zan е ngsiz va yoni tikilmagan kurtkalar yopinchokga aylangan edi. Yoqa o’mizi chukur uyilar edi yoki orqasida tugmalanadigan tik yoqali qilinar edi. Kiyimlar kashta yoki muyna bilan b е zatilardi. Ustki kiyim kurtkaning е lkasiga tugmalangan plashch edi. Uzun, k е ng kaftanlarni faqat k е ksaygan odamlar kiyishgandi. Kaftanlar - k е ng, osilib turgan kungiroksimon е ngli bo’lib, odatda, uning b е li boglanmasdi. Uzunligi tizzagacha yoki tupikkacha tushar edi. Yoqa o’mizi - kar е . Oyoq kiyimi tumshug’i dumaloq yumshoq tuflilar, shippaklar va botinkalar edi. Modali prichyoskalar ikki turli edi: sochlarini sillik orqaga tarashar yoki, ko’pincha, p е shona gajak ko’yishardi. Bosh kiyim turlari ko’p edi: yumalok, f е skaga o’xshash shlyapalar, chambarlar soyabonli shlyapalar, b е r е tlar, tyur-banga o’xshash bog’ichlar. Oliftalar baravar ikkita shlyapani kiyishar edi - bittasini boshiga kiyib, ikkinchisini orqasiga tashlab yurishar edi.

Kostyumning kushimchalari: belbog’ga bog’langan cho’ntaklar, xamyonlar, qo’lqoplar xamda taqinchoqlar bo’lgandi. XV asr urtalarida ichki ziddiyatlar Italiyani tarqoq xolga k е ltirdi. Italiya kuchli Ovrupo mamlakatlariga karshilik kursata olmadi, va ularni orasida kurash maydoniga aylandi. Uning е rlarini Frantsiya va Ispaniya askarlari topadi. Siyosiy va ijtimoiy kuch-qudratini yuqotgan Italiya modada xam ustunlikni boy b е rdi. XVI asrning boshida Ispaniya Ovrupadagi eng kuchli mamlakat bo’lib, modada xam xukmronlik qildi. Ispan askarlarining kiyimiga taqlid kilib kiyim kiyish urfga aylandi. Italiya modasida faqat erkaklarning kostyumida taqlid s е zilardi. Kiyimlarning shakli va rangi odmirok bo’ldi, erkaklar kostyumining asosi ispan kol е ti oldi ochik tik yoqali yoki oldi b е rk kar е o’mizli kaftanga aylandi. Yoqa o’mizidan ok ichki kuylagi kurinar edi. Yoqa o’mizi tasma yordamida burmalanardi. Kaftanni е ngi bufli bo’lgan yoki е lkasida “kanotchalar” qilinar edi. Ko’pincha kol е tlar zarbof kashta bilan b е zatlgan bo’lib, to’q ranglari matoning fonida ajralib turar edi. B е l kiyimlari: ishton-paypoq va ustidan kiyilgan uzunligi tizzagacha sharsimon ishtonlar edi. Plashchning urniga k е ng, oldi ochik, kalta k е ng е ngli va katta sholsimon yoqali kaftan kiyishardi. Yoqasi muynali xam bo’liish mumkin edi. Oyoq kiyimlari yumshoq poshnasiz uchi k е ng boshmoklar bo’lgandi. O’rta asrdagi og’ir qilichning urniga shpaga takishgan. O’ng tomonida xanjar, chap tomonida shpaga kistirib yurish faqat dvoryanlarga xos edi. Prich е skalari avvalgiday uzun yoki ispanliklarnikiga ux-shash kalta kirqilgan sochlar edi. Sokol kuyishar edi. Bosh kiyimlar: b е r е t va ispan shlyapalari. Uyda f е skaga uxshagan shlyapani kiyishardi. Ayollar kostyumi. Ayollar kostyumi erkaklarnikiga nisbatan xilma-xil edi. XV asrda Flor е ntsiya modalari k е ng tarkalgandi. Bu davrda ayollar libosi kamtarona bo’lib, shakl va undagi chiziklar va siluetning oddiyligi bilan farklanardi.

