Патогенезда бошқарув механизимларининг аҳамияти - Медицина - Рефераты

Патогенезда бошқарув механизимларининг аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

20.703125 KB

Патогенезда бошқарув механизимларининг аҳамияти Режа: 1. Маҳаллий ва умумий патогенезнинг мунособотлари. 2. Организмда патологик жараёнларнинг тарқалиш йўллари. 3. Касаликнинг келиб чиқишда нерв тизимининг ва гуморал омилларнинг таъсири (реактивлик, резистентлик, иммунитет).

Таянч иборалар: Патология, реактивлик, резистентлик, ички ва ташқи ҳимоявий тўсиқлар, этиология, патогенез ва бошқалар. Касаллик қўзғатувчи сабаблар йиғиндиси ҳамда уни ривожлантирувчи шароитлар патогенез дейилади. Ҳар бир индивидиумда касаллик келиб чиқиши, кечиши ва оқибати ҳақидаги таълимотга патогенез дейилади. Ҳозирги этиологик таълимот касаллик чақирувчи ҳамма сабаб ва шароитларни 3 категорияга бўлиб ўргатади. 1. Патоген ёки касаллик чақирувчи сабаблар, буларга турли микроорганизмлар, протозоа, замбурғлар ва рикетциялар, кимёвийфизикавий ва механик таъсиротлар киради. 2. Ёрдамчи факторлар шамоллаш, тўйимсиз озиқлантириш, парваришлаш, боқиш, асраш ва гигиеник шароитларга риоя қилмаслик. 3. Индифферент ва психоген омиллар. Касалликларни келиб чиқишга ташқи муҳит таъсиридаги экзоген ва эндоген омиллар сабаб бўлади. Касалликнинг экзоген сабабларига механик, физик, кимёвий биологик омиллар кириб, организмга ташқи муҳитдан таъсир қилади ва ҳар хил патологик жараёнларни қўзғаши мумкин. Касалликларни қўзғатувчи экзоген сабаблар алоҳида ўрганилмасдан балким ташқи муҳит билан организм узвий боғланган ҳолда ўрганилади. Механик сабаблар – буларга моҳияти, муддати, жароҳатланган жойга кўра шикастланишларни пайдо қиладиган таъсирлар киради. Механик сабаблар фақат экзоген эмас, балким эндоген ҳам бўлиши мумкин. У қон қўйилиши ёки ўсаётган ўсманинг атрофидаги тўқима ва аъзоларга босим билан таъсир қилади. Одатда шикастланиш ёпиқ ва очиқ бўлиши билан фарқ қилинади. Терининг бутунлиги сақланиб қолган ҳолдаги жароҳатга ёпиқ жароҳат дейилади. Терининг бутунлиги бузилиши билан кечадиган жароҳатлар очиқ жароҳатлар дейилади. Бунга асосан кесилган, йиртилган, қадалган, ўқ тегишидан ҳосил бўлган жароҳатлар киради.

Физик сабаблар – иссиқ ёки совуқ, нур энергияси, электр токи, атмосфера босими, намлиги таъсир этиши туфайли хилма-хил касалликлар пайдо бўлиши мумкин. Совуқ олиш – тананинг бирор жойига совуқ маҳаллий таъсир қилганда томир ва тўқималарда совуқ олишни ҳарактерлайдиган бир қанча ўзгаришлар ҳосил бўлади. Бундай ҳолатларда томирлар торайиши рўй бериб оғриқ пайдо бўлади. Совуқ олган жойнинг териси оқаради, ва иссиқлик даражаси пасаяди. Томирларнинг қисқа муддатли тарайишидан кейин бошланадиган парез, яъни томирларни торайтирувчи нервларни паралиги сабабли томирлар кенгаяди. Қон бироз қуюқлашиб юришмай қолади. Қоннинг суюқ қисми капилярдан чиқиб шишлар пайдо бўлади. Иссиқлик таъсиридан иссиқ қонли ҳайвонлар кўпинча ривожланиш даврида ташқи муҳитдаги иссиқликнинг ўзгариш даражасига мослашиб олади. Аммо одатдаги иссиқлик даражаси юкори кўтарилганда тўқималар қитиқланиб жароҳатланади ва уларниннг функцияси бузилади. Иссиқлик маҳаллий ва умумий таъсир қилади. Маҳаллий иссиқлик таъсир қилганда ўша жой қўяди. Атмосфера босимининг таъсирида босим пасайган ва кўтарилган ҳолларда организмда ўзгаришлар кузатилади. Атмосфера босимининг пасайиши натижасида авж оладиган, тоғларга чиқадиган кишиларда, ҳайвонларда пайдо бўладиган касалликга баландлик (тоғ касаллиги) касаллиги дейилади. Атмосфера босими пасайганда организмнинг функциялари бузилади, тез чарчайди, нафас олиши қийинлашади, юраги тез уради, шартли рефлектор фаолияти ва модда алмашуви издан чиқади. Кимёвий сабаблар келиб чиқишига кўра экзоген ва эндоген бўлиб, организмга маҳаллий ва умумий таъсир кўрсатади. Улар куйиш ва заҳарланишларга сабабчи бўлади. Экзоген таъсир кўрсатувчи моддаларга кучли заҳарлар кириб, улар маълум концентрацияда касалликнинг ривожланишига, айрим ҳолатларда ҳайвонларнинг ўлимига сабабчи бўлади. Заҳарли таъсир кўрсатадиган моддалар орасида кислоталар ишқорлар, оғир металлар (қўрғошин, симоб, маргимуш), органик

