Молни суйиш ва терисини шилиш усуллари - Текстиль - Рефераты

Молни суйиш ва терисини шилиш усуллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54.5 KB

Молни сўйиш ва терисини шилиш усуллари Режа: 1. Молни сўйиш 2. Терини шилиш 3. Чарм хом ашёсини бир қатламли ва икки қатламли шилиш. 4. Мўйна хом ашёсини найсимон, пайпоқсимон ва бутунлайича шилиш.

Таянч иборалар: Молни сўйиш, терини шилиш, бичиш-оқлаш, бир қатламли шилиш, икки қатламли шилиш, найсимон шилиш, пайпоқсимон шилиш, бутунлайича шилиш. Молни сўйиш. Молни сўйиш ўз ичига қўйидаги асосий жараёнларни олади: карахт қилиш, қонсизлантириш, терини шилиш ва сўйилган танага ишлов бериш. Молни сўйиш хусусиятлари гўшт комбинатлари ва молсўйиш пункталрининг техник имкониятларига боғлиқ. Ўз навбатида тери сифати корхонанинг техник жиҳозланганлиги, ишчиларнинг маҳорати ва молни ветеринария-санитария ҳолатининг даражасига бевосита боғлиқ. Турли хил ҳайвонларни сўйиш техникаси ҳар хил бўлсада, аммо сўйишни шундай амалга ошириш зарурки, териларда нуқсонлар ҳосил бўлмасин, оқадиган қон терини ифлослантирмасин, тўлиқ қонсизлантиришга эришилсин, чунки терининг томирларида қолган қон, ҳатто тайёр чармда ҳам сезиларли бўлиб қолади. Тўлиқ қонсизлантиришга қуйидаги қоидаларга риоя қилинганда эришиш мумкин: 1. Молни сақлаш ва сўйиш жойиға олиб келишда, уни уриш ва бақир-чақир қилиб, қўзғатмаслик керак. 2. Молни карахт қилишни шундай амалга ошириш зарурки, юрак фаолияти сақлансин. 3. Бўғизлашда йирик қон томирларининг бири, одатда бўйиннинг қон томирларини ёриш зарур. 4. Сўйилган танани вертикал ҳолатда, бошни пастга қаратиб жойлаштириш зарур. Катта шоҳли моллар ва чўчқалар сўйишдан олдин ҳушидан кетгизилади, бу эса сўйишини осонлаштиради, тўлиқ қонсизлантиришга

кўмаклашади ва ишчиларни ҳайвонлар томонидан жароҳатланишини олдини олади. Мол карахт бўлган бўлсада, лекин юрак фаолияти сақланади, бу эса организмнинг яхши қонсизланишини таъминлайди. Ҳозирги вақтда карахт қилиш электр токи ёрдамида ёки механик равишда (болға билан уриб) амалга оширилади. Карахт қилиш ўзгарувчан ток билан олиб борилади, кучланиш эса ҳайвоннинг ёшига қараб реостат орқали бошқарилади. Токнинг таъсир муддати 6-8 секунд. Карахт қилинган молни сўйишда қонсизлантириш жараёни 6-8 минут давом этади. Катта шоҳли мол 55-65%, чўчқа – 40% гача, майда шохли мол – 45% қон йўқотади. Терини шилиш Терини шилиш деб, уни ҳайвон танасидан ажратиш жараёнига айтилади. Тери гўшт қолдиқларисиз, ёғ, пайлар, шох, туёқларсиз, кесикларсиз тўлиқ шилиниши лозим. Терини шилиш пайтида ҳамма кесишлар асосий анатомик қисмларнинг чегараси бўйлаб ва теридаги табиий ёриқлар - яъни кўз, қулоқ ва бошқалар орқали ўтиши зарур. Тери юқорида айтилгани каби шилинганда, ундан олинган тайёр чармни бичиш жараёнида, хоссалари бир хил бўлган бир неча йирик бўлакларга осонгина бўлиш мумкин. Одатда терини шилиш, икки асосий жараён: бтичиш оқлаш (забеловка) ва бутунлай шилишдан иборат. Бичиш-оқлаш мол терисини шилишнинг биринчи босқичи ҳисобланиб, бунда бош, олд ва орқа оёқлар, бўйин, дум териси пичоқ ёрдамида шилинади. Қориннинг қоқ ўртаси тилинади ва унга қўшиб қорин ҳамда тўш терисидан ҳам бир оз шилинади. Бу жараён терини механик усулда шилиш олдидан бажарилади. Катта шохли мол терилари, қуйидаги тартибда шилинади: аввал бош қисми, сўнгра орқа оёқлар, кейин оқ чизиқ бўйлаб кесилади ва тери қорин, олд оёқлар ва бўйиндан шилиб олинади. Орқа энг охирги навбатда шилинади.

