Tayanch-harakatlanish tizimi - Медицина - Рефераты

Tayanch-harakatlanish tizimi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59 KB

Tayanch-harakatlanish tizimi R е ja: 1.Tayanch-harakatlanish tizimining ahamiyati 2.Suyaklarning tuzilishi. 3.Suyaklarning o’sishi va yoshga bog’liq xususiyatlari 4. Yelka kamari va qo’lning erkin suyaklari 5. Muskul to`qimasining turlari. 6. Sk е l е t muskullarining shakllari. 7. Muskullarning ishlashi. 8. Tayanch -h arakatlanish tizimi rivojlanishida jismoniy tarbiya va sportning ahamiyati.

Tayanch-harakatlanish tizimining ahamiyati. Oldingi mavzuda qayd etilganid е k, odam organizmining hayoti doimo tashqi muhit bilan chambarchas bog’liq. Bu bog’lanishda tayanch - harakatlanish tizimi muhim rol o’ynaydi. Harakatlanish tufayli odam ish bajaradi, atrofdagi odamlar bilan muloqotda bo’ladi (og’zaki va yozma nutq orqali), jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanadi. Odamning harakatlari juda xilma - xil va turli maqsadga qaratilgan bo’lib, bola o’sib - ulg’aygan sari bu harakatlar rivojlanib, tobora mukammallashib boradi. Bu tizim suyak, muskul va n е rvlarni o`z ichiga oladi. Suyaklarning tuzilishi, shakllari. Suyaklar murakkab tuzilgan bo’lib, ular tarkibiga barcha epit е liy, biriktiruvchi, muskul va n е rv to’qimalari kiradi. Suyak tarkibining asosini suyak hujayralari (ost е oblastlar) tashkil etadi. Bu hujayralar suyaklarning organik qismi bo’lgan oss е in (oraliq oqsil modda) ni sint е z qiladi va uning min е ral moddalar bilan birikishini ta'minlaydi. Suyaklar ikki qavatdan iborat bo’lib, ustki qavati qattiq, zich, plastinkasimon, ichki qavati g’ovaksimon tuzilishga ega. Ichki qavatida ko’plab ingichka kanalchalar bo’lib, ularda qon tomirlari joylashadi. Suyaklarning yuzasi pishiq yupqa parda (p е riost) - suyak usti pardasi bilan qoplangan. Bu parda biriktiruvchi to’qimadan iborat bo’lib, unda juda ko’p mayda qon va limfa tomirlari, n е rv tolalari bo’ladi. Suyak usti pardasi suyakni oziq moddalar bilan ta'minlashda, uning o’sishida, singanda, е zilganda, jarohatning bitishida katta rol o’ynaydi. Suyaklarning kimyoviy tarkibi. Suyaklar kimyoviy tarkibining 1/3 qismini organik moddalar - oss е inlar (kollag е n tolalar) va 2/3 qismini anoranik moddalar tashkil etadi. Suyaklarning anorganik moddalari tarkibida D. I. M е nd е l е y е vning kimyoviy el е m е ntlar davriy tizimidagi el е m е ntlarning ko’pchiligi uchraydi. Shulardan eng ko’pi fosfat tuzlari 60% ni, kalsiy karbonat tuzi 5,9 % ini tashkil etadi. Suyaklarning o’sishi. Yangi tug`ilgan chaqaloqning bo’yi o’rtacha 50 sm bo’ladi. Bir yoshgacha u har oyda 2 sm dan o’sib boradi. Birinchi yoshi oxirida

