Ўзакли магнит резонанси усулини неврологияда қўллаш - Медицина - Рефераты

Ўзакли магнит резонанси усулини неврологияда қўллаш

Загружено в:

17.11.2022

Скачано:

0

Размер:

21.912109375 KB

Ўзакли магнит резонанси усулини неврологияда қўллаш Режа: МР нинг (жисмоний) асослари  Релаксацион параметрларни аҳамияти  МР-тасвирига таъсир кўрсатувчи параметрлар, артефакт турлари  МР-томографияси ўтказишга қарши кўрсатмалар ва чекланишлар

Ўзакли магнит резонанси 1939 йилда илк бор Rali ва муаллифлар ҳамкорлигида кашф этилган. 1946 йили F. Bloch ва E. Purcell бир биридан бехабар ҳолда магнит резонанс имкониятини йирик объектларда намойиш қилганлар. МРни амалий медицинада қўллаш 1971 йил R. Damadian томонидан тавсия этилган. МР нинг (жисмоний) асослари Атом ўзакгининг ташкилий қисмлари - яъни элементлари ўз ўқи атрофида доимо айланиб туради ва хусусий магнит моментини вақтини содир этади. Магнит моментининг катта кичиклиги протон ва нейтронларнинг миқдорига ва хусусиятларига боғлиқ ва бу холат гиромагнит муносабатлари билан белгиланади. Протонларнинг орқа юзасида ташқи магнит майдони бўлмаслиги тасодифан мўлжалга олинган. Натижада уларнинг суммар магнит моменти нолга яқинлашади. Ташқи магнит майдони В0 ёзиб юборилганда протонлар майдонга нисбатан тўғри ёки қарши йўналишда жойлашади ва унинг йўналиши бўйича прецессирланади. Магнит майдонига йўналиш олган протонлар “паст” энергетик даражада, қарама қарши йўналиш олганлар эса “юқори” даражада бўлади.”Паст” энергетик даражадаги протонларнинг миқдори “юқори” энергетик даражадаги протонларга нисбатан бир неча юқори бўлиб, суммар магнит моментини (М) ташкил этади. Бу холат параллел ҳолда ташқи юзага мўлжалланган бўлади. МР нинг катталиги ташқи магнит майдони хажмига нисбатан унча эмас, уни аниқ ўлчаш учун вектор М ни ташқи магнит майдонига кўндаланг мўлжали олинади. Шу мақсадда резонанс холатини, ўрганилувчи тўқима ёки аъзога радиочастоталик импульс билан протонларни нурлантирилади (РЧИ). Релаксация. Ўрганиладиган тўқима РЧИ билан нурлатилганда протонларнинг қисмлари қўзғалади, “паст” энергетик ўрнига протонлар “юқори” энергетик даражага ўтади ва уларнинг магнитланган вектор

мўлжалининг ўзгариши ташқи магнит майдони прецессия синхронизациялашади. Протонларни “юқори” энергетик даражага ўтиши узунасига магнитлашишни пасайишига процессия синхронизация- кўндаланг магнитлашувни кўпайишига олиб келади. РЧИ ни таъсири тўхтатилгач қўзғалган протонлар аввалги холатига қайтади. Атом ўзакларининг энергетик даражасини аввалги холатга қайтиши атрофдаги структурали катакчага улардан олинган кинетик энергияни беради. Бу холат узунасига йўналган магнитлашувни кўпайишига олиб келади ва бу 63 % гача тикланишга олиб келади, маълум вақтдан сўнг, -Т1 билан белгиланади. Релаксациянинг мазкур шакли Спин-решетчатий (спин- катакчалик) ёки узун релаксация дейилади. Т1 - бу константа бўлиб, протонларни юқори энергетик даражада ўртача туриш вақтини кўрсатади. Шу вақтнинг ўзида узун кўндаланг релаксация содир бўлади. РЧИ таъсири тўхтатилгач прецессия синхронизацияси бузилади. Десинхронизация тезлиги энг кўп даражада атом ўзакси магнит моменти ўзаро таъсири ва ташқи магнит майдонининг турлича бўлиши таъсир кўрсатади. Десинхронизация кўндаланг магнитлашуви пасайишига олиб келади. Бу жараён Т2, яъни Т2 - константа бўлиб, протонларнинг синхрон процессини тез парчаланишини таърифлайди. Релаксацион параметрларни аҳамияти Узун релаксация - қўзғалган ўзакларни кинетик энергиясини катакчани ташкил этувчи элементларига берилиши демакдир. Бир ҳил хароратда катта бўлмаган молекулалар, масалан озод сув малекулалари, йирик молекулаларга қараганда тез ҳаракат қилади, резонанс частотаси анча баланд бўлади. Натижада кўп харакатчан молекулалар йирик органик молекулаларга қараганда кўп ва давомли бўлади. Сув молекулалари, агар оқсиллар, липидлар билан ёки йирик органик молекулалар билан боғланган бўлса, релаксация вақти кам бўлади. Боғланмаган озод сув молекулалари эса аксинча бўлади.

