Оддий ҳайдаш - Медицина - Рефераты

Оддий ҳайдаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

108.5 KB

Оддий ҳайдаш Режа 1. Оддии ҳайдаш жараёни. а) Сув буғи билан ҳайдаш. б) Ректификация принципи.

Оддии ҳайдаш жараёни Суюқ аралашмаларни бир марта қисман буғлатиш йули билан ажратиш жараёни оддий ҳайдаш деб аталади. Оддий ҳайдаш жараёни аралашма компонентларининг учувчанликлари ўртасидаги фарқ анча катта бўлгандагина ишлатилади. Одатда суюқ аралашмаларни бирламчи ажратиш учун ҳамда мураккаб аралашмаларни кераксиз қўшимчалардан тозалаш учун оддии ҳайдаш усулидан фойдаланилади. Оддий ҳайдаш қуйидаги усулларга бўлинади: 1) фракцияли ҳайдаш; 2) дефлегмация билан ҳайдаш; 3) сув буғи билан ҳайдаш. Фракцияли ҳайдаш. Суюқликларни фракцияли ҳайдаш даври» ёки узлуксиз усулларда олиб борилади. Ҳайдаш кубидаги суюқлик аста-секин буғлатилади. Ҳосил булган буғлар конденсаторга юборилади. Агар ҳайдаш жараёни даврий равишда олиб борилса, у ҳолда вақт ўтиши билан қолдиқ суюқликдаги енгил учувчан компо нентнинг миқдори ва натижада, дистиллятнинг таркибидаги енгил учувчан компонентнинг миқдори ҳам камая боради. Шу сабабли ҳар хил таркибли дистиллят нинг фракциялари ажратиб олинади. ҳар хил таркибли маҳсулот олишга мўлжалланган суюқликларни ажратиш усули фракцияли ҳайдаш деб аталади. - расмда фракцияли хайдаш учун даврий ишлайдиган қурилманинг схемаси кўрсатилган. Дастлабки аралашманинг маълум миқдори ҳайдаш кубига солинади. Ҳайдаш кубининг ичига змеевик жойлаштирилган бўлиб, у орқали сув буғи ўтади. Суюқлик қайнаш температурасигача иситилади. Ҳосил бўлган буғлар конденсатор совиткичга юборилади. Дистиллят фракциялари тегишли идишларга тушади. Ҳайдаш жараёни тамом бўлгандаи сўнг, қолдиқ суюқлик ҳайдаш кубидан тушириб олинади. Сўнгра цикл қайта такрорланиб, ажратилиши лозим бўлган суюқлик ҳайдаш кубига яна берилади.

Оддий ҳайдаш атмосфера босими ёки вакуум остида олиб борилиши мумкин. Вакуумни қўллаш натижасида иссиқликка чидамсиз аралашмаларни ажратиш имкони туҲилади. Вакуум қўлланилганда эритмаларнинг қайнаш температураси пасаяди, шу сабабли ҳайдаш кубини иситишда паст кўрсаткичли сув буғларидан фойдаланиш мум кин. Дефлегмация билан хайдаш. Суюқлик аралашмасининг ажратиш даражасини ошириш учун дистиллятнинг таркиби дефлегмация ёрдамида бойитилади ( - раем), ҳайдаш кубидан чиқаётган буғлар дефлегматорга ўтади, у ерда буғлар қисман конденсацияланади. Асосан буғнинг таркибидаги қийин учувчан компонент конденсациялана ди ва ҳосил бўлган суюқлик (флегма) ҳайдаш кубига қайтиб тушади. Енгил учувчан компонент билан тўйинган буғлар конденсатор совиткичга ўтади ва у ерда туда конденсацияланади. Конденсат ўз навбатида тегишли идишларга юборилади. ҳайдаш жараёнининг тугаши кубда қолган суюқликнинг қайнаш температураси бўйича текширилади. Одатда қолдиқ суюқлик маълум

