Onalik haqida tushuncha - Медицина - Рефераты

Onalik haqida tushuncha

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

41.8173828125 KB

Onalik haqida tushuncha Reja: Onalikda hamshiralik parvarishining asosiy tamoyillari  Onalikda hamshiralik parvarishining obyektlari  Onalikning jismoniy xususiyatlari o Oila faoliyati va oila rivojlanishi masalalari

Onalikda hamshiralik parvarishining asosiy tamoyillari: onalikda hamshiralik parvarishini tahlil qilishdan oldin onalik tushunchasiga ta’rif berishga to‘g‘ri keladi. Onalikning turli xil ta’riflari mavjud, Jahon Sog‘liqni Saqlash Tashkiloti (JSST) tomon idan berilgan ta’rif quyidagicha. Onalik tushunchasi faqat ayni paytda bolani tug‘ish va tar- biyalash emas, balki kelajakda ham bolani tug‘ish va tarbiyalash imko niyati, hamda o‘tmishda shu vazifalar qanday bajarilganligi haqidagi ma’lumotlar to‘plamidir. Shunday qilib, ta’rifda ayolning butun hayoti qamrab olingan, bundan tashqari onalik ikki xil ma’noda izohlanishi mumkin: a) ona bolani tug‘ib, uni tarbiyalash jarayoni; b) ayolning hayoti davomidagi faoliyati. Nima bo‘lganda ham onalik deganda ayolning bolani tug‘ish va tarbiyalash xususiyatlarini tushunish mumkin (tug‘ish va sut bilan boqish qobiliyati). Umumiy qilib aytganda, ayollar erkaklardan: hayz (ovulyatsiya borligi) funktsiyasi, homiladorlik, tug‘ish, sut bilan boqish kabi xususiyatlari bilan farq qiladi. Onalikning ma’nosi. JSSTning ta’rifi Onalik bu: 1. Ayni paytda bolaning tug‘ilishi, uning tarbiyasi va ulg‘ayishiga mas’ullik; 2. Kelajakda bolaning tug‘ilishi va tarbiyasi;3. Shu vazifalarni o‘tmishda bajarilganligi. Onalikni 2 xil nuqtai nazardan tushuntirish mumkin: 1. Onalik (tor ma’noda) – qachonki ona bolani tug‘ib tarbiyalaydi; 2. Onalik (keng ma’noda) – ayol hayotining bir qismi sifatida ifodalanadi. onalik obyektlarini tushunish Onalikda hamshiralik parvarishini o‘qitish jarayoni nimaga qaratiladi?Chaqaloqlik davri Bolalik davri O‘smirlik davri Yetuklik davri. Onalik davri Klimakterik davr Qarilik davri sog‘lom onalik, kelgusi avlodni sog‘lom tarbiyalash

