Мулоқат ва конфликт психологияси - Медицина - Рефераты

Мулоқат ва конфликт психологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

81 KB

Мулоқат ва конфликт психологияси Режа: 1. Низо, уларнинг келиб чиқиш сабаблари ва турлари 2. Муло қ ат унинг турлари ҳ а қ ида тушунча 3. Муло қ атнинг вербал ва новербал усуллари ҳ а қ ида тушунча

Низо, уларнинг келиб чиқиш сабаблари ва турлари Ўзбек тилининг изохли лу ғ атида низо тушунчаси қуйидагича талқин қилинади: « Низо – бу ўзаро келишмовчилик ёки қарама-қаршилик, душманлик, адоват орқасида ту ғ илган холат, муносабат, ихтилоф, нифоқ». Адоват, ихтилоф, нифоқ туфайли ўзаро жанжаллар содир бўлади. Одамлар жанжал ҳ ақида ўйлаганларида душманлик, қ ў рқитиш, босқинчилик, тортишув каби нохушликларни назарда тутилади. Бошқариш жараёнида низо – бу рахбар, ички ва бошқа ходимлар ўртасида муайян масалаларни хал қилишда томонларнинг бир-бири билан бир ечимга кела олмаганлиги туфайли вужудга келадиган вазиятдир. Ишлаб чиқаришдаги низолар кишилар кайфиятига салбий таъсир қилади ва уларнинг иш қобилиятини пасайтиради, жамоадаги «рухий иқлим»ни ёмонлаштиради, қадрлар к ў нимсизлигини кўпайтиради. Шунинг учун бу масалаларга доимо эътибор бериш, ме ҳ нат жамоаларини бошқаришни, қадрлар тур ғ унлигини таъминловчи шартлардан биридир. Ишлаб чиқаришда низоли вазиятлар олдини олишнинг барча имкониятларидан фойдаланиш лозим. Низо қандай х а рактерга эга бўлмасин ва у қай даражада катта бўлмасин, барча холатларда низонинг сабаблари ҳ амда уни вужудга келтирган холатлар диққат билан тахлил қилиниши лозим. Ра ҳ бар хар бир аниқ вазиятнинг тагига адолат ва объективлик билан, тегишли хулосалар чиқариши керак. Социологлар тадқиқотларинг7 кўрсатишича, «рухий иқлим» яхши бўлган ҳ амда интизом анча юқори бўлган жойда фақат иқтисодий кўрсаткичлар юксак эмас, балки низолар ҳ ам анчагина кам, ходимларнинг ўз ме ҳ натидан катта қониқиш олаётгани кўзга ташланиб туради. Ходимлар норозилиги юксак талабчанлик ва ишлаб чиқаришинг баъзи жихатларини

яхшилаш, бу билан мехнат унумдорлигини ишириш истагининг натижаси сифатида ижобий сабабларга ҳ ам эга бўлиши мумкин. Жамоа аъзоларининг принципаллиги ҳ амда камчиликлар билан мур о са қилмаслик истаги жамоанинг юксак фаоллиги ташаббуси туфайли юзага келади. Ишлаб чиқаришда низоли вазиятлар учун турли сабабларга кўра в у жудга келиши мумкин. Улардан: - Ме ҳ натни ташкил қилишдаги камчиликларни; - Хақ т ў лашнинг такомиллаштирилмаганлиги; - Ёмон ме ҳ нат шароитларини; - Ме ҳ нат ҳ а қ идаги қонунларни ў зи; - Рахбарликнинг қон и қарсиз савиясин и ; - Ў заро муносабатлар маданиятининг паст савиясини ва хокозоларни кўрсатиш мумкин. Жамоа аъзолари орасида низоларнинг кўпчилиги қўйидаги сабаблар туфайли содир бўлади. Низо сабаблари ва уларга изох. - В азифаларни – ўзаро боғли қ лиги. Изох: ме ҳ нат тақсимот барча б ў ғинларни бир-бири билан боғлаб қўяди. Бундай шароитда бир киши ёки гурух кишиларнинг бажарадиган иши бошқа бир киши ёки бошқа бир гурух ишига боғлиқ бўлиб қолади. Кўриб турибсизки, норозиликлар ҳ амма бу ғи нларда бор. Айнан шулар низони келиб чиқишига сабаб бўлади. - Эркинлик, мустақиллик ва ўз қадрини билишдаги ҳ ар хилли к . Изох: бу сабаб энг кўп ҳ олларда учрайдиган сабаблардан хисобланади. Масалан, бўйсунувчи ўз фикрини айтишга ҳ ар доим хо х ла й ман деб айтса, рахбар бунга жавобан фикрингизни фақат биз «с ў раган пайтда айтишингиз мумкин» деса, ўз-ўзидан низо вазият туғилади.