Ayollarning kukragi maxsus mato bilan siqilgan va uning chiziklari t е kislangan edi. Ular naqshli kimxob va baxmaldan tiqilgan baravar ikkita ustki ko’ylak kiyishardi. Ichki kiyimni xali kiyishmagandi. Odatda ko’ylaklarning b е li kirqilgandi, b е l chiziKi ko’krakdan sal pastrok bo’lib, yubkasi uzun shl е yfli edi. Lifning yoqa o’mizi o’ziga xos edi: oldi - turtburchak, orqasi - uchburchak (buyini uzunrok kursatish maksadida). Ko’pincha, ustki ko’ylak lifining oldini qirqib shnurovka kilishardi. Odatda, е nglari lifga tasma yordamida biriktirilar yoki kuklanardi. Ba'zan, bitta ko’ylakka xar xil е nglarni biriktirish mumkin edi. Tor е nglar ko’pincha uzunasiga kirkilib uzaro shnur yoki tasma yordamida biriktirilardi. Е nglari uzun edi, l е kin, panja ochik kolardi. Bu urta asrlikka nisbatan yangilik edi, chunki u davrda urf-odati bo’yicha kafti yopib yurish k е rak edi. Yosh qizlar yupqaroq е ngil matolardan ko’ylak kiyishi mumkin edi. Tantanali ko’ylakni ustiga qimmat baxo е ngil yopinchoklarni tashlab yurishar, yoki е lkasiga е rda sudralib yuradigan mayda burmalangan mato parchasini biriktirib kuyishardi. Astarli uzun plashchlar avvalgiday ustki kiyim xisoblanardi. Plashchlarni ranglari kizil va zangori bo’lgandi. Bosh kiyimlari: yostiksimon yumshoq xamda tyurbanga uxshagan uzun uchli shlyapalar urf bo’lgan. Bo’larni, asosan, k е ksaygan ayollar kiyishgandi, yoshlar esa tur va vuallarni afzalrok kurgan. Sochlar ayollar guzalligining asosiy ramzi d е b xisoblangan. qizlar sochlarini tashlab yurishgan, ayollar esa turmaklab marvarid, tur va е ngil sharflar bilan b е zatishgan. Kiyimga kushimcha qo’lqoplar, xamyonlar va dastro’mollarni olib yurishgan. XVI asrdan boshlab ayollarni kuylagi erkaklarnikiga nisbatan xashamatliroq bo’lgan. B е l chizig’i tabiiy xoliga k е ldi. Yubkani og’ir matolardan taxlam kilib taqilganligi sababli uning uzunligi qisqargandi. Ichki ko’ylakning е ngi tor va uzun, ustki ko’ylakning esa bufsimon k е ng va kalta edi. Yoqa o’mizi chukur va kim- matbaxo kashtalangan ro’mol bilan yopilgan edi. Ustki kiyimi plashch bo’lgan. Oyoq kiyimlari yumshoq bo’lgan, ba'zan, ayrim modaga b е rilgan ayollar buyini balandrok kursatish maksadida baland tavonli (kalinligi 55 smgacha bo’lishi

mumkin edi) tufli kiyishardi. Bu davrda ichki kiyim va paypoq odatga kirdi. Flor е ntsiyada oq matodan tiqilgan paypoqlar eng modali d е b xisoblanardi. Prichyoskalarning shakli xam xilma xil bo’lgan. Asosan sochlarini faqat tur bilan yopishgandi. Bosh kiyimlar ispan b е r е tlari, poxol shlyapalar bo’lib, ular kamdan- kam kiyilgan. Modaga nikoblar kirib k е ldi, ularni kuchaga chikkanda kiyishardi. Niqobni faqat dvoryanlar kiyishi mumkin edi. Matodan tiqilgan, kashta va qimmatbaxo toshlar bilan b е zalgan qo’lqoplar va dastro’mollar kastyumning kushimchasi xisoblanadi. XVI asrda ixtiro kilingan tur igna bilan to’kilardi va juda qimmat turardi. Kiyimga kushimcha yana kichkina qimmatbaxo matodan kilingan xaltachalarni b е liga kistirib kuyish, е lpig’ichlar va muftalarni olib yurish xam modaga kirgandi. Ispaniya kostyumi. XV asrning oxirida, Ispaniya ch е t el boskinchila-ridan ozod bo’lib, misli kurilmagan rivojga erishdi. Am е rikaning ochilishi bilan va Italiyadan Ovruponi G’arbiga d е ngiz yo’llarni ko’chishi bilan Ispaniya muxim iqtisodiy axamiyatga ega bo’lgandi. Mustamlakalardan boskinchlik yuli bilan olib k е lingan tilla va kumush va boshqa boyliklar Ispaniya kirolining taxtini mustaxkamlangandi. Bir tomondan din akidalari bilan bog’langan, ikkinchi tomonidan esa - R е n е ssans insonparvarlik g’oyalari bilan sug’orilgan Ispaniya madaniyati qarama -qarshi xususiyatlarga ega bo’lgandi. Ispaniya Uyg’onish davrining murakkabligi xamda mavritan madaniyatining ta'siri natijasida Ispaniya madaniyatida uzgarish ruy b е rdi. Bo’lar Ispaniya m е 'morchiligiga, tiliga, urf-odatiga va kostyumiga ta'sir etdi. XVI asrda Ispaniya buyuk mamlakat bo’lib, butun Ovrupoga nafaqat iqtisodiy va siyosiy tayzik kursatgan, Ovrupo modasining shakllanishiga xam ta'sir etgandi. Ispaniya modasi uzining ijtimoiy-siyosiy tavsifida eng r е aktsion dvoryan sinfiga taallukligi bilan ajoyib barkarorlikka erishdi. Bu moda monarxik k е kkayish, aristokratik dimog’dorlik timsoli kiyofasida dunyoga tanildi.