таркибга эга булиши керак. Таркибида асосан қийин учувчан компонент ушлаган қолдиқ; суюклик ҳайдаш кубининг пастки қисмида жойлашган штуцер орқали те гишли идишга туширилади. Сув буғи билан ҳайдаш. Аралашманинг қайнаш температурасини пасайтиришга вакуум ишлатишдан ташқари унинг таркибига қўшимча компонентлар (сув буғи ёки инерт газ) киритиш йўли билан ҳам эришиш мумкин. Агар аралашманинг компонентлари сувда эримаса, у ҳолда ҳайдаш кубига қўшимча компонент сифатида сув буғи киритилади. Бу усулдан 100 С дан юқори температураларда қайнайдиган моддаларнинг аралашмаларини ажратиш ёки уларни тозалаш учун фойдаланиш мумкин. Бу усул бўйича қурилманинг куб шаклдаги аппаратга қиздирилган кучли сув буғи берилади.

Сув буғи билан ишлайдиган ҳайдаш қурилмасининг схемаси - расмда кўрсатилган. Бу қурилма кубининг қобиҲига сусайтирилган буғ берилади. Дастлабки аралашма кубга қўйилади, сўнрра барботёр орқали кучли сув буғи юборилади. Аралашманинг буғланишидан ҳосил бўлган буғлар конденсатор-совиткичга берилади. Ҳосил бўлган конденсат кўрсаткич фонар орқали сепараторга тушади. Сепараторнинг пастки қисмидан гидравлик затвор орқали сув чиқариб юборилади, юқориги қисмидан эса сувда эримайдиган енгил компонент чиқарилади ва махсус идишга тушади. Сув буғи билан ҳайдаш номувозанат ҳолатда олиб борилади. Бу жараёнда кучли сув буғи икки хил иссиқлик ташувчи ва қайнаш температурасини пасайтирувчи агент) вазифани бажаради. Жараённи даврий ёки узлуксиз усул билан олиб бориш мумкин. Айрим шароитларда сув буғи ўрнига инерт газлар (масалан, азот, углерод икки оксид ва бошқалар) дан фойдаланилади. Инерт газлар қўлланилганда аралашманинг қайнаш температурасини анча пасайтириш

мумкин. Бироқ кубдан учиб чиқаётган буғ таркибида инерт газларнинг бўлиши конденсатор-совиткичда иссиқлик бериш коэффициентининг кескин пасайиб кетишига олиб келади. Натижада иссиқлик алмашиниш юзаси катталашиб кетади. Бундан ташқари, буғ-газ аралашмасининг конденсацияланиши туман ҳосил булишига олиб келади. Бундай ҳолда эса аралашманинг ажралиши қийинлашади ва тайёр маҳсулотнинг бир қисми инерт газ билан учиб кетади. Бинар аралашмани ректификация қилиш Ректификация принципи. Бир жинсли суюқ аралашмаларни компонентларга тўла ажратиш фақат ректификация усули билан амадга оширилиши мумкин. Ректификация принципи аралашмадан буғлатиш натижасида ажралиб чиқаётран буғнинг ва конденсация йўли билан буғдан ҳосил бўлаётган суюқликнинг кўп маротаба ўзаро контактига асосланган. Ректификация жараёнининг моҳиятини t — х — у диа грамма орқали тушунтириш мумкин ( - расм).

