Eksperimental fonetikaning metodlari - Лингвистика - Рефераты

Eksperimental fonetikaning metodlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

73.5 KB

Eksperimental fonetikaning metodlari Hozirgi davr fonetikasida ikki asosiy metod mavjud: subyektiv va obyektiv metodlar. Subyektiv metod talaffuzni bevosita kuzatishdan (ko'rib yoki eshitib) iborat. U eng qadimiy va doim ham qo'llash mumkin bo'l gan metoddir. Subyektiv bevosita kuzatish natijasida tovush larning artikulyatsion-akustik xususiyatlari, urg'uli va urg'u siz bo'g'inlarning farqi, intonatsiyada ovoz ohangi ning pastga tushishi yoki yuqoriga ko'tarilishini sezish mumkin. Texnik apparatura yordamida, ya'ni obyektiv metodlar yordamida aniqlanuvchi barcha artikulyatson-akustik xususiyatlar eksperimental-fonetik tekshirish yoki nutqni instrumental tasnif etish deb yuritiladi. Ma'lum apparatlar yordamida tilning tovush tarkibi, bo'g'in, urg'u va intonatsiyasini tekshirish ancha aniq va chuqur tasnif qilishiga imkon beradi. Artikulatsiyani o'rganuvchi metodlar ichida palatografiya va rentgenografiya alohida o'rin tutadi. Palatografiya – sun'iy tanglay yordamida tilning holatini aniqlashdir. Sun'iy tanglay ingichka elastik plastinkadan iborat bo'lib, uning shakli va o'lchovi talaffuz qiluvchining qattiq tanglayiga teng bo'ladi. Talaffuz qiluvchi shaxs informant deb atalib, u o'sha tilning adabiy talaffuzida yoki biror shevada (agar shevaning talaffuzi tekshirilayotgan bo'lsa) so'zlay olish lozim. Elastik sun'iy tanglay og'iz bo'shlig'idagi qattiq tanglayga kiydiriladi. Ma'lum tovushning talaffuzida tilning izlari sun'iy tanglayga ko'chiriladi. Natijada tovushning artikulatsiya o'rni aniqlanadi. Tilning izlari qolgan sun'iy tanglay palatogramma deyiladi (3-rasmga qarang).

O'zbekcha [i] Inglizcha [Ι] 3-rasm. Rentgenogrammalar Rentgenografiya va kinorentgenografiya tovushning artikulatsiyasini juda aniq ko'rsatib beruvchi metoddir. Oddiy rentgenografiya nutq a'zolarining holatini ma'lum artikulatsiya momentida aniqlashga imkon beradi. Kinorentgenografiya tovush artikulatsiyasining rivojlanish holatlarini aniqlab beradi. Nutqning akustik tomonini aniqlash uchun spektral va ossillografik metodlar qo'llanadi. Spektrograf tovush maydonining amplitudasi va chastotasini ko'rsatib beradi va tovushning to'la akustik belgisini aniqlashga yordam beradi. Nutqning akustik tomonini aniqlashda qo'llanuvchi yangi vositalar ichida spektral analiz yetakchi o'rin tutadi. Ikki tipdagi spektrograf mavjud: 1) statik tipdagi spektrograf tovushlarning akustik strukturasini ma'lum chegaralangan vaqt ichida o'rganishga imkon beradi; 2) dinamik tipdagi spektrograf (yoki sonograf) “ko'rinuvchi nutq” (visible speech) prinsipida ishlaydi va u yordamida tovushning spektral ko'rinishini rivojlanish jarayonida aniqlash mumkin bo'ladi.

/a/ / i / 4-rasm. Ossillograf apparati ham eksperimental fonetik kuzatishlarda qo'llanadi. Ossillografiya tovushning hosil bo'lishidagi garmonik tebranishlarni, nutq intonatsiyasi va iborani ma'nodor bo'laklarga bo'lishni o'rganishga imkon beradi. Eksperimental-fonetik tekshirishlar til ning tovush tomonini tilshunoslik jihatdan chuqur va aniqroq tadqiq qilishda katta yordam beradi.

Adabiyotlar 1. Аракин В.Д. Сравнительная типология английского и русского яз ы ков . М., Просвещение, 1989. 2. Аракин В.Д. Типология языков и проблема методического прогнозирования. М., Высшая школа , 1989. 3. Абдуазизов А.А. Тилшуносликка кириш. I -қисм. Фонетика ва фонология. II - қисм. Лексикология ва семасиология. Грамматика. Тошкент, Университет, 1999. 4. Абдуазизов А.А. Ўзбек тили фонологияси ва морфонологияси. Т., 1992. 5. Абдуазизов А.А., Шереметьева А.Г., Зализняк А.М. О б щ ее яз ы кознание. Т а шкент , Университет, 2004. 6. Ашурова Д.У. Производное слово в свете коммуникативной теории языка. Ташкент, Фан, 1991. 7. Беланин В.П. Психолингвистика. М., Флинта, 2003. 8. Бушуй А.М. Сущность языка как проблема общей лингвистики. Самарканд, 2004.

Похожие

Fonetika va fonologiya fonetikaning o'rganish sohasi va vazifasi

Lingvistik tadqiqot metodlari

Punktuaтsiya. Lingvistik tahlil metodlari

Tilshunoslik sohalari. Fonetika

Lingvistik tadqiq metodlari. Umumiy mulohazalar