Қон ҳосил бўлиши ва унинг бошқарилиши - Медицина - Рефераты

Қон ҳосил бўлиши ва унинг бошқарилиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

43.5 KB

Қон ҳосил бўлиши ва унинг бошқарилиши Режа: 1. Эмбрионда қон яратилиши. 2. Жигарда қон яратилиши. 3. Талоқда, лимфа тугунида бўқоқ безида ва суяк кўмигида қон яратилиши.

Қон яратилиши (гемоцитопоэз, haemocytopoiesis ). Гемоцитопоэз - қон шаклли элементларининг эмбрионда ва етук организмда яратилиш жараёнларини ўз ичига олиб, уларни ўрганиш муҳим аҳамиятга эга. Эмбрионда қон яратилиши. Одам хомиласида дастлабки қон ҳосил бўлиши эмбрион тараккиётининг 3 хафтасида сариқлик халтасида бошланади. Бу биринчи ёки ангиобластик қон тараккиёти давридир. Сариқлик халтаси деворидаги мезенхима ҳужайралари қон оролчалари шаклида ажралиб чиқади. Кейинчалик мезенхима ҳужайралари ўз усикларини йўқотиб юмолок шаклни олади ва қоннинг ўзак ҳужайраларига айланади. Қон оролчалариниинг чека қисмларида жойлашган мезенхима ҳужайралари эса, аксинча, яссилашади ва булажак қон томирларининг деворини ҳосил килувчи эндотелиал ҳужайраларга айланади. Ўзак ҳужайраларининг маълум бир қисми бирламчи қон ҳужайраларига дифференциаллашади. Бирламчи қон ҳужайралари йирик, юмалок ва овалсимон бўлиб, базофил буяладиган цитоплазмага эга бўлади. Улар митоз йўли билан бўлиниб кўпаяди. Бирламчи қон ҳужайраларининг кейинги такомили ёки дифференциаллашиши ҳужайралар цитоплазмасида гемоглобин тўпланиши ва ядронинг кичрайиб, зичлашиши (пикноз) билан ҳарактерланади. Сунгра ядро ҳужайрадан сикиб чиқарилади ва нихоят бирламчи қон ҳужайралари мегалобласт босқичидан тўғридан – тўғри мегалоцитларга ёки бирламчи йирик эритроцитларга айланади. Схематик тарзда бу процесни қуйидагича ифодалаш мумкин: бирламчи қон ҳужайраси – мегалобласт – мегалоцит. Шуни таъкидлаш керакки, мегалобластик эритропоэз нормал шароитда фақат эмбрионал даврдагина учрайди, вояга ктган организмда эса патологик холларда (камҚонлик, витамин В 12 етишмовчилиги) учрайди. Ўз яшаш муддатини ўтаган мегалоцитлар емирилади ва ромирларнинг эндотелий ҳужайралари

томонидан фагоцитоз қилинади. Қолган бирламчи қон ҳужайраларидан масалан, сармклик халтаси томирларида иккиламчи эритроцитлар ривожлана бошлайди. Уларнинг тараккиёти мегалоцитлар такомиллашишидан фарқ қилиб, секинроқ амалга ошади ва нормоцит босқичини ўтайди. Бу жараён схематик тарзда қуйидагича ифодаланади: бирламчи қон ҳужайралари – иккиламчи эритробластлар – полихроматофил нормоцитлар – оксифил нормоцитлар – иккиламчи эритроцитлар. Тараккиёт босқичидаги барча ҳужайралар иккиламчи эритробластлардан бошлаб то иккиламчи эритроцитларгача, мегалоцитларга нисбатан анча кичик бўлади яъни уларнинг катталиги етук организмлардаги эритроцитларнинг катталигига яқин келади. Дастлабки эмбрионал даврида эритроцитлар тараккиётининг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, бу процесс сариқлик халтаси томирларининг ичида, яъни интраваскуляр амалга ошади. Шу билан бирга бу даврда донадор лейкоцитлар ҳам тараккий қилади – уларнинг такомили томирлардан ташқарида, экстраваскуляр жойлашган бирламчи қон ҳужайраларидан бошланади. Шунинг билан эмбрионал тараккиётининг биринчи даври, яъни ангиобластик даври тугайди. Эмбрионал тараккиётининг 4 – 5 хафтасига келиб сариқлик халтаси атрофияга учрайди ва унинг қон яратиш функцияси йуқолади. Шу вақтдан бошлаб хусусий эмбрионал қон яратиш даври бошланади. Эритроцитлар ва лейкоцитлар жигар, талоқ , тимус, суяк кумиги ва лимфа тугунларида яратилади. Жигарда қон яратилиши. Э мбрионал даврнинг 5 – хафтасидан бошлаб жигар эмбрионда қон яратилиши маркази бўлиб қолади. Ҳосил бўладиган қон ҳужайралари ўзак ҳужайраларидан ривожланади. Улар бирламчи қон ҳужайраларига айланади ва юқорида кўрсатилган босқичларни босиб ўтиб иккиламчи эритроцитларни беради. Такомиллашган эритроцитлар билан бир пайтда жигарда донадор лейкоцитлар, асосан такомиллашган нейтрофил ва эозинофиллар ҳам кўрилади. Вояга етган организмдан фарқли улароқ, бу процесс оралик босқичларни ташлаб ўтиб, яъни миелобласт, промиелоцит

