Ректификация

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

121 KB

Скачать

Ректификация Режа 1. Бинар аралашмаларни узлуксиз ректификация қилишнинг моддий ва иссиқлик баланслари. а) Моддий баланс. б) Минимал флегма сони.

Бинар аралашмаларни узлуксиз ректификация қилишнинг моддий ва иссиқлик баланслари. Умумий тушунчалар. Ректификацияни ҳисоблаш ва анализ қилишда фазалар таркиби ва миқдори мол улушларда ифодаланади. Шунга кўра, суюқлик ва унинг буғлари миқдори киломоль, уларнинг таркиби эса енгил учувчан компонент (ЕК.) нинг мол улуши билан аниқланади. Ҳисоблашни осонлаштириш учун қуйидаги шартлар қабул қилинади: 1. Ажратилиши керак бўлган суюқлик Трутон қоидасига бўйсунади деб олинади, бу қоидага асосан буғланиш ёки конденсацияланишнинг мол ҳисобидаги иссиқлиги r нинг абсолют қайнаш температураси Т га нисбати ҳамма суюқликлар учун тахминан ўзгармас қийматга тенг. Компонентлар сони п га тенг бўлган аралашма учун қуйидагиларни ёзиш мумкин: 2. Колоннадан дефлегматорга ўтаётган буғнинг таркиби У д дисrтиллятнинг таркиби х га тенг. Бунда дефлегматордаги буғ концентрациясининг бироз ошиши ҳисобга олинмайди ва у д = у р =х р деб олинади (бу ерда у р — буғ фазасидаги дистиллятнинг таркиби). 3. Қайнаткичдан колоннага ўтаётган буғнинг таркиби у коллоннанинг пастки қисмидан қайнаткичга тушаётган суюқликнинг таркиби х  га тенг (У  = х  ), яъни қайнаткичдаги суюқликнинг буғланиши таъсирида фазалар

таркибининг ўзгариши ҳисобга олинмайди. 4. Аралашма компонентларининг силжиш иссиқликлари нолга тенг. 1- ва 4- шартларга кўра, 1 кмол қийин учувчан компонент (Қ K .) нинг колоннада конденсацияланишида 1 кмоль енгил учувчан компонент (ЕК) буғланади, яъни колоннанинг ичида кўтарилаётган буғларнинг миқдори (кмоль ҳисобида) узгармасдир. Булардан ташқа-ри, аралашма колоннанинг таъминловчи тарелкасига қайнаш температурасигача иситилган ҳолда берилади ҳамда моддий ва иссиқлик йуқотишлар бўлмайди деб олинади. Моддий баланс. Моддий оқимларнинг йўналишлари ва уларнинг

таркиблари -расмда яққол кўрсатилган. Схемага кўра, колоннага таркиби Х Ҳ га (Ҳ К нинг моль улушида) ва миқдори F га (кмоль ҳисобида) тенг бўлган дастлабки аралашма берилади. Колоннанинг юқориги қисмидан G кмоль миқдорида буғлар чиқади, буғ конденсациялангандан сўнг икки қисм (флегма ва дистиллят) га ажралади. Ҳосил бўлган дистиллятнинг миқдори Р (кмоль) унинг тар киби Хр (ЕК нинг моль улушида). Колоннага қайтаётган флегманинг миқдори Ф (кмоль), унинг таркиби эса дистиллятнинг таркибига тенг х ф = хр (моль улушида). Колоннанинг пастки қисмидан W кмоль миқдорда қолдиқ чиқарилади, унинг таркиби х w (ЕК нинг моль улу шида) га тенг. Бу шароитда колоннанинг моддий баланс тенгламаси қуйидагича бўлади: Бундан Натижада ЕК бўйича моддий баланс: Иш чизиқларининг тенгламасини тузишда модда алмашиниш жараёнларининг ҳаммаси учун умумий бўлган тенгламадан фойдаланамиз ва уни ректификацияга мослаб концентрацияларни моль улушларида белгилаймиз:

