Нутқ, тафаккур, интелект ва ҳаёл - Медицина - Рефераты

Нутқ, тафаккур, интелект ва ҳаёл

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60.5 KB

Нутқ, тафаккур, интелект ва ҳ аёл Режа: 1. Нутқ турлари ва унинг ривожланиш босқичлари хамда ўзига хос хусусиятлари. 2. Тафаккур босқичлари, операциялари, сифатлари ва турлари. 3. Интеллект, нутқ ва тафаккурнинг анатомик физиологик асослари.

Нутқ турлари ва унинг ривожланиш босқичлари ҳ амда ўзига хос хусусиятлари Шахсни қобилиятини клиник ва экспериментал психологик диагностика қилиш методлари. Шахс ривожида ақлий билишнинг а ҳ амияти. Хиссий ва ақлий билиш жараёнларинг узвий бо ғ лиқлиги. «Нутқ»ни таърифлаш. Нутқ ва тилнинг бо ғ лиқлиги, нутқ турлари, хусусияти, ривожланиш босқичи ва уларнинг а ҳ амияти. Нутқнинг анотомик – физиологик механизмлари. «Тафаккур» тушунчасини таърифлаш. Тафаккур босқичлари. Тафаккур операциялари. Тафаккур турлари ва онтогенези. Тафаккур сифатлари. Тафаккурнинг физиологик асослари. Тафаккурнинг бошқа билиш жараёнлари билан бо ғ лиқликда ривожлан д и. «Интелект» тушунчасини таърифлаш. Унинг сифат ва миқдорий тавсифномаси, ҳ амда структурасини ёритиш. Истеъдод унинг пай. Бўлими ва структураси. «Инлелект» ва истеъдоднинг табий шарт-шароитлари ва уларнинг таркиб топиши. «Интелект» онтогенези (Пиагия бўйича) « Ҳ аёл» унинг асосий турлари ва жараёнлари ҳ ақида тушунча. Ҳ аёл жараёнинг физиологик асослари. Шахс ижодий ривожида фантазиянинг роли. Нутқ, тафаккур, интелект ва ҳ аёлни диагностика қилувчи методикалар ҳ ақида тушунча. Нутқ кишиларнинг тил воситаси билан алоқа қилишидан тарихан таркиб топган шаклий ёки ижтимоий ривожланишидаги воқеиликни тил орқали акс эттириш жараёнидир. Нутқ кўринриш мезонига қараб 2га бўлинади. Ички ва ташқи нутқ. Ички нутқ: муа й ян фикрларининг ўзларига баён қилгунча қ адар онгимизда шаклланишидан иборат нутқ тури. Ички нутқ одатда овозсиз, қисқа ва ихчам бўлиб, шахсни ўз ўзи ёки ҳ аёлий сухбатдоши билан фикр олувчи тариқасида рўй беради. (намоён йўлади.)

Ташқи нутқ: фикр ҳ иссиёт ва интилишларни тил воситаси орқали бевоситаси ўзларга баён қилиш жараёнидан иборат нутқ туридир. Ташқи нутқ тури 2 га бўлинади. 1. О ғ заки 2. Ёзма о ғ заки нутқ ҳ ам 2 га бўлинади . 1. Диологик 2. Монологик. Диологик нутқ – нутқнинг энг содда тури бўлиб, бунда 2 ёки ундан ортик кишиларнинг (ёки хамсухбатларини) бирон-бир масалани биргаликда мухокама қилиш ёки хал қилиш каби су х батлари киради. Монологик нутқ - фикр алмашув жараёнида фақат бир одам с ў злаб, бошқалар уни фақат идрок қилишидан иборат бўлган нутқ туридир. Монологик нутқ тузилиши жихатдан жуда ҳ ам мураккаб бўлиб, фикрнинг тугалланганлигини грамматик қоидаларга анча қатъий амал қилиниши, монолог а й таётган кишини баён айтмоқчи бўлган фикрда қатъий мантиқ диологик ва изчиллик, бўлинишини талаб этади. Бизга маълумки инсон во қ еликдаги нарса ва ходисаларни 2 хил йўл билан бўлади. Хиссий – сезги, идрок. Ақлий – тафаккур ва нутқ киради. Тафаккур босқичлари, операциялари, сифатлари ва турлари. Тафаккур шахснинг объектив воқеликдаги нарса ва ходисаларни яширин томонлари унинг мухим хусусиятлари яъни ички бо ғ ланиш ҳ амда мунтларни билвосита умумлашган ҳ олда акс эттиришдан иборат бўлган ақлий фаолиятдир. Ақлий билиш тафаккурда хиссий билиш ва тафаккур жараёнлари т ў хтовсиз р а вишда бир-бирига ўзаро бо ғ ланиб, келади. Тафаккурнинг тил ва нутқ билан ўзаро бо ғ лиги ҳ ам мухим а ҳ амиятга эгадир. Тафаккурнинг қуйидаги шакллари бор. 1. Хукм. 2. Тушунча 3. Хулоса чиқариш. Тафаккурнинг 3та мухим хусусияти фарқланади.

