Ёш физиологияси ва гигиена фанининг предмети мақсади вазифалари ва аҳамияти - Медицина - Рефераты

Ёш физиологияси ва гигиена фанининг предмети мақсади вазифалари ва аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62 KB

Ёш физиолог ия си ва гигиена ф а нининг предмети ма қсади вазифалари в а а ҳ а мияти Режа: 1. Ёш физиологияси предмети ва мақсади 2. Ёш физиологияси ва гигиена фанининг вазифалари ва аҳамияти. 3. Ёш физиологияси ва гигиена фанининг бошқа фанлар билан алоқаси ва қискача тарихи. 4. Ёш физиологияси ва гигиена фанининг текшириш усуллари

Физиология. Физиология сўзи юнонча «physis» — табиат, «logos» — таълимот сўзларидан иборат бўлиб, у ҳаёт жараёнида ҳужайра, тўқима, аъзо, тизим ва бутун организмда бўлиб ўтадиган функциялар ва жараёнларни ўрганувчи фандир. Илмий тараққиёт ва фанларнинг доимий дифференциацияси натижасида ҳозирги кунда физиология фани мураккаб комплексни ташкил қилиб, у умумий физиология, эволюцион физиология, меъёрий ва патологик физиология, меҳнат физиологияси, ёш физиологияси ва бошқа бўлимларни ўз ичига олади. Ёш физиологияси - одам физиологиясининг бир тармоғи бўлиб, ўсиб бораётган организмда туғилишдан бошлаб, балоғатга етгунча бўладиган ҳаётий функцияларни ўрганади. Бу фан организм, унинг аъзо ва тизимларини индивидуал ривожланиш қонуниятларини-онтогенезнинг турли даврларида таққослаб ўрганади. «Онтогенез» сўзи юнонча «onto» — индивид ва «genesis» — ривожланиш сўзларидан олинган бўлиб, организмнинг уруғланишидан то ҳаётининг охирги кунларигача бўлган даврни, умумий қилиб айтганда, организмнинг индивидуал ривожланишини билдиради. Онтогенез давомида тухум ҳужайра уруғланади, бўлиниб кўпаяди, тўқималар ҳосил бўлади, тўқималардан аъзолар ва аъзолардан тизимлар ҳосил бўлади, тизимлар бирлашиб, организм шаклланади ва вақти келиб туғилиш жараёни рўй беради, организм вояга етади, кўпаяди, қарийди ва охири ўлим юз беради. Онтогенез иккита ривожланиш босқичига — пренатал (эмбрионал) ва постнатал (туғилишдан кейин) даврларга бўлинади. Пренатал давр деб, организмни она қорнидаги ривожланиш даврига айтилади. Яъни бу даврда тухум ҳужайра оталанади ва ундан ҳомила шаклланади ва чақалоқнинг туғилиши билан тугайди. Постнатал давр эса туғилгандан то ўлгунга қадар вақтни ўз ичига олади. Ёш физиологияси ва гигиена фанининг мақсади тирик организмдаги нормал функцияларни тинимсиз равишда ўзгарувчан ва