Agar onalikning bu ta’rifini ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, tabiiy savol tug‘ilishi mumkin, onalikdagi parvarishda va bu fanning tarkibiga kiradigan har bir bo‘limda nimani o‘qitish kerak? Onalikda hamshiralik parvarishining obyektlari onalikni his etish. Ona bo‘lish bu ayolning tug‘ma tabiiy fazila- tidir. Ayol organizmida homila rivojlanadi, tug‘iladi va onaning vazifasi sog‘lom insonni tarbiyalash, shuning uchun u ma’naviy, fiziologik, jis moniy va instinktiv xususiyatlarga ega. Ona mehri bu onani himoyasiz go‘dakka bo‘lgan mehridir. Reproduktiv faoliyatidan tashqari, ayolda g‘amxo‘rlik qilish hissi mavjud, bu uning ruhiypsixologik holati bilan bog‘liq. Onalikni his etish bu onaning bolaga nisbatan g‘amxo‘rligi. Farzandning ruhiyatini tushunish. Onalikni his etishning mohiyati – bolani chuqur tushunish hissiyoti mavjudligidir. Onalikni his etishning eng ko‘p tarqalgan va ko‘ringan omili – ko‘krak suti bilan bolani boqishdir. Onalikni his etishni rivojlanishi go‘daklik davridanoq boshlanadi. Asosiy ishonchli munosabatlar, ota-onaning o‘zlarini tutishlari, tarbiyasi, bolani emizish – buning barchasi onalikni his etishga katta ta’sir ko‘rsatadi. Onalik avloddan avlodga o‘tadi, deyishadi. Agar ona go‘daklik davrida yetarli muhabbat va g‘amxo‘rlikda voyaga yetgan bo‘lsa, kelajakda u ham g‘amxo‘r bo‘lishi va farzandlaridan ham buni kutishi mumkin. ota-ona bo‘lish. Insonda ikkita aspekt mavjud: biri naslni saqlash (reproduksiya) bo‘lsa, ikkinchisi – shaxsiyatni saqlash. Onalikda ham shiralik parvarishi asosan naslni (jins va reproduksiya) saqlab qolishga qaratilgan. Insoniyat paydo bo‘lganidan boshlab, naslni saqlab qolish reproduksiyaga yo‘naltirilgan. Tabiiy sharoitda homila ona qornida rivojlanadi, tug‘iladi va ona – bolani sut bilan boqadi. Biologik nuqtai nazarida ota-ona bo‘lish, bu naslni saqlab qolish, chunki erkak va ayol genlari kelajak avlodga reproduksiya orqali, homiladorlik, tug‘ilish va emizish orqali o‘tadi. Naslni saqlab qolish jarayonida erkak va ayol ishtirok etadi, ammo bunda, onaning ahamiyati beqiyos, chunki u farzandini homiladorlik davrida ko‘tarib yuradi, tug‘adi, ona suti bilan boqadi,

bundan tashqari, o‘z zimmasiga jismoniy zo‘riqish xavfini oladi. Shu tariqa, erkak va ayolning ota-ona bo‘lishning biologik faoliyati farqlanadi. Ayolda onalik hissi paydo bo‘lishi osonroq kechadi, chunki u homiladorlik davridanoq buni his etadi. Otada esa otalik hissi, farzandini ko‘zi bilan ko‘rganda, ovozini eshitganda va ushlab ko‘rganda paydo bo‘ladi. Biologik tomondan jinslar orasidagi farq boshidanoq yaqqol ko‘zga tashlanadi bu psixik va ijtimoiy tarafdan ota-ona bo‘lishga ta’sir ko‘rsatadi. Rivojlanayotgan psixologiya nuqtai nazarida ota-ona bo‘lishning ahamiyatini Erikson materiallarini qo‘llagan holda quyidagicha talqin etish mumkin. Rivojlangan psixologiya nuqtai nazarida otaona bo‘lishning ahamiyatini tushunish uchun Erikson bo‘yicha inson hayotining 8 ta bosqichiga asoslanib ko‘rib chiqish kerak. Inson hayotining ruhiy-ijtimoiy masalalarini Erikson birinchi to‘rtta bosqichlarga bo‘ladi: birinchi bosqich (ishonch-ishonchsizlik), ikkinchi bosqich (mustaqillik-jur’atsizlik), uchinchi bosqich (tashabbuskorlik-aybdorlik hissi), to‘rtinchi bosqich (layoqatlilayoqatsiz). O‘smirlik davridan boshlab qolgan to‘rtta bosqich davom etadi: beshinchi bosqich (shaxsni identifikatsiyasi-rollarni chalkashtirish), oltinchi bosqich (yaqinlik-yolg‘izlik), yettinchi (insonparvarlik- o‘z-o‘zini tortadigan), sakkizinchi (maqsadga erishish-tushkunlikka tushish). Inson yuqorida aytib o‘tilgan bosqichlardan o‘tib o‘zini rivojlanishiga (o‘zini anglab yetishga) erishadi. Ota-ona bo‘lishda har xil muammoli vaziyatlar uchraydi, ayniqsa ayollar bu holatlarga (krizis vaziyatlarga) erkaklarga nisbatan ko‘proq uchraydi, agar ayol rivojlanish bosqichlaridan qoniqarli o‘tsa, insonlar bilan tez topishadi, sevadi, homilador bo‘lib, bolaga mehri ortadi va butun jamiyat uchun shaxs sifatida ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Rivojlangan psixologiya nuqtai nazarida ota- ona bo‘lish: bola rivojlanishi bilan birgalikda ota-onaning shaxs sifatida rivojlanishidir. Ota-onaning ijtimoiy-madaniy ahamiyatining mohiyati farzandni dunyoga keltirish va keyingi avlodga nasl qoldirish. Xalqaro standartda reproduktiv salomatlik va huquq konsepsiyasida ayollar yoki juftliklar o‘z xohishlariga ko‘ra