тафаккурнинг мухим ҳ усусияти – воқейликни умумлашган ҳ олда акс эттиришидир. Тафаккурнинг 2чи мухим хусусияти бо ғ ланишларни бевосита акс эттиришдир. Тафаккурнинг кейинги мухим хусусияти сўз (нутқ) орқали нарса ва ходисалар ўртасидаги мураккаб муносабатларни акс эттиришдан иборатдир. Тафаккур структураси (тузилишини) қуйидагиларни ў з ичига олади. босқичлари 2) операциялари 3) турлари 4) сифатлари 5) шакллари операциялари: 1) анализ ва синтез. 2) т а ққ ослаш 3) абстраксиялаш 4) умумлаштириш 5) конкретлаштириш 6) классификациялаш 7) системалаштириш (тизимлаштириш) Тафаккур фаоллигига қараб, ихтиёрсиз (интуиция) ва ихтиёрсиз (аналитик) тафаккур турларга ажратилади. Интуиция (ихтиёрсиз) тафаккур дейилади. Мантиқий тафаккур ёрдамида к ў п вақтлар давомида хал қилинмаган ақлий вазифаларнинг тўсатдан, кутилмаганда хал қилиниб қолиши жараёнига айтилади. Ихтиёрий (аналитик) тафаккур жараёни к ў пинча мулохаза, мухокама, исботлаш, гипотеза қилиш каби шаклларда намоён бўлади. Тафаккур умумлашган даражасига қараб (аниқ) (конкрет) ва обестракт тафаккур йўналишига қараб назарий ва амалий тафаккурга ажратилади. Назарий тафаккур – ходисаларни изохлашга, фараз қилишга қаратилган тафаккур бўлиб, бунда тушунчалар ў ртасидаги бо ғ ланишларни мунтларни, ички бо ғ ланишларни ёритиб бериш. Шу бо ғ ланишларни назарий жихатдан фикр юритиш йўли билан изохланади. Воқеликни ўзлаштириш воситаси реал нарса ва ходисаларни яратишда йўналтирилган фикр юритиш амалий тафаккур дейилади. У қ ў йилган амалий ва назарий вазифаси янги усуллар билан ҳ ам онгимизда янги тасаввур, тушунча ва хукмлар ҳ осил қилиш муайян янги нарсалар яратиш билан бо ғ лик мураккаб жараёндир.

Бир-бири билан узвий равишда бо ғ ланган мулохаза юритишдан иборат мантиқий тафаккур жараёни – дискурсив тафаккур дейилади. Продуктив тафаккур- қисқа вақт бирлиги ичида янги оргинал фикрлар яратиш ёки мухим илмий, амалий масалаларни хал қилиш билан белгиланадиган туридир. Репродуктив тафаккур- пассив, тайёр мулохазаларни ўзлаштириб олишга ва тайёр ҳ олда ундан фо й даланишга қаратилган инсоннинг билиш фаолияти курсидир. Фазовий тафаккур деганда нарса ва ходисаларнинг фазода рационал жойлашиши, замон ва макон мунтларини, мураккаб бо ғ ланишларини адекват равишда акс эттиришдан иборат фикр юритиш жараёнидир. (у инсоннинг фазовий тасаввури хотира ва ҳ аёл тасаввурлари билан узвий бо ғ лиқ ҳ олда ҳ ам бўлади.) Тафаккур мазмундорлиги –деганда инсоннинг теварак атрофидаги моддий воқелик т ўғ рисида онгида қай миқдорда ( к ўламда) мулохазалар, мухокамалар, фикрлар, муаммолар, тушунчалар, жой олганлиги назарда тутилади. Тафаккур кенглиги – унинг мазмундорлиги ва чуқурлиги билан бевосита бо ғ лиқ бўлади. Яъни бунда инсондаги нарса ва ходисаларнинг энг мухим белги ва хусусиятларини ўзида мужассамлаштирган холда ўтмиш, хозирги давр ва келажак тў ғ рисидаги мулохаза муаммо ва тушунчаларни қамраб олишдир. Демак инсон ақл заковати билимдонлиги, мулохазадорлиги унинг тафаккури кенглигидан далолат беради. Тафаккурнинг мустахкамлиги – кишининг шахсий ташаббуси билан ўз олдида конкрет мақсад янги вазифалар қў я билиши, улар юзасидан амалий ва илмий фарқ қилиши натижани кўз олдига келтира олиши ва вазифаларни ўзининг ақлий изланиши туфайли турли йўллар ва воситалар ёрдамида муста қ ил равишда хал қилишдан иборат ақлий қ обилиятдир. Тафаккур муста қ иллиги ақлнинг сер ташабускорлиги, пишиқлиги, танқидийлигидан намоён бўлади.