ривожланувчи шароитга боғлиқ ҳолда бажарилиш қонунларини ўрганади, тирик организмдаги функциялари тарихий, филогенетик, хусусий ва онтогенетик ривожланишини ва уларнинг ўзаро боғлиқлигини ўрганади. Одам организмидаги нормал функцияларнинг бажарилиш қонунларини очилиши муҳим назарий аҳамиятга эга. Организм фаолиятидаги ҳали ўрганилмаган фаолият механизмларини самарали ўрганиш йўлларини аниқлаб беради. Айниқса, ҳужайралар, уларнинг таркибий қисмлари функцияларини ва жойлашиши ҳамда тирик моддалар молекулаларини тузилишини ўрганиш жуда муҳимдир. Ёш физиологияси ва мактаб гигиенаси фанининг асосий мақсадларидан бири-талабалар, бўлажак ўқитувчи, тарбиячиларга болаларнинг ўсиши ва ривожланишини тушунтириб, келажак авлоднинг соғлом бўлишига, иш қобилиятининг юқори бўлишини сақлашга бўлган имкониятларни яратишга қаратилган. Ёш физиологияси ва гигиена фанининг вазифалари организмни бир бутунлиги заруриятини, нерв тизими фаолиятининг ва организмнинг ўзига хос физиологик қонуниятларини очишдан иборат. Ўсиб бораётган боланинг саломатлигини сақлаш, ақлий ва жисмоний ривожланиш меъёрларини таъминлаш ва бола иммунитетини ошириб, ташқи муҳит таъсирларига бардош берадиган бўлиши учун гигиеник меъёрлар ва талабларни ишлаб чиқишдир. Болалар гигиенаси педагогикани илмий асосланган гигиеник қўлланмалар билан қуроллантиради. Бундай қўлланмалар ўқув-тарбия жараёнида, кун тартибини тузишда, тўғри дам олиш ва овқатланишда, ўқув бинолари ва бошқа иншоатларни қуришда эътиборга олинади. Ёш физиологияси ва гигиена фанининг бошқа фанлар билан алоқаси ва қисқача тарихи Ёш физиологияси фани бошқа биология фанлари билан чамбарчас боғлиқ ва у бошқа фанлардаги далиллардан кенг фойдаланади. Масалан, одамнинг индивидуал тараққиётини мукаммал ўрганиш учун ёш физиологияси фани ҳужайра физиологияси, гистологияси ва эмбриологиясининг маълумотларига

асосланади. Ёш физиологияси ривожланиши ва ютуқлари бошқа фанларнинг ривожланиши билан боғлиқдир. Масалан, педиатрия, болалар травматологияси ва жарроҳлиги, антропология ва геронтология, гигиена билан яқиндан боғлиқ. Ёш физиологияси ва гигиена фани анатомия, гистология, цитология ва бошқа барча тиббиёт ва педагогика фанлари билан узқий боғлиқ. Ёш физиологияси ва гигиена фани ўз фаолияти давомида умумий гигиена, умумий физиология, микробиология, эпидемиология, биокимё, болалар клиникаси, руҳияти, педогогика тавсиялари ҳамда ютуқларидан фойдаланади. Ёш физиологияси фанининг педагогика ва психология фанлари учун аҳамияти . Ўсиб бораётган организмда аъзо ва тизимларнинг морфо- функционал шаклланишини билиш педагог ва психологлар учун жуда муҳим. Тарбия ва ў қ итишнинг самарадорлиги болалар организмининг анатомо-физиологик ҳолатларини эътиборга олгандагина юқори бўлади. Бола организмининг функционал ҳолатини ҳамда ахборотларни қабул қилиш даражасини билгандагина, унга тўғри жисмоний ва ақлий машқларни белгилаш мумкин. Ўсиб бораётган организмнинг психологик хусусиятларини тушуниш ҳам ёш физиологияси фанининг аҳамияти катта. Болаларнинг бош мия функцияларини ўрганиш, уларнинг психик ва психофизиологик хусусиятларини аниқлаш муҳим аҳамият касб этади. Болаларнинг диққати, қобилияти ва бошқа психо-физиологик кўрсаткичларининг қай даражада эканлигини билиб олишда ҳам ёш физиологияси фани фундаментал асос бўлиб хизмат қилади. Ўзбекистонда ёш физиологияси ва гигиена фанининг қисқача ривожланиш тарихи. Ёш физиологияси ва гигиена фанини ўрганар эканмиз, бу фаннинг умуман тиббиёт фанининг ривожига улкан ҳисса қўшган ватандошларимизни эслашимиз лозим. X асрнинг иккинчи ярмида Абу Бакр ибн Ахавай Бухорийнинг "Хидоят" (тиббиётни ўрганувчиларга қўлланма) китобида одам ва