Концентрацияси X 1 бўлган дастлаб ки аралашма қайнаш температураси t 1 гача иситилганда, суюқлик билан мувозанатда бўлган буғнинг ҳолати аниқланади (Ь нуқта). Бу буғ конденсация қилинганида концентрацияси x 2 г a тенг бўлган суюқлик ҳосил бўлади (х 2 >х 1 ) Демак, суюқлик енгил учувчан компо нент билан бирмунча туйинган бўлади. Бу суюқлик ҳам қайнаш температураси t 2 гача иситилганда буғ ҳосил бўлади ( d нуқта), буғ конденсацияланганда х 3 таркибли суюқлик олинади ( x 3 > x 2 ). Шу йўсинда бирин-кетин бир неча мар та суюқликни буғлатиш ва буғни конденсациялаш жараёнларини ўтказиш орқали тайёр маҳсулот — дистиллят олиш мумкин. Дистиллят асосан енгил учувчан компонентдан ташкил топган бўлади. Диаграммадаги юқориги эрги чизиқ буғ фазасининг таркибини белгилайди, пастки эгри чизиқ эса қайнаш температураларини ифодалайди. Бу диаграмма ёрдамида бирин-кетин бир неча марта конденсациялаш ва буғлатиш жараёнларини ўтказиш орқали таркиби асосан кийин учувчан компонентдан ташкил топган қолдиқ суюқлик олиш мумкин. Кўп марта буғлатиш жараёнини кўп поҲонали қурилмаларда олиб бориш мумкин. Бироқ бундай қурилмалар қатор камчиликларга эга: ўлчами катта, юқори концентрацияли моддалар (дистиллят ёки қолдиқ)нинг чиқиши кам, атроф муҳитра кўп миқдорда иссиқлик йўқолади. Суюқ аралашмаларни бирмунча ихчам бўлган ректификацион колонналарда тўла ҳолда компонентларга ажратиш анча тежамлидир. Ректификация жараёни даврий ва узлуксиз равишда, босимнинг турли қийматларида (атмосфера босими остида, вакуумда, атмосфера босимидан юқори босимда) олиб борилади. Юқори температураларда қайнайдиган моддаларнинг аралашмаларини ажратишда вакуум ишлатиш мақсадга мувофикдир. Нормал температураларда газ ҳолатида бўлган аралашмалар ажратилганда атмосфера босимидан юқори бўлган босим остида ишлайдиган аппаратлардан фойдаланилади. Даврий ишлайдиган ректификацион қурилмалар схемаси. Кичик

ишлаб чиқаришларда даврий ишлайдиган ректификацион қурилмалар қўлланилади. Дастлабки аралашма ҳайдаш кубига берилади ( - расм). Куб ичига иситувчи змеевик жойлаштирилган бўлиб, аралашма қайнаш температурасигача иситилади. Ҳосил бўлган буғлар ректификацион колоннанинг охирги тарелкасининг пастки қисмига ўтади. Буғ колонна бўйлаб кўтарилган сари енгил учувчан компонент билан тўйиниб боради. Дефлегматордан колоннага қайтган бир қисм дистил лят флегма деб юритилади. Флегма (суюқ фаза) колоннанинг энг юқориги тарелкасига берилади ва пастга қараб ҳаракат қилади. Суюқ фаза пастга ҳаракат қилишида ўз таркибидаги енгил учувчан компонентни буғ фазасига беради. Буғ ва суюқ фазаларнинг бир неча бор ўзаро контакти натижасида буғ фазаси юқорига ҳаракат қилгани сари енгил учувчан компонент билан туйиниб борса, суюқлик эса пастга томон ҳаракат қилган сари таркибида қийин учувчан компонентнинг миқдори ошиб боради. Колоннанинг юқориги қисмидан буғлар дефлегматорга ўтади ва у ерда тўла ёки қисман конденсацияга учрайди. Буғлар тўла конденсацияланганда ҳосил бўлган суюқлик ажраткич ёрдамида икки қисм (дистиллят ва флегма) га ажратилади. Охирги маҳсулот (дистиллят) совиткичда совитилгандан сўнг йиғиш идишига юборилади. Кубда қолган қолдиқ суюқлик керакли таркибга эришгандагина жараён тўхтатилади, қолдиқ туширилади ва икки цикл қайтадан бошланади. Қолдиқнинг тегишли таркибга эга бўлишини унинг қайнаш температурасига қараб аниқланади.