qachon va qancha farzand ko‘rish kerakligini o‘zlari hal etadilar. O‘zbekistonda o‘ziga xos urfodatlar mavjud bo‘lib, oilaviy qarashlar va jinsiy ro‘llar farq qiladi. onalik va otalik tushunchalarining rivojlanishi. O‘zbekistonda ko‘p bolali oilalar ko‘pchilikni tashkil qiladi. Hamma oilada yoshlikdan bolalarga onaga va ayolga hurmat qilishni tushuntiriladi. O‘zbek oilalarda uchta oila avlodi yashaydi. Bola tug‘ilgandan keyin hamma oila a’zolari bolaning sog‘lig‘iga va tarbiyasiga javobgar. Qiz tug‘ilganda esa, tarbiyalash vazifasi ona va buviga yuklanadi, ular uni sog‘lom onalikka tayyorlaydilar. Qizni tarbiyalashda katta e’tibor onalik hissini rivojlanishiga qaratiladi: yoshlikdan kichiklarga g‘amxo‘r bo‘lish, mehr va javobgarlik hissi rivojlantiriladi. Oilalarda onalarga katta hurmat bilan qaraydilar. Onalik hissi instinktiv shakllanishida otalar va atrofdagi odamlarning yordami kerak bo‘ladi. Bu tushuncha hozirgi kunda asosiy tendentsiya deb hisoblanadi. Onalik hissi tug‘ma-instinktiv bo‘lmasdan, tug‘ilgandan so‘ng, berilgan tarbiya, o‘qish va atrof-muhit ta’sirida shakllanadi. oilada otalikka qarashlar. Ota – ma’naviy tayanch, oila boshlig‘i. Oddiy kunlarda va hayotning og‘ir daqiqalarida ota oila oldida javobgar. Ota – axloqiy, yuridik, jismoniy jihatdan oila posbo ni, oilaning ma’naviy va ruhiy-axloqiy holatiga javobgardir. O‘zbekistonda otalik tarixi: qadimdan o‘zbek oilasida otalar eng hurmatga sazovor oila a’zosi hisoblangan. Oilada otaning o‘z joyi va so‘zi bo‘lgan. Otalarning o‘g‘il bolalar tarbiyasiga javobgarligi katta. Otalar mehnati doim oila a’zolari e’tiborida bo‘lgan va oilada o‘z obro‘sini oshirgan. Ota oila boshlig‘i bo‘lib, u muhim qarorlar qabul qilgan, maslahat bergan, oilada rahbarlik qilgan, chunki u oilada hammadan ko‘ra aqlli, tajribali va bilimdon bo‘lgan. Avvallari, otalar o‘z mehrini bolaga ko‘rsata olmagan, ota o‘g‘lini qo‘lini ushlab aylanib yurganini ko‘rmas edik, ko‘pincha ular yonma-yon yurardi, hattoki so‘zlashmasdi ham, xuddi ota bolani kuzatib borayotgandek. Bugungi kunda otalik mehri o‘zgargan, ota yashirmasdan muhabbat tuyg‘usini bolaga namoyish etadi va ayolga bola tarbiyasida yordam beradi. Bola tarbiyasida otaning ro‘li. Oilada va bola tarbiyasida otaning ro‘li – otalar ko‘pincha chaqaloq parvarishida qatnashmagan, faol munosab at 1,5–2

