Инсон шахсини шарафловчи нутқий калималарнинг инглиз, ўзбек ва рус тилларида - Лингвистика - Рефераты

Инсон шахсини шарафловчи нутқий калималарнинг инглиз, ўзбек ва рус тилларида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47.5 KB

Инсон шахсини шарафловчи нутқий калималарнинг инглиз, ўзбек ва рус тилларида Мен иккита қизиқарли сўзларни маъно жиҳатдан турларини аниқламоқчиман. Улар шахс ва улуғламоқ. Ушбу сўзлар рус тилида олиб қаралганда возвеличивать – величить – величие (улугворлик) – лик (юз) сўзлари бўлиб, уларнинг тарихий келиб чиқиши ўзаро товушларнинг алмашувидир. Личность (инсон) – личный (шахсий) – икки маъно жиҳатдан турли сўзлар умумий бошланишга эга бўлиб, бу иккала сўзлар “лик”, яъни образ, юз ўзагидан келиб чиққан. Бу сўзларнинг пайдо бўлиш тарихига назар солсак, Ожегов луғатида: Величество - Қ адимги Римда бу сўз минбарларга нисбатан қўлланилган. Губернияда давлат рахбарига ўтган. XV - XVI асрларда қиролларга берилган Россияда бу сўз Шох Иван Грозний даврида тантанали иш услубига киритилган. Возвеличивать – улугламоқ, юқорига кўтармоқ, мақтамоқ Личность – шахс, маълум сифатларни ўз ичига олган киши, шахс дахлсизлиги. Шахсни улуғлаш – бу инсонни одамийлик қадриятларини, унинг ички дунёқараши, орзу – умидлари ва кечинмаларини тасдиқланишидир. Ушбу кизиқ ҳодисага Жаҳон адабиётининг тикланиш даврида дуч келамиз. Масалан, бу ерда рус адабиётининг тикланиш даврини олсак, Жуковскийнинг “Сен менинг рўпарамда турган эдинг”, Рилеевнинг “Фуқаро шоирнинг ёрилиб гапириши”, “Сен менинг дўстим келмоқ ҳохлагандинг”. Аста – секин романтизмнинг янги жанрлари баллада ва элегия пойдо бўлди. Одатий жанр қайта ишланиб, лирик поэма пайдо бўлади, фуқаро ва интим лирика урнасида чегара ўчирилади. Аммо рус романтизмида турли йўналишлар мавжуд бўлиб, уларни ёзувчи дунёқараши билан боғлиқлигига эгадир. XVI - XVII аср Англия адабиётида ёрқин юлдуз Байрон, Шелли, Скотт ва бошқалар пайдо бўлади. Шу қаторда Д.Г.Байронни эътироф қилиш

мумкин. У романтизм даврининг “вақтини” намоён этади. Францияда шу даврнинг вакиллари Д ю ма, Стендаль, Мол ь ер ва бошқаларни учратишимиз мумкин. Вақт ўзгаради, қараш ва маънавий бойликлар ўзгаради, жамиятнинг маданияти ўзгаради. Шунинг билан бир қаторда улу ғ лаш тоифасини белгиловчи тил воситалари ҳ ам ўзгаради. Жаноб Васильев! Хоним Ивановга! Ҳозирги бу оддий мурожаат ҳеч кимни ҳайратлантирмайди. Аммо ҳар қандай регулятив ва индекс бирикмаси ёқимлидир. Масалан, “Ҳурматли бобо” ёки “Ҳурматли жаноб бобо” жуда ҳам ғайритабиийдир. XIX аср бошининг тилида уларни таржимаси қуйидагича “Марҳаматли жаноб бобо!” Қ иёсланг: Марҳаматли жаноб бобо, Афанасий Николаев! Сиз ва ўзимнинг бахтимни хабар қилишга шошилинг ва сизнинг бебаҳо набирангиз Наталья Николаевнанинг турмуш ўртоғи сифатида сизнинг буйруғингизни бажараман. Бу мурожаатга XVIII - XIX асрларда ҳеч ким хайрон бўлмаган бўларди, чунки бу даврда “Марҳаматли жаноб бобо” деб мурожаат қилиш оддий эди. Бугунги кунда ўртоқ Анна Петровна, ўртоқ Иван Николаевич деб мурожаат қилинади. Достоевскийнинг “Степанчиково қишлоги ва унда яшовчилар” қиссасида бир қаҳрамонга “Тақ с ир Степан Алексеевич” деб мурожаат қилинган. Бу ўша даврдаги одатий мурожаат саналган. Бундай одамлар меъёри нафақат рус адабиётида, балки чет эл адабиёти асарларида ҳам мавжуд. - Йўқ, тақсир, нотаниш одамнинг таклифидан қўрқаман, жавоб берди шош и либ калта киши. - Йўқ, тақсир мен ўзимни рафиқамни кутяпман. У авлиё Иаков черковига кетди. (А.Дюма “ Қ ирқбеш” 284-бет) - Ҳаво айниқ, жаноб Бамбп, деди назоратчи аёл - Ҳ а хоним, айниқ, - жавоб берди бири – Бундай ҳаво, хоним кони зарардир. (Ч.Диккенс, Оливер Твистнинг саргузаштлари 84-