Кўндаланг релаксация - бу протонларнинг синхрон процессини парчаланиши бўлиб, унинг тезлиги ташқи магнит майдонининг гомогенлиги даражаси ва текширилувчи тўқимадаги локал магнит майдонига боғлиқ. Шунинг учун маълум ташқи магнит майдонида процессия синхронлиги катта бўлмаган харакатланувчи молекулаларда узоқ давомлик сақланади (Т2). Уларнинг хусусий магнит майдонлари енгил жипслашади, (масалан сув молекуласи). Йирик молекулага эга бўлган тўқималарга ҳар бир молекулани магнит майдонларини тўла жипслашиб йиғилиши учун кўп вақт талаб этилади, РЧИ нинг таъсири тўхтатилгач, процессия синхронлиги парчаланади ва бу Т2 нинг камайишига олиб келади. Тирик тўқималарда узун релаксация узоқ давомлик - бир неча секунд (озод сув, липид, оқсиллар) ва қисқа 150-250 мс давом этиши мумкин. Кўндаланг релаксация биологик тизилмаларда жуда қисқа 30-500 мс давом этади. Кўрсатиш параметрлари моддаларнинг ёпишқоқлик даражаси, молекулаларнинг ўзаро алоқаси, диффузлиги,парамагнит моддаларнинг борлиги хақида маълумот беради ва улар ташқи магнит майдониниг харорати ва кучига боғлиқдир. Т-1 релаксация ва тўқималарнинг контрастлиги. “Тўла тўйинишлар қисман тикланиш” нинг кетма - кетлиги. Бу услуб Т1 режимида МР - акс этиш тасвирини олиш учун қўлланилади. Биринчи 900 лик сигналдан сўнг оз вақт ўтгач иккинчи шундай сигнал берилади. Узун магнитланишнинг тикланиш даражаси биринчи ва иккинчи импульслар оралиғидаги интервалига ва тўқималарнинг хусусиятига боғлиқ. Шунинг учун кичик интервалда сигнал қисқа Т1 лик тўқимага қараганда жуда кучли бўлади. Агар қайтарилиш вақти (ТЯ) катта бўлса, иккинчи импульсни бериш вақтида тўқиманинг узун магнитланиш АВ тўла тикланади ва сигналлар оралиғидаги фарқ биринчи навбатда тўқималардаги протонларни қалинлигига боғлиқ бўлади. Шунда протони жуда қалин бўлган тўқималар катта кучлик сигнал беради. Қайталаш вақти ТЯ < 500 мс - қисқа ҳисобланади