Бош терисини шилиш вақтида ўнг қулоқ негизидан чап шохга қараб, сўнгра пастга чапдаги бурун катаклари томон кесиклар қилинади. Юз териси шилингандан сўнг, бўйнидан пастки тумшуғининг ўртасигача ўзунасига қилинган кесикдан бошнинг пастки қисм териси шилинади. Шу ҳолатда шилинган тери иккита симметрик қисмга (юз)га эга бўлиб, уларнинг бирида пешона бириккан бўлади. Бир қатламли шилиш Катта шохли моллар, от, эшак, хачир терилари бир қатламли усулда бош қисми билан ёки бошсиз шилиниши лозим. Ҳамма ҳолатларда ҳам терининг бош қисми асосий қисм билан стандартда кўрсатилган ўлчамда бириккан бўлиши керак. Яъни асосий қисмнинг бош қисм билан бириккан эни упука учун – 8 смдан, бузоқ териси учун-11смдан ва қолган катта шохли мол терилари учун 15 смдан кам бўлмаслиги керак. Катта шохли молларнинг оёқ териси қишан бўғимининг ўртасигача, бузоқларники – олдинги оёқларининг билак бўғинигача, орқа оёқларни сакровчи бўғинларнинг ўртасигача шилиниши керак. Олдинги оёқларнинг териси ички томондан мушак ости чуқурчаси орқали кўкракка ўзунасигача қилинган кесик билан кесишгунча кесилади. Орқа оёқлардаги кесик қишан бўғимидан сакровчи бўғимгача келиб, сўнгра ички томонга, терининг кўндаланг кесикига ўтади. Дум териси ўзагидан 8см дан ошмаган масофадан бошлаб шилинади. Кичик хом-ашё, қўй ва эчки терилари бутунлайича, қулоқ ва шох чизиқлари бўйлаб бош атрофи терисини, сўнгра оқ чизиқ бўйлаб дум ўзагигача терини кесиш йўли билан шилинади. Оёқлар териси билак бўғинининг ўртасидан (олдинги оёқлар), сўнгра сакровчи бўғинлар ўртасидан (орқа оёқлар), кейин оёқларни ички томонининг ўртасидан қорин ва кўкракка қилинган кўндаланг кесикгача халқали кесиш йўли билан шилинади.