Ақлнинг сер ташаббускорлиги – инсоннинг ўз олдига янги муаммо аниқ мақсад ва вазифалар қ ўйилишини амалга оширишда, ни ҳ оясига етказишда, ечимнинг қидиришда усул ва воситаларни шахсан ўзи излаши, ақлий зўр бериб интилишидир. Ақлнинг пишиқлиги – вази ят ларни тез ечишда усул ва воситаларни тез излаб топишда, уларни саралашда ва ўз ў рнига аниқ қўллашда намоён бўлади. Ақлнинг танқидийлиги – ўзининг ва ўзгаларнинг мулохазаларининг т ўғ ри ёки нот ўғ рилигини текшира билишда ва мулохазали вазиятларга бахо беришда намоён бўлади. Тафаккурни сермахсуллиги – кишининг маълум вақт ичида бирор сохага тегишли бўлган қимматли ва янги фикрлар, ғ оялар, тавсифномалар яратилган ҳ амда назарий ва амалий вазифалар хал қилинишига айтилади. Тафаккурни ихчамлиги – муаммоли вазиятни хал этишда дастлабки тузилган режа масалани ечишда қ аноатлантирмаса, ҳ еч иккиланмасдан ўзгаришлар киритиш тушунилади . Тафаккурни тезлиги – берилган саволга ва масалага тўлиқ жавоб олинган вақт билан белгиланади. Тафаккурнинг тезлиги инсоннинг хотирасига, хис туй ғ усига, диққатига билим савиясига, фикрлаш қобилиятига, к ў никма малакаларига бо ғ лиқ бўлади. Интеллект, нутқ ва тафаккурнинг анатомик физиологик асослари . Интеллект (ақл заковат) кенг маънода билиш жараёнларнинг ва қобилиятларининг йи ғ индисидир. Тор маънода – бу тафаккурдир, яъни тафаккурнинг ядросидир. Интелектнинг онтогенези: (пиаже бўйича) сенсамотор интеллекти (2 ёшгача) операциялардан илгарги давр (2-7 ёш) конкрет (яққол) операциялар даври расмий операциялар (ўли к холатларни амалга оширилиши.)

ҳ аёлнинг бош қ а психик ходисалардан фарқи у ҳ озирги замонни эмас, ўтмишни ва келажакни ҳ ам акс эттира олади. Ҳ аёлнинг асосий манбаи эхтиёжлардан яъни қондирилмаган мухтожлик кишини ҳ аёл суришга мажбур қилади. Хулоса чиқариш – бир неча хукмдан хосил бўлган янги хукмдир. Хулоса чиқариш 3 хил бўлади: индуктив – бир неча айрим хукмларни умумий хукмга ўтишидир. Детуктив – умумийликдан хусусийликка ў тишдир. Аналогия – (мослик, ў хшашлик) нарса ва ходисаларни бир – бирига ў хшаш бўлган баъзи белгиларига хукм юритишдир. Асосан кичик болаларда яхши ривожланган .

Адабиётлар 1. Умумий психология. (А.В.Петровский тахрири остида чи ққ ан). Тошкент, Ўқ итувчи, 1992й. 2. Умумий психология. Э. Ғ озиев Тошкент 2002й. 3. Н.Д.Творогова, Психология, Лекция для студентов медвузов. М. 1198г. 4. Р.С. Немов. Психология (в3-х книгах). М. 1998г. 5. В.Г. Крисько. Психология и педагогика в схемах и таблицах. (Уч.-метод. Пособия). Минск.1999г. 6. 6.Современная психология. (Справочное руководство).Ред. В.Н.Дружинин. Ин-т психология РАН. М. 1999г. 7. П.И. Иванов Умумий психология. 1967й.

Похожие

Иккинчи сигнал системаси нутқ марказлари

Вегетатив нерв тизимининг тузилиши ва физиологияси

Нейрон ва нерв тизимининг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Нерв тизимининг хусусий физиологияси ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Марказий ва периферик фалажлар