Агар моддий баланс тарқалувчи компонент бўйича олинса, охирги тенглама қуйидаги кўринишни олади: бундан ( 3 ) ифодадан фойдаланиб ( 1 ) тенгламани қуйидагича ёзиш мумкин: Колоннанинг юқориги қисми учун оқиб тушаётган суюқлик (флег ма) миқдори: бу ерда R == Ф/Р флегма сони, флегма миқдорининг дистиллят миқдорига нисбати флегма сони деб аталади. Колоннада кўтарилаётган буғлар миқдори: Юқориги колоннанинг энг тепа қисми учун буғларнинг таркиби у G = у р аввал қабул қилинган шартга кўра у ю = х р бўлади. Колоннанинг шу кесимида дефлегматордан тушаётган суюқлик (флегма) тар киби х ф =х р , яъни х n =х р , L , G , у ю ва х n нинг қийматларини ( 1 ) тенгламага қўйиб, қуйидаги ифодага эришамиз:

( 5 ) тенглик колоннанинг юқориги буғ таркибини оширувчи қисми учун иш чизиқ тенгламаси деб аталади. Бу тенгламада R / R + 1 = tga иш чизиғининг абсцисса ўқига оҲиш бурчаги тангенси; х р 1 R +1=В чизиқнинг у — х диаграммадаги ордината ўқи бўйича ажратган кесмаси ( -расм). Демак, охирги тенгламани қуйидагича ёзиш мумкин: Колоннанинг пастки (суюқликдан ЕК ни максимал даражада ажратувчи) қисми учун қуйидаги тенгликни ёзиш мумкин: Бу ерда L 1 — калоннанинг пастки қисмидан ўтаётган суюқлик миқдорн; дастлабки аралашма миқдори; f —1 кмоль ҳrисобидаги дистиллятга тўғри келган дастлабки аралашма миқдори ( f = F / P , бундан F =Р* f ).

Пастки колоннадан кўтарилаётган буғ миқдори G 1 колоннанинг юқориги қисмида ҳаракат қилаётган буғ миқдори G га тенг: Колоннанинг энг пастки қисмидан чиқаётган қолдиқ суюқликнинг таркиби х 1 ю = х ни аввал қабул қилинган шартга кўра, қайнаткичдан колоннанинг энг пастки қисмига кираётган буғ таркиби у 1 n =у  =х  L 1 1 , G 1 , x 1 ю ва у 1 n нинг қийматларини ( 1 ) тенгламага қўйиб қуйидаги ифодани оламиз: Бир қатор соддалаштиришлардан сўнг қуйидаги тенгламага эришамиз: Бу тенгламада иш чизиғининг ордината ўқига оҲиш бурчаги тангенси; — - иш чизиғининг абсцисса ўқи бўйича

кесмаси. Шундай қилиб, охирги тенгламани қуйидаги кўринишда ёзиш мумкин: ( 6 ) ёки ( 7 ) ифодалар колонаннинг пастки (суюқликдан ЕК ни максимал ажратувчи) қисми учун иш чизиғи тенгламаси деб аталади. Иш чизикларини чизиш учун диаграмманинг абсцисса ўқига ( - расм) суюқликнинг берилган таркиблари х , х Ҳ ва х р нинг қийматлари қўйилади. х нуқта орқали диаграмманинг диагонали билан кесишгунча вертикал чизиқ ўтказилади, кесишган нуқта Ур=-Хр координаталарга эга. х  таркибига мос келадиган нуқтадан диаграмманииг диагонали би лан кесишгунча вертикал чизиқ ўтказилади, кесишиш нуктаси с колон на пастки қисми учун иш чизиғининг охирги нуқтаси бўлади. Шундай қилиб, ҳосил бўлган be тўғри чизиқ колонна пастки қисмининг иш чизиғи деб юритилади. аЬ ва be иш чизиқлари мувозанат чизиги у* = f (х) дан пастда жойлашган бўлади. Ректификация жараёнини анализ қилишда флегма сони R ни аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Флегма сони ортиши билан аппаратнинг баландлиги камаяди, иситувчи буғ сарфи эса ортади. Шу билан бирга, R ортиши натижасида аппаратга қайтиб тушаётган суюқлик миқдори ва аппарат диаметри ҳам ортиб боради. Минимал флегма сони. Дистиллятнинг берилган таркиби х ўзгармас бўлса, В кесманинг катталиги ( -расм) фақат флегма сонига боғлиқ бўлади, чунки R нинг миқдори камайиши би лан В кесма катталашиб боради (масалан, В" > В). Бундай иш чизиғи кесмалари а нуқта атрофида соат стрелкаси йўналиши бўйича ҳаракат қилгандек бўлади (масалан, аЬ, аЬ" ва ҳоказо). Бироқ, R нинг қийматини маълум чегарагача камайтириш мумкин. Бу чегарани аниқлашда суюқ ва буғ фазалари ўртасидаги модда алмашиниш жараёнининг ҳаракатлантирувчи кучини ҳисобга олиш зарур.

