Qon va limfa - Медицина - Рефераты

Qon va limfa

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55.5 KB

Qon va limfa Reja: 1. Ichki muhit to'qimasi haqida tushuncha. 2. Qonning vazifasi va tarkibi. 3. Qon shaklli elementlari. 4. Limfa suyuqligiga harakteristika. 5. Gemopoez - qonning yaratilishi.

Ichki muhit to'qima deb tarkibi nisbiy turg'unlikga ega bo'lgan organizmda trofik, himoya va tayanch vazifalarni bajaruvchi to'qimalar yig'indisiga aytiladi. Bu to'qimaga qon, limfa, siyrak va zich biriktiruvchi to'qimalar kiradi. Ichki muhit to'qimani o'rganishda fagositoz nazariyasini asoschisi I.I.Mechnikov katta xissa qo'shgan. Barcha ichki muhit to'qimalari uchun xos bo'lgan umumiy xususiyatlardan birinchisi, ularning barchasi embrional to'qima-mezinximadan rivojlanadilar, ikkinchisi, ularda hujayra va hujayra oraliq moddalarning bo'lishidir. Qon va limfa tarkibida hujayra oraliq modda suyuq bo'lsa, tog'ay va suyak to'qimalarda-qattiq zichlashgan bo'ladi. Ichki muhit to'qimalarining ma'lum xujayralari fagositoz qilish va antitelalar xosil qilish (ximoya) qobiliyatiga ega bo'lsalar, ichki biriktiruvchi to'qimaning boshqa turlari (tog'ay, suyaklar, zich tolali biriktiruvchi to'qimalar) ko'proq mexanik vazifani bajaradilar, siyrak biriktiruvchi to'qima, qon va limfa esa asosan trofik - ximoya vazifasini o'taydilar. Qon. Organizmda transport, trofik, ximoya, gemostatik va boshqa bir qator vazifalarni bajarib, limfa suyuqligi bilan birgalikda organizmning ichki muhiti asosini tashkil qiladi. I.A.Kassirskiy iborasi bilan aytganda, «Qon organizmning ko'zgusi bo'lib, unda organ va to'qimalarda kechadigan o'zgarishlar o'z aksini topadi». Qon 2 qismdan: plazma (hujayra oraliq suyuq modda) va shaklli elementlardan iborat. Qon o'rta yoshli odamda tana og'irligining 7 foizini tashkil qilib, o'rtacha 5-5, 5 l.ga teng bo'ladi. Qon plazmasi – rangsiz, tiniq suyuqlik bo'lib, 90-92% suvdan va 8-10% quruq moddadan tashkil topgan. Quruq moddaning 5, 5-8% oqsilllardan 2, 5-3% boshqa organik va neorganik moddalardan iboratdir. Qon oqsillarining eng muhimlari bo'lib, albumin, globulin va fibrinogenlar hisoblanadi. Oqsillardan tashqari plazma tarkibida ё g' karbonsuvlar, modda almashinuv mahsulotlari –

mochevina, kreatinin, mineral moddalardan – temir, kaliy, kalsiy fosfor, mis va boshqalar bo'ladilar. Qonning shaklli elementlariga qizil qon tanachalari – eritrositlar, oq qon tanachalari – leykositlar va qon plastinkalari-trombositlar kiradilar. Eritrositlar odamda va sut emizuvchilarda yuqori darajada differensiallashgan yadrosiz hujayra elementlardir. Eritrositlar qonning eng ko'p sonli hujayralari hisoblanib, 1 mm 3 qonda o'rtacha 4-5 mln.gacha bo'ladilar. Eritrositlarning soni yoshga va organizmning fiziologik xolatiga qarab o'zgarishi mumkin. Eritrositlar sonining ortishiga eritrositoz (polisetimiya), kamayishiga eritropeniya (oligomiya, anemiya) deyiladi. Qonda eritrositlarning shakli ikki tomoni botiq disklar shaklida, surtma preparatlarda esa dumoloq-doira shaklida bo'ladi. Ayrim patologik holatlarda eritrositlarning shakli urchuqsimon, noksimon va boshqa turda bo'ladilar. Ularning shaklini o'zgarishiga poyklositoz deyilib, kasalliklarni doagnostikasida muhim ahamiyatga ega. Eritrositlarning o'rtacha diametri 7, 5 m bo'lib, 7 mkm.dan kichik bo'lsa – mikrositlar, 8 mkm.dan katta bo'lsa, - makrositlar deyiladi. Qonda eritrositlarning rangi sarg'ish, yashil-somon rangga ega. Gimza- Romanovskiy usuli bilan bo'yalganda eritrositlar kislotali bo'yoqlar (eozin) bilan qizil bo'yaladi. Eritrositlar qonning osmotik bosimini o'zgarishiga juda sezgir bo'lib, gipotonik suyuqliklarda ular shishib yoriladi, natijada ularning tarkibidagi gemoglabin plazmaga chiqib ketadi – bu xolatga gemoliz deyiladi. Gipertonik suyuqliklarda, aksincha eritrositlar bujmayib qoladilar. Eritrositlar tarkibini 60% suv, qolgan 40% quruq modda tashkil qilgan bo'lib, quruq moddaning taxminan 95%-gemoglabindan tashkil topgan. Gemoglabinning tarkibini gem (4%) va globin (96%) tashkil etadi. Eritrositlar to'qimalarga kislorod va to'qimalarda hosil bo'lgan karbonat angidridni o'pkalarga tashib beruvchi yagona xujayralardir (transport vazifa).