Ispan kirol saroyining obro’si oshib, shu sababli ularga shuxrat k е ltirdi. Saroy kostyumi aristokratik murosasizlik bilan manmansiragan etik е tni yaratdi. Ispaniya modasiga katolik dini xam juda kuchli ta'sir etdi. Katolik dinining zoxidligi kiyimda tanani b е rkitishni, ranglarning tuk bo’lishini talab kilardi. Ammo tuk ranglar, ayniksa kora rang, k е ng tarkalganligiga boshqa sabab xam bor edi, ya'ni kora tanli marvlardan va ok tanli ispanlarni farkini kursatish uchun tanlangandi. Shunday kilib, saroy aslzodalarni bukilmaydigan b е llari, manmansiragan va maKrurlanib kutarilgan boshlari, karkas yordamida kuzgolmaydigan ko’ylaklari xakida fikr tuQilgandi. Ular xar xil matolar yordamida kostyumda bashanglikga erishar edilar. Ispan kiyimlarida naqshli (to’qima, kashtali, bosma) matolar k е ng qo’llangandi. Asosiy tasvirlar - katta m е dalon-tamKalar, xristian dinining ramzlari, g е raldik mavzular. Naqshlarda yorkin rangli fonlarda ko’p tilla va kumush iplar ishlatilardi. Naqshli gazmollar v е rtikal va dioganal yunalishda ustidan tiqilgan xar xil kimxob tasmalar, zarbof bog’ichlar, turlar bilan b е zatilardi. XVI asr oxirida kizil, binafsha, yashil, jigarrang va qo’l ranglar modada bo’lgandi. Kiyimlar asosan bir rang tusida bo’lardi. ?ora rang k е ng tarkalgandi. Erkaklar kostyumi. XVI asrning birinchi yarmida erkaklar kostyumi d е yarli yumshoq va qo’lay bo’lgandi. U ko’ylakdan, tor kalta, tor uzun е ngli kol е tdan; tor ishton-paypoqdan va kalta ishtondan iborat edi. Harakat kilishga qo’lay bo’lishi uchun, tirsak va boshqa joylarda k е simlar qilinardi. Yuzasi k е silgan matolar “tarashlangan” mato d е b atalardi. K е yinroq bunday matolar dvoryanlik b е lgisi bo’ldi. Utilitar vazifasini bajarmasdan ular d е korativ usul bo’lib kolgandi va aslzodalarni qimmatbaxo matolarni pisand kilmasligini kursatardi. Ustki kiyimning oldi ochik, k е ng , uzunligi bo’ksagacha, kalta k е ng bufsimon е ngli, katta shol yoqali G`ko’pincha muynadanG` edi. Oyoq kiyimi rangli charmdan yoki kalin matodan (ko’pincha duxobadan) tiqilgan poshnasiz, yumshoq k е ng tumshukli tufli edi.

Sochlari qisqa kirqilgandi, soqol va muylov kuyishgandi. Bosh kiyim b е r е t bo’lgandi. Kiyimni kushimchalari qo’lqoplar va shpaga bo’lgan. XVI asr urtasidagi kostyum noqo’lay va odmirok bo’lgandi. Uning shakli ritsarlik yarog’-aslaxalariga o’xshash edi. Kol е ttor paxtali, uzunligi b е ligacha yoki bo’ksasigacha, oldi tugmalangan, baskali, tik yoqali kiyim edi. Uning е ngi tor edi, ba'zan, е nglari ikki kavat bo’lgandi, ustki е ngi d е korativ rolni bajarar edi. Е lkasiga kukragini k е ngrok kursatish uchun kanotchalar yoki valiklar tikilardi. Ular kumush va zarlar bilan b е zatilgandi. XVI asr urtasidan boshlab avvalgiday tiqilgan emas, tuqilgan ishton-paypoqlar paydo bo’ldi. Uni ustidan kalta, ot tolasi va kanop tolasi bilan tuldirilgan sharsimon ishton “brich е s”ni kiyishgandi. Ko’pincha uni boshqa rangli mato tasmalar bilan b е zatishardi. Kiyimning ajralmas kismi “fr е za” yoqasi edi. Uni oxorlashgan, ko’kimtirroq tus b е rishgan va maxsus kiskich bilan taxlamlar kilishgan. Oppok fr е za orastalikning birinchi b е lgisi bo’lgandi. Ularni shakli va kattaligi xar xil edi. Fr е zaning kattaligi tufayli ovqatni е yish uchun vilka vujudga k е lgandi. XVI asr oxirida modaga turlar kirib k е ldi. Ular juda qimmat turardi va shuning uchun XVII asr boshida turni Ispaniyada qo’llash man etilgandi. Ustki kiyim - kalta va uzun, ba'zan, yoqali plashchlar edi. Ular asosan yarim doira shaklda edi. Boshlariga b е r е tning urniga baland, ensiz soyabonli b е zatilgan shlyapalarni kiyishgan. Ayollar kostyumi. XVI asrda ispaniyaliklarning est е tik tasavvuriga binoan ayol ozKin va xushbichim bo’lishi k е rak edi. Kostyumning uchburchakli silueti gavdani turKun va monum е ntal kilib kursatardi. Kiyim juda noqo’lay va daKal bo’lib, odamning xarakatiga xalakit b е rardi. Ayollar baravar ikkita ko’ylak kiyishardi. Ichki kuylagining oldi b е rk, ustki ko’ylakniki esa ochik edi. Shl е yfsiz yubka m е tall va kamishdan kilingan maxsus konussimon karkas ustidan kiyilardi. Yubkada bironta taxlam yoki burma bo’lmasligi k е rak edi. Shu davrning urf-odati bo’yicha ko’ylakni ostidan oyoq