Буғ фазасининг концентрациялари орқали ифодаланган ҳаракатлантирувчи куч иш ва мувозанат чизиқлари ўртасидан ўтказилган вертикал кесма билан аниқланилади. Масалан, аЬ иш чизиғи бўйича х таркибга тўғри келган ҳаракатланувчи куч у* Ҳ — у Ҳ га тенг бўлиб, Ь'" Ь кес ма билан белгиланади. R камайиши билан Ь нуқта вертикал чизиқ бўйича юқорига қараб силжийди, харакатлантирувчи куч эса камайиб боради ва ниҳоят Ь"' нуқтада нолга тенглашади. Бунда аЬ'" иш чизиғи ордината ўқи бўйича максимал кесма В'" = В max га тенг бўлади. Берил ган х таркиб учун В max бўлганда флегма сони минимумга тенг бўлади: Флегма сони ортиши билан В кесма камая боради ва иш чизиғи а нуқта атрофида соат стрелкаси йуналишига қарама-қарши томонга ҳаракат қилади. ґз-ўзндан маълумки, энг пастки чегара ҳолат иш чизиқлари кесишиш нуқтасининг диаграмма диагонали билан мос келиб қолиши билан белгиланади (Ь' нуқта). Бундай иш чизиқларининг абсцис са ўқига оҲиш бурчаги 45 га тенг ва А = А' = 1 ҳамда В = В' = О бўлиб қолади. В ва В' эга тегишли ифодалардан кўриниб турибдики, бундай ҳолат фақат флегма сони катта қийматга (R = ) тенг бўлгандагина бўлиши мумкин. Ҳақиқий флегма сони эса ректификация колоннанинг ишлашн учун R min ва R =  чегаралар оралиҲида бў лиши керак. Ҳақиқий флегма сонини танлаш учун энг аввал R min ни ҳисоблаб топиш керак. R min ни аниқлаш учун Ь"' нуқтадан ( -расм) а нуқтанинг ординатаси билан кесишгунча Ь"'е горизонтал чизиқ ўтка зилади. Колонна юқориги қисми иш чизиғининг оҲиш бурчаги тангенси ( R min бўлганда) a "' be учбурчакли катетлари as ва нинг b ’’’е нисбатига тенг бўлиб, бунда

флегма сони минимал бўлганда: ( ) ва ( ) ифодаларни солиштириб, қуйидаги тенгламага эришамиз: Ҳақиқий флегма сони. Аппаратнинг ўлчамлари ва иссиқлик ташувчи агентлар (иситкич учун сув буғи, дефлегматор учун совуқ сувнинг сарфи) флегма сонига қараб ўзгаради. Капитал маблаҲ ва аппаратларни ишлатиш учун зарур бўлган сарфлар ҳам флегма сонига боғлиқ. Шу сабабли ҳақиқий флегма сонини ҳисоблаш катта аҳамиятга эга. Ҳақиқий флегма сонини график усулда аниқлаш мумкин.

( - расмдан кўриниб турибдики, аппаратларни ишлатиш учун зарур бўлган сарфлар флегма сонига тўғри пропорционал равишда ортиб боради (1-чизиқ). Капитал маблаҲлар ва флегма сони оралиҲидаги боғлиқлик маълум минимумга эга (2-эгри чизиқ). Умумий сарфлар ва флегма сони ўртасидаги боғлиқлик ҳам минимум нуқтаси билан белгиланади (З-эгри чизиқ), бу минимумга тўғри келган R ҳ ақиқий флегма сонининг оптимал қийматига тенг бўлади (R опт )* R опт ни топиш учун анча мураккаб техник- иқтисодий ҳисоблашлар бажариш лозим. Шу сабабли ҳақиқий флегма сони тахминий усул билан топилади: Бу ерда  k — флегманинг кўпроқ олинишини ҳисобга олувчи коэффициент одатда  k = 1,04. ..1,05. Флегма сонининг иситувчи буғ сарфига таъсири. Икки хил чегараланган режимларда ( R = R min ва R = ) флегма сони, аппаратнинг иш баландлиги ва ректификация учун иссиқлик сарфи ўрталаридаги боғлиқликни кўриб чиқамиз. Колоннанинг иш баландлиги концентрация ўзгаришларининг назарий сонига пропорционал. Концентрация ўзгаришларининг назарий сони иш ва мувозанат чизиқлари оралиҲига учбурчак поҲоналар тузиш орқали топилади. R =  бўлганда иш чизиқлари диаграмманинг диагонали бўйлаб жойлашади, жараённинг ҳаракатлантирувчи кучи  у*= у ёки  х=х — х* энг катта қийматига эга бўлса, керак бўлган наза рий поҲоналар сони эса энг кичик қийматга тенг бўлади ( -расм, а). Демак, R =  бўлганда колонна