yoshdan boshlangan. Ammo ilmiy tajribalar shuni ko‘rsatadiki, ruhiy tayyorlangan otalar bajonidil, zavq bilan chaqaloqlarga qaraydilar, ular bolalarni ko‘targanda rohatlanadilar va bola parvarishida ayollardan qolishmaydilar. Bu o‘z yo‘lida, otaning bolaga nisbatan emotsional yaqinlashuviga imkoniyat beradi. Ota, bola parvarishiga qanchalik vaqtli kirishsa, shunchalik ota mehri unda kuchliroq rivojlanadi. Jamiyatda otaning o‘rni. Otaning jamiyatdagi o‘rni – bu eng zarur burch bo‘lib, bolalar farovonligini ta’minlaydi va jamiyatning kelajagini mustahkamlaydi. Birinchidan, u jismoniy jihatdan bolani himoyalaydi, ikkinchidan – u bolaga moliyaviy va moddiy manbalarni beradi, uchinchidan – u bolaga madaniy qadriyatlarni yetkazib beradi. Ota bolalariga o‘rnak bo‘ladi – otaning shaxsiy xususiyatlari, ayniqsa bolalarga mehri, bolaning to‘g‘ri rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Ota bilan birgalikda berilgan ijobiy emotsional-ruhiy holat, yolg‘iz ona tarbiyasidan samaraliroqdir. Ota mehri farzandlariga erkak kishining bolalarga, ayoliga va atrofdagilarga muhabbat ko‘rsatishini o‘rgatadi. ayol hayoti va onalik. Ayol hayoti davrlari va onalikka tegishli vazifalarning rivojlanishi. Erkaklardan farqli o‘laroq, ayollarda o‘tish davri bo‘ladi. Ayol hayoti mobaynida o‘qiydi, turmushga chiqadi, homilador bo‘ladi, tug‘adi va ushbu holatlarga bog‘liq holda turmush tarzini tanlab oladi. Bugungi kunda Yaponiya ayollari o‘z maqsadlariga erishish yo‘lida o‘qib, ishlab bola tarbiyasi bilan shug‘ullanishga vaqt ajrata olmayaptilar, buning oqibatida har xil kritik va konflikt muammolar yuzaga kelmoqda. Hayotiy o‘zgarishlar kulminatsion burilishlarga olib keladi, bunda ayollar ayollik jinsini, shaxsni shakllanishi, onalikni qabul qilishni rivojlantirishlari kerak. Demak, ayol hayoti davrlari nuqtai nazarida shaxsni shakllanishi, onalikni qabul qilishi uchun va krizis holatlardan chiqib ketishi uchun yordam ko‘rsatishi kerak. ONALIKNING JISMONIY XUSUSIYATLARI