бет). Хоним – жаноб у – ҳақиқатдан ҳам Йоркистман ва баъзи қаторда айғоқчиман. Лекин мени бу уйга олиб келган сабаб, сизнинг юмшоқ юрагингизда рахм ва қизиқиш уйғотишдир, ё Йоркка, ё Лаккастер муносабати йўқ (Р.П.Стивенсон “ Қ ора ёй” 55-б.) - Табор; Нима учун сиз у ерда эмассиз. Ташқи кўринишдан сизни ҳам соғлигингиз суст. - Вернер – Тақсир! - Табор – кечирасиз. Мен сизни хафа қиладиган бир нима айтдимми? (Д.Г.Байрон “Вернер ёки Мерос” 94-б) Юқорида берилган мулоҳаза ва таклифларга кўра нутқий калималарни инглиз ва рус тилларида қуйидаги турларини учратиш мумкин. Летти Джеральд бўла одаренная женщина, красивая, изящиная, изысканная, она писала стихи, очень много читала, изучала искусство и от всей души восхищалась Лестером Кейном. (Драйзер. Дженни Гер х ард стр. 180) Ушбу матннинг инглизча асл кўринишига эътиборингизни қаратамиз. Letty Gerald was a talented woman, beautiful, graceful, artistic, a writer of Verse, an omnivorous reader, a student of art, and a sincere and ardent admirer of Lester Kane. (p 251) Шуни ало ҳ ида таъкидлаш жоизки , инсон шахсини шарафловчи нутқий калималар бир тилдан иккинчи бир тилга боргунча ўзгариб боради . Жумладан , ҳ инд - европа ва туркий тиллардаги инсонни улугловчи калималарнинг функционал турлари бир - биридан фарқ қилиши табиий бир ҳолдир . Мисолларга диққатингизни тортамиз : “Righto. Your Majesty! ” said the coachman. “Gee up!”. “Good morning. Your Majesty! ” said the people. P.97 Donald Bisset. The lost Birthday. - Да, да, вы знаете, милочка , репутация у него не совсем… - Она вздернула брови и ног разила пальцем. ( стр . 155)

- Oh, yes, indeed. You Rnow, my dear , she went on, “his reputation is just a little-” she raised her eyebrows and her hand at the same time. ( p . 219) Ёки бошқа бир мисолни олайлик: -Ну, милая барышня , - сказал он, - как вы поживаете? ( гл . III. Стр .15) “Well, my young lady ”, he said when she had put the bundle down, “howolo you find yourself this evening?” (p.35) Нафақат баъзи регулятив билан келишуви , балки уларни баҳоси вақт ўтгани сари кучли ўзгаради . Аммо индекс ва регулятивлар ҳам ўзгаради . Уларнинг ўзгармаслиги эса одамлар орасидаги мурожаат билан муносабатларнинг кескин бо ғ лиқлигидир . Одамларнинг , яқинларнинг , қариндош ва дўстларни бир - бири билан норасмий муносабатлари секин – аста ўзгариб боради . Масалан расмий мурожаатда: Ассалому – алайкум, менинг юраккинам Катерина, деб ёзади Петр рафиқаси Екатерина Алексеевнага. Назокатли бизнниг жиянимиз – деб Петр акасининг қизига мурожаат қилади. Жиянининг мурожаати эса қуйидагича: Илтифотли, давлатпаноҳ менинг тоғам ва акам Подшоҳ Петр Алесеевич, кўп йиллар саломат юринг! Фарқнинг сабаби, Петр подшоҳ, бундан ташқари, ўша замонда оилада эркак ва аёллар ўртасидаги муносабатлар тенг бўлмаган. Аёллар тенгсизлиги, улар томонидан қадимдан одат сифатида ўрнашган катта ҳурмат билан ифодалашни талаб қилган. Буни икки князларни рафиқаларига ва аксинча ёзган хатларидан сезиш мумкин. Бундай ҳолларда аввал эрларнинг исмлари қайд этилади, сўнгра эса рафиқаси ва фарзандлари исмлари эсланади. Аёллар ўзларининг эрларига қуйидагича ёзганлар:

Менинг давлатпаноҳим Дмитрий Ивановичга, сенинг рафиқанг, сенинг фарзандларинг, сенинг буюк хизматинг билан биргадир. Давлатпаноҳим саломат бўл. Шахсларни эслаб ўтиш ўзгаргани йўқ, биринчи бўлиб барибир эр тилга олинган. Унинг исмига “менинг давлатпаноҳим” регулятиви қўшилган, рафиқаси Агафина, фарзандлари эса камтар, камситиш шаклида турибди. Анна Ивановна Монс акасига ёзган мактубдаги мурожаати: Қ адрли, юракдан севган севимли акажоним! Мени мактубим сени соғ- саломатлигингда етиб борсин. Ёки агар қадрли опамиз билан ишларида биргаликда ҳаракат қилмаса, ёмон бўлади, унда Кейзерлинг ўз мақсадига эришади ва буюмларни ўзиники қилиб олади. Петр I томонидан тузилган ва ўрнатилган “ранг (тоифа, даража) қайдномаси тўғрисида” ёзилган барча турмушдаги хотинлар эрларининг раига қараб ҳаракат қилар, мабодо бунга қарши ҳаракат қилинса улар эрлари тўлаши керак бўлган ва ўзларининг жиноятлари учун жарима тўлайдилар. Демак, бундан хулоса қилиш мумкинки, ўша даврда инсоннинг табақасига қараб унинг одамийлик хислатлари аниқланган бўлиб, шунга кўра мулойимлик шакли қабул қилинган.

Похожие

Нуткий калималарни инглиз ва узбек тилларида берилиши

Инглиз ва ўзбек тилларида дўст, душман ва садоқатни ифодаловчи мақол ва маталлар таснифи ва корреспонденцияси

Араб ва ўзбек тилларида отларнинг турлари

Араб ва ўзбек тилларида сўз туркумлари

Араб ва ўзбек тилларида соннинг ифодаланиши