учун иш баландлиги энг кам бўлиши керак. Бироқ флегма сони R = Ф/Р, фақат Р = 0 бўлгандагина чексиз қийматга эга бўлади. Бунда дистиллят олинмайди, буғларнинг тўла конденсацияланишидан ҳосил бўлган ҳамма суюқлик колоннага флегма сифатида қайтарилади. Бу режимда колонна ўзича ишлайди ва тайёр маҳсулот бермайди. Шу сабабли R = m бўлгандаги режим нормал ишлаб чиқариш шароитларида қўлланилмайди. Флегма со - нининг кўпайиши билан қайнаткичдаги буғланиши лозим бўлган суюқлик миқдори ортади. R =  бўлганда максимал катта миқдордаги суюқлик буғланиши керак. Бу ҳолат ўз навбатида энг катта миқдордаги иситувчи буғ сарфини талаб қилади. R min бўлган режимда иш чизиқлари мувозанат чизиғи билан кесишади. ( -расм, б), кесишган нуқтада ҳаракатлантирувчи куч нолга тенг булади. Бунда назарий поҲоналар сони энг катта қийматга эга бўлади. Демак, R min бўлган режим учун ректификация колонна чексиз катта баландликка эга бўлиши зарур. Бир хил шароитларда иситувчи буғнинг сарфи флегма сонига пропоционал, яъни G = P ( R + 1) бўлганлиги учун, R min режимида иситувчи буғнинг сарфи энг кам қийматга тенг бўлади. Шундай

қилиб, флегма сони ортиши билан аппаратнинг баландлиги камаяди, иситувчи буғ сарфи эса ортади. Шу билан бирга, флегма сони ортганда колоннага қайтаётган суюқлик микдори ҳам ортади, бу ҳол ўз навбатида аппарат диаметрининг катталашувига олиб келади. Иссиқлик баланси. Узлуксиз ишлайдиган ректификацион колонна ( -расм) учун қуйидаги иссиқлик балансини тузиш мумкин: Иссиrлик кириши: Иситкичда иситувчи буғ билан...... Дастлабки аралашма билан........... флегма билан.................................. Иссиқлик сарфи

$Колоннадан дефлегматорга ўтаётган буғлар билан........................ Қолдиқ билан ................................ Атроф муrитга йўқотишлар билан. Шундай қилиб, иссиқлик баланси тенгламаси қуйидагича бўлади: Q нинг ўрнига унинг қийматларини қўйиб ва F = Р + W ; G = P ( R +1): Ф= PR ни ҳисобга олиб, қуйидаги ифодага эришамиз: Охирги тенгламани Q иб га нисбатан ечиб, иситкичдаги иссиқлик сарфини топамиз: ( ) тенгламада кўриниб турибдики, иситкичга киритилаётган иссиқлик миқдори дистиллятнинг буғланиши \Р R (1 — i Ҳ ], флегманинг буғланиши \ PR (1 — i ф )], қолдиқни қайнаш температурасигача иситиш \ W ( i w - i Ҳ ] ва атроф-муҳитга йўқотилган иссиқлик Q й ни қоплаш учун сарф бўлади. Дефлегматордан колоннага тушаётган флегма қайнаш температурасига эга, шу сабабли колоннадан чиқаётган буғларнинг энтальпияси бўлади. (r ф -флегманинг буғланиш иссиқлиги). Атроф-муҳитга иссиқликнинг йўқотилиши одатда иситкичга киритилаётган иссиқликнинг маълум улуши сифатида олинади, яъни Q й = a n * Q и, агар аппарат яхши изоляция қилинган бўлса а n = 0,03...0,05. Шундай қилиб, ( 1 ) тенгламага тегишли ўзгартиришларни киритиб, қуйидаги ифодага эришамиз:$

Ректификация

20.09.2019

0

121 KB

Похожие