Консервалаш усуллари - Текстиль - Рефераты

Консервалаш усуллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63 KB

Консервалаш усуллари Режа: 1. Консервалаш. Қуюқ туз эритмасида консервалаш 2. Тузламасдан қуритиб ва тузлаб қуритиб консервалаш. 3. Пикеллаб ва ачитиб консервалаш. 4. Консервалашнинг янги усуллари.

Таянч иборалар: Консервалаш, қуюқ туз эритмасида консервалаш, тузлукли усул, тузлаб қуритиб консервалаш, тузламасдан қуритиб консервалаш, пикеллаб консервалаш, ачитиб консервалаш, нурлар ёрдамида консервалаш, мўзлатиб консервалаш. Консервалаш . Ҳайвон терилари унинг танасидан ажратилган пайтдан бошлаб янги шилинган терилар деб юритилади, лекин ҳайвонни сўйишдан кейин, терилар бактериялар ва ферментлар таъсирида ўзгара бошлайди. Бунинг оқибатида нуқсонлар пайдо бўлиб, хом ашё сифатига ва чарм чиқимига салбий таъсир кўрсатади. Тери бўзилишининг биринчи белгиси бу унинг ағдарма томони ранги ўзгариши бўлиб у шилимшиқланади. Йирингга ўхшаш хил пайдо бўлиб, соч илдизи билан халтаси орасидаги боғланиш сусаяди ва у тўқила бошлайди ҳамда, эпидермиснинг шохли қатлами қатламларга ажрала бошлайди. Буларнинг ҳаммаси, териларни консервалаш заруратини келтириб чиқаради. Шу сабабли, мол сўйилдими, терилар 1 -2 соатда чиқиндилардан тозаланади ва совутилади. Шундан сўнггина улар консерваланади. Консервалашнинг мақсади бактерия ва ферментлар таъсирини олдини олиш, бунда кимёвий моддалар ёрдамида териларнинг оқсил моддаларига таъсир этиб, намликни йўқотиш билан амалга оширилади. Консервалаш усулларига мўзлатиш, тузламасдан қуритиш, ҳўл тузлаш (ош тузи билан сувсизлантириш), тузлаб қуритиб консервалаш, қуруқ тузлаш (ош тузи билан сувсизлантириш ва қуритиш), пикеллаш (кислота ва туз эритмасида ишлов бериш), ачитиш, нурлаш киради. Мўзлатиш усулида совуқ иқлим шароитида консервалаш жуда қисқа муддатларда ўтказилади. Бу усул билан, яъни паст ҳароратда бактерия ва фермент лар фаолияти тўхтайди. Агар тери жуда паст ҳароратда, ва кучли

шамолда мўзлатилса, терининг ағдарма томони шамолда сувсизланиб оқ доғлар пайдо қилади, натижада бу жойлар ошланмайди. Давлат стандартларига мувофиқ мўзлатиш усули билан консерваланган терилар 5% вазнини йўқотади, яъни, мўзлатилган хом-ашё, янги шилинган терининг 95% массасини ташқил қилади. Қуюқ туз эритмасида консервалаш . Терилар ош тузи билан консерваланади, мақсад теридан эркин ҳолатдаги намлик йўқотилиб, тери қатламида ош тузининг тўйинган эритмасини ҳосил қилишдан иборат. Бу усул билан консервалашда, осмотик босимнинг муҳитда ўзгариши, тери оқсилларининг физик-кимёвий алмашиниши ва актив гуруҳлари билан натрий хлориднинг кимёвий боғланиши кузатилади. Бу билан тери оқсилларига таъсир этувчи микроорганизм ва ферментлар ривожланишига йўл қўйилмайди. Чарм хом ашёлари учун бу усул кўп қўлланилади. Хом ашёларга ишлов беришда намлиги 5% дан ошмаган ва бошқа туз чиқиндилари жуда кам бўлган тоза тузлар ишлатилади. Биринчи марта ишлатилган туз, иккинчи марта антисептик қўшилиб ишлатилиши мумкин. Яхши тузланган терининг дермаси зич ва қайишқоқ бўлиб, нам ҳолатда бўлиши керак. Жун қоплами эса дерма билан мустаҳкам боғланган бўлади. Катта, кичик, чўчқа, қўй, эчки терилари алоҳида тузланади. Қуюқ туз эритмасида консервалашда икки усул қўлланилади. Биринчи усул бўйича тузлашда терилар ағдарма томони билан юқорига қаратилган чўпли жавонда устига туз сепилган бошқа тери устига яхшилаб ёйилади. Намакоб оқиши учун жавон ўртасидан четларига қараб эгилтирилган бўлади. Терининг устига яна туз сепилиб, қалин жойларга у кўпроқ сепилади. Иккинчи тери ҳам унинг устига ағдармаси юқорига қаратилиб, ёқаси ёқага, думғоза-думғозага тахланиб, терилар ғарамининг баландлиги 1-1,5 м бўлгунча терилар тузланади.

