Umumiyo’rta ta’limda olgan bilimlarni takrorlash. Nutqiy faoliyat - Лингвистика - Рефераты

Umumiyo’rta ta’limda olgan bilimlarni takrorlash. Nutqiy faoliyat

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

29.5 KB

Umumiyo’rta ta’limda olgan bilimlarni takrorlash. Nutqiy faoliyat Reja: 1. Nutqiy faoliyat. Oddiy so’zlashuv nutqi va adabiy so’zlashuv nutqi. 2. Yozma nutq. 3. Dialogik va monologik nutq.

Tayanch tushunchalar. Til bilan nutqning farqi. Nutq til materiali, unsurlaridan tuziladi va nutqiy faoliyat natijasida yuzaga chiqadi.Og’zaki va yozma nutq. Til so’zlashuv vositasi ya’ni nutq sifatida namoyon bo’lgandagina ma’lum vazifani bajaradi. Nutq til materiali, unsurlaridan tuziladi va nutqiy faoliyat natijasida yuzaga chiqadi. Demak, til materiallari faoliyati uchun xizmat qiladi. Til bilan nutqni farqlash orqali ularning quyidagi o’ziga xos xususiyatlarini ajratish mumkin. 1. Til aloqa materiali bo’lsa, nutq aloqa shaklidir. 2. Tilni xalq, millat yaratadi, nutqni esa har bir shaxs yaratadi. 3. Tilning hayoti xalq, millatning hayotiga bog’liq holda uzoq bo’ladi, nutqning hayoti esa qisqa, xususan, og’zaki. Nutq so’zlagan paytdagina mavjuddir. Ammo yozma nutq nisbatan uzoq davr saqlanishi mumkin. 4. Til nisbatan turg’un, barqaror bo’lsa, nutq doim harakatda bo;lib, o’zgaruvchan hodisa sanaladi. 5. Tilning hajmi noaniq, nutqning hajmi esa aniq. U dialog, monolog, matn shaklida bo’ladi. Tilning ijtimoiy vazifasi nutqiy faoliyatda, ya’ni nutq sifatida kishilar o’rtasida aloqa, fikrlashish, so’zlashishni amalga oshirishgakishilar o’rtasida aloqa, fikrlashish, so’zlashishni amalga oshirishda yaqqol ko’rinadi. Nutqiy faoliyat kishilarning bir-birlariga tushunarli bo’lgantil vositasida o’zaro fikr almashishlari, nutqiy aloqada kirishishlaridir. Bu jarayon ikki shaklda amalga oshadi: og’zaki va yozma tarzda.Og’zaki nutqning ikki turi mavjud: oddiy so’zlashuv nutqi. Oddiy so’zlashuv nutqitabiiy nutq sifatida namoyon bo’lib, sheva tarzida bolgan kundalik so’zlashuv nutqining turli ko’rinishlaridaniborat. Adabiy so’zlashiv nutqi esa adabiy til me’yorlariga amal qilgan holda gapirishni taqozo etadi. Yozma nutq og’zaki nutqdan so’ng yozuv tarzida paydo bo’lgan bo’lib,adabiy tilning imloviy, punktuatsion, uslubiy qonun-qoidalariga bo’ysunuvchi grafik shaklidagi nutqdir. Yozma nutqning mazmuniy bo’laklari, gaplar, ularning qismlari turli xil tinish belgilari orqali ajratib ko’rsatiladi. Yozma nutq og’zaki nutq kabi kishilar

o’rtasidagi bevosita emas, u boshqa joyda va zamonda (kelgusi davrda) yashovchi kisilar bilan aloqa bog’lash vositasidir. Yozma manbalar orqali biz o’tmish tariximizni o’rganamiz va bundan kelajak avlod foydalanishini ta’minlaymiz. Nutqning bu shakllari turli ko’rinishlarda namoyon bo’ladi. Nutq ayrim shaxsga tegishli bo’lishi (monologik), ikki kishi o’rtasida yuz berishi (dialogic) va bir necha shaxslar orasida bo’lishi (polilogik) mumkin. Nutq ko’rinishlari ifoda maqsadi, qurilishi, hissiy-ta’siriy vositalari bilan farqlanadi. Yozma nutq to’g’risida adib bildirgan fikrlarni ajratib, o’z so’zlaringiz bilan yozing va mustaqil matn tuzing.Umumiy milliy tilni so’zlamak ila barobar xususiy og’iz orasidagi tilni ham saqlamak lozimdur. Chunki so’z insonning daraja va kamalini, ilm va fazlini o’lchab ko’rsatadurg’on tarozudur. Aql sohiblari kishining dilidagi fikr va niyatini, ilm va quvvatini, qadr va qimmatiniso’zlagan so’zidan bilurlar. “Quruq so’z quloqqa yoqmas”-demishlar.Agar so’z aql va hikmatga muvofiq bo’lib o’ziga yoki eshituvchiga bir foyda chiqadutg’on bo’lmasa,asalarilar orasida g’o’ng’irlab yurgan qovoqarikabi quruqg’o’ng’irlamoq faqat bosh og’rig’idan boshqa bir narsa emasdur. Boshimiz ga keladurg’on qattiq kulfatlatning ko’pi yumshoq tilimizdan keladur. Shuning uchun”: “Ko’p o’yla, oz so’yla”,- demishlar.Tillarning eng yaxshisi so’zga usta til so’zlarning eng yaxshisi bilib va oxirini o’ylab so’ylangan so’zdir.

Adabiyotlar: 1. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Davlat tili” “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” haqidagi qonunlari. “Xalq ta’limi”. 2. Ne’matov H., Bozorov O. Til va nutq. T. 1993. 23 Hozirgi o’zbek adabiy tili. T. 1996 3. Azizov O. Tilshunoslikka kirish. T. 1963. 4. Mirzayev M., UsmonovS., Rasulov R. O’zbek tili. T. 1979. 1-2 5. Shodmonov E., Nafasov T. Hozirgi o’zbek tili. Laboratoriya mashqlari. T. 1986 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Hollovchining nutqiy voqelanishi

Fe’l yuzasidan o`tilganlarni takrorlash

Nutqiy xatolar va ularni bartaraf qilish yo’llari

Kesimning nutqiy voqelanishi kesimning leksemashakl bilan ifodalanishi

Ona tili ta’limida zamonaviy yondashuvlar