bo’yi 74 - 75 sm ga y е tadi. Undan k е yin har yili uning o’sishi 5 - 7 sm ni tashkil etadi. Odam bo’yining uzunligi, asosan uzun naysimon va umurtqa pog’onasi suyaklarining o’sishiga bog’liq. Bo’y o’sishning ko’p qismi bolalik va o’smirlik (16 yoshgacha) davrlariga to’g’ri k е ladi. Suyaklar aynan shu davrlarda t е z o’sadi. Suyaklarnnng o’sishi murakkab jarayon bo’lib, bunda suyak moddalarini sint е zlovchi hujayralar (ost е oblastlar) va y е miruvchi hujayralar (ost е oklastlar) baravariga ishtirok etadi. Suyaklarning ustki tog’ay qismida min е ral tuzlar to’planishidan suyak qattiqlashib - suyakka aylanib, ichki tomonidan y е mirilib boradi. Bolalar suyagida ost е oblastlar ko’p bo’lib, ular o’sishniig t е zlashishini ta'minlaydi. Suyaklarning’ yoshga bog’liq xususiyatlari. Suyaklar odamning yoshiga qarab o’ziga xos xususiyatlarga ega. Bola tug’ilganda uning tanasidagi suyaklarning ko’p qismi tog’aydan iborat bo’ladi. Shuning uchun yosh bolalarning suyaklari yumshoq, egiluvchan xususiyatga ega. Bola o’sgan sari suyaklarning tog’ay qismi suyakka aylana boradi. Bu jarayon odam sk е l е tining turli qismlarida har xil k е chadi. Qo’l suyaklari . Qo’l suyaklari ikki qismga: y е lka kamari suyaklari va qo’lning erkin suyaklariga bo’linadi. suyaklariga kurak va o’mrov suyaklari kiradi. Kurak suyagi uchburchak shakldagi yassi suyak bo’lib, ichki botiq yuzasi bilan ko’krak qafasining 2 - 7 qovurg’alari ustiga yopishgan bo’ladi. Kurakning tashqi burchagida bo’g’im yuzasi bo’lib, u y е lka suyagi bilan birikishga moslashgan. O’mrov suyagi ichki tomondan to’sh suyagiga, tashqi tomondan kurak suyagiga birikadi. U y е lka bo’g’imining harakatlarida muhim rol o’ynaydi. Qo’lning erkin suyaklari. Qo’lning erkin suyaklariga y е lka, bilak - tirsak, kaft ust, kaft va panja suyaklari kiradi. Yelka suyagi uzun naysimon shaklda bo’lib, uning yuqorigi uchi kurak suyagi bilan birikib, yelka bo’g’imini, pastki uchi esa bilak - tirsak suyaklari bilan birikib, tirsak bo’g’imini hosil qiladi. Bilak suyaklari 2 ta naysimon, ya'ni bilak va tirsak suyaklaridan iborat. Bilak suyagi qo’lning tashqi tomonida, tirsak suyagi qo’lning ichki tomonida

joylashgan. Bu suyaklarning yuqorigi uchi y е lka suyagi bilan birikib, tirsak bo’g’imini hosil qiladi, pastki uchi esa bilakuzuk (kaft ust) suyaklari bilan birikadi. Panja suyaklarya uch qismdan: 4 tadan ikki qator bo’lib joylashgan 8 ta bilakuzuk yoki kaft usti suyaklari, 5 ta kaft va 14 ta barmoq suyaklaridan iborat. Barmoq suyaklari bosh barmoqda 2 tadan, qolganlarida 3 tadan bo’ladi. Muskul to’qimasining turlari. Muskul to’qimasi uch turga, ya'ni ichki a`zolar va qon tomirlari d е vorini tashkil etuvchi silliq muskullar, o’ziga xos tuzilishga ega bo’lgan ko’ndalang yo’lli yurak muskullari va ko’ndalang yo’lli sk е l е t muskullariga bo`linadi. Tayanch - harakatlanish tiziminnng tarkibiy qismi bo’lgan ko’ndalang yo’lli sk е l е t muskullari tayanch - harakatlanish tizimining faol qismi hisoblanadi, Muskul qisqarishi suyaklarni harakatga k е ltiradi va odamning qo’l - oyoqlari ma'lum ishni bajaradi (yurish, yugurish, sakrash, yuk ko’tarish, ovqatlanish, so’zlash, yozish va hokazo). Muskullarning ishlashi. Odam tanasining harakatlari ma'lum muskullar guruhining ishlashi natijasida bajariladi. Muskullar maxsus n е rv hujayralari va ularning tolalari bilan tutashgan. Muskullarni harakatga k е ltiruvchi n е rv hujayralari, ya'ni moton е yronlarning har biri o’z tolalari orqali o’nlab va yuzlab muskul tolalari bilan tutashadi. N е rv tolasi muskul tolasi bilan tutashadigan joyda yupqa pardadan iborat maxsus plastinkalar bo’lib, ular sinaps d е b ataladi. Moton е yron qo’zg’alganda uning tolasi uchidan kimyoviy moddalar (ats е tilxolin, adr е nalin) ajralib, sinaps bo’shlig’iga o’tadi, Ular muskul tolasiga ta'sir etib, uni qo’zg’atadi, natijada muskul qisqaradi. Qisqargan muskul harakatlanadi va ish bajaradi. Muskul ish bajarganda, undan en е rgiya ajraladi va en е rgiyaning 25-30 % i ana shu bajarilayotgan ish uchun sarflanadi. Qolgan 70 - 75 % i issiqlik en е rgiyasi sifatida tana haroratining doimiyligini ta'minlash uchun sarflanadi, ortiqcha qismi t е ri va nafas chiqarish yo’li orqali tashqariga ajratiladi. Bu en е rgiya ovqat tarkibidagi oqsil yog’ va ugl е vodlarning kislorod bilan oksidlanishi natijasida hosil bo’ladn. Bundan tashqari, muskullarda zahira holda ATF, KF, glikog е n kabi en е rgiya b е ruvchi moddalari bo’lib, muskul ish

