Синхрон социолингвистиканинг мазмуни ва мундарижаси - Лингвистика - Рефераты

Синхрон социолингвистиканинг мазмуни ва мундарижаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47.5 KB

www.arxiv.uz Синхрон социолингвистиканинг мазмуни ва мундарижаси Режа: 1. Синхрон лингвистика тушунчаси. 2. Синхрон лингвистиканинг методологик аспекти. 3. Синхрон лингвистикани аниқлаш ва белгилаш.

www.arxiv.uz Ижтимоий лингвистика синхрон ва диахрон асосда ўрганилади. Француз тилшунос олими Ф. де Соссюр бу масалада тўхталар экан, тилнинг ҳозирги ҳолатига нима алоқадор бўлса, уларнинг барчаси синхрон, унинг ҳаракат, динамик эволюциясига, бутун тараққиёт жараёнига нима алоқадор бўлса, уларнинг барчаси диахрон ҳодисадир, деб таъкидлайди. Шу нуқтаи назардан олиб қараганда, тил қурилиши ва унинг ифода воситалари ўртасидаги боғлиқлик синхрон ва диахрон алоқалари жараёнини ўзаро боғлашга хизмат қилади. Тил системасидаги ўзгаришлар бутунлигича мавжуд экан, уларнинг тарихий тил қатламлари ва уларнинг эволюцион тараққиёти сақланиб келинмоқда ва тил ички тараққиётида самарали таъсир қилмоқда Ф. де Соссюр таълимотига кўра, синхрония, диахрония билан биргаликда ижтимоий тил факторлари ахрония, нахрония сингари аспектларда ўрганилиб келинади. Хуллас, социолингвистика синхрон, диахрон тарзда ўрганилар экан, бу ўз-ўзидан ҳозирги ва тарихий ижтимоий тилшунослик номи билан аталиб, улар ижтимоий тил масалаларини ўрганишга асос бўлади. Бу икки тил ҳодисаси турли хил методлар асосида ривожланиб, бир тил қурилишини, жумладан, ўзбек тили тараққиётининг икки даврини ўрганишни асос қилиб олиш мумкин: Тил тараққиётидаги қонуниятлар, унинг ички тил тизими яхлит ҳолатда ўрганилмас экан, ижтимоий лингвистиканинг барча муаммоларини ҳал қилиб бўлмайди. Ҳолбуки, ҳозирги ижтимоий лингвистика синхрон ҳолатлар билан бирга, диахроник принципларни ҳам ҳаётга тадбиқ этиб келмоқда, бу эса тилнинг функционал кўринишларини тарихий тараққиётлар асосида ўрганишга асос бўлиши мумкин. Синхрон социолингвистика маълум бир тамойилга асосланган тил шаклининг функционал ажратиш асосида пайдо бўлишидир. Кўпгина ҳозирги ижтимоий тилшуносликка бағишланган илмий ишларда тилнинг яшаш тарзи, у ёки бу ҳолларда давлатларда тил вужудга келиши каби

www.arxiv.uz масалалар чуқур талқин этилаяпти. Бу каби масалалар синхрония ва диахрония муаммоларини ўрганишда уларни ажратиб ўрганмаслик лозимлигини эътироф этади. Юқорида Ф. де Соссюр синхрония ва диахронияни ажратиб хато қилади. Негаки, улар алоқада синхрония ичида диахрония, диахрония ичида эса синхрония мавжуд. Бундан мақсад тилнинг бутун тизими ва унинг қисмларини синхрон (ҳозирги давр) алоқада ва муносабатларини ўрганишдан иборат бўлса, тил ва унинг қисмларининг бутун тарихий тараққиёти, ҳаракат эволюциясини биргаликда текширишнинг мураккаблик хусусиятларини ажратиш мақсадга мувофиқдир. Синхрон социолингвистика тил тизими ва унинг компонентларини турли даврларга хос тарзда ўрганади. Айтайлик, VI аср эски ўзбек адабий тили VII-XIX асрлардаги ўзбек тили ҳамда XX аср бошларидаги ўзбек адабий тили ва унинг тараққиёт қонуниятларини синхрон (ҳозирги давр) нуқтаи назаридан ўрганиш мумкин. Синхрон социолингвистикани методологик жиҳатдан таҳлил қилганда, тил тизими ва унинг қурилишидаги ҳамда турли хил тил воситаларини таҳлил қилиш асосида текширишини эътироф этиш жоиз бўлади. Чунки синхроник текширувларда ҳозирги тил қурилишида туб ўзгаришлар, сифат ва самарадорлик каби масалалар муҳим ўрин эгалламоқда. Ҳолбуки, ҳозирги ижтимоий тилшуносликнинг вазифавий доираси анча кенгайиб бормоқда. Буни ўзбек тили ва унинг кейинги йиллардаги мавқеини ошиб бориши орқали ҳам кўриш мумкин. Ижтимоий лингвистика фан сифатида қандай тушунчаларни қамраб олади, у бир неча хил кўринишлар асосида синхрон ва диахрон социолингвистика тушунчалари асосида пайдо бўлади. У нимани ўрганади? Л.Б. Никольский шу ҳақда тўхталиб, синхрон соцолингвистика учун биринчи галда тилнинг тушуниш даражаси акс этмоғи лозим, демакки, ижтимоий факторларни аниқлаш ва белгилаш имконияти яратилди, дейди. Бу тил фактларини ижтимоий ҳодиса сифатида ўрганишда имконият яратади, қолаверса, тил фактлари синхрон ва диахрон тарзда ўрганилиб, тиллар