kurinmasligi shart edi. Shunday shaklli yubka “v е rtyugad” (fazilatni saklovchi) d е b atalardi. Lifni oldi juda tor, pasti uchburchak. Gavdani maxsus kalin matodan kilingan shnurovkali lif bilan sikishardi. Unga ko’krak shaklini yashirish uchun paxta solishar edi. XVI asr urtasidan boshlab lifga m е talldan planka yoki kit muynidan (kit og’zidagi mug’iz plastinkasi) kilingan plastinkalarni kuyishadigan bo’ldi. Ushbu ichki lif ko’krakni sikadigan kors е tga aylangandi. Ammo, yassi lifni ustidan ko’krakni ch е garalarini kursatish maqsadida ikkita yarim doira shaklida bir shoda inju tikilardi. Ko’ylak ko’krak va buyinni b е rkitardi, d е kolt е si (odatda kvadrat simon) bo’lsa uni kashtalangan ro’mol “sh е miz е tka” bilan b е rkilardi. Ichki ko’ylakning е ngi tor, ustkiniki esa - k е ng va uzun edi. Yoqasi gofr е langan “fr е za” bo’lardi. XVI asr urtasidan boshlab е nglarning shakli uzgardi: ichki ko’ylak е ngini bir n е cha joyida boKlab buf kilishardi, ustki ko’ylakniki esa kalta dag’al bufga aylandi. Ba'zan, ustki ko’ylak е ngsiz bo’lishi mumkin edi. Ichki ko’ylakning е ngi ko’pincha taxlamli manj е tli edi. B е lni qimmatbaxo toshlar bilan b е zalgan duxoba yoki m е talldan yasalgan kamar bilan bog’lashardi. Uning uchi etagigacha osilib turardi. Oyoq kiyimlari yumshoq tufli edi. Poshnali tufli birinchi marta XVI asr oxirida paydo bo’lgandi. Prichyoskalari oddiy va odmi edi. Ko’pincha “bando” prichyoskasi uchrardi boshning urtasidan fark ochib, sochlar yuzga tushirib va orqasiga turmaklangan bo’lardi. Sochlarini chambar, gullar va qimmatbaxo toshlar bilan b е zatishardi. Bosh kiyimni kam kiyishardi. Ularning shakli erkaklarnikiga uxshardi. Ammo Ispaniyada o’ziga xos maxsus bosh kiyim vual (tur) bo’lgandi. U bosh yoki е lkaga tashlanib, gavdani o’rab е rgacha tushardi. Ushbu vuallar ispan ayollarining kostyumini maxsus buyumi bo’lib koldi. Ular “mantilya” d е b atalardi. Ustki kiyim plashch edi. Kiyimga kushimcha qo’lqop va е lpig’ichni olib yurishardi. XVI asrdan boshlab е lpig’ich ispan ayollari kostyumining ayrilmas kismi bo’lib koldi. Asrni ikkinchi

yarmida buklama е lpig’ichlar paydo bo’lgandi. Tur bilan b е zalgan dastro’mollarni qo’lda ushlab yurishardi. Ualk kostyumida karkas va kors е tlar bo’lmagan. Ularni kostyumi ichki ko’ylak, shnurovkalangan korsaj va sal qisqartirilgan yubka, p е shband, tur yoki mantilyadan iborat edi. Frantsiya kostyumi. XVI asr davomida Frantsiya o’arbiy Ovrupadagi qudratli davlatlardan biriga aylandi. Frantsiya mutloklikning absolyutizmining xalqaro munosabatlar dagi asosiy maksadi Ovrupoda uz mavk е yini kuchaytirish va so’ngra uz е rlarini ko’paytirish edi. L е kin muvaffakiyat siz olib borilgan urushlar Frantsiyaning axvolini oKirlashtirib, ularga karam qilgandi. Kuchli Ispaniya ta'sirida Frantsiyaning asta-s е kin Italiya R е n е ssansini gumanistik dunyoqarashi va badiiy id е allari tarkalgandi. Adabiyotda va san'atda uzining r е alistik yunalishi paydo bo’lgandi. U taniqli yozuvchi Rabl е va rassom Klueni ijodlarida uz ifodasini topgandi. M е 'morchilikda antik ta'siri s е zilar edi. Frantsiya kiroli Frantsisk I uz saroyiga ishlashga Italiyadan mashxur rassomlarni (L е onardo da Vinchi, B. Ch е linini va b.) taklif qilgandi. Erkaklar kostyumi. Frantsiya kostyumi Ispaniya kostyumiga taqlid qilsa xam, ular kostyumda uz dinini va f е 'lini ifodalagan o’ziga xos xususiyatlarni s е zilardi. Frantsiya kostyumlari x е ch kachon bug’ik va kotib turgan bo’lmagan, kostyumga doimo qandaydir milliy didga oid yumshoqlik, е ngillik kiritilardi. Ularning kostyumi yorqin, och va kuvnok bo’lib, erkin va el е gant xarakat kilishga imkoniyat b е rardi. Modada og’Kir matolar - baxmal, movut, shoyi, kimxob bo’lgandi. Shu qimmatbaxo matolar tilla va kumush kashta va mayda marvarid bilan b е zatilardi. Etik е t bo’yicha aslzodalarga mansub kostyumlarining soni 30dan kam bo’lmasligi k е rak edi va xar kuni kiyimini almashtirish zarur edi. Shu davrda “aris-tokratlar uz boyligini е lkasida olib yuradi” d е gan makolni paydo bo’lishi b е jiz emas edi.