Чўчқа терилари бош қисмисиз, бутунлайича иккита кесик қилиб шилинади. Бу кесиклар сўрғичларнинг ташқи томонида, улардан 5-6см масофа узоқликда ўтади. Олдинги оёқлар териси билак бўғинларининг ўртасигача, орқа оёқлар териси эса сакровчи бўғинлар ўртасигача шилинади. Жараёнлар кетма-кетлиги қуйидагича: сўйилган тана қонсизлантирилади ва ювилгандан сўнг, қулоқлар ортида пастки тумшуқ асосигача халқали кесик қилинади. Сўнгра оёқларнинг мувофиқ келувчи бўғинларида ва уларни қориндаги кўндаланг кесиклар билан бирлаштириб ички томондан халқали кесиклар қилинади. Тери аввал кўкрак қисмидан, кейин елка олди, оёқларнинг ички томонидан, бўйин ва курак қисмларидан (лапотка) сўнгра тананинг бошқа қисмларидан шилинади. Туя терилари ўркачлар бўйлаб кесик қилиб шилинади. Туя териларини қорин қисмидан кесик қилиб шилиш, шунингдек терини уч қисмга - иккита яримталик ва бўйин қисмларига бўлиб шилишга ҳам рухсат этилади. Оқлаш-бичишнинг сифатини яхшилаш, танадан гўшт ва ёғ юлишни, шунингдек терининг тана билан боғланишини сусайиши оқибатида терининг шикастланишини камайтириш учун терини шилишдан олдин, тери остига пневмотик пистолетдан сиқилган ҳаво юборилади. Бунинг учун ёғли фильтрда тозаланган ҳаво қўлланилиб 0,3-0,4 МПа босим остида юборилади. Сиқилган ҳаво тери ости ёғ қатламлари ва мускулли тўқималарга тегизтирмасдан, тери остининг маълум қисмларига юборилади. Икки қатламли шилиш Катта шохли мол терилари топографик қисмларининг (ёпғич, этак, ёқа) тўзилиши ва хоссалари бир хил эмаслиги сабабли чарм заводларида ягона технолгия бўйича ишлаб чиқарилган чармларнинг сифати ҳам бир хил бўлмайди. Натижада бу чармлар пойабзал саноатида тўлиқ ишлатилмайди. Катта шохли мол териларини шилиш қадимдан қориннинг ўрта чизиғи бўйлаб кесиш йўли билан амалга оширилган. Бундай терининг топографик қисмлари ҳар хил физик-механик кўрсатгичлар ва ҳар хил кимёвий таркиб

билан тавсифланади. Чарм ишлаб чиқаришда катта шохли мол терилари ивитиш-куллаш жараёнларидан сўнг ёпғич, этак ва ёқа қисмларига бўлинади. Терининг бундай шилиниши ва кейинги бирламчи ишлов беришлар чарм хом-ашёсидан тўғри фойдаланиш имконини бермайди. Ҳайвон танасидан терини унумлироқ шилиш ва унга навбатдаги ишлов беришлар бўйича бир қатор услублар тавсия этилган, жумладан терини икки қатламли шилиш (ёндан тилиб терини шилиш). Бу услубга мувофиқ катта шохли моллар терилари сўйилган танадан икки қатлам кўринишида шилинади. Юқориги қатлам (крупон) – тагчарм ишлаб чиқариш учун, пастки қатлам (қорин қисми) – пойабзалнинг юқори қисми чарми ишлаб чиқариш учун мўлжалланган. Терини найсимон шилиш Бу усулга мувофиқ тери танадан думғаза бўйлаб кесик қилиб ажратиб олинади. Кўпгина момиқ мўйнали ҳайвонлар: олмахон, бўри, қуён, тулки, қоракўзан ва бошқаларнинг терилари найсимон усулда шилинади. Терини шилишда чарм тўқимасида қуйидаги кесиклар қилинади. - орқа оёқларнинг ички томони бўйича бир оёғининг ўрта бармоғидан анал тешиги орқали иккинчи оёғининг ўрта бармоғигача, думғаза ва таг тери соч қопламини бирлаштирувчи чизиқ бўйлаб; - олдинги оёқларининг ички томони бўйича ўрта бармоқдан тирсак бўғимигача; - дум чарми унинг қуйи томонининг ўртасидан чокланади. Бунда дастлаб анал тешигидаги тўғри ичак қирқиб ташланади. Баъзан дум чарми дум умуртқачасини суғуриб олгандан сўнг чокланади. Бунда думни чоклаш учун махсус тарновли зонддан фойдаланиш ўринли. Зонд дум найчасига киритилади ва тарнов бўйлаб текис кесик қилинади. Ҳамма кесиклар бажарилгандан сўнг, тери танадан қуйидаги кетма- кетликда ажратилади; орқа оёқлар ва сондан бошлаб, сўнгра дум умуртқачаси озод этилади, сўнгра таначани орқа оёқларидан тирбандга осилтириб бош йўналиши томон олдинги оёқларигача тортилади. Сўнгра