Узлуксиз ишлайдиган ректификацион қурилмалар схемаси. Бундай қурилмалар саноатда кенг ишлатилади. Узлуксиз ишлайдиган ректификацион қурилманинг принципиал схемаси - расмда кўрсатилган. Қурилманинг асосий аппарати ректификацион колоннадир. Колонна цилиндрсимон шаклда бўлиб, унинг ичига тарелкалар ёки насадкалар жойлаштирилган. Таъминловчи тарелка аппаратни икки қисмга (юқориги ва пастки колоннага) бўлади. Юқориги колоннада буғнинг таркиби енгил учув чан

компонент билан тўйиниб боради, натижада таркиби тоза енгил учувчан компонентга яқин бўлган буғлар дефлегматорга берилади. Пастки колоннадаги суюқлик таркибидан максимал миқдорда енгил учувчан компонентни ажратиб олиш керак, бунда кайнаткичга кираётган суюқликнинг таркиби асосан тоза ҳолдаги қийин учувчан компонентга яқин булиши керак. Шундай қилиб, колоннанинг юқориги қисми буғ таркибини оширувчи қисм ёки юқориги колонна деб аталади. Колоннанинг пастки қисми эса суюқликдан енгил учувчан компонентни максимал даражада ажратувчи қисм ёки пастки колонна деб аталади. Колоннанинг пастидан юқорига қараб буғлар ҳаракат қилади, бу буғлар колоннанинг пастки қисмига қайнаткич (иссиқлик алмашиниш аппарати) орқали ўтади. Қайнаткич одатда колоннанинг ташқарисида 'ёки

унинг пастки қисмида жойлашган бўлади. Бу иссиқлик алмаши ниш аппарати ёрдамида буғнинг юқорига йўналган оқими ҳосил қилинади. Колоннанинг тепасидан пастга қараб суюқлик ҳаракат қилади. Буғлар дефлегматорда конденсацияга учрайди. Дефлегматор совук сув билан совитилади. Ҳосил бўлган суюқлик ажраткичда икки қисмга ажратилади. Флегма колоннанинг юқориги тарелкасига бе рилади. Натижада дефлегматор ёрдамида суюқ фазанинг пастга йў налган оқими юзага келади. Дастлабки аралашма одатда иситкичда қайнаш температурасигача иситилади, сўнгра колоннанинг таъминловчи тарелкасига берилади. Дефлегматорда буғлар туда ёки қисман конденсацияга учрайди. Биринчи ҳолда конденсат иккига бўлинади. Биринчи қисм — флегма аппаратга қайтарилади, иккинчи қисм эса дистиллят (ректификат) ёки юқориги маҳсулот совиткичда совитилгандан сўнг йиғиш идишига юборилади. Иккинчи ҳолда эса дефлегматорда конденсацияга учрамаган буғлар совиткичда конденсацияланади ва совитилади: бу ҳолда ушбу иссиқлик алмашиниш аппарати дистиллят учун конденсатор совиткич вазифасини бажаради. Колоннанинг пастки қисмидан чиқаётган қолдиқ ҳам икки қисмга бўлинади. Биринчи қисм қайнаткичга юборилади, иккинчи қисм (пастки маҳсулот) эса совиткичда совитилгандан сўнг йиғиш идишига тушади. Ректификацион қурилмалар одатда контрол-ўлчаш ва бошқарувчи приборлар билан жиҳозланган бўлади. Бу приборлар ёрдамида қурилманинг ишини автоматик равишда бошқариш ва жараённи оптимал режимларда олиб бориш имкони туҲилади.

Похожие

Суюқликларни ҳайдаш

Учувчи заҳарларни сув буғи ёрдамида биологик объектдан ажратиб олишнинг назарий асослари. Заҳарларни сув буғи ёрдамида ҳайдаб ажратиб олиш

Суд-кимёси экспертизаси, бюроси. Суд кимёгарлари, уларнинг вазифалари. Суд кимёси текширув акти

Эритмалар. Эритмаларни таснифлаш. Сувли ва сувсиз эритмалар. Киёмлар. Уларни сифатини назорат клиш

Гомоген ва гетероген эритмалар. эритувчи табиатига қараб эритмаларни таснифлаш: Сувли, спиртли, мойли, глицеринли