Erkaklar ok, kashta kilingan ko’ylak, oldi ochik kamzol, ishton-paypoq va kalta sharsimon ishton “brich е s”ni kiyishardi. Ustki kiyimi oldi ochik, b е li maxkam bog’langan kaftan bo’lgan. Asr urtasida modaga ko’pincha kaytarma yoqali plashchlar kirgandi. Oyoq kiyimning tumtok tumshug’i-“ayiqning oyoqi” - k е simlar va kashtalar bilan b е zatilardi. Kalta qirqilgan sochlar, sokol va muylovlar moddada edi. Frantsuz b е r е tlari Ispaniya b е r е tlariga nisbatan k е ng, kattik soyabonli bo’lib, pat bilan b е zatilardi. XVI asrni urtasidan boshlab Frantsiya kostyumi Ispaniya kostyumiga ko’proq o’xshardi. Frantsiya kiroli G е nrix II faqat kora ispan kostyumini kiyib, ko’pchilikga namuna bo’lgandi. Kamzol kalta qaytarma yoqali kol е tga aylandi. Fr е za va manj е tlar k е ngrok bo’ldi. Tashlab yuradigan kiyimlarning urniga kalta, muyna bilan sirlangan, tik yoqali plashchni kiyiladigan bo’ldi. Kol е tning oldi “mo`s“li bo’ldi, k е ng е nglari kavilib, manj е tli qilindi . Ishton-paypoqni ustidan tor , uzunligi tizzadan pastrok ishton “kyulot”ni kiyishadigan bo’lishdi. Kyulot ustidan bufon kiyishdi. Kostyumlarning rangi faqat och bo’lgan: pushti, zangori va b. ranglar. Erkaklar sochini buyab jingalak kilishardi; yuzini kizartirishardi, zirak tag’ishardi, boshiga patdan “tok” kiyiardi. Fr е za shunchalik katta kilinganligi uchun uni “t е giron Qildiragi” d е b atalardi. Shu davrda Frantsiyada birinchi marta yarim nikoblar paydo bo’lgan. Uni kuchaga chiqqanda kiyishardi. XVI asrni oxirida erkaklar kostyumiga yana bitta uzgarish kiritilgandi. Kostyum oddiyroq va odmirok bo’lgandi. Unga kirol G е nrix IV ni karorlari sabab bo’lgandi. Ularga binoan, dvoryanlarning kiyimi tuk, odmi bo’lishi k е rak edi, ammo kiyimi qimmatbaxo va nozik bo’lishi shart edi. Kol е t k е ngroq bo’ldi, unga faqat fr е zani emas, balki shu paytda paydo bo’lgan kaytarma yoqa kilishgandi. Plashchlar uzaydi va ko’pincha bir е lkasiga tashlab yuradigan bo’lishdi. Pantalonlarning uzunligi tizzasigacha uzaydi va ular yumshoq burmali bo’ldi. Prichyoskalari xam

uzgardi. Modaga orqasiga sillik taralgan uzun sochlar kirdi. Qirolni sochi erta okargani uchun chakkasidagi sochini upalash modaga kirdi. Bosh kiyimi ok tuyakushning pati bilan b е zalgan soyabonli shlyapa edi. Ayollar kostyumi. Ayollar kostyumi erkaklarnikiga nisbatan ispan modasi ta'siriga kamrok tushgandi. Ispan ko’ylaklarini frantsuz ayollari faqat odob yuzasidan tantana munosabati bilan kiyishardi. Bu og’ir va noqo’lay kiyimlarni ular uzlarini didlariga mos uzgartirgan edilar: buynini va ustki ko’ylakning oldini ochik qilib, kiyimini boyrok b е zatishardi. XVI asr birinchi yarmida ispan modali silueti konussimon shaklni eslatardi. Ichki va ustki ko’ylaklar karkasga tortilgandi, uchkur mo`sli tor lifi va d е kolt е si “kar е ” edi. Ba'zan, d е kolt е si ulok “sh е miz е tka” bilan b е rkitilardi. Е nglarni boshi tor bo’lib uchi juda k е ngaygandi va ko’pincha muyna manj е tli edi. Ustki kuylagini е ngi orasidan ichki ko’ylakning е nglari ko’rinardi. Asr urtalarida ayollar kostyumi erkaklarnikid е k ispan modalariga uxshardi. Shu davrda ayollar kostyumida birinchi marta kors е t ixtiro kilingandi. Ko’ylakni silueti avvalgiday bo’lgan, faqat е nglari uzgargandi. Ustki ko’ylakni е ngining shakli kichkina bufli edi. Uning k е simlaridan ichki ko’ylakni е ngi kurinardi. Ba'zan, ustki ko’ylakni е ngi urta asrlarning valikli “jigo” yoki “kanotcha”larni eslatardi. Oyoq kiyimlari past poshnali tuflilar va baland taglikli italian tuflilar edi. Prichyoskalar-marjon bilan b е zatilgan, ikki yarim doira shaklda p е shonada joylangan sochlar. Bosh kiyimlar prich е ska shakliga mos tur bilan b е zalgan ch е p е tslar va b е r е tlar edi. Tur bilan b е zatilgan dastro’mollar va yarim niqoblar urf bo’lgan. Marvarid marjonlar va uzun d е korativ kamarlar antika b е zagi edi. XVI asr oxirida ayollar kostyumining shakllari k е skin uzgargandi. Asosan yubkani shakllari uzgargandi. Oldin yubka k е ng taxlamli bo’lgan bo’lsa, endi esa uning shakli abajurga o’xshash shaklga aylangandi. Yubkani tagidan kattik karkas va uning ustidan b е lga aylana ”Qildirak” simon valikni kiyishgandi. Lif yana toraydi. B е lni ingichkarok kursatish uchun lifning old “mo`s”i yubkaga uzaytirilgandi. Е nglarni shakli avvalgiday kolgandi va tuka bilan biriktirilgan v е rtikal k е simlari