- Манманлик, қайсарлик. Изох: шундай ходимлар борки, фақат ўзининг фикрини мақуллайди, муросага хеч ҳ ам бормайди. Бундай одамлар ғ алванинг ини. Улар билан ни ҳ оятда эхтиёткорлик билан муносабатда бўлиш керак. - Коммуникация – ўзаро алоқанинг қониқарсизлиги изох: ахборотнинг ходимларга етиб бормаслиги ёки унинг жуда ҳ ам суст бўлиши низо чиқиш учун ҳ ам сабаб, ҳ ам оқибат бўлиши мумкин. - Муло қ ат унинг турлари ҳ а қ ида тушунча Шахс ижтимоий муносабатлар махсули дейилишнинг энг асосий сабаби унинг доимо инсонлар даврасида улар билан ўзаро таъсир доирасида бўлишини англатади. Муносабат - одамлар ўртасида биргаликдаги фаолият эхтиёжларидан келиб чиқадиган боғланишлар ривожланишининг кўп қиррали жараёндир. Муносабатнинг з та жихати ажратиб кўрсатади: 1) коммуникатив жихати – бунда биргаликда фаолият кўрсатувчиларнинг ўртасида ахборот айирбошлашнинг ўз ичига олади, бунда тил мухим роль ўйнайди. 2) Интерактив жихати – муносабатга киришувчиларнинг ўзаро биргаликдаги харакати, нутқ жа р аёнида фақат сўзлар билан эмас, балки хатти-харакатлар ҳ ам айирбошланади. 3) Перцептив жихати – муносабатга киришувчиларнинг бир-бирларини идрок эта олишлари назарда тутилади.  Муносабатларнинг ўзаро биргаликда харакат қилиш ва фаолият кўрсатиш жараёнида одамларни бирлаштирадиган муносабат воситаси тилдир. Тил муносабатга киришувчилар ўртасида алоқа бо ғ ланишни таъминлайди. Негаки, уни бу мақсад учун танлаган сўзлар мо ҳ иятига кўра кодлаштирган ҳ олда ахборотни маълум қилаётган киши ҳ ам, бу мо ҳ иятнинг кодини очган, яъни унинг маъносини ошкор этган ва ана шу ахборот асосида ўз хулқ атворини ўзгартирган ҳ олда бу ахборотни қабул қилаётган киши ҳ ам

