Тўқималарда патологик ўзгаришишлар - Медицина - Рефераты

Тўқималарда патологик ўзгаришишлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

20.8203125 KB

Тўқималарда патологик ўзгаришлар ҳужайра ва тўқималарда миқдорий ва сифатий ўзгаришлар Режа: 1. Гипобиотик жараёнлар ва уларнинг турлари 2. Гипербиотик жараёнлар ва уларнинг классификацияси 3. Яллиғланиш ва унинг сабаблари.

Таянч иборалар: Умумий патология, этиология, патогенез, атрофия, дистрофия, некроз, некробиоз, кахексия, гипертрофия турлари, регенерация, трансплантация, ўсмалар ва уларнинг турлари, яллиғланиш. Умумий патология - ҳайвон организмида учрайдиган касалликларнинг пайдо бўлиши, ривожланиш қонуниятлари ҳамда оқибатини ўрганадиган фандир. У ҳар бир касалликларда рўй берадиган қон айланиши ва тўқималардаги анормал ўзгаришлар, яллиғланиш, иссиқлик алмашинув патологияси ва бошқа касалликларда намоён бўладиган умумий патологик жараёнларни ўрганади. Ҳайвонлар организми ҳужайра ва ҳужайравий бўлмаган моддалардан тузилган. Тўқималар таркибидаги барча элементлар алоҳида - алоҳида эмас, балки бир-бирига боғлик яъни бир бутун бўлади. Ҳар қандай маҳаллий ўзгариш бир вақтнинг ўзида умумий реакциядир. Шунингдек ҳар қандай умумий ўзгариш ҳам ҳужайра ва тўқималарнинг ўзгариши туфайли юзага келади. Қишлоқ хўжалик ҳайвонлари, паррандалар организмидаги ҳужайра ва тўқималарда рўй берадиган гипобиотик жараёнлар қўйидаги турларга бўлинади. Атрофия - деб ҳужайра ва тўқималар тириклик хусусиятининг пасайиб, моддалр алмашинувининг секинлашиши ҳамда физиологик функцияларнинг пасайиб маълум миқдорда кичрайишига айтилади. У икки гуруҳга бўлинади: Миқдорий ва сифатий атрофия учрайди. Миқдорий жиҳатдан рўй берган атрофияда ҳужайралар сони камайиб кетиб, хажми кичрайса, сифатий атрофияда ҳужайраларнинг таркибий қисми ўзгариб мураккаб физикавий ва кимёвий жараёнлар бузилишдан уларнинг морфологик тузилиши ҳам ўзгаради. Миқдорий атрофия қўйидаги турларга бўлинади; 1. Қарилик (физиологик) атрофияси 2. Босимдан ривожланган атрофия 3. Қон айланишининг бўзулишидан ҳосил бўлган атрофия

4. Нейроген атрофия 5. Физиологик атрофия. 6. Эксплуатацион атрофия 7. Кахекция яъни организмнинг умумий атрофияси. Оддий атрофияда ҳужайраларнинг ҳажми кичрайса ҳам уларнинг тузилиши сақланиб қолади. Ҳужайралардаги моддалар алмашинуви йулининг қаттиқ бузилиши натижасида бир қанча озиқ моддалар ўзлаштирилмайди, ассимлияция қилинмаган маҳсулотлар сифатида тўпланиб, ҳужайраларда патологик инфильтрацияни ривожлантиради. Сифатий атрофия қўйидаги турларга бўлинади; 1. Оқсилли дистрофия - Ҳужайра ва ҳужайрадан ташқаридаги донадор ёки гомогенли масса чўкма ҳосил қилиш билан характерланади. 2. Ёғли дистрофия - Бу ҳужайра ва тўқималарда ҳаддан ташқари кўп ёғ тўпланиши ёки уларнинг бегона жойда ортиқча тўпланиши билан характерланади. 3. Тузли дистрофия - Ҳар хил патологик жараёнларда орган ва тўқималарда оҳакланишнинг ўзгариши ёки уларга бегона таначалар тушганда рўй беради. Оҳак аорта, қон томир деворларида тўпланганда юрак ва қон томирларни функционал ҳолати бузилади, натижада оғир касалликнинг пайдо бўлишига сабабчи бўлади. 4. Сувли дистрофия. Некроз - деб организм тирик чоғида бирор қисмидаги ҳужайра ва тўқималарнинг ўлишига дейилади. У келиб чиқишига кўра физиологик ва патологик некрозларга бўлинади. Физиологик некроз – қоннинг шаклли элементлари ва бошқаларнинг эскиришидан, ҳужайраларнинг нобуд бўлишидан пайдо бўлади. Патологик некроз - тўқималарда қон айланишининг бузилиши ёки зарарли агентларнинг тўқималарга тўғридан - тўғри таъсир этиши туфайли вужудга келади. Тўқималарнинг аста - секин жонсизланиши некробиоз дейилади ва унинг оқибати турлича бўлиб, асосий касалликка боғлиқ. Намнинг