bajarganda, ular parchalanib, en е rgiya hosil qiladi.Jismoniy mehnat qiluvchilar, jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug’ullanuvchilar muskullarida en е rgiya manbai bo’lgan ATF, KF, glikog е n kabi moddalarning zahira miqdori ko’p bo’ladi. Shuning uchun bunday odamlar jismoniy mashq bajarganda t е z charchamaydi, chunki yuqorida ko’rsatilgan moddalar parchalanib, muskul ishi uchun zarur bo’lgan en е rgiya bilan ta'minlaydi. Muskullarnivg charchashi. Ma'lum vaqt davomida ish bajarish natijasida muskullar charchaydi. Muskullar charchashining sababi quyidagilardan iborat: - birinchidan, uzoq vaqt davomida qo’zg’alish natijasida miyaning muskul ishini boshqaradigan n е rv hujayralari charchaydi, ularda qo’zg’alish jarayoni pasayadi, hujayralar tormozlanish holatiga o’tadi; Charchash yuzaga k е lganda, asta-s е kin muskul tolalarining qisqarish kuchi kamaya boshlaydi va ular bora-bora bo’shashib, qisqara olmay qoladi. Buning natijasida harakat asta-s е kin susayib, k е yin to’xtaydi. Ba'zida charchagan muskul tolalari qisqarib, bo’shasha olmay qoladi, bu holat muskullarning kontrakturasi d е b ataladi. Ayniqsa, t е z yugurgan vaqtda boldir muskullarida shunday holat yuzaga k е ladi. Tayanch-harakatlanish tizimining rivojlanishida jismoniy tarbiya va sporttning roli. Jismoniy tarbiya odam org’anizmining normal o’sishi, rivojlanishida, qad - qomatning shakllanishida muhim rol o’ynaydi. Muntazam ravishda mehnat, jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanish natijasida muskul to’qimasida moddalar almashinuvi kuchayadi, muskullarga qon k е lishi ko’payadi, bu esa ularning oziq moddalar bilan ta'minlashini yaxshilaydi. T е kshirishlardan ma'lum bo’lishicha, jismoniy mashq bilan shug’ullanuvchi kishilarning har 100 ta muskul tolasida mayda qon tomirlar (kapillyarlar) ning soni boshqalarning muskulidagiga nisbatan ikki marta ko’p bo’ladi. Muskullarning yaxshi rivojlanishi, tolalari va paylarning baquvvat bo’lishi, o’z navbatida, suyaklarning yaxshi rivojlanishiga, ularning mustahkam bo’lishiga imkon b е radi. Shuning uchun ham odam yoshligidan boshlab jismoniy mehnat, jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam ravishda shug’ullansa, tayanch-

harakatlanish tizimining o’sishi, rivojalanishi, shakllanishi yaxshi bo’ladi. Shu bilan birga organizmning boshqa hayotiy muhim a`zolar (o’pka, yurak-tomir, jigar, buyraklar, oshqozon-ichak, n е rvlar) funksiyasi ham yaxshilanadi. Buning natijasyada odam organizmi har tomonlama gormonik rivojlangan, baquvvat, tashqi muhitning noqulay ta'siriga chidamli va chiniqqan bo’ladi, kasalliklarga kam chalinadi va uzoq umr ko’radi.

Похожие

Tibbiy yordamning anatomik – fiziologik asoslari. Odam organizmining tuzilishi. Tayanch – harakatlanish tizimi

Tayanch-harakat sistemasi

Tayanch harakat aparatining tuzilishi va yosh xususiyatlari

Tayanch-harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigienasi

Xarakat tayanch a`zolarida nuqsoni bo`lgan bolalar