Т2 релаксация ва тўқималар контрастлиги. “Орқа эхо”нинг кетма- кетлиги. Бу услуб Т2 режимида МР акс этилган тасвирини олиш учун қўлланилади. 900 лик сигнал берилгач протонларнинг синхронлик айланиши тез сўнади. Кўндаланг магнитланиш кичиклашади. Текширилувчи тўқимани хусусиятини ўрганиш учун хар ҳил турда бўлган магнит майдонни таъсиридан холи бўлиш лозим, бунга эришиш учун бир неча секундан сўнг қўшишидан 1800 сигнал берилади. Бу сигнал протонларни қарама-қарши йўналишда переориентация бўлишига олиб келади. Натижада синхронликни кўп даражада йўқотган протонлар, жуда қолоқ холга тушади. Худди шундай интервал (оралиқ) вақтдан сўнг бу протонлар синхронликни йўқотиш даражаси бўйича синхронликни секин йўқотган протонларга етиб оладию ва шу вақтда кўндаланг магнитлашув содир бўлади. Қабул қилувчи аппарат сигнални ёзиб олади, унинг амплитудаси кўндаланг релаксация вақтига турли хил ташқи магнит майдон таъсирига боғлиқдир. МР - томограмманинг тузилиш услублари, олинган МР тасвирининг сифати Экрандаги тасвир жуда кўп алоҳида элеменларданпикселлардан (pixels-piсtune elementis) ташкил топган бўлиб, улар ўрганилаётган обьектни минимал сонлик акси хисобланади. Хар бир пикселдаги сигналнинг ёруғлик ҳолати, магнитланиш даражасига пропорционал мазкур бирлик хажмига - вокселга (voxel -volume element) ва бу холат магнитланишда иштирок этаётган протонларнинг сонига ва кесманинг қалинлигига боғлиқ. Монитор экранида ҳар бир вокселга малум ёруғлик нуқтаси тўғри келади: бунда минимал сигнал қора, максимал эсаоқ рангда бўлади. Ҳар бир анатомик тузилмалардан келаётган сигналлар жамланади, шунинг учун бир воксел атрофида турли тўқималарни ажратиб бўлмайди. Бу хусусият вокселни унча катта бўлмаган оптимал хажмни қидиришга имконият беради. Чунки ҳар хил тўқималардан келаётган сигналларни жамлаганда нотўғри натижа беради. Воксел жуда кичик бўлмаслиги керак, чунки акс этаётган тасвирнинг

элементлари жуда катта бўлиб кетади ва компютер хотирасида кўп жой эгаллайди. Кесманинг қалинлигини камайтириш хисобига вокселни кўпроқ камайиши сигнални кучини хам камайишга олиб келади. Чунки магнитлашда иштирок этувчи протонлар кам миқдорда бўлади. Тасвирни тузишда жадвал (матрица)дан фойдаланилади, бу 256 қатордан ва шунча устунчалардан ташкил топган. Бундаги ҳар бир тасвирнинг элементи ўзининг “адрени” га эга ва хисоблаш чапдаги юқори бурчакдан бошланади. Элемент тасвирининг хажми кўриш майдонига боғлиқ, яъни акс эттирилаётган сохани катта кичиклигига боғлиқ. Кўриш майдони одатда квадрат кўринишида берилади, томонлари миллиметрларда ўлчанади. 200 г тенг бўлган кўриш майдони, бу квадратнинг томонлари 200 мм га тенг деган сўз. Бирор тўқимани ёки кесувни МР-тасвирини тузишда шу соханинг протонларга таъсир кўрсатилади ва бунга қўшимча магнит майдонини киритиш орқали эришилади. Ташқи магнит майдон бир координат ўқи атрофига мўлжалланган бўлади. Майдонларни комбинация ҳолатида хохлаганча МР кесувда барча тексликлардан тасвир олиш имкониятини беради, бунда касал ўзининг тана холатини ўзгартирмаслиги мумкин. МР-тасвирига таъсир кўрсатувчи параметрлар, артефакт турлари Артефактларни пайдо бўлиши бемор ва аппарат билан боғлиқ. Бемор билан боғлиқ артефактлар 2га бўлинади. Физиологик ва бегона буюмлар билан боғланган. Физиологик артефактлар бемор ички азоларининг ва тўқималарнинг харакати, силжиши билан боғлиқ бўлиб тасодифан пайдо бўлади. Бунда миокардни қисқариши, қон ва лимфа алмашиниши, нафас олишдаги холат, сабабчи бўлади. Тасодифан учрайдиган артефактларга- ичакни перисталтикаси, кўз олмасининг харакати, ютишдаги харакатлар киради. Юрак қисқариши билан боғлиқ артефактларни йўқотишда бўлган синхронизациялик ЭКГ (хақиқий ёки сохта синхронизация) ишлатилади. Тахминий тўйиниш усули қон айланишга доир бўлган артефактлардан холи бўлиш учун қўлланилади. Харакатдаги тўқима соҳасига, қўшимча РЧИ