миқдорига қараб некроз қуруқ (коагуляцион) ва нам (коллавацион) бўлиши мумкин. Гидрофилли намга бой бўлган, шишган, тез қуримайдиган тўқималарда ҳосил бўладиган нам некрозларда ўлик тўқимани майда донали эмульсияга ёки суюкликка айлантирадиган аутолитик фермент тезлик билан вужудга келади. Некрознинг бу тури гангрена (қуруқ ва нам) номи билан юритилади. Хўжайра ва тўқималарда пайдо бўладиган гипербиотик жараёнларга қуйидагилар киради: Гипертрофия - деб тўқималар ҳаддан ташқари кўп озиқланса улар ҳажмининг катталашишига айтилади. Тўқиманинг элементлар сони жиҳатидан кўпайиши гиперплазия дейилади. Бу процесс, одатда бир вақтда ўтади. 1. Ҳақиқий гипертрофия - органнинг бутун таркибий қисмлари ҳажмининг шу жумладан специфик паренхиматоз элементларининг бир текисда катталашишидан иборат. Бунда органнинг функционал қобилияти ошади. 2. Сохта гипертрофия - орган ҳажмининг паренхима ҳисобига эмас, балки бирор бириктирувчи тўқима ҳисобига катталашганлиги натижасида органнинг фаолияти сустлашади. Гипертрофия физиологик шароитларда ҳам ҳосил бўлиши мумкин, бу эса физиологик гипертрофия дейилади. Буғозлик даврида бачадоннинг ҳақиқий гипертрофияси, елин безларининг гипертрофияси пайдо бўлади. Ҳақиқий гипертрофияда нормал тўқима янги пайдо бўлган тўқимага ўхшаш бўлиши билан характерланади. Аммо, кўпинча гипертрофия ва гиперплазия патологик шароитларда бўлгани учун у патологик гипертрофия дейилиб, орган ёки тўқимадаги функционал етишмовчилик эвазига мослашиш реакцияси сифатида кузатилади. Турли оғир ишларни бажариш натижасида ҳосил бўлган гипертрофия ишчи ёки компенсатор гипертрофия дейилади. Регенерация - организмда тўқималарнинг шикастланиши ёки бирор таъсиротдан вужудга келган, уни батамом ёки қисман тиклаш