болаларда учрайдиган кўпгина касалликлар ва уларни даволашда қўлланиладиган дорилар ҳакида маълумотлар берилган. Ўтган даврларда Абу Мансур Бухорийнинг "Оддий дорилар ҳақида катта тўплам", Абу Сахл Масих Журжонийнинг юз бобли "Ал-кимё" китобида тиббиётни ўрганишда дарслик сифатида кенг қўлла нилган. Энциклопедист олим Абу Райхон Беруний хам тиббиёт фанига катта ҳ и с с а қ ў ш г а н . У ни н г " С а й д а н а " к и т о б и д а ў с им л и к в а ҳ а й в о н махсулотларидан хамда минерал моддалардан тайёрланадиган мингдан ортиқ дорилар ҳақида маълумот берилган. Жаҳон илмий тафаккури ривожига катта ҳисса қўшган буюк аллома Абу Али ибн Сино жуда катта илмий мерос қолдирган. У ўзидан олдин ўтган Шарқ мутафаккирларининг асарларини чуқур ўрганиш билан бирга, қадимги юнон тиббий-илмий ва фалсафий меросини, хусусан, Аристотель, Эвклит, Птоломей, Гален, Гиппократ, Пифагор кабиларнинг асарларини диққат билан ўрганди. Ибн Синонинг "Китоб ал-қонун фиттибб" (Тиб қонунлари) китоби бешта катта китобдан иборат бўлиб, 1956 ва 1962 йилларда рус ва ўзбек т и л л а р и д а т ў л и қ н а ш р э т и л г а н . Б у к и т о б л а р д а о д а м а н а т о м и я с и , физиологияси ва гигиенаси каби тиббиётнинг назарий фанларига ҳамда ички касалликлар, жарроҳлик, доришунослик, юқумли касалликларга керакли билимлар баён этилган. Бу китоб 600 йил давомида бутун жаҳондаги ш и ф о к о р л а р у ч у н а с о с и й қ ў л л а н м а б ў л и б к е л д и , у н д а г и к ғ п г и н а маълумотлар ҳозир ҳам халқ табобатида ўз аҳамиятини сақлаб келмоқда. У 36 марта кайта нашр этилган. Ибн Сино турли юқумли касалликларнинг келиб чиқиши ва тарқалишида ифлосланган сув ва ҳавонинг роли катта эканини уқтириб, сувни қайнатиб ёки фильтрлаб истеъмол қилишни тавсия этган. У ташқи муҳитдаги турли табиий нарсалар ҳаво, сув орқали касаллик тарқатувчи кўзга кўринм айдиган "м айда ҳайвонлар" яъни м икроблар ҳақида Л.Пастердан 800 йил илгар ўз фикрини билдирган. У касалликларни олдини олишда ташқи муҳитни муҳофаза қилиш, шахсий ва ижтимоий

гигиена қоидаларига амал қилиш зарурлиги ҳақрдаги фикрларни бундан 1000 йил илгари айтган эди. XII асрда яшаб ижод қилган Исмоил Журжоний, Нажибуддин Самарқандий, XVI асрда яшаган Султон Али Табиб Хоросоний тиббиёт фанини ривожига катта ҳиссаларини қўшганлар. Ўзбекистонда физиология фанининг ривожланиш даври Ўзбекистонда ёш физиологияси фани ўтган асрнинг 20 йилларида умумий физиологиянинг негизида Туркистон давлат университета ташкил этилиши билан илк бор ривожлана бошлаган. Физиология фанининг асосий илмий маркази Ў збекистон Республикаси Фанлар академияси қошидаги Физиология институти ҳисобланади. 1940 йиллардан бошлаб ушбу институт ходимлари проф. В.И.Венчиков, академик А.Ю.Юнусов, Тошкент давлат тиббиёт институти профессорлари, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган фан арбоблари А.С. Содиқов, А.Ҳ. Ҳошимов ва бошқалар юқори ҳароратнинг одам организми турли аъзо ва тизимларига таъсирини ўргана бошладилар. Иқлим шароити билан боғлиқ бўлган йўналишдаги илмий ишлар борган сайин ривожланиб борди. Андижон тиббиёт институти Нормал физиология кафедрасининг ҳодимлари профессор Г.Ф. Коротко раҳбарлигида овқат ҳазм қилиш жараёнида иштирок этувчи гидролитик ферментларнинг турли шароитларда секреция ва экскрециясини кенг кўламда ўрганганлар. Юқори ҳарорат таъсирида организмнинг иш қобилияти, мускул тизими физиологиясини ўрганиш бўйича профессор З.Т.Турсунов раҳбарлигида илмий изланишлар олиб борилган. Қайд қилинган текширувлар асосида Ўзбекистон иқлими шароитида тўғри овқатланиш, минерал сув, кўк чойдан фойдаланиш ҳақида тавсиялар берилган. Ўтган асрнинг 60 — йилларида, ингичка ичак мембранасида ҳазм қилиш жараёнининг академик А.М.Уголев томонидан очилиши, Республикамизда ҳам ўз аксини топди. Ўзбекистонда хизмат кўрсатган фан арбоби, профессор К.Р.Раҳимов томонидан республикамизда овқат ҳазм қилиш физиологияси мактабига асос солиниб, ингичка ичак мембранасида ҳазм жараёни