бирикмалар (алкоголь, эфир, хлорофм, фенол, цианид ва бошқа бирикмалар киради. Кимёвий бирикмалар тўқималарга таъсир қилганда улар таркибидаги органик субстаницияни бузади яъни оқсилларни ивитади. Цитоплазма ва ўзак структурасини бузиб, орган тўқима ҳамда бутун организмнинг ҳаёт фаолиятини бузади. Заҳарларнинг таъсири фақат уларнинг хоссаларигагина эмас, балки организмининг умумий ҳолатига, жигар ва без тугунларининг ҳимоявий ҳолатига, ажратув аъзолари қобилятига, марказий нерв тизимсига таъсир қилади. Эндоген, яъни ичдан таъсир кўрсатувчи кимёвий моддалар – организмнинг ўзида моддалар алмашинуви ва тўқималарнинг парчаланишидан ҳосил бўлган бирикмалар бўлиб, организмни ўз ўзидан сурункали заҳарланишига олиб келади. Заҳарланишлар қўйидаги шаклларда намоён бўлади: Организмда ҳосил бўлган заҳарли моддалар ут, сийдик ажратиш аъзолари орқали чиқиб кетмасдан қайтадан тўқималарга шимилиб, организмни заҳарланишга олиб келади. Чириш жараёнида ҳосил бўлган заҳарли моддалар қонга шимилиб бутун организмнинг ҳўжайра ва тўқималарига тарқалиб уни заҳарлайди. Модда алмашинувининг бузилишидан ҳосил бўладиган заҳарли моддаларнинг организмда тўпланиб, унинг ҳаёт жараёнларини бузадиган аутоинтоксикациялар ҳам учрайди. Биологик сабаблар - турли тирик организмлар, кўпинча ҳайвонда ривожланади, кўпаяди ва ҳар хил юқумли ва инвазион касалликларни (манқа, сил, манқа, бруцеллёз, пироплазмидиозлар, гельминтозлар ва х.к.) асосий қўзгатувчисига айланади. Бундай факторларга зарарли (патогенли) микроблар, вируслар, айрим зарарли замбурғлар, протозоалар, гельминтлар ва зарарли буғимоёқлилар киради. Ҳайвонларни нотуғри асраш, озиқлантириш, парвариш қилиш, ишлатиш, гигиеник шароитларни меъёр даражасида ташкил қилмаслик хўжаликда юқумли, юқумсиз ва инвазион касалликларни пайдо бўлиши ва кенг тарқалишининг асосий сабабларидан бири бўлиб ҳисобланади.