имкониятига эга бўлган тўқималарнинг ўсиши регенерация дейилади. Бу физиологик ва патологик регенерация турларига бўлинади.. 1. Физиологик регенерация - бу нормал шароитларда ҳалок бўлган тўқималарнинг тикланишидан иборат. У организмда эскирган тўқималар янгилари билан алмашганда юз беради. Буни тери эпидермиси, безсимон ҳужайралар ва эритроцит, лейкоцитлар регенерациясида кузатиш мумкин. 2. Патологик регенерация - тўқима яллиғланиб нобуд бўлгандан сўнг шунингдек, тўқима ёки органнинг бирор қисми шикастланганда патологик регенерация юзага келади. Ҳалок бўлган тўқима ўрнида омон қолган кўпайиш қобилиятига эга бўлган тўқима ўса бошлайди. Натижада тўқимада ҳосил бўлган нуқсон бартараф қилинади. Содда ҳайвонларда регенерация яққол ифодаланади (масалан калтакесакнинг думи). Бир хил ҳужайраларнинг бир тўқима доирасида бошқа ҳужайраларга айланиши метаплазия дейилади. Масалан. чандиқли бириктирувчи тўқима функцияси янги шароитларга мослашиши сабабли баъзан суяк тўқимасига айланиши мумкин. Трансплантация - тана тўқимасини организмнинг бир жойидан иккинчи жойига ёки иккинчи ҳайвонга кўчириб қўйишга трансплантация дейилади. Тана тўқимасини организмининг бир жойидан иккинчи жойига кўчирилиши аутотранслантация , ҳайвон тўқимасининг шу турдаги иккинчи ҳайвонга кўчирилиши гомотрансплантация ва ниҳоят, бир турдаги ҳайвон тўқимасини иккинчи турдаги ҳайвонга кўчирилиши гетеротрансплантация дейилади. Тана тўқимаси ва аъзоларни протез ёки биологик бўлмаган материаллардан (металл, пластмасса) тайёрланган сунъий тўқималар билан алмаштириш аллотрансплантация дейилади. Ўсма (бластома) гўғрисида тушунча - Тўқималарнинг ҳаддан ташқари фойдасиз ўсиб кетишига бластома (ўсма) дейилади. Нормал тўқиманинг ўсма тўқимасига айланиши туфайли ҳосил бўлган бластома ўз тузилиши, фаолиятининг ажримлиги, прогрессив авж олиши ва

бетартиб ўсиши ҳамда айрим биологик хусусиятлари билан ажралиб туради. Кўпчилик ўсмаларнинг номлари, одатда, тўқима номинининг охирига "ома" қўшимчаси қўшиш билан ифодаланади. Масалан: Фиброма, миома, неврома ва бошқалар, эпителиал тўқимадан ҳосил бўладиган зарарли ўсмаларга рак (карциома) ва бириктирувчи тўқимадан ҳосил бўладиган ўсмаларга эса саркома каби номлар берилган Ўсмалар сифатли (безарар) ва зарарли (сифатсиз) турларга бўлинади. Безарар ўсмалар - бунинг ўсиши чегараланган, бошқа жойларга тарқалмайди, олиб ташлангандан кейин рецидив бермайди ва пайдо бўлмайди. Организмга камдан - кам ҳолларда таъсир қилиши мумкин. Зарарли ўсмалар - Уларнинг тўқима ва ҳужайралари атипик ва инфильтрацияланиб, организмга ёйилади, уни заифлаштиради, емиради ва натижада организмни ҳалок қилади. Зарарли ўсмалар пастга инфильтратив ўсади. Илдизи кўп метастаз беради яъни бир жойдан иккинчи жойга кўчади, заҳар ажратади, организм ориқлайди, кахексияга олиб келади. Номланиши - неврома, саркома, эпителиома. Ўсмаларни турли ҳайвонларда учратиш мумкин. Улар совуқ қонли ҳайвонлар – балиқлар, амфибиялар, баъзан рептилияларда учрайди. Эпителиал ва бириктирувчи тўқималарда пайдо бўладиган ўсмалар паррандаларда айниқса товуқларда кўп учрайди. Спонтан ўсмалар яъни табиий шароитда ўз-ўзидан ҳосил бўладиган ўсмалар сут эмизувчи ҳайвонларнинг деярли барча туриди учрайди. Шуниси ҳам борки, ҳар бир тур ҳайвонлар учун битта тур ўсма ривожланади, кўпинча зарарли ўсмалар билан касалланади. Яъни қорамоллар 1: 5, отларда 1: 6, итларда 1: 3 га гўғри келади. Ўсма билан кўпроқ катта ёшдаги моллар касалланади. Касаллик кўпроқ баҳорда бошланади. Барча ўсмаларни 100% деб олинса шундан қорамол елинида 0,5 %, отларда - 23 %, итларда 22,5 % ни ташкил қилади.