Eritrositlar gazlar almashinuvida qatnashishdan tashqari, o'zlariga har-xil moddalarni, aminokislotalarni va toksinlarni ham yutadilar – bu jarayonga adsorbsiya deyiladi. Leykositlar. Bu termin yunoncha leikos so'zidan kelib chiqgan bo'lib, oqish- ma'nosini anglatadi. Leykositlar organizmda turli-tuman vazifalarni, jumladan trofik va himoya funksiyasini o'taydilar. Ularning himoya vazifasi yot zarrachalarni fagositoz qilish, antitelalarni ishlash, immunitet hosil qilish bilan ifodalanadi. Sog'lom odamlarda o'rtacha 1 mm 3 qonda 6-8 ming leykosit bo'lib, ularning sonini ortib ketishiga – leykositoz, kamayishiga – leykoseniya deyiladi. Bu holatlar fiziologik va patalogik, ya'ni kasalliklar bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Barcha leykositlar sitoplazmasida maxsus donachalar bo'lish va bo'lmasligiga qarab 2 ta gruppaga ajratiladi. 1) Donali va 2) donasiz (granulasit va organulasitlar) leykositlar. Donali leykositlarning granulalari qanday bo'yoqlar bilan bo'yalishiga qarab, eozinofillar, bazofillar va neytrofillarga bo'linadilar. Agranulasitlar o'z navbatida monosit va limfositlarga ajratiladi. Granulasitlarning barcha turlarini tuzilishlari bir-birga o'xshasada, ularning donalarining tarkibi bilan farq qiladilar. Neytrofillar – leykositlarning eng ko'p sonli hujayralari bo'lib, 65-70% ni tashkil qiladi. Ularning shakllari yumoloq, diametri qonda 7-9 mkm.gacha bo'ladi. Donachalar maydaroq sitoplazmada bir tekis tarqalgan bo'lib, tarkibida gidrolitik fermentlar, ayrim donachalarda kislotali fosfataza, proteazalar bo'lsa ikkinchi xil donachalarda ishqoriy fosfataza bo'ladi. Neytrofillar tashqi tomondan qalinligi 10 nm va ko'p sonli psevdopodiyalari bo'lgan notekis hujayra qobig'i bilan o'ralgan. Neytrofillarning yadrolarini shakliga qarab, segmentyadroli, tayoqcha yadroli va yosh neytrofillarga bo'linadilar. Segment yadroli neytrofillar eng yetuk hujayralar hisoblanib, yadrosi 3-4 ta aloxida segmentlarga bo'lingan. Tayoqchasimon yadroli neytrofillarning yadrosi ham segmentlashgan tayoqcha

yoki «S» shaklida bo'ladilar va ular barcha leykositlarning 2-4% tashkil qiladilar. Yosh neytrofillar (metamiyelositlar)ning yadrosi loviyasimon yoki taqasimon bo'lib, o'rtacha 0, 5% gacha bo'ladilar. Ayollarning yetuk neytrofillarida maxsus xromatin tanachalari yoki Barr tanachalari uchraydi. Ular yadro qobig'i ostida baraban tayoqchasi yoki uzilayotgan tomchi holatida bo'ladilar. Neytrofillar psevdopodiyalari yordamida aktiv harakat qilish qobiliyatiga ega bo'lib, organizmning to'qimalarini yallig'lanish yoki yemirilish joyiga yetib boradi. Bu yerda neytrofillar yot zarrachalarni, yemirilgan xujayra bo'laklarini va mikroorganizmlarni fagositoz qiladi. Shu xususiyati uchun ham neytrofillarni – mikrofaglar ham deb yuritiladi. Neytrofillar moddalar almashinuvida ham faol ishtirok etadilar, ularning o'rtacha hayoti 10 sutkaga teng bo'lib, to'qimalarga qondan chiqgandan so'ng tez nobud bo'ladilar. Eozinofillar neytrofillarga nisbatan birmuncha yirikroq hujayralar bo'lib, diametrlari 10-11 mkm. bo'ladilar va leykositlarning 2-5% tashkil qiladi. Eozinofillarning yadrolari ham segmentlangan bo'lib, neytrofillardan segmentlarning soni ko'pincha 2 ta (pensne shaklida) bazan 3 tagcha bo'lishi va donachalarning o'ziga xos tuzilishi bilan farqlanadilar. Donachalar kislotali bo'yoqlar bilan yaxshi bo'yalib, tarkibida kislotali fosfataza, arilsulfatazadan tashqari, oksidlanish fermentlari-piroksidaza, gistaminaza, katalazalar bo'ladi. Eozinofillar aktiv harakatlanish va fagositoz jarayonida qatnashish qobiliyatiga ega. Eozinofillar sonini ortishiga – eozinofiliya (allergik kasalliklarda) kamayishiga – eozinopeniya deyiladi. Ular o'rtacha 10-12 kun yashaydilar. Bazofil leykositlar – leykositlar ichida eng kam miqdordagi mayda (7-8 mkm) hujayralar bo'lib 0, 5-1%ni tashkil qiladilar. Bazofillar sitoplazmasidagi maxsus donachalar ishqoriy bo'yoqlar bilan bo'yalib, tarkibida glikozaminoglikan- geparin, gistamin va serotonin bo'ladi. Bazofillar tarkibida qondagi barcha gistaminning 50% mujassamlashgan.