тушунилади. Ахборотни бошқа кишига йўллаётган киши коммуникатор, уни қабул қилаётган киши р е цитинт дейилади. Коммуникатор ва рецитинтлар муносабат ва биргаликдаги фаолият жараёнида мақсадларига эришиш учун мохиятларни кодлаштириш ва кодини очишнинг битта ягона тизимидан фо й даланишлари яъни битта тилда сўзлашлари керак. Турли хил тилда сухлашлари натижасида одамлар бир-бирини яхши тушунмаслиги ва биргаликдаги фаолиятининг ва муносабатининг мохиятини т ў лиқ англаб етмаслигига олиб келади. Муносабат жараёнида қўлланиладиган белгилар яъни сўзлар, имо-ишоралар, замиридаги мохият муносабатда иштирок этаётган шахсларга таниш бўлган та қ дирдагина ахборот айирбошлаш мумкин бўлади. Мохият – бу белгининг теварак атрофдаги воқеиликнинг билишни ифода этадиган қисм сифатидаги мазмунга эга бўлган жихатидир (томонидир). Сўз белгилари тизими ҳ аёт кечириш, ижтимоий – тарихий тажрибани ўзлаштириш ва узатиш воситаси сифатидаги тилни таркиб топтиради. Коммуникациянинг нутқли яъни вербалли ва нутқсиз яъни новербал турлар тафовутланади.  (интерактив) одамлар муносабатга киришаркан, яъни бирор инсонга савол, илтимос, буйруқ билан мурожаат қиларкан, бирор нарсани тушунтираркан,бошқа бир кишига таъсир ўтказишни, ундан ўзи ҳ о ҳ лагандек жавоб олиш топшириқнинг ижро этилишини, шу пайтгача тушунмаганларини тушуниб этиш учун ўз олдига мақсад қўяди. Муносабат мақсадлари одамларнинг биргаликдаги фаолияти эхтиёжларини акс эттиради. Бу ўринда муносабат шахслараро биргаликдаги фаолияти жараёнида таркиб топадиган ало қ алари ва ўзаро бир-бирларига таъсирларининг йиғиндиси сифатида намоён бўлади. Бир кишининг иккинчи киши хулқ атворини ўзгартирадиган хатти – харакати унда жавоб реакциясини биринчи кишининг хулқ-атворига ҳ ам таъсир кўрсатади.

Биргаликда фаолият ва муносабат ижтимоий қоидалар яъни одамларнинг биргаликдаги харакати ва ўзаро муносабатларини қ атъи я н белгилаб қўядиган ҳ амда жамиятда удум бўлган хулқ атвор намунали амалиётда амалга ошириладиган ижтимоий назорат шароитида юз беради. Ўзаро биргаликдаги харакат жараёнларида ижтимоий м ахорат муносабатга киришадиган одамлар бажарадиган роллар репертуарига мувофиқ тарзда амалга оширилади. Унда роль тушунчаси хулқ-атвор норматив жихатдан муайян ижтимоий мав қ е й ини (лавозимга, ёшига, оиладаги мавқейга) эгаллаб турган ҳ ар бир кишидан теварак атрофдагилар кутаётган намунаси тушунилади. Субъект ўқитувчи ёки талаба, врач ёки беъмор она ёки бола, мехмон ёки мезбон ва шу каби ролларни бажаради. Ҳ ар қандай роль аниқ талабларга ва атрофдагилар муайян орзу истакларга жавоб бериши керак. Бунда бир киши харакат (ёрдамида) жараёнида кўплаб ролларни назорат остида бўлади. Ижтимоий жихатдан бахоланади ва намунадан четга чиқилса қораланади.  Перцептив жихатдан. Муносабатнинг ўзаро биргаликдаги харакати ва коммуникатив жихатдан ташқари улар перцептив жихати муносабат иштирокчиларидан унинг жараёнида амалга ошириладиган ўзаро идрок этиш тушуниши ва бахоланиш демакдир. Муносабат жараёнларида ҳ амда 2 –киши жалб этилган бўлиб, улар ўзаро бир-бирини билиши борасида шахслараро идро этиш, асосан 3та мухим механизмларидан фо й даланган ҳ олда ам а лга оширилади. 1. Идентификациялаш (айнан ў хшатиш) – бир киши 2чи кишини ўз таърафига англанилган ёки англанилмаган тарзда ўхшатилиши орқали тушуниш усулидир. Бунда кишининг ўзаро биргаликда харакат қилиш вазиятларида бошқа киши ўрнига ўзини қўйиб кўриб унинг ички холати, ниятлари, уй фикрлари ва хис-туйғулари ва хо х иш-истаклари ҳ ақида тахлил қилинади. 2. Рефлекция (фикрни тахлил этишга мойиллик) – субъекнинг у билан муносабатга киришган шериги томонидан қай тарзда идрок этишини англаб этишига айтилади.