Onalikni jismoniy xususiyatlari bu ayolning tug‘ishi va bola tarbiyalashi uchun organizmning o‘ziga xos tuzilishi va faoliyati. Ayollikka xos jismoniy xususiyatlar va faoliyat birlamchi jinsiy belgilar bilan namoyon bo‘ladi, bu irsiyat orqali o‘tadi. Jinsiy yetilish davri. Ikkilamchi jinsiy belgilar paydo bo‘lishi bilan birga organizm o‘sib, rivojlanib ona bo‘lishga tayyorgarlik ko‘radi, gavda tuzilishi shakllanib hayz sikli doimiy bo‘ladi. Bu davrda jismoniy va ruhiy rivojlanishga qiz bolaning hayot tarzi kuchli ta’sir qiladi. Jinsiy yetuklik davri. Jinsiy yetilgan qiz ma’lum xususiyatlarga ega bo‘ladi; homilador bo‘la oladi va tug‘ishi mumkin – bu uning jismoniy xususiyatlaridir, bundan tashqari, erkaklardan farqli o‘laroq, hayz sikli, ayollarga xos gavda tuzilishi va ayollar reproduksiyasiga ega. Onalikning jismoniy xususiyatlari: urug‘lanish, homiladorlik, tug‘ruq va chilla davridagi ruhiy va jismoniy salomatligiga bog‘liq. Bundan tashqari bu holatlar onani va bolaning salomatligiga ta’sir qiladi. Demak, onaning jismoniy va ruhiy sog‘lig‘ini muhofaza qilish – kelajakda sog‘lom avlod tug‘ilishi garovidir. onalikning ruhiy-ijtimoiy xususiyatlari. Onalikning ruhiy ijtimoiy xususiyatlari – bu bir ayolning hayoti bo‘lib, uning rivojlanish bos qichlarida fe’l- atvorining rivojlanishi, tarbiyaning xususiyatlari va keyingi avlodni shakllanishida namoyon bo‘ladi. Ona muhabbati – bu onaning himoyasiz go‘dakka bo‘lgan muhabbati, u bolaga g‘amxo‘rlik qilishida, qayg‘urishida, biologik va ruhiy ehtiyojlarini qondirishda namoyon bo‘ladi. Yaponiyada umumiy onalik bilan ona muhabbati tushunchalari chalkashtiriladi. Dalillarga asoslangan holda, ayolga onalik tabiatdan berilgan bo‘lib, bola tug‘ilgandan so‘ng, shu zahoti uni sevib, tarbiyalay oladi. Lekin doim yig‘laydigan bolani sevimli deb bo‘lmaydi, bolani parvarishlash qobiliyati yetarli bo‘lmagani uchun, bunday holatda nima qilishini bilmay ba’zilar bolani uradilar, ba’zilar bolalar taqdiri bilan umuman qiziqmaydilar, ba’zilar esa, hattoki bolalarini tashlab ketadilar. Bundan kelib chiqadiki, onalik muhabbati tabiatdan berilgan bo‘lmay, balki hayot davomida tarbiyalanib paydo bo‘ladi.

Ayolda hayz boshlanishi bilan homilador bo‘lishi, tug‘ishi, o‘zida hamma reproduksiya bilan bog‘liq bo‘lgan sinovlarni o‘tkazadi. Bundan keyin u yana rivojlanadi va ayol bo‘lib yetiladi. Sog‘lom avlodni tarbiyalash uchun onalikni qanday bo‘lishi kerakligini ko‘rsatish kerak. ona bilan bolaning bog‘liqligi va oilaning shakllanishi. Onalik bola bilan oilaning o‘zaro munosabatlarida rivojlanadi. Boshqa tarafdan esa, onalik rivojlanishi bilan birga ona va bola o‘rtasidagi munosabat shakllanadi va bola ulg‘ayishi bilan oilaviy munosabatlar chuqurlashadi. Ona va bola o‘zaro bog‘liqligi shuningdek ona va bola o‘rtasidagi munosabatni shakllanishi. Bog‘liqlik nazariyasi. J. Bowlby bog‘liqlik nazariyasi bo‘yicha, yangi tug‘ilgan chaqaloqda tug‘ilishi bilan onasi bilan bog‘liqlik instinktiv tarzda ro‘y beradi. Bu bog‘liqlik quyidagi ko‘rinishda namoyon bo‘ladi: jilmayish, so‘rish, ko‘zlariga boqish, quchoqlash, yig‘lash. Bir misolni o‘zida bu bog‘liqlikni ko‘rish mumkin: bola yig‘lab bezovta bo‘lganida onasi yoniga kelishi bilan ovunadi. M.N. Klaus va J. N. Kennel (1981) «Ona va bolaning rishtalari nazariyasi» da bola tug‘ilgandan boshlab onasi bilan birgalikda bo‘lsa, ularning o‘zaro bog‘liqligi shunchalik tez rivojlanadi. Ona bilan bolaning ruhiy bog‘liqligi bir-biriga o‘zaro bog‘lanishning garovidir. Ona bolani parvarishida asosiy vaqtni belgilovchi inson hisoblanadi, bolani qachon uxlatish, emizish, cho‘miltirish vaqtlarini belgilaydi. Bolani ko‘zlariga boqib, uni sevishi va muhofaza qilishini bildiradi. Onaning barcha harakatlarida bolaga nisbatan bo‘lgan munosabati: jilmayishi, emizishi, qarashi, yig‘isi va quchoqlashida namoyon bo‘ladi. Ona va bola o‘rtasidagi rishtalar yuqoridagi harakatlar bilan o‘zaro bog‘liqlik tufayli shakllanadi va mustahkamlanadi. OILA FAOLIYATI VA OILA RIVOJLANISHI MASALALARI «Oila» so‘zini ma’nosini ko‘pgina olimlar har xil talqin etganlar. Oila – bir necha insonlarning birligi bo‘lib, ular emotsional ravishda bir-biriga bog‘langanlar (er-xotin, farzandlar, aka-ukalar, opasingillar). Oilada nafaqat iqtisodiy holat, balki ruhiy hamjihatlik va salomatlik katta o‘ringa ega. Bundan tashqari, oilada