Bazofillar biriktiruvchi to'qimaning semiz hujayralariga juda ham yaqin turadi. Ularning hayot sikli, eozinodillarnikiga o'xshab 10-12 sutkani tashkil qiladi. Agranulasitlar yoki donasiz leykositlar – sitoplazmasida maxsus donachalar bo'lmaydigan hujayralardir. Tuzilishi va vazifasiga qarab, agranulasitlar limfosit va monositlarga bo'linadi. Limfositlar kattalarda o'rtacha leykositlarning umumiy sonini 25-35% tashkil etib, ularning organizmdagi umumiy og'irligi 1, 5 kg.ga yetadi. Limfositlar diametriga qarab yirik (10-15 m), o'rta (7-9 mkm) va mayda (4, 5-6 mkm) bo'ladilar. Limfositlarning yadrosi nisbatan yirik, yumaloq shaklda bo'ladilar. Ularning sitoplazmasi ingichka xoshiya sifatida yadro yatrofida joylashadi. Bu yerda erkin ribosamalar va oz miqdorda mitoxioriyalar bo'lib, endoplazmatik to'r, Goldjini kompleksi sust rivojlangan. Immunologik va funksional nuqtai nazardan limfositlarning 2 turi: T va V limfositlar farqlanadi. Limfositlarning sonini ortishiga limfositoz, kamayishiga – limfopeniya deyiladi. Monositlar – periferik qonning eng yirik hujayralari hisoblanib, razmerlari qonda 10-12 mkm (surtmada 20 mkm) gacha bo'ladilar. Monositlar leykossitlarning umumiy miqdori 6-8% ini tashkil qiladi. Yadrolari asosan loviyasimon, bazan taqasimon shaklga ega. Xujayralarda endoplazmatik to'r, Goldji kompleksi yaxshi rivojlangan, miktoxondriyalar ko'p bo'ladi. Monositlar aktiv haraktchan xujayralar bo'lib, ularning qonda hayot sikli o'rtacha 2-3 sutkani tashkil qiladi. So'ngra to'qimaga chiqadilar va mikrofagasitlarga aylanadilar. Qon plastinkalari – Trombositlar. Trombositlar qonning qolgan shaklli elementlari – eritrosit va leykositlardan farqi, haqiqiy xujayralar bo'lmay, suyak ko'migidagi gigant megakariositlarning