Рефлекция – бошқа кишини идрок этиш таркибига киради. Бошқа одамни идрок этиш жумладан идрок этиш субъект сифатида ўзига нисбатан унинг муносабатини англаб етиш деган маънони билдиради. Лекин киши ҳ ар доим ҳ ам шахслараро муносабатда ўзининг ким эканлигини т ў лиқ англаб етолмайди. Бу эса уни ўзлари қилган ишлари ва хатти-харакатларининг сабабларини бошқаларга тўнкашга мажбур қилади. Кишиниг хатти- харакатларни сабабини, хис-туйғуларини ниятларини, уй-фикрларини ва хулқ атвор мотивларини бошқа кишига т ў нкаш йўли билан тушунтириш каузал атрибуция яъни сабабий белгилар ёки сабабий изо х лаш деб аталади. 3. стереотиплаштириш – (бир хил қолипга солиш). Хулқ – атвор шаклларини таснифлаш ва уларни хозиргача маълум ва машхур деб саналган яъни ижтимоимий қолипларга мос келадиган ходисалар жумласига киритиш йўли билан уларнинг сабаларини изо х лашдан иборатдир. Бадалов тажрибаси: Идрок этиш субъекти ижобий муносабатда бўлган шахсларга ижобий, ёқтирмайдиган шахсларга салбий бахо бериши каузал атрибуцияга хос типик холлардан биридир. Киши муносабат жараёнида ўз объектига нисбатан ижобий таъсуротга эга бўлса субъектга маълум бўлмаган фазилатларини ижобий бахолашга ёки аксинча объектга салбий таъсурот қолдирган бўлса субъектга маълум бўлмаган фазилатларини салбий бахолашга харакат қилиши ореол эффекти номи билан юритилади. Ореол эффекти кўпинча субъектга идрок этилаётган объект хақида ҳам ахамиятга эга бўлган пайтида ёки таниш кишини идрок этиш чоғида ҳам фақат унга нисбатан ёрқин намоён бўладиган хиссий муносабат билдирилган шароитларда юз беради. Муносабат жараёнини тескари алоқа ҳам алоҳида ахамиятга эга. Тескари алоқа – субъект томонидан ўзаро биргаликдаги харакат натижалари хақида ахборот олиб тур и шидир.

Киши ў заро биргаликда харакат қ илар экан ҳ ар доим ў зиниг бошқа кишига мурожат қилишидан самарадорлиги т ў ғрисида зарур ахборот олади. У ў зини т ў ғри тушунишларига ва тегишли натижага эришиш мақсадида ана шу, ахборт асосида ў зиниг харакатлари ва нутқий тизимини қайта к ў риб, ў з феъл- атворини т ў хтовсиз т ў ғрилаб беради. Муносабат жараёниниг тескари алоқани қ ў ллай олиш шахснинг коммуникатив қобилиятига боғлик б ў лади. Муло қ атнинг вербал ва новербал усуллари ҳ а қ ида тушунча Психологик таъсир – турли воситалар ёрдамида, инсонларнинг фикри, хиссиётлари ва хатти-харакатларига таъсир к ў рсата олишдир. Ижтимоий психологияда психик таъсирнинг асосан 3 воситаси фар қ ланади. 1. Вербал таъсир – бу сўз ва нутқимиз орқали кўрсатадиган таъсиримиздир – бунда асосий восита сўз. 2. Паралингвистик таъсир – бу нутқни безовчи кучайтирувчи сусайтирувчи омилдир. Бунда нутқнинг баланд ёки пастлиги товушлар, дудуқланиш, йўтал ва хокозолар киради. 3. Новербал таъсир – бу сухб а тдошнинг фазада бир-бирига нисбатан тутган ўринлари, холатлари, қилиқлари, мимика, қарашлар бир-бирини бевосита ҳ имоя қилиши киради. Мулоқотнинг ишбилармонлик, шахсий ўринлари мавжуд: Ишбилармонлик мулоқоти – одамларнинг турли хилдаги қўшма махсулдор фаолияти ва фаолиятининг сифати ошириш воситаси сифатида хизмат қилади. Шахсий мулоқот – одам ўзининг психологик муомилаларига, қизиқиш, эхтиёжларига ўз ҳа ётига атрофда нималар бўлаётганлигида бўлган муносабатини билиш. Юқорида санаб ўтилган мулоқот турлари. 3 хил кўринишда бўлади. 1. Демакратик – бу мулоқот одилона кўринишида бўлиб, тенгхуқуқийлик, ташаббускорлик қўллаб-қуватлаш.