www.arxiv.uz тараққиётида муҳимлиги билан ажралиб туради. Социолингвистикани синхрония ва диахрония тарзда ажратиб ўрганиш маълум маънода тўғридир. Чунки тил социолингвистик жиҳатдан ўрганилганда, бир томондан тилнинг ҳозирги ички ҳаёти (адабий, ноадабий тил воситалари, ҳудудий, маҳаллий диалектлар, жаргон, арго, койне ва бошқалар), иккинчи томонидан эса, унинг эволюцияси (уруғ тилларидан ҳозирги давргача бўлган тиллар тараққиёти) ўрганилади. Синхрон социолингвистиканинг объекти: ҳозирги бутун дунё тили, тил регионлари, давлат ва халқ тилларининг ҳозирги ҳаётини, тилда ҳозир нима мавжуд бўлса, шуларнинг барчасини ўрганишдир. Лекин синхронияни ҳозирги давр билан тўла-тўкис чегаралаш мумкин эмас. Бутун тил тараққиётини синхрон қисмларга бўлиб ўрганиш ҳам мумкин. Масалан: XII-XIV, XIV-XV, XVI-XVII, XI аср охири ва XX аср бошлари, 1930-1970, 1992-2000 йиллар ўзбек тили тараққиёти билан боғлиқ масалаларни ҳам ўрганиш ва текшириш ҳамда синхрон қисмларга ажратиш мумкин. Умуман олганда, синхрон социолингвистика тилнинг вазифавий жиҳатларини умумтил қонуниятларидан келиб чиққан ҳолда текширади (хусусий ва умумий ижтимоий функциясини), тилнинг шакл жиҳатдан хосланиши, тил тизимидаги характер ва хусусиятини, унинг умумий жиҳатларини, функционал хусусиятларини, тил вазияти ва ҳолатининг метод ва йўналишларини ижтимоий лингвистика қонуниятлари асосида ўрганишда синхрон лингвистика муҳим аҳамият касб этади. Хулоса қилиб айтганда, синхрон социолингвистика тилнинг ижтимоий вазифасини, тилнинг ҳозирги даврдаги кўринишларини, сўзлашув тили, адабий тил ва унинг шакллари, койне, маҳаллий ва социал диалектлар, пиджин, креол, арго тил ва бошқаларни ўрганади.

www.arxiv.uz АДАБИЁТЛАР: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон буюк келажак сари. -Т: Ўзбекистон, 1998. 2. Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. -М: Наука, 1966. 3. Аврорин В.А. Проблемў изучения функциональнўй сторонў язўка. // Вопросў определить социалингвистики. -М.: Наука, 1975. 4. Бондалетов В.Д. Социальная лингвистика. –М: Просвеҳение, 1987. 5. Бодуэн де Куртене. Избраннўе трудў по обҳему язўкознания. М.:Наука, 1957. 6. Баскаков А.Н. Социально-экономические и этнолингвистические- русского двуязўчие и Азербайджане. «Социологические проблемў развиваюҳихся стран». –М: 1975, 273-274б 7. Виноградов В.В. Литературнўй язўк. -М: Наука, 1978. 8. Головин Б.Н. Обҳее язўкознание. -М.1979. 9. Дешериев.Ю.Д. Социальная лингвистика: К основам обҳей теории. - М.: Наука. 1977.

Похожие

Таржима мутахассислигига кириш курсининг мазмуни ва мундарижаси

Социолингвистиканинг предмети, мақсад ва вазифалари

Синхрон - диахрон тилшунослик

Диахрон социолингвистика ва унинг муаммолари

Синхрон таржиманинг ўзига хос хусусиятлари