Олмон ва узбек тилларида хайвонлар образи асосида шаклланган фразеологизмлар - Лингвистика - Рефераты

Олмон ва узбек тилларида хайвонлар образи асосида шаклланган фразеологизмлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

36 KB

Олмон ва ўзбек тилларида ҳайвонлар образи асосида шаклланган фразеологизмлар Олмон тилида кўплаб фразеологизмлар ҳайвонларнинг у ёки бу хусусиятларини символлаштириш асосида шаклланган. Ҳайвонлар эса турли хусусият ва белгиларга эгаки, бундай хусусиятлар кишиларга нисбатан ҳам ишлатилади. Шу асосда ҳар иккала тилда ҳам зооним компонентли фразеологизмлар пайдо бўлган ва улар шахснинг у ёки бу тарздаги ҳаракатлари, хулқ атвори каби хусусиятларни образли ифодалашга хизмат қилади. Пировардида янги-янги иборалар билан тил бойиб боради. Азалдан ҳалқлар ҳайвонларнинг юриш-туриши ва бошқа ҳаракатларини ҳисобга олиб, уларнинг шу хусусиятларини нутқда ҳам ифодалаш йўлини топишган. Натижада турли-туркум ҳайвонларнинг номлари қуйидагича метафорик маъно касб этади: Олмон тилида Ўзбек тилида -тулки-айёрлик, ноаниқлик -айёрлик, чаққонлик -бўри-очкўзлик-ва йиртқичлик -очкўзлик, йиртқичлик -чўчқа-ифлослик, омадлилик -очкўзлик, ифлослик -илон-донолик, маккорлик -маккорлик, ҳийлакорлик, розилик, қабихлик -айиқ-қўполлик, очкўзлик -мурувватчилик, қўполлик -эшак-аҳмоқлик -аҳмоқлик, рағбатсиз, меҳнат -ит-вафодорлик, аянчли ҳаёт -вафодорлик, аянчли ҳаёт. -маймун –ичишлик, аҳмоқлик -номустақиллик, таклиф -қўй-ювошлик -ювошлик ва номустақиллик -от-меҳнаткашлик чидамлилик. - с оғломлик, кучлилик . Ҳайвонларни символлаштириш асосида олмон ва ўзбек тилларида аксарият салбий маъноли фразеологизмлар шаклланади. Ч унки ҳайвонлар тимсоли инсон назарида аксарият ҳ олларда салбийликни англатади. Олмон тилида Ўзбек тилида

Mächse merken (riechen) Ер тагида илон қимирласа биламан. Eine falsche Schlange илондай маккора Im Schnerkentempo gehen Тошбақа юриш қилмоқ. Мисолларда кўриниб турибдики, турли хил тилларда фразеологизмларнинг мазмун моҳиятида хилма-хилликлар мавжуд. Сўкиш, қарғишни ифодаловчи сўзлар ва сўз бирикмалари ҳайвонларга оид сўзлар учраши ўзбек тилига нисбатан олмон тилида озроқ учрайди. Шунинг учун ҳам зооним компонентли фразеологизмлар олмон тилида 65-70% салбий маънода 30-35 % ижобий ва нейтрал маъно англатса ўзбек тилида эса 90 % салбий маъно 10 % ижобий ва нейтрал маъно англатади. Ўзбек ҳалқида инсон кўп ҳолларда турли хил ҳодисаларга ўз салбий муносабатини билдиришда “ҳайвон” дея хитоб қилади. Бундай Ҳолатларда олмонлар “Scheisse” (ахлат) Donner-wetter (ёмон ҳаво) каби сўзларни ишлатишади. Бу ҳам юқорида кўрсатилган фикрларимизга далилдир. Айрим фразеологизмларнинг пайдо бўлишида асос ролни (Kernwort, Haupticomnponent) ўйнаган тимсолий образлар кўпинча тилларда умумий билан характерланади. Бу ҳол айрим ҳайвонлар белгиларининг бир хиллиги, шунингдек, кишилар томонидан бир хил маънода қабул қилиниши билан изоҳланади. Масалан : Олмон тилида : auf den Hund kommen. Hundeleben haben. Ўзбек тилида : бошига ит куни тушмоқ , ит ётиш, мирза туриш қилмоқ. Рус тилида: иметь сабачий жизн, ж ить как сабака.