оёқлар озод этилади. Олдинги ва орқа оёқлари бармоқларидаги фалангалар омбур билан йўқотилади, тирноқлари одатда терида сақланади. Терини бош томондан шилишда пичлқдан фойдаланиб, қулоқ супраси, кўз тешиклари боғлами, лаблар ва бурун тоғайлари кесилади. Қулоқ тоғайлари одатда омбур билан тортиб олинади, бурун тоғайлари пичоқ билан кесилади, қовоқлар, бурун ва лаблар терида сақланади. Баъзи турларнинг (нутрия, ондатра) терисини шилишда дум, олдинги оёқларнинг панжалари ва орқа оёқларнинг товонлари соч билан қопланганлиги сабабли йўқотилади. Қуён ва товушқон териларининг оёқ қисми сакровчи бўғингача кесилади. Териларни горизонтал ҳолатда, столга махсус ўрнатилган илгаклар, ипли илмоқ ёки қисқичлар ёрдамида ҳам шилиш мумкин. Баъзи ҳайвонотчилик хўжаликларида тери шилиш меиханизациялаштирилган. Жумладан норқа терисини шилиш учун ЦС-181 русумли станок қўлланилади. Ушбу станок 1 соатда 40 та терини шилиш қувватига эга. Терини пайпоқсимон шилиш Бу усул бўйича шилишда терида кесиклар қилинмайди (думга ишлов беришдан ташқари). Терини шилиш милклар билан чегараланган оғиз атрофи мускуллари ва бурун тоғайларини ўткир пичоқ билан кесишдан бошланади. Сўнгра лабларни орқага қайириб, тери аста-секин бош ва бўйин қисмидан тортилади. Бунда терини таг тери билан бириктирувчи мускулли тўқималар кесиб борилади. Бош ва бўйин терилари шилингандан сўнг, бўйин терисига илмоқ кийдирилади. Илмоқнинг учи шундай мустаҳкамланиши лозимки, терини шилиш кия йўналишда пастдан юқорига қараб амалга ошсин. Бу терига қоннинг оқишини олдини олади. Оёқ қисмининг териси кесикларсиз бармоқларнинг охирги бўғимигача пайпоқсимон шилинади. Терида фақат тирноқларни қолдириб, бармоқ суяклари чопиб ташланади. Дум териси унинг қуйи томонидан кесилади ва умуртқачалар бартараф этилади.

Терини бутунлайича (гиламсимон) шилиш Қоракўл, кўзи, бўрсиқ, айиқ, ит, денгиз мушуги, тюлен, шунингдек ҳамма баҳорги момиқ мўйнали турларнинг терилари бутунлайича шилинади. Терини бутунлайича шилишда учта кесик қилинади: - пастки лаблардан анал тешигигача таг терининг ўрта чизиғи бўйлаб, сўнгра думнинг қуйи томонигача бўйиға кесик; - олдинги оёқлардан бирининг ўрта бармоғидан, кўкрак орқали иккинчи оёқнинг бармоқларигача; - орқа оёқлардан бирининг бармоқларидан анал тешиги орқали иккинчи орқа оёқнинг бармоқларигача Майда кемирувчиларнинг дум ва оёқ қисмлари қирқиб ташланади ва фақат таг терининг ўртасидан кесик қилинади. Ҳамма кесиклар бажарилгандан сўнг, найсимон шилиш усулидаги кетма-кетлик каби, тери танадан қўл билан ажратилади. Фақат тоғайлар ва қалин мускулли боғламлар пичоқ билан кесилади. Йирик ҳайвон терилари тирбандда, кичик ҳайвон терилари столда шилинади.

Фойдаланилган адабиётлар : 1. А.Ф. Костылев и другие. “ Товароведение и технология первичной обработки кожевенного сырья» , М ., “ Легпромбытиздат ” , 1988, 396 стр. 2. А.Д.Переверзева “Товароведение пушно-мех а вого с ы рья” М. Экономика, 1982, 286 с.

Похожие

Хом –ашёга бирламчи ишлов бериш

Чарм ва мўйна хом ашёси нуқсонлари ва уларни ҳосил бўлиш сабаблари

Йигириш тизими ва усуллари

Консервалаш усуллари

Махсулотни кайта тарашга тайёрлаш усуллари ва ускуналари