босқичларни ўтамасдан туриб амалга ошади. Схематик тарзида донадор лейкоцитлар такомили қуйидагича бўлади: бирламчи қон ҳужайраси – етук гранулоцит. Булардан ташқари, жигарда гигант ҳужайралар – мегакариоцитлар ҳам ривожланади. Барча элементларнинг тараккиёти жигарда томирлардан ташқарида, яъни экстраваскуляр амалга ошади. Жигарда қон яратилиши аста – секин камайиб боради ва эмбрионал тараккиётнинг охирига келиб бутунлай тўхтайди. Талоқда қон ҳосил бўлиши. Э мбрионал ҳаётнинг биринчи ярмида талоқда гемопоэзнинг барча ҳужайралари тараккий этади. Талоқда экстраваскуляр қон яратилишининг манбаи бўлиб мезенхимадан такомиллашувчи ўзак ҳужайралар ҳисобланади. Хомила туғилиши пацтига келиб талоқда эритро – ва гранулоцитопоэз жараёнлари сусаяди ва бутунлай тўхтаб, талоқ асосан агранулоцитлар ва тромбоцитларни яратувчи манба ролини ўтайди. Лимфа тугунида қон яратилиши. Э мбрион тараккиётининг 3 – ойига келиб лимфа қопчаси деворининг мезенхимасидан ҳаракатчан ўзак ҳужайралари ажралиб чика бошлайди. Мезенхима синцитийси ретикуляр тўқимага айланиб, бу тўқима орасида эркин ҳужайралар – лимфобластлар ва лимфоцитлар жойлашади. Лимфа тугуни куртакларининг дастлабки тараккиёт даврида уларда эритробластлар ва миелоид элементларнинг борлигини кўриш мумкин, бироқ бу элементларнинг кўпайиши лимфоцитлар пайдо бўлиши билан тўхтайди. Букок безида қон яратилиши . Тимусда Т- лимфоцитлар яратилиши хомила такомилининг 9-10 – хафтасидан бошлаб, хомила туғилгандан кейин ҳам давом этади. Ҳозирги пайтда тимус Т- лимфоцитларнинг асосий яратилиш манбаи ҳисобланади. Суяк кумигида қон яратилиши. С уяк кумигида қон яратилиши эмбрион тараккиётининг охирги ойларида бошланиб, хомила туғилганидан кейин кучаяди. Вояга етган организмда суяк кумиги эритроцитлар , донали ва донасиз лейкоцитлар ва қон пластинкалари яратиладиган энг асосий

универсал орган бўлиб қолади. Суяк кумиги тимус ва бошқа қон яратувчи органларга ўзак ҳужайраларни етказиб беради. Шу билан бирга у одамда В- лимфоцитларнинг асосий тараккиёт манбаи ҳисобланади.

Похожие

Кўпик ҳосил бўлиши жараёни ва уни йўқотиш усуллари

Қон ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Қон тизими қон айланиш тизими ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Қон айланиш тизими унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Қон яратувчи ва иммун аъзоларнинг микроскопик тузилиши, қон яратиш