Ўсмаларнинг этиологияси. а) Экзоген сабаблар - юқумли вируслардан пайдо булиш назарияси; б) эндоген сабаблар (нерв тизимсига таъсир қилиш назарияси). Яллиғланиш - бу организмнинг ҳар хил касалликларни пайдо қилувчи турли зарарли таъсиротларга нисбатан мураккаб патологик ҳимоя реакцияси бўлиб, томир тўқималарининг морфологик тузилиши ва функцияларининг ўзгариши билан характерланади. Яллиғланиш даврида тўқима дистрофияси (альтерация), қон айланишининг бузилиши (экссудация ва эмиграция) ва ҳужайра элементларининг кўпайиши (пролиферация) кузатилди. Яллиғланиш жараёни маҳаллий тўқималарнинг реакцияси сифатида ривожланса ҳам айни вақтда бутун организмга таъсир қилади. Яллиғланишнинг сабаблари ниҳоятда хилма- хилдир. Яллиғланиш реакцияси эндоген ва экзоген факторларнинг бир вақтдаги таъсиридан авж олади. Экзоген факторларга - механик, физик, кимёвий ва биологик агентлар киради. Эндоген факторларга тўқималарда қон айланишнинг бузилиши, модда алмашинувида бўладиган метаболитлар, нерв фуекциясининг бузилиши, некроз, тромбоз, инфаркт, қон қуйилиш, туз йиғилиши ва хакозалар киради. Яллиғланиш белгилари - яллиғланган жой қизаради, кўкаради, ҳарорати кўтарилади, оғрийди, функцияси бузилади. Ички аъзолар яллиғланганда юқорида қайд этилган белгилар мутлоқа билинмайди. Яллиғланиш жараёни аниқланганда шикастланган орган ва тўқима номига "ит" қўшимчасини қўшиш қабул қилинган. Масалан: нефрит - буйракнинг яллиғланиши, артрит - буғинларни яллиғланиши в ах.к. Айрим аъзолар яллиғланганда алоҳида номланади. Мисол учун: ўпканинг яллиғланиши - пневмония, томоқнинг яллиғланиши ангина дейилади. Яллиғланиш реакция белгиларига қараб қуйидаги турларга бўлинади. Альтератив яллиғланиш - юз берганда дистрофия, некробиоз ва некроз ҳодисалари шиддатли бўлади. Экссудатив ва пролифератив ҳодисалари эса сустлашади. Альтератив яллиғланиш баъзи сурункали

ўтадиган манқа, актиномикоз, туберкулёз каби касалликларда кузатилади. Сурункали яллиғланишда пролиферация жараёни асосан органнинг бириктирувчи тўқималари ҳисобига ўса бошлайди. Бириктирувчи тўқима аста-секин яллиғланган жойда ёки бутун органда учрайди. Бириктирувчи тўқима паренхиматоз тўқиманинг ўзини ҳам босади ва циррозга олиб келади. Яллиғланиш жараёни - ўткир, ярим ўткир ва сурункали кечади. Қисқа вақт ичида интенсив ўтадиган яллиғланишга ўткир яллиғланиш дейилади. Бунда қон томирда экссудатив жараёнлар авж олади. Узоқ вақт давом этувчи ва белгилари суст ривожланган яллиғланиш - сурункали яллиғланиш дейилади. Бунда пролифератив жараёнлар кўп бўлади. Яллиғланиш оқибатлари қуйидагича бўлиши мумкин: тўқиманинг нормал ҳолатга қайтиши, тўқимада чандиқ ҳосил бўлиши ҳамда тўқиманинг нобуд бўлиши кузатилади.

Адабиётлар: 1. Шопўлатов Ж. "Ветеринария асослари" Тошкент 1993 йил. 2. Шопўлатов Ж. Бурхонова Х., Жиянов Я. «Эпизоотология ва микробиология асослари» Тошкент «Мехнат» 1991 й 3. Конопаткин А.А. «Эпизоотология и инфекционные болезни сельхоз животных». Учебник, Москва, изд. «Колос» 1984 г 4. Данилевский В.М. «Внутренние незаразные болезни сельхоз животных». Учебник, Москва «Агропромиздат» 1991 г 5.Ветеринария қонунчилиги. «Ёзувчи» нашриёти. Т. 1998 й

Похожие

Патогенезда бошқарув механизимларининг аҳамияти

Туғиш ва туғишдан кейинги давр патологияси

Биологик тадқиқотларда радиоиммунологик усулининг қўлланилиши

Касалликнинг ривожланиш даврлари ва оқибати

Ўзакли магнит резонанси усулини неврологияда қўллаш