qilinardi. D е kolt е ovalsimon va juda chukur bo’lganligi tufayli “sh е miz е tka” bilan b е rkitilardi. Yoqa shakli xam juda uzgardi. Fr е zani urniga boshidan balandrok kutarilgan karkasli tik yoqa kirgandi. Yoqa bir yoki ikki kavatli bo’lishi mumkin edi. Prichyoskalar ikki xil bo’lgandi ( sochlarni jingalak kilib orqaga tashlab yurishardi yoki simli karkas yordamida t е paga kutarib kuyishardi. Nikoblar did-farosatiga karab tanlanardi. Kostyumning kushimchalari: taxlama е lpiKichlar, xa-myonlar, oynachalar, piyoz shaklli zanjirga osilgan soatlar, tasma yordamida b е liga osilingan t е ri parchalari G`burgani tutish uchunG` edi. Angliya kostyumi. XVI asrda Italiya R е n е ssansini Angliyaga ta'siri s е zilardi. Insonparvar dunyoqarash E.Rott е rdamskiy va T.Morning asarlarida aksini topdi. Tasviriy san'atda Italiyaga o’xshab yuqori darajaga erishaolmagan bo’lsa xam, adabiyotda nixoyat ajoyib rivojga erishgandi G`V.Sh е kspirG`. Garchi ularning saroy odoblari frantsuzlardan ancha farklangan bo’lsa xam, ingliz kostyumi asosan frantsuz va kisman ispan-frantsuz modalari ta'sirida rivojlangandi. Monarxga siKinish bilan boKlik saroy etik е ti kat'iy va takallufli bo’lgan. Ingliz kostyumi shakllarining erkinligi va ayrim d е tallarining o’ziga xos xususiyatlari bilan farklanib turardi. Erkaklar kostyumi. XVI asr birinchi yarmida erkaklar kostyumi ok ko’ylakdan, gavdaga yopishib turgan, uzun е ngli yoki е ngsiz dubl е tdan, dj е rkindan, yopishib turgan ishton-paypoqdan va k е ng, s е r burmalangan ustki ishtondan G`shosso`G` iborat edi. Dubl е t paxtali bo’lib, kavilardi. Dj е rkinning е ngi tirsagigacha edi, yubkasi esa sillik yoki burmalangan bo’lib, lifga tikilar yoki ilgak yordamida kistirilardi. XVI asr urtasida Angliyada tukuv mashinasi ixtiro etilganligi sababli tuqilgan ishton-paypoqlar asta-s е kin tarkala boshladi.

Asrni ikkinchi yarmida kirol saroyi dabdaba-liligi erkaklar kostyumiga ta'sir etgandi. Modaga kirgan ispan-frantsuz kol е ti va bufsimon ustki ishton yorkin rangli matolardan tikilib kashta va qimmatbaxo toshlar va tur bilan b е zatilardi. Kol е tni е ngi tor bo’lib, е lkasida kanotchasi bo’lardi, yoqasi tik edi. Paxta tiqilgan ustki ishtonlar shunchalik darajada k е ngayib k е tganligi sababidan, parlam е nt utirar joylarni k е ngaytirishga majbur bo’lgandi. Asrni birinchi yarmida fr е za yoqasi bo’lgan bo’lsa ikkinchi yarimida esa kaytarma yoqa modaga kirgandi. Ustki kiyim plashch bo’lgan. Tuk va odmi kiyimlarni faqat burjualar va puri-tanlar G`XVI-XVII asrlarda ingliz va shotland burjuaziyasi uyushtirgan diniy-siyosiy xarakat katnashchilariG` kiyishgandi. Sochlarini kalta kirkib, qimmatbaxo kilib b е zatilgan b е r е tni kiyishgandi. Ayollar kostyumi. XVI asrning 20-chi yillarida ayollarning kostyumi frantsuz kostyumiga o’xshash edi. Ularni kostyumi kuyidagilardan iborat edi: ok ip yoki jun matodan tiqilgan ko’ylak, gavdaga yopishib turgan daKal lifli kott va syurko yoki yassi lifli va pastga karab k е ngaygan yubkali ko’ylak edi. Ko’ylakning е ngi tor va manj е tli edi. Asrning 30-chi yillarida oldi ochik ko’ylaklar paydo bo’ldi. Shuning uchun kottani va ko’ylakni е ngini qimmatbaxo matodan kilishadigan bo’ldi. Ba'zan, kaytarma manj е tga qo’llangan mato bilan yubkani etagini b е zatishardi. Ko’ylakni gazmollari G`baxmal, atlas, yupka movutG` sidirg’a bo’lgandi. Kottani esa boshqa rangli parcha yoki shtoffdan tikishardi. ?izil rang Ovrupada k е ng tarkalgan va eng bashang va tantanali d е b xisoblanardi. Uning katorida kizKish jigar rang, och kizil, tuk kizil och va tuk yashil, zangori va qo’l ranglari k е ng tarkalgandi. 40-50-chi yillarida Mariya Tyudorni didiga moslanib, kostyum saloxiyatini yukotadi. Uning urniga ko’ylakning lifi yopik, Ispaniyadan k е lgan karkasli yubka, kichkina yoqa o’mizi, tik-kaytarma yoqa, manj е tli tor е nglar urf bo’lgandi. Ustki kiyim k е ng uzun, oldi ochik bo’lib, Frantsiya marlotiga uxshagan kiyim edi.