юборилади, бу шу худудни протонларини қўзғатади. Асосий РЧИни юбориш вақтида мазкур худудни магнитланиши нолгача пасаяди, натижада бу худудда артефактлар пайдо бўлмайди. Кўз харакатлари, чайнов харакатларига доир артефактлар юқорида кўрсатилган градиентларни йўналишини ўзгартириш орқали йўқотилади. МР-томографияси ўтказишга қарши кўрсатмалар ва чекланишлар Статик магнит майдони организмдаги электромагнит жараёнларга тасир кўрсатади. Магнит майдоннинг таъсири, кўпинча, юрак импульсини ўтказилишига, нервдан ўтаётган тезликка ва мембрана потенциалига салбий тасир кўрсатади, шунинг учун юрак патологиясида, ритмни имплантация қилинган холатларда МТ-томография ўтказиш ман этилади. Яна бемор организмида металл имплантатлар бўлмаслиги лозим. Контраст моддалар Биринчи марта контраст моддани клиникада қўлланиши 80йилларнинг бошида ўтказилган. Бунинг асосида текширилувчи тўқимадаги локал магнитлик айланмани ўзгариши ётади ва бунга узун ва кўндаланг релаксациянинг тезлиги ўзгариши таъсир кўрсатади. Парамагнитлик бирикмалар битта электронга эга. Бу электронни магнитланиш вақти протонни магнитланиш вақтидан 1000 марта кўп, электронларни сони релаксация жараёнларини тезлашувига пропорционал таъсир кўрсатади. Атом даражасида парамагнит модда локал магнит майдонларини тез ўзгартиради, бу ҳол қўзғалган протонлар билан тизим катакча (Т-1 релаксация) оралиғидаги энергия алмашинувини тезлаштиради. Натижада протонларнинг магнит моменти аввалги холига қайтади (Т-2 релаксация). Парамагнит моддаларнинг активлиги уларнинг ўзакларига етиб боришига боғлиқ, яна сув молекулалари, биологик молекулаларни хажмига,уларга ажратилган бўш жой сонига боғлиқ. Ҳозирги вақтда контраст модда сифатида ернинг ноёб металларидан гадолиний ишлатилади. Кўп тирик организм металлар ионларига жуда паст

толерантликка эга, шунинг учун тўқима ва аъзолар билан тўғридан-тўғри контактдан ҳоли бўлиш учун хелат комплекслари ишлатилади. Гадолиний ионлари этилендиамин тетрауксус кислотаси хосилалари билан жуда турғун, доимий комплекс хосил қилади; булардан хозирги кунда диэтилентриаминпептауксус кислота кенг кўламда ишлатилади. Препаратнинг стандарт дозаси (0,1 ммоль/кг) венага юборилади, (МРТ контраст моддасиз). Оптимал контраст юбориш Т1 ўлчанган расмида анча камроқ ҳолда пайдо бўлади, Т2 да эса контраст кучайган бўлади. Гематоэнцефалитик барьер (ГЭБ) сақланган ҳолатида бўлса, контраст модда нормада бош мияга ўтмайди. Патологик ҳолатларда, ГЭБ ўтказувчанлиги ошади ва контраст модда мияга ўтади. Ўтиш тезлиги ва патологик ўчоққа йиғилиши патологик жараённи ГЭБ га нисбатан жойлашган ерига боғлиқ. Гипофиз ўсмаси, менингиома ва метастазларда контраст модданинг ўчоққа тўпланиши унинг юборилиши заҳотиёқ содир бўлади. Шунинг учун МРТ текшириш контраст юборилишининг ўзидаёқ олиб борилади. Тарқалган склерозда контраст модда жуда секин тўпланади, шунинг учун МРТ 30-40 минут кечроқ ўтказилади. Диффуз аралашган МРТ Сувнинг молекулалари доимо Броун ҳаракатида бўлади ва диффузли жараёнга олиб келади. МРТ ўтказиш вақтида пульслик магнит майдонини ташкил қилиш диффуз жараённинг ўрганишига олиб келади. Диффузия даражаси фарқини ажратиш ташхисда фазолик силжиш ва бу бериладиган сигналларни турли зоналарга ўзгармаган, ошган ва пасайган диффузия сифатида қаралади. Диффуз ҳолати кучайиб-камайиши сув молекулаларининг бошқа органик молекулалар билан алоқасига, бирикмани ҳаракатига, ташқи муҳитни рН, хужайра мембранасининг ўтказувчанлигига, хужайра ичи, ташқарисидаги суюқликка боғлиқ. Диффуз жараённинг ҳолати диффузияни назорат этувчи коэффицент (apparent diffusion coefficient) - КНД ва диффуз константаа Deff билан ўлчанади. Бу метод 80 йилларни охиридан бошлаб