reproduktiv faoliyat va bolalarni tarbiyalash vazifalari ham muhim ahamiyatga ega. Onalikda hamshiralik parvarishini amalga oshirish uchun oila konsepsiyasini tushunmoq zarur. Hayotning barcha bosqichlarida uchraydigan har bir masalani yechimini oilaning hayot siklida er va xotin amalga oshirishi lozim. Masalan, farzand kutayotgan oila ona va ota rolini egallashi uchun kerak bo‘lgan barcha vazifalarni bajarishi kerak. Bu rolni egallash jarayonida otalarning roli onalarnikidan farq qiladi, chunki ona homiladorlik davridanoq onalikni his qilib ona roliga tez kirishadi. Erkak kishi uchun esa otalik rolini qabul qilish qiyinroq kechadi, chunki bo‘lajak farzand hali ona qornida. Bundan kelib chiqadiki, bola tug‘ilgach otada otalikni shakllanishi va bolaga bog‘lanish kechroq rivojlanadi – bu tabiiy jarayondir. Shunday bo‘lsa ham, otaonada onalik ro‘lini egallashi uchun yordam beradi, shuning uchun ushbu bosqichda er bilan xotin bir-birlariga ko‘maklashishlari kerak.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Ya.N. Allayorov. Reproduktiv salomatlik va kontratseptiv texnologiya.– T.: «Istiqlol» nashriyoti, 2005. 2. Я.Н. Аллаёров, М.И. Расулова, Д.У. Юсупова. Патологик акушерлик.– Самарқанд, 2007. 3. Ya.N. Allayorov. Akusherlik.– T.: «O‘zbekiston Milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. 4. Ya.N. Allayorov, N. I. Zokirova, A. T. Safarov, F. Q. Asqarova. Akusherlikda shoshilinch yordam.– Samarqand, 2009. 5. Р.У. Арзиқулов. Репродуктив саломатлик асослари. – T.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2010. 6. Ю.А. Гуркин, В.И. Грицюк. Гинекология. Справочник семейного врача. Москва – Санкт-Петербург, 2005. 7. В.И. Дуда, В.И. Дуда, И.В. Дуда. Акушерство.– Минск: «Вышэйшая школа», 2004. 8. M.F. Ziyayeva, G.X. Mavlyanova. Ginekologiya. – T.: «O‘qituvchi» nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007. 9. Н.Е. Кретова, Л.М. Смирнова. Акушерлик ва гинекология. – T.: «Ибн Сино» номидаги нашриёт, 1991.

Похожие

Giyohvandlik haqida tushuncha

Jarrohlik haqida tushuncha

Terapiya haqida umumiy tushuncha

Jarrohlik haqida tushuncha Aseptika va antiseptika

Sog‘liq va kasallik haqida tushuncha. Nafas olish a‘zolari kasalliklari