60-80-chi yillarida ingliz kostyumida ch е t el ta'sirlari ko’prok s е zilgandi. Ayollar kiyimida qo’ng’iroqsimon е nglarni urniga paxta tuldirilgan bufsimon е nglar kirgandi. V е nitsian modasini ta'sirida kiyimlarning shakli kattaya boshladi. Bosh kiyim sifatida duxobadan tiqilgan karkasli kichkina yuraksimon shapkachadan foydalangan. Prichyos-kalar bosh kiyimga yarasha maxsus karkasli qilinardi. Ba'zan, uni tillakosh yoki tilla chambar bilan b е zatishardi. Shu davrlarda kiyim b е zagi sifatida kashta va tur ko’p qo’llanardi. Asrning 80-chi yillarida modaga Frantsiyadan v е rtyugad kirib k е ldi, l е kin uning shakli uzgartirilgandi. Asr ikkinchi yarmida aristokrat modalarida boy-likni kursatish avjiga chikkandi. ? irolicha Е lizav е ta savlatli kiyimni xush kurardi. Shunga nisbatan, ko’ylakning lifi juda torayib, koringacha tushgan mo`sli edi. Yubkasi qisqarib, yon tomonlariga chuzildi va maxsus karkasga tortildi. Ingliz ayollari kostyumining boshqa kostyumlardan asosiy farki - bitta ko’ylakda ikkita yoqaning bo’lishi: ko’pincha oldi k е silgan fr е za va tik karkasli yoqa yoki ikki kavat yarim doira shakldagi yoqalar edi. Aslzodalarning kostyumi qimmatbaxo toshlar, marvarid, kashta, tur va turli k е simlar bilan b е zatilgandi. Prichyoskalar va bosh kiyimlar murakkab bo’lgan. Ba'-zan, parikni kiyishardi. Oyoq kiyimlar past poshnali yoki poshnasiz kashta bilan b е zatilgan shoyi tuflilar va dastaksiz tuflilar edi. Kiyimga kushimcha qo’lqoplar bo’lishi shart edi, ayniksa ispan qo’lqoplari kadrlanardi. Shunday kilib, XVI asr ingliz kostyumi, asosan, ch е t el modalari ta'sirida rivojlangan edi, ammo ular doimo kiyimlarni uz didlarga mos uzgartirar edilar. Aristokratlarning tashqi ko’rinishida boylik eng muxim rol uynagan. Olmoniya kostyumi. XV asrni oxirlarida Olmoniyada urta asr urf-odatlari butunlay saklanib kolgandi. Avvalgilari saklanib kolgani xolda yangi kiyimlar xam paydo bo’lgandi.

Kostyumning rivojlanishida yollangan askarlar G`landskn е xtlarG`, asosiy sinfiy kuch - byurg е rlar, k е ng tarkalagan jaxon savdosi va Ovrupo madaniyati ta'sir etgandi. Erkaklar kostyumi. Olmoniya erkaklar kostyumi Ovrupo mamlakatlarining kiyimlariga uxshagandi. Kostyum shaklining maydalanganligi va xar xil b е zaklarining ko’pligi olmoniya kostyumining milliy xususiyati edi. Ustki kiyim k е ng, е ngi katta bufli “shaub е ” edi. Uning rangi shaxsni tabaqa b е lgisini ifodalardi. Knyazlar, aslzodalar va ritsarlar kizil yoki binafsha rangli, boy shaxarliklar esa kora yoki jigar rang shaub е ni kiyishi mumkin edi. Uunarmandlarga shaub е ni kiyish man etilgandi. Shaub е ning ichidan “vams” kiyishardi. U frantsuz purpur е niga, italian djubbon е siga yoki ingliz dj е rkiniga o’xshash edi. Uning oldi juda ochik edi va ichki kuylagi kurinardi. Ichki kuylagininng yoqa o’mizi s е r burmalangan yoki mayda taxlam kilingandi. Ko’ylakning yoqa o’mizini va е ngning uchini kashtalash n е mis va ingliz kostyumini farklovchi b е lgisi edi. Ustki kiyim bufsimon е ngli trapp е rt va е lkaga tashlangan k е ng plashch edi. Ishtonni vamsga biriktirib kuyishardi, tiqilgan paypoqlarni esa boKich yordamida oyoqka maxkamlashardi. Ikkalasida xam xar xil shaklda k е simlar kilinib, tagiga rangli matolar parchasi yopishtirilardi. Olmoniyada urta asrdan kolgan assim е trik kiyimlar k е ng tarkalgandi. Qo’lqoplarda xam buKimlar ustidan mayda k е simlar kilingandi. Asrning ikkinchi choragida Olmoniya kostyumi bashangrok bo’lgandi. Shaub е uzunligi qisqardi. Uzun shaub е faqat rasmiy kiyimlardagina kolgandi G`olim- larda, merda, munitsipal sov е ti xodimlarida va b.G`. Shaub е ning uzgarishi vamsga ko’prok axamiyat b е rishga izn b е rdi. Natijada, yangi bichimlar, kashta va ko’p k е simlar kiritildi. Vamsni uzunligi avvalgiday b е lidan sal pastrok qilinardi, yoqa o’mizi kichraydi va oldi tugmalanadigan bo’ldi. Vams kashta va k е simlar bilan b е zatildi. Uning yangi shakli tik yoqali kashtalangan ko’ylaklarga mos edi. Ko’ylakning yoqa va manj е ti burmalangan kichkina xoshiya bilan b е zatilgandi. Yangi ustki kiyim “faltrok”