Эндоген сабаблар – организмда касаллик қўзғатувчи ташқи агентлар таъсиридан ривожланади. Касалликнинг пайдо бўлишида организмнинг ўзига хос хусусиятлари ҳам катта аҳамиятга эга. Бу хусусиятлар касалликларни юзага келтирадиган сабаб эмас, балки патологик жараёнларни пайдо бўлиши ва кечишини тезлаштирадиган шароит ҳисобланади. Бундай хусусиятлар ҳайвонларнинг ирсияти билан конституция тузилишидан иборат. Одамда касалликларнинг ривожланиши учун қўлай бўлган шароитда наслдан-наслга ўтади. Касалликнинг ривожланиши учун қўлай шароитнинг наслдан-наслга ўтишини организмдаги йўлдош (плацента) орқали ўтган ёки она қорнидаги бола шаклнинг бузилиши (туғма касаллик) билан боғлик бўлган патологик жараёнлардан фарқ қилиш керак. Патогенезни тўғри мулоҳоза қилиш учун ўз навбатида патоген агентнинг организмга кирадиган “дарвозасини” аниқлаш керак, чунки патологик жараённинг бошланиш нўқтаси касалликнинг келажакдаги ривожланишда катта аҳамиятга эга. Организмга касаллик қўзгатувчи кирган жой касаллик дарвозаси дейилади (тери, шиллиқ пардалар ва х.к.). Касаллик патогенезини аниқлашда патоген агентларнинг кириш жойи ва қўзғатадиган патологик жараёнларнинг бутун организм бўйлаб тарқалиш йўлларини ҳам билиш керак. Касаллик организмда бир неча йул билан тарқалади: а) Давоми буйича тарқалиш – касаллик қўзғатувчи сабаб бир - бирига туташган ҳужайраларни биридан иккинчисига ўтиш воситаси билан тарқалади. Масалан: (грипп) ҳиқилдоқга, ундан ўпкага). б) Ишқаланиш, илашиш - тўқима воситаси билан касаллик ошқозондан жигарга ўтади. в) Томирлар воситаси билан - бу йўл энг кўп учрайди. Агентлар қон томирларига ўтиб организмга тарқалади. Баъзи касалликларни кўзғатувчи микроб ва вируслар нерв толалари воситаси (қўтириш, қоқшол).билан тарқалади

Издан чиққан функцияларнинг тикланиши - Организмда патаген сабаблар таъсирида издан чиққан функцияларни тикловчи қатор ҳимоявий мослашма механизмлар бор. Масалан: Қоннинг ярми жигар, талоқ, тери ости тўқималарида депо сифатида тўпланган бўлади. Издан чиққан функцияларнинг тикланиши компенсатор реакцияси ёрдамида хам амалга оширилади. Масалан талоқ шикастланганда лимфа тугунларида қон хосил бўлишнинг тезлашиши ва х.к. Организм функциясини тиклашда регенератив жараёнлар ҳам маълум аҳамиятга эга яъни қон элементларнинг регенерацияси, тўқима дефектининг битиши ва ҳ.к. Организмда ҳимоя реакцияси касаллик ривожланишнинг босқичларига боғлиқ ҳолда ҳар хил бўлади. Баъзан улар шу даражага етадики, ҳатто зарарли бўлиб қолади ҳамда уларни тўхтатиш учун аралашиш талаб қилинади. Ошқозон ва ичакдан бегона зарарли маҳсулотларни чиқаришга имкон берадиган - қусиш, буғозликдаги токсикозлар. Нерв тизимси издан чиққан функцияларни аввало ўз фаолиятини тикланиши учун унинг тормозланиши муҳим аҳамиятга эга, бундан организмга таъсир кўрсатаётган патогенли сабаблардан ҳимоя қилиш учун аввало мия пўстлоғи қавати фаолияти тормозланади, шу пайтда унинг издан чиққан фаолияти тикланади. Юқори табақаланган ҳайвонларда мослашиш - компенсация жараёнларини таъминлашда нерв тизимси ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлади. Реактивлик – бу ташқи муҳит ўзгаришига организм ҳаёт фаолиятининг мураккаб реакциясидир. У олий нерв фаолиятининг нерв тизимсининг функционал ҳолати, эндокрин тизимсининг ҳолати, атроф муҳит шароити, зот, ёш ва фаслларга боғлиқ. Реактивлик кўпинча организмнинг резистентлиги билан ифодаланади. Резистентлик - бу ташқи муҳитдан таъсир этадиган зарарли таъсиротларига организмнинг қаршилик кўрсатиш қобилиятидир. Организмнинг реактивлиги қўйидагига бўлади: нормал, иммунологик (иммунитет) ва анормал