Мисолларда кўриниб турибдики, олмон , ўзбек ва рус тиллари қариндошлик жиҳатдан турли хил тил гуруҳларига мансуб бўлса ҳам ушбу зооним компонентли фразеологизмларнинг асос сўзи бир хилдир. Ушбу ўхшашликни яна бир мисолда кўришимиз мумкин: Олмон тилида ein schlauer fuchs sein. Ўзбек тилида: тулкидай айёр бўлмоқ Рус тилида: хытрий как лиса. Кўриб турганимиздай, тимсолий образ вазифасидаги сўз “тулки” олмон, ўзбек, рус ва инглиз тилларида ҳам бир ҳил фразеологик маъно яъни айёрликни англатади. Шуни ҳам таъкидлаб ўтиш керакки, маълум бир метофорик маънони англатувчи фразеологизмлар турли ҳил тилларда турли хил асос сўзлар иштирокида ҳам учрайди. Масалан: Олмон тилида: Bärenkäfte haben Ўзбек тилида: отдай бўлмоқ Рус тилида: здорова как бык Кўриниб турибдики, кучлилик, соғломлик маъносини англатувчи зооним компонентли фразеологизмлар олмон тилида айиқ, ўзбек тилида от, рус тилида хўкиз каби асос сўзлар билан берилган. Шуни ҳам айтиш керакки, бир хил фразеологик маъно англатувчи фразеологизмлар турли хил тилларда турли хил соҳага оид асос лексемалар иштирокида ҳам шаклланади. Бу фикримизга қуйидаги мисолимиз далил бўла олади. Мисол: Олмон тилида: jemandem einen Bären aufbinden. Ўзбек тилида: қулоғиға тепмоқ лағмон илмоқ Рус тилида: вокруг палца обвадить

Демак ёлғончилик маъноси олмон тилида зооним компонентли фразеологизм орқали, ўзбек рус тилларида эса семантик фразеологизмлар орқали характерланган. Мисоллар таҳлилидан, турли тилларда фразеологизмларнинг мазмун планида хилма-хилликлар мавжудлиги яққол кўзга ташланади. Бу Ҳолат шу ҳалқларнинг табиий яшаш шароитлари, маданий ва диний анъаналари ва бошқа омиллар билан узвий боғлиқдир. Айрим зооним компонентли фразеологизмларнинг шаклланишида кўпгина тилларда бир хил асос сўзларнинг қўлланиши шу ҳалқларнинг яшаш тарзи, ҳаётий тушунчалари ҳам боғлиқ. Бу эса тилларнинг генетик ва худудий қариндошлигига ҳам боғлиқдир. Гарчи бўлса ҳам, ҳамма ҳалқларда ҳам ватан туйғуси, уни севиш, ардоқлаш ҳисси, ишёқмасларни, нопокларни ёмон кўриш, қўрқоқлардан жирканиш каби хис-туйғулари бор. Бу каби физиологик Ҳолатлар, эмоционал муносабатларни ижобий ёки салбий жиҳатдан тилда зикр этиш ихчам ва чуқур маъноли фразеолигизмлар орқали ифодаланади ва улар ана шундай эҳтиёжлар асосида шаклланади.

Похожие

Узбек ва араб тилларида сифат

Таркиби соддалашиш асосида шаклланган сузлар тахлили

Нуткий калималарни инглиз ва узбек тилларида берилиши

Узбек ва араб тилларида кушма ва эргаш гап

Узбек ва араб тилларида келишик ва грамматик сон категорияларининг ифодаланиши