қўлланиб келмоқда. Ҳозирги кунда ишемик жараёнларда тўла-тўкис ўрганилан. Функционал МРТ Нейронларнинг фаоллиги мияда қон айланиши тўғри ва локал ўзгаришларига ва қонни кислород билан таъминланишини ўзгаришига таъсир кўрсатади. Мазкур физиологик ўзгаришлар бош миянинг функционал фаоллилигига доир карта тузишда қўлланилиши мумкин. Экспериментлар сериялари тўқима перфузиясининг хусусиятлари ва гемоглабиннинг шакли Т1 ваТ2 релаксациялариннг парамертларига таъсир кўрсатади. Оксигемоглобин диамагнитланган ҳолда, кислород атомларини бергандан сўнг парамагнит дезоксигемоглоблинга ўтади. Қонда дезоксигемоглобиннинг парамагнит молекуласи бўлиши магнит гомоген бўлмаган шароитни ташкил қилади ва магнит қабул қилиш борасида қон томирлар ва ташқи тўқима орасида фарқ пайдо қилади. Магнит қабул қилишдаги фарқ қон томир ичидаги сув молекулалари ва ташқи тўқимада “сезилади” эхоградиенти режимида сигнал кучини пасайиши ҳолатида намоён бўлади. Бу ҳолат физиологик контрастлик деб аталади ва қоннинг оксигенлашувига боғлиқ деб ҳисобланади. Функционал МРТ мияда қон айланишини аниқловчи бош миянинг активлигини белгиловчи бошқа усуллардан ўзини ўта устунлиги билан фарқ қилади. Бу усулни беморда бир неча марта қайтариш мумкин ва текширувчи аъзо хақида жамланган ўрта аниқ маълумот олиш мумкин. Функционал МРТ клиника амалиётида бош миянинг функционал фаоллигига карта тузишда қўлланади ва патологик жараёнга учраган тўқима функциясини тикланиш механизмини ва касалликни прогнозини аниқлаб беради.

Адабиётлар: 1. Герасимова М.М. «Нервные болезни». Дарслик. - Тверь. Триада. 2003й. 2. Жан Айкарди «Заболевания нервной системы у детей» в 2-х томах. Дарслик. – Москва. Бином. Лаборатория знаний 2013 й. 3. Маджидова Ё.Н. «Хусусий неврология».Дарслик. -Тошкент. Sharq. 2012 й. 4. Бадалян Л.О. «Детская неврология». Дарслик. - Москва. Медицина. 2001 й. 5. Маджидова Ё.Н. «Соматоневрология». Ўқув қўлланма. - Тошкент. Навруз. 2018 й. 6. Маджидова Ё.Н., Трошин В.Д., Погодина Т.Г., Хрулев А.Е. «Неотложная неврология». Дарслик. - Тошкент. Навруз. 2018 й. 7. Маджидова Ё.Н., Содиқова Г.К., Нурмухамедова М.А «Катталар ва болалар неврологик статусини қадамма-қадам текшириш бўйича амалий кўникмалар». Ўқув қўлланма. - Тошкент. ТАМАДДУН. 2017 й. 8. Маджидова Ё.Н., Усманова Д.Д. «Тунельные синдромы». Монография. - Тошкент. Baktria press. 2017 й. 9. Маджидова Ё.Н., Нурмухамедова М.А., Хайдарова Д.К., Прохорова А.Н. «Умеренные когнитивные нарушения у больных с дисциркуляторной энцефалопатией». Ўқув қўлланма. - Ташкент. ТАМАДДУН. 2015 й. 10. Маджидова Ё.Н., Нурмухамедова М.А., Азимова Н.М., Ким О.В., Хамидова Н.А. «Частная неврология». Ўқув қўлланма. - Тошкент. Узбекистон миллий энциклопедияси. 2014 й.

Похожие

Неврологияда иммунологик текшириш усуллари

Массажни турли касалликларда қўллаш

Магнит орқали бошқариладиган системалар. Антителалар, гликопротеидлар

Кўпик ҳосил бўлиши жараёни ва уни йўқотиш усуллари

Таъсири узайтирилган дори турлари