(аллергия). Бундан ташқари резистентлик махсус ва апецифлик табиий бўлади. Нормал реактивлик - масалан отлар оқсил касали билан қорамоллар манқа касали билан касаланмайди ёки ёш моллар колибактериоз касали билан касалланади, катта ёшдаги моллар касалланмайди. Иммунологик реактивлик - организм ички муҳитининг, ирсий ҳусусиятининг доимийлигини сақлаб туриши ва микроб, вирусларнинг таъсирига қарши тура олиш қобилияти тушунилади. Лимфоцитлар (Т ва Б) ва иммуноглобулинлар организмнинг асосий элементлари ҳисобланади. Иммун тизим яхши ривожланмаса организм заифлашади, касалликка мойиллиги ортади. Иммунитет – лотинча (тозаланган) касаллик пайдо қилувчи турли микроорганизмлар, вируслар, замбурғлар ва уларнинг маҳсулотларига, шунингдек инфекцион моддалар таъсирига берилмаслик хусусияти бўлиб умумий резистентликнинг махсус кўринишини ташкил этади. Организмнинг иммун ҳолати ирсий туғма яъни ўзига хос бўлиб, у ҳайвон организмга тушган барча турдаги микробларнинг ривожланишини тўхтатади. Ўзига хос иммунитет эса микрорганизмларнинг яшаш даврида орттирилади ва маълум турдаги патогенли қўзғатувчининг ривожланишга тўсқинлик қиладиган ҳимоявий мослашмалардан иборат. Махсус бўлмаган ҳимоя мосламалар қаторига тери, шиллиқ пардалар, лимфа тугунлари, талоқ, жигар, плацента ва қон оқсиларининг (пропердин, комплемент, нормал гаммаглобулин) бирикмалар билан микробларга қарши актив курашади. Махсус ҳимоя мослашмаларига махсус антитела ва иммуноглобулинлар киради. Вирусли инфекцияларда организмнинг махсус ҳимоясини амалга оширишда “Т” лимфоцитлар актив иштирок этади. Иммунитет келиб чиқиши ва кўринишига қараб: Туғма ва орттирилган бўлади. Орттрилган иммунитет ҳаёт жараёнида шаклланади наслдан - наслга ўтмайди. Вақтинча онанинг оғиз сути орқали ўтиши

мумкин. Бу иммунитет актив ва пассивга бўлинади (вакциналар ва зардоблар). Антиген – организмдаги ирсий ҳимоя механизмларини кучайтиради. Антиген ҳайвон танасида махсус реактивлик (Т-лимфоцитлар) ва антитела ҳосил қилувчи (плазматик хўжайра, В-лимфоцитлар) хўжайралар ҳосил бўлишини қучайтириб, антитела синтез бўлишини тезлаштиради. Антитела – оқсил табиатли моддалар бўлиб қонда ҳамда организмнинг бошқа суюқликларида бўладиган ўзига хос “махсус” иммунли глобулиндир. У гаммаглобулинга мансубдир. Ушбу глобулинлар организмга антиген юборилганда унга жавоб тарзида иммунитет пайдо қилувчи лимфоид ҳужайралар, яъни қон ишлаб чиқарадиган орган ва тўқималар айниқса суяк мағзида ишлаб чиқаладиган лимфоцитлар ҳамда улардан ҳосил бўладиган плазматик ҳўжайраларда ҳосил бўлади. Аллергия – Сезувчанлиги ортган касал ёки иммунли организмни юқумли касалликлар ёки антиген хусусиятига эга бўлган моддаларга нисбатан ҳамда сифат жиҳатидан патологик ўзгарган сезувчанлиги – аллергия дейилади. Анафилаксия – реакцияларнинг пайдо бўлишида организм суюқликларида аралашиб юрган “реаген” дейиладиган антителалар, секин ривожланадиган маҳаллий аллергик реакцияларнинг пайдо бўлишида эса “Т-лимфоцитлар” иштирок қилади. Анафилаксия кўпинча вакцина ёки зардоб юборганда пайдо бўлиб ҳайвонни оғир (шок) ҳолатга ёки ўлимга олиб келиши мумкин. Идиосинкразия – оқсилли ёки оқсилсиз характердаги ҳар хил зарарсиз моддаларга гул ёки унсимон, чанг, кимёвий препаратларни зарарсиз миқдорига, ҳайвон ва ўсимликлардан тайёрланган озиқ овқат маҳсулотларига нисбатан организмнинг сезувчанлигининг ошишига айтилади.

Адабиётлар: 1. Шопўлатов Ж. "Ветеринария асослари" Тошкент 1993 йил. 2. Шопўлатов Ж. Бурхонова Х., Жиянов Я. «Эпизоотология ва микробиология асослари» Тошкент «Мехнат» 1991 й 3. Конопаткин А.А. «Эпизоотология и инфекционные болезни сельхоз животных». Учебник, Москва, изд. «Колос» 1984 г 4. Данилевский В.М. «Внутренние незаразные болезни сельхоз животных». Учебник, Москва «Агропромиздат» 1991 г 5.Ветеринария қонунчилиги. «Ёзувчи» нашриёти. Т. 1998 й

Похожие

Кириш. Қон физиологияси курсининг мақсади ва аҳамияти

Ёш физиологияси ва гигиена фанининг предмети мақсади вазифалари ва аҳамияти

Вабо

Таблетка олишнинг назарий асослари. Массадаги қолдиқ намликнинг таблетка ҳосил бўлишидаги аҳамияти

Индол. Пиридин, пиперидин алкалодлари, уларни наркологик ва токсикологик аҳамияти, таҳлил усуллари