Кичик хом-ашёлар, тузланиб 4-5 суткага, катта хом ашёлар 6-7 суткага ғарамланади. Бу усул билан тузлашда, унинг сарфи, хом-ашё массасининг 40- 45% ини ташқил қилади. Ош тузи аралашмасида ош тузи массасига нисбатан 1,5% натрий фторсиликати ва 1% парадихлорбензол антисептикларни қўшиб ишлов берилиши мумкин. Хорижий давлатларда бу усул қуруқ туз билан олиб борилади. Бунда барабанга туз ва антисептик солинади, кейин тозаланган ва ювиб сиқилган терилар юкланади. Бу усул механизациялаштирилганлиги туфайли муддати қисқа. Иккинчи усул, тузлук усули дейилади. Тузлукнинг мақсади, терилар ош тузининг қуюқ эритмасида ишлов берилиб, кейин яна қуруқ туз сепилиб ғарамланади. Тузлук усулида терилар 26% ли ош тузи эритмасида сақланади, унинг концентрацияси ҳар 6 соатда ош тузи қўшиш билан 4-6 марта тартибга келтирилади. Эритмага (1-2 г/л) миқдорида натрий фтор силикати антисептик сифатида солинади. Тузлук усули жараёнининг умумий муддати тери массаси, ишлов берадиган аппаратнинг ҳажми ва турига қараб 26-24 соатни ташқил қилади. Суюқлик коэффициенти 2,5-4, оптимал ҳарорат 15 о С ни ташқил қилади ва у 20 о С дан юқори, 10 о С дан паст бўлмаслиги керак. Тузлук усулини чанда, баркасда ва осма барабанларда олиб бориш мумкин. Тузлукдан чиққан терилардан сув оқиши учун камида у 2 соат ётқизиб қўйилади. Тузлуклаш тугагач, терилар тоза сўйилган хом-ашё массасига нисбатан яна 15-25% қуруқ туз билан қўшимча тузланиб, терилар жовонлада ғарамланади. Тузлук усулида консерваланган хом ашё биринчи усул тузлашга қараганда сақлашга анча чидамли, майдони бўйлаб яхши текис консерваланган, нуқсонлари, ифлослиги ва эрувчан оқсиллар миқдори камлиги билан фарқ қилади. Чарм ва тери тўқимасининг чиқим миқдори 1- 2% га ошади.