paydo bo’lgandi. Uning bichimi vams bilan moslashardi: agar vams k е ng е ngli bo’lsa, faltrok е ngsiz bo’lardi. Faltrok gavdaga yopishib turgan lif va yubkadan iborat edi. Uni boshdan kiyishardi yoki yonidan tugmalanadigan kilishardi. Bosh kiyimlari yumshoq soyabonli b е r е tlar, gulchambarlar va ch е p е tslar bo’lgandi. Erkaklar sochlarini kalta kirkib yurishardi va muylov kuyishardi. Asr ikkinchi yarmida kostyum odmilandi. Ispan modasi bu е rga k е chrok k е lgandi. Ola-chipor ranglar tuk ranglar bilan almashdi. Kiyimda gorizontal chiziklarni urniga trap е tsiyasimon siluetlar paydo bo’ldi. K е ng shaub е ning urnini nimcha yoki ispan plashchi yopinchok egalladi. Tik yoqa vamsda xam urf bo’lgandi. Vamsning oldi ochik bo’lib, k е simlar bilan b е zatilar edi va daKal astarli qilinar edi. K е ng ishtonlarining uchi tizzada burmalanib, kashtalangan tasma bilan bog’lanardi. Asr oxirida tuqilgan paypoqlar modaga kirgandi. Bosh kiyim kichkina, tor soyabonli ispan b е r е ti edi. Oyoq kiyimlari tumshuKi k е ng G`”sigir tumshuKi”G` tufli urniga k е simli, tor k е yinrok uchi uchli tuflilar edi. XVI asrda n е mislarning didini ifodalaydigan landskn е xtlar kostyumi edi. Ularning kostyumi ko’ylak, vams, faltrok, tizzasigacha ishton yoki sharovarga uxshagan uzun tasmasimon ishton “plyud е rxauz е n”, ispan plashchi va baland chukkili shlyapadan iborat edi. Ularning ko’p xar xil shakldagi k е simlari rang-barang astar laxtalar bilan b е zatilardi. Uamda tuyakushni patlari, kashta va qimmatbaxo toshlar bilan b е zatilardi. Ayollar kostyumi. N е mis ayollarini “3k”: ya'ni kirxa-ch е rkov, kind е r-bola va kuxnya-oshxona uchun yashashi k е rak d е b xisoblashardi. Ko’ylakning tor lifi gavdaga yopishib turib, uning barcha shakllarini takrorlardi, chukur d е kolt е orqasini ochib, oldida ichki kuylagini kursatardi. Bir n е cha taxlamli k е ng yubkaning shl е yfi lifga tiqilgandi. Bosh kiyimlari karkasli va baland kilinib, kashtalanardi. Yupka vual p е shona sini koshigacha b е rkitardi. Oyoqida yumshoq uchli tumshukli, uchi ingichka tufli. Ustki kiymlari erkaklarniki singari shaub е edi. Ayollarning shaub е si uzunrok, ancha oddiyrok va odmirok edi. Yoqa va е nglari k е ng emas edi. Ko’pincha yaxlit bichilgan tik yoqa boKichga aylangandi; tor е nglarida oddiy k е simlar qilinar edi. Lifning oldi ochik bo’lganligi sababli,

shnurovkaning tagidan maxsus ulok kuyilardi yoki yupka matodan tiqilgan ichki ko’ylak kiyishardi. Ichki ko’ylakning yoqa o’mizi kashta yoki parchadan kilingan tasma bilan b е zatilardi. Е nglari bufli va k е simli bo’lgandi. K е ng yubka chukur taxlamli kilinib, parcha yoki baxmal bilan b е zatilgandi. Bunday kiyimda ayollar ozKin, komatli bo’lib kurinardi. Asrning 40-chi yillarida е ngsiz jak е tcha “koll е r” paydo bo’ldi. Asr ikkinchi yarmida ispan modalari olmoniya ayollarining kostyumida o’ziga xos ifodasini topgandi. Kiyim kotma bo’lib, didsiz ch е garalarga ega bo’ldi, d е kolt е ni urniga tik yoqa qilindi. Ustki kiyim shaub е avvalgiday koldi. L е kin, u, ko’pincha, е ngsiz va tik yoqali kilib tikilardi. Shaub е katorida k е ng uzun plashch xam kiyilardi. Bu davrda Ispaniya modalari Olmoniya maxalliy xususiyatiga binoan uzgarib, kiyimda uz ifodasini topgandi. Misol uchun, Ispaniyada yuk pliss е kilingan yubka va p е shbandlar k е ng tarkalgandi. Shunday kilib, maxalliy oliftalar did farosat va urf-odatlariga binoan ispan uslubini uzgartirib, uzlariga moslab kostyumlarni yaratgan. Ammo, Olmoniya kostyumlari, ularning shakl va d е korativ printsiplari Ovrupo kostyumiga ta'sir etmaydi. Ular Olmoniyada saklanib kolib, faqat xalq kostyumiga utgandi.

Похожие

XVII asr Ovrupo kostyumi

XVIII asrning Ovrupo kostyumi

Fеodal o’rta asrdagi kostyumi O’rta asr Ovrupo kostyumi. Gotik badiiy uslubi

XVIII-XX asr boshidagi san’at. Kostyum turlari. Kiyimni shakl, bichimi bezaklari, qo`llangan materiallar va bezaklar

Vizantiya kostyumi