Гап бўлаклари саналмайдиган сўз ва бирикмалар - Лингвистика - Рефераты

Гап бўлаклари саналмайдиган сўз ва бирикмалар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

39 KB

Гап бўлаклари саналмайдиган сўз ва бирикмалар Режа: 1. Гап бўлаклари саналмайдиган сўз ва бирикмалар ҳақида умумий маълумот. 2. Ундалма. 3. Кириш сўз ва кириш бирикма. 4. Киритма гап.

1. Гап бўлаклари саналмайдиган сўз ва бирикмалар ҳақида умумий маълумот . Гап таркибида баъзан шундай сўз ва бирикмалар (ҳатто гаплар) учрайдики, улар мазкур гап ёки унинг бирор бўлаги билан грамматик жиҳатдан эмас, фақат мазмун жиҳатдангина алоқага киришади (боғланади.) Ундалма, кириш сўз, кириш бирикма ва киртма гап ана шундай хусусиятга эга. 2. Ундалма . Ундалма сўзловчининг нутқи қаратилган шахс (ёки предмет)ни англатиб, бош келишик шаклидаги от ва отлашган сўз билан ифодаланади. Бу жиҳатдан ундалма эгага ўхшайди, аммо у гапнинг кесими билан грамматик жиҳатдан боғланмаслиги, ўзига хос ундаш интонациясига эгалиги билан фарқ қилади. Масалан: Назир ака , бу йил терим машиналари ёшларга ҳам тегадими? (Э.Усмонов.) Камтарлик қилма, Йигитали , буни ўзингизнинг ҳалол меҳнатинг туфайли олдинг. (С.Кароматов.) Ундалма баъзан сўз бирикмаси орқали ифодаланиши мумкин. Масалан: Мен ўзим фақат амалиётчи инженерман, ҳ урматли дўстим Файзулло ...(Ас.М.) Ундалма гап бошида, ўртасида, охирида келиши мумкин. Масалан: Дўстим, менга яхши маслаҳатлар бердингиз.(А.Қ.) Тек тур, Гулсари , тек тур, жонивор, - дер эди хўжайини.(Ч.Айт.) Тўғри, ватангадоликдан оғир дард йўқ, дўстим .(Шуҳрат.) Ёзувда ундалма гапнинг бошқа бўлакларидан вергул билан ажратилади: гапнинг бошида келса. Ундалмадан сўнг, гапнинг охирида келса, ундалмадан олдин, гапнинг ичида келса, ҳар икки томондан вергул қўйилади. Ундалма кучли ҳис-ҳаяжон билан айтилса, ундан сўнг ундов белгиси қўйилади: Кечир мени! Нодон, кўзи кўр, тошмеҳр дадангни кечир қизим ! (Ё.Ш.) 3. Кириш сўз ва кириш бирикма.

Сўзловчининг ўзи баён этаётган фикрга бўлган турли муносабатини билдирувчи сўз ва сўз бирикмаси кириш сўз ёки кириш бирикма дейилади. Кириш сўз, кириш бирикма мазмунан бутун бир гапга ёки унинг бирор бўлагига тегишли бўлиб, сўзловчининг гумон, шубҳа, ишонч, тасдиқ, таажжуб, шодлик, эслатиш каби муносабатларини, фикрнинг кимга қарашлилигини, тартибини ифодалайди. Кириш сўз кўпинча модал сўзлар билан, кириш бирикма эса сўз бирикмаси орқали ифодаланади. Масалан: Буларнинг ҳаммаси эндиликда орқада қолиб кетган гаплар эди, албатта . (Ч.Айт.) Умуман , эзгу ишнинг кечи йўқ. (О.Мухторов.) Хуллас , чўлга шиддат билан ҳамла қилаётган тўфон кундан- кунга кучаярди. (Ж.Абдуллахонов.) Дарвоқе , Анварга кўп меҳнатим сингган. (А.Қ.) 4. Киритма гап. Сўзловчининг асосий фикр ичида йўл-йўлакай айтилган фикрини англатувчи гап киритма гап дейилади. Киритма гап ўзи киритилган гапнинг бирор бўлагига мазмунан алоқадор бўлиб, махсус танаффус билан ажратилади. Масалан: Отақўзи дарвозадан кириб келди-ю, тўғри қудуққа ўтиб, салкам бир пақир (Олия буни ўз кўзи билан кўрди) сув ичди. (О.Ё.)

Похожие

Гап бўлаклари. Гапнинг бош бўлаклари

Гап бўлаклари. Бош булаклар. Гапнинг иккинчи даражали булаклари

Гап

Гап. Гап нутқий сатҳда

Гапнинг ажратилган бўлаклари