Усулнинг камчилиги, бу тузнинг кўп миқдорда сарф бўлишидир, яъни хом ашё оғирлигига нисбатан 50-60% туз ишлатиладиган бўлса, ёйиб тузлашда эса 40-45% туз ҳамда ишчи кучи кўп сарф бўлади. Қуруқ туз эритмасида консерваланган терилар узоқ муддатга сақланганда, қизилча ва туз доғлари пайдо бўлади. Бу нуқсонларни олдини олиш учун консервалашда ош тузи билан натрий карбонати, парадихлорбензол, цинк хлориди, натрий гидросульфит ва гидросульфит, калий фосфат, борат кислота, нафталин, алюминийнинг калийли аччиқтошлари, керосин қўшиб ишлов берилади. Масалан, бузоқча терисини консервалаш аралашмаси натрий хлор, натрий карбонат ва парадихлорбензолдан иборат бўлса, улар муносабати 100:3:3 ни ташқил қилади. Ҳўл ҳолатда тузланган терилар намликни йўқотиб ўзига тузни сингдиради. Бунда намлик шимилган тузга қараганда кўпроқ, яъни у дерма массасига нисбатан 30% гача йўқолади. Ҳўл тузланган териларнинг массасининг камайиши "усол" деб юритилади. Биринчи усул билан консерваланган терилар массаси, хом ашё массасининг 87% ни, иккинчи усул бўйича 83% ни ташқил қилиши аниқланган ва бу давлат стандартлари томонидан белгиланган. Тузламасдан қуритиб ва тузлаб қуритиб консервалаш. Тузламасдан қуритиб консервалаш усулида, сувсиз муҳитда микроорганизмлар фаолияти тўхтайди. Қуритиш жараёнида терилар майдони ва қалинлиги бўйлаб текис сувсизланиши лозим. Терилар (20-35 о С) ҳароратда, (45-60 %) ҳавоннинг маълум нисбий намлигида текис ёйилиб қуритилади. Қуёш ҳарорати баланд бўлганда, қуритиш амалга оширилмайди, чунки терида нуқсонлар пайдо бўлади. Кўпгинча уй ва ёввойи мўйна терилари қуритиш усули билан консерваланади. Терилар айвонларда, махсус қурилмаларда яхшилаб ёйиб қуритилади.

Қуритишда терилар тортилиб (қисқариб) қурийди, яъни унинг майдони ва қалинлиги кичиклашади. Бу усулда қуритилган терилар, тоза сўйилган ҳолатидагига қараганда майдони 15 % гача, қалинлиги 30-40 % гача кичиклашади. Яхши қуритилган терида 15 % намлик сақланган бўлади (20 дан ошмаслиги зарур). Қуриган терилар массаси сўйилган пайтдаги массасининг 40% ини ташқил қилади. Бу масса чарм хом-ашёлари учун қабул қилинган. Қуритилан қўй ва эчки териларининг майдони 90% ни ташқил қилади. Тузлаб қуритиб консервалаш усул и да терилар тузланади ва қуритилади. Тузнинг сарфи хом ашё массасига нисбатан 20-25% ни ташқил қилади. Қуруқ тузланган териларни навлаш қийин, чунки ағдарма томонида туз қатлами бўлгани учун нуқсонларни аниқлаб бўлмайди. Яъни дерма қуриши билан жун соч халтачаларига мустаҳкамланади, шу сабабли қизилча, соч ва дерма орасидаги мустаҳкамлик бўшашганми йўқми ва бошқа нуқсонларни аниқлаш қийинлашади. Шу боис қуруқ тузланган териларга ишлов беришда навлашни бўзилиши кузатилади. Бу усулни ёз кунларида ўтказиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Қуруқ тузланган териларнинг (жунсиз) намлиги 18-20%, ош тузининг миқдори 15-20% сарф бўлади. Бу усулда консерваланган ҳамма турдаги териларнинг массаси хом ашё массасининг 50% ни ташқил қилиши давлат стандартлари томонидан ўрнатилган. Хом ашёға нисбатан қуруқ тузланган қўй, эчки терисининг майдони 94% ни, чўчқаники 88% ни ташқил қилади. Пикеллаб консервалаш. Териларни кислота ва туз эритмасида ишлов бериш пикеллаш дейилади. Бу усул қўй ва эчки тери тўқимаси учун қўлланилади (ивитиш- қўллаш жараёнларини ўтаган ва жуни бўлмаган терилар учун). Пикел эритмаси асосан 15-20% ли ош тузи билан 2% ли хлорид ёки сульфат кислота эритмасидан ташқил топган.