хусусиятларини Ўзбекистон шароитида, ёшга қараб ўзгариб бориши аниқланди. Озиқ моддаларнинг гидролизи ва сўрилиши онтогенез давомида ташқи муҳит омилларининг аҳамияти ўрганилиб, механизмлари ёритиб берилди. К.Р. Раҳимов ва унинг шогирдлари томонидан яна бир йўналиш — овқат ҳазм қилиш тизими таркиби ва функциясининг озиқ моддалар таркибига мосланиши, яъни нутритив адаптацияси ҳам ўрганилди. Ўрта Осиё педиатрия институтининг физиология кафедрасида профессор У.З. Қодиров раҳбарлигида жигар хасталикларининг ошқозон ости бези ва ингичка ичак фаолиятига таъсири ўрганилди. К.Р. Раҳимов, У.З. Қодиров ва Г.Ф. Коротко мактабларида лактотроф озиқланиш давридаги ҳазм физиологиясининг хусусиятлари кенг кўламда ўрганилди- Ўзбекистон шароитида болаларнинг ақлий ва жисмоний қобилиятини ўрганиш, мактаб ўқувчилари ўртасида соғлом ҳаёт тарзини тарғиб қилиш борасида профессор Д.Д. Шарипова бир қанча ишларни амалга оширди. 1969 йилдан бошлаб Физиология институтида юқори ҳароратга мосланишнинг физиологик механизмларини ўрганиш асосий йўналиш бўлиб қолди. Бунда қон айланиш, нафас олиш, овқат ҳазм қилиш, сув-туз ва энергия алмашинув жараёнлари юқори ҳарорат шароитида ўрганилди. Бу соҳада академик А.Ю. Юнусов, профессорлар: З.Т. Турсунов, К.Р. Раҳимов, Э.С. Маҳмудов, Р.Л. Аҳмедов, В.А. Ҳожиматов ва бошқаларнинг хизмати катта бўлди. Улар томонидан кўплаб илмий асарлар, олий ўкув юртлари учун дарсликлар чоп этилган бўлиб, улар кўплаб шогирдлар тайёрлашда катта ҳисса қўшганлар. Улар тиббиёт институтларида, университетларда, педагогика, жисмоний тарбия ва бошқа олий ўқув юртларида маърузалар ўқиб, амалий ва лаборатория машғулотларини олиб борганлар ва ҳозирги кунда уларнинг шогирдлари бу ишларни давом эттирмокда. Ёш физиологияси ва гигиена фанининг текшириш усуллари Боланинг туғилишидан бошлаб вояга етгунига қадар унинг аъзолари, аъзолар тизимлари, тўқималари ва ҳужаралари функцияларини турли биологик ва физиологик усуллар ёрдамида ўрганиб, муҳим