sitoplazmasini mayda parchalari hisoblanadilar. Ularning razmerlari o'rtacha 2-3 mkm, shakllari har xil yumaloq, oval va boshqa xilda bo'ladilar. Tuban hayvonlarda (masalan baqalar qonida) trombositlar yadroli hujayralardir. Trombositlar 1 mm3 qonda o'rtacha 250-300 mingtacha bo'lib, qonda ularning miqdorini ko'payishiga – trombositoz, kamayishiga esa – trombositopeniya deb ataladi. Elektron mikroskopda ularning strukturasida ochroq bo'lgan – gialomer va donador – xromomer zonalari farq qilinadi. Trombositlar muhim boiologik vazifalarni – ya'ni qonning ivishida muhim rol o'ynaydi. Hayot sikli 2-3 sutka. Gemogramma deb qon shaklli elementlarini miqdoriy nisbati, gimoglabinning miqdori gemotakrit ko'rsatkichi va eritrositlarning cho'kish tezligiga aytiladi. Turli leykositlarning prosent hisobida ifodalanishiga esa – leykositar yoki Shilling formulasi deyiladi. Gemogramma praktik medisinada katta ahamiyatga ega bo'lib, yoshga qarab, organizmning turli fiziologik holatlarida va kasalliklarda o'zgarib turadi. Limfa va uning tarkibi. Odam organizmida va barcha umurtqali xayvonlarda qon tomirlardan tashqari limfa tomirlari ham mavjud bo'lib, ularning bo'shlig'ida (ichida) oqsil tabiatga ega bo'lgan va o'z tarkibida shaklli elementlarni saqlagan sarg'imtir rangdagi suyuqlik – limfa oqadi. Limfa limfaplazmadan va shaklli elementlardan tashkil topgan. Limfaplazma kimyoviy tarkibi bilan qon, plazmasiga yaqin bo'lib, faqat undan tarkibida oqsillarni ancha kam bo'lishi bilan farqlanadi. Limfaplazmada oqsillardan tashqari neytral ё g'lar, oddiy karbon suv, fermentlar, erigan mineral tuzlar va mikroelementlar bo'ladi. Shaklli elementlariga asosan limfositlar (95-98%) va monositlar kiradi. Limfa tarkibida donasiz leykositlardan tashqari, ularning boshqa turlari, xattoki juda kam miqdorda eritrositlar ham uchrashi mumkin.

Limfa to'qima va organlarning limfatik kapillyarlarida hujayra oraliq suyuqlik hisobiga hosil bo'lib, limfatik tomirlar orqali limfa tugunchalariga quyuladi. Bu yerda limfa suyuqligi barcha yot antigenlardan tozalanadi. (biologik filtr) va limfositlarga va makrofaglarga boyiydi. Limfa tugunlarida limfa tomiriga o'tib va nixoyat ko'krak limfa tomiri orqali venaga quyuladi. Shuni ta'kidlash o'rinliki limfa kapillyarlari qon kapillyarlariga o'xshasada, bir qator xususiyatlari bilan farq qiladilar. 1. Limfa kapillyarlarining diametri keng bo'lib uchi berk naychalar shaklida boshlanadilar. 2. Limfa kapillyarlarining endoteliy hujayralari yirikroq bo'lib, qon kapillyarlari endoteliyadan birnecha marta kattaroqdir. 3. Limfa kapillyarlarida bazal membrana va perisitlar bo'lmaydi. Shu sababli limfa kapillyarlarining endoteliysi birktiruvchi to'qimaning oraliq asosiy moddasiga bevosita tutashadi (K.A.Zufarov). Limfa suyuqligining 3 xili tafovut qiladi. 1. Periferik limfa (Limfa tuginigacha). 2. Oraliq limfa (Limfa tugunidan o'tgandan so'ng). 3. Markaziy limfa (Ko'krak limfa tomirlari). Limfa tarkibi organizm xolatiga qarab o'zgarib turadi. Qon yaratilishi – Gemositopoez. Gemositopoez (yunoncha haemocyti-qon hujayralari, poiesis - yaratish) qon shaklli elementlarini homila davrida va yetuk organizmda yaratishi jarayonlarini o'z ichiga olib, ularni o'rganish muhim ahamiyatga ega. Embrionda dastlabki qon hosil bo'lishi homila taraqqiyotining 3 haftasidaq sariqlik xaltasida mezinxima hujayralarining orolchalaridan rivojlana boshlaydi – intravaskulyar yo'l bilan eritrositlar, leykositlar esa ekstravaskulyar yo'l bilan, so'ngra 5 haftalardan boshlab sariqlik qop atrofiyaga uchrab, xususiy embrionda qon ishlanish boshlanadi. Eritrositlar va leykositlar jigar, taloq, timus, suyak ko'migi va limfa tugunlarida yaratiladi.

Embrion taraqqiyotining V xaftasidan boshlab jigar embrionda qon yaratilishining markaziy organi bo'lib xizmat qiladi, suyak ko'miklarida qon yambrion taraqqiyotining oxirgi oylaridan boshlab ishlanadi. Yetuk organizmda qon asosan suyak ko'migida, taloq, limfa tugunchalari va ayrisimon bezda ishlanadi. Barcha qon shaklli elementlari uchun yangona boshlang'ich hujayra - qonning o'zak hujayralari – gemositoblastlardir. O'zak hujayralar qon yaratilishining barcha yo'nalishlarida, ya'ni eritropoez, granulositopoez, agranulasitopoez, limfositopoez, monositopoez va trombositopoezda rivojlana oladigan hujayralar sinfiga kiradi

Похожие

Qon va qon aylanish tizimi

Qon va qonning yaratilishi

Qon ketishi. Qon va uning o'rnini bosuvchi suyuqliklarni quyish

QON KETISHI, UNING TURLARI, TIBBIY YORDAM. QON VA QON O`RNINI BOSUVCHI SUYUQLIKLAR QUYISH.

Yurak va qon tomir kasalliklari