Пикелланган тери тўқимаси ҳўл жойларда ва ҳўл ҳолатда сақланса мағорлайди ва чирий бошлайди. Пикелланган тери тўқимасини яхши сақлаш мақсадида у хромланади. Ачитиб консервалаш . Ачитиш усули териларни нон ачитқиси билан ишлов беришга айтилади. Сувга арпа ёки тариғнинг ёрмаси билан ош тузи аралаштирилганда, нон ачитқиси ҳосил бўлади, бу пикеллаш ҳам дейилади. Ун таркибида протеолитик ва диастатик ферментлар крахмал, клетчатка ва оқсил моддалар бўлади. Ферментлар крахмал ва оқсилларни ҳамда бир қатор маҳсулотларни парчалайди. Микроорганизмлар, асосан сутли ва нордон бактериялар нон ачитқисини бижғитиб, органик кислоталар ва газлар ҳосил қилишига олиб келади. Ачитиш мураккаб жараён ҳисобланади ва уни органик кислоталар билан пикеллаш дейиш мумкин. Асосан сут кислоталари дермага ферментатив таъсир кўрсатиб эпителиал тўқимасини бўзади, ҳамда дермага газлар таъсир кўрсатади. Бунда тери дерма микроструктурасида бир қатор ўзгаришлар рўй беради; толалар боғлами алоҳида толаларга ва фибрилларга ажралади. Бу ўзгаришлар туфайли терилар ачитилиб қуритилгандан сўнг у узоқ муддатда яхши сақланишга эга бўлади. Қуруқ тузланган қоракўл қўзи терилари сувда ҳўлланади ва у туз ва ифлосликлардан тозаланади. Шундан кейин нон ачитқиси билан терилар 8-12 суткагача (ҳароратга боғлиқ ҳолда) ачитилади. Ачитиш жараёнида жун қоплами ялтироқ, табиий рангга, қўнғироқлари аввалги табиий шаклига қайтади ва уни эластикликлиги ва зичлиги ошиб, дерма юмшаяди. Бу усул билан консерваланган териларда нуқсонлар жуда кам бўлади. Ачитиш билан консервалашнинг камчилиги шундан иборатки, бу усулда озиқ-овқат маҳсулотлари ишлатилади ҳамда жараён муддати узоқ

бўлиб, меҳнат кўп талаб қилади. Бундан ташқари жараённи тугашини аниқлаш ҳам қийин. Нурлар ёрдамида консервалаш. Нурлар ёрдамида чарм ва мўйна хом ашёларни консервалашда Со 6 гамма нурлар манбаидан фойдаланилади. Ҳаво ҳарорати 18-20 о С бўлиши керак. Янги шилинган чарм хом ашёсини 1 кдж/кг (0,1 Мрад) доза билан нурлашдан сўнг уни 7 сутка нуқсонсиз сақлаш мумкин. 3 кдж/кг (0,3 Мрад) дозада 12 суткагача сақлашга эришилади. Бунда хом ашёни кимёвий модда билан қўшимча ишлов бериш талаб қилинмайди. Янги шилинган терилар полиэтилен халталарга солиниб, нурлантирилса улар 7 ой давомида бўзилмасдан ва ундан узоқ муддатга яхши сақланиши мумкин. Бундай хом ашёлар учун ивитиш жараёни ўтказилмайди. Бунда ивитиш-қўллаш жараёнлари муддати қисқаради. Консервалашнинг янги усуллари. Консервалашнинг янги усуллари устида ўзимизда ва бошқа хорижий мамлакатларда ишлаш давом этиляпти. Умуман олганда, ош тузининг ўрнида органик эритувчиларни, натрий сульфат, сирка кислотаси ва бошқа моддаларни қўллаш устида ишлар олиб бориляпти. Териларга янгича ишлов бериш гўшт комбинатлари ва чарм хом ашё заводларида олиб борилаяпти, яъни пикелланган яриммахсулотларни тайёрлаш усулига ҳозирги кунда катта эътибор бериляпти.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. М.И.Темирова, Т.Ж.Қодиров “Чарм ва мўйна технологияси” Тошкент “Турон-иқбол” 2005 й. 266 б. 2. А.Ф.Кост ы лёв и другие “Товароведение и технология первичной обработки кожевенного с ыр ья” М. Легпромбытиздат, 1988. 396 с.

Похожие

Чарм ва мўйна хом ашёларини консервалаш усуллари

Чарм ва мўйна хом – ашёсини консервалашнинг физик кимёвий асослари ва консервалаш

Намуна танлаш усуллари

Аралаш ошлаш усуллари

Лойихалашнинг тахлил усуллари