хусусиятлари қайд қилиниб, олинган маълумотлар тўпланади ва улар таҳлил қилинади: 1.Лаборатория тадқиқот усуллари. Бу усул ёрдамида организмнинг функцияларига ташқи атрофмуҳит омилларининг таъсирини ўрганиш, организмда бирор аъзонинг функцияси ёки аҳамиятини аниқлаш, аъзо фаолиятининг нерв тизими фаолиятига таъсирини билиш, аъзоларни ион билан таъминлаш даражаси ўрганилади. а) Инъекция усули ички ковак аъзоларга, қон томирларга турли хил кимёвий бўёқлар юбориб ўрганилади.б) Рентген нури ёрдамида организмни тўлиқлигича ўрганиш имконини беради.в) Аускултация усули махсус эшитув асбоблари ёрдамида зарур бўлган организм аъзолари (юрак ва ўпканинг ишлаб турган пайтда фонендоскоп ёки статескоп ёрдамида эшитиб кўрилади. 2.Антропонометрик усул. Бу усулнинг бир неча турлари мавжуд, булар қуйидагилардир: а) Соматометрик бола бўйининг ( ўтирган ва турган ҳолда) узунлиги, вазни, кўкрак қафасининг кенглиги ўрганилади. б) Физиометрик функционал кўрсаткичлардан ўпканинг тириклик сиғими, қўл ва оёқ мускулларининг кучи, кўзнинг кўриш ўткирлиги, кўриш майдони ва ҳоказо. в) Соматоскопик қад қоматнинг тузилиши (умуртқа поғонасининг шакли, кўкрак қафаси, оёқ мускулларининг ривожланиши, тери остидаги ёғ қатламининг миқдори ва ҳоказо), жинсий ривожланиш аломатлари алоҳида аниқланади. 3.Табиий эксперимент усули. Гигиена бўлиб, унда организмга ташқи муҳитнинг ҳар томонлама таъсирини ўрганади. Бу усулда бола учун табиий яшаш шароитида ( дарс соатлари, жисмоний машқлар, спорт ва оддий ўйинлар ва бошқалар) организм билан атроф-муҳит ўртасидаги ўзаро боғлиқлик, табиий омилларнинг бола организмига таъсирини ўрганади. 4. Статистика усули. Ташқи муҳит омилларининг бола ва ўсмирларнинг саломатлигига ижобий таъсирини аниқлайди. Болалар муассасаларининг махсус стандарт жиҳозлар билан таъминлаш, болалар

кийим-кечак, пойабзал ўлчамлари аниқлашда ва бошқа керакли буюмлар билан таъминлашда фойдаланилади. Бу усуллар ёрдамида профилактик чоратадбирлар ишлаб чиқариш учун зарур маълумотлар олинади. Масалан, ташхис қўйишда компютер томографиясидан кенг фойдаланилмоқда.

Адабиётлар 1. М.В. Антропова «Болалар ва ўсмирлар гигиенаси ” М.Мид. 1982. 2. М.Т.Мат ю шонок «Бошланғич мактаб ўқувчиларининг анатомия, физиология ва гигиенаси ” Минск. “Высшая школа” 1968. 3. К.С.Содиқов “Ўқувчилар физиологияси ва гигиенаси” Т. “Ўқитувчи” 1992. 4. А.Г.Хрипкова, М.В.Антропова, Д.А. Фарбер. “ Ёш физиологияси ва гигиенаси ” М. Просве ш ение 1990 . 5. М.М.Безруких, В.Д.Сонькин, Д.А.Фарбер. Возрастная физиология. М. АСАДЕМА. 2003.

Похожие

Кириш. Қон физиологияси курсининг мақсади ва аҳамияти

Анализаторлар физиологияси ва гигиенаси

Валеология фанининг тарихи ,максади ва муаммолари, вазифалари. Валеология фанининг услублари. Валеология фанининг асосчилари

Вулва ва қин анатомияси ва физиологияси

Асосий аъзоларининг анатомияси ва физиологияси