2. Авторитор – бунда шахслараро тенгхуқуқлик эркин хатти-харакат қилиш йўқолади. 3. Либерал мулоқот – ҳ ар қандай вазиятни тил топиб, келишиб хал қилишга, принципликдан ўзоқлашишига олиб келади. Мулоқотнинг умумий қоидалари. Шахсий марказлашган ёндошув. Сухб а тдошни ўзингизга мойил қилиш учун қ у йидагиларни хисобга олиш керак. 1. О чиқ кўнгил эканлигингизни намоён қилинг бунда доимо юзингизда табассум бўлсин. 2. Сухбатингизни тез-тез исмини тинглаган олган ҳ олда гапиринг. 3. Сухбатдошингизга нисбатан доимо хурмат ва эътиборда бўлинг. 4. Сухб а тдошни диққат билан эшитишни ўргатинг. 5. Сухбатдошингизни диққат билан т и нглаётганизни ва гапираётган гапига ўз муносабатингизни ташқи мимикалар орқали ҳ ам билдириб туринг. 6. Доимо сухбатни, қизиқишларни хисобга олган ҳ олда сухбатни олиб боришга харакат қилинг. 7. Доимо сухбатдошингизни ўзининг ахамиятга молик инсон эканлигини хис қилишга ёрдам беринг. 8. Сухбатга комилимент қилиб тур и шни унутманг. 9. Сухбат давомида қатъий позицияга ўтиб олманг. 10. Кишилар билан мунтазам иложи борича хамкорлик позициясида туришга харакат қилинг. 11. Сухб а тдошни хафа қилмасдан, унинг фикрига таъсир кўрсатиш усули. 1. С ухбатни аввало комплиментда бошланг. 2. Ҳ еч қачон инсон кўзига тик қараб, унинг хатосини гапиринг. 3. Бирор кишини танқид қилишдан олдин аввало ўз хатоларингиз ҳ ақида гапиринг. 4. Сухбатдошингизга буйруқ бергандан кўра савол берганингиз маъқулроқ.

5. Иложи борича сухбатдошга ўзига бўлган хурматни сақлаб қолиш имконини беринг. 6. Сухбатдошга хос бўлган шундай ижобий сифатларни гапирингки, у келажакда ана шу ҳ ис л атларга тўла эга бўлишига харакат қ илсин. 7. Аниқ ва тушунарли гапиришга харакат қилинг. 8. Сухбатдошингизни фақат шахсан ўзигина берган топшириқни кўнгилдагидай баж а ра олишга ишонтиринг. 9. Шундай қилингки сухбатингизни сиз берган топшириқни бажаришдан доимо мамнун бўлсин. 10. Мулоқотнинг эмоционал ва маълумот бериш жараёнларини назорат қилинг. 11. Матонатли чидамли бўлишга харакат қилинг. Мулоқотнинг онтогенезда ривожланиши 1. Туғ и лгандан 2-3 ойлигида мулоқот мохияти асосан боланинг табий эхтиёжларини қондириш воситаларига хизмат қилади. Мулоқотнинг асосий воситаси – содда мимикалар. 2. 2-3 ойлигидан 8-10 ойлигида билиш мулоқотининг бошланиш босқичи. 3. 8-10 ойлигидан –1,5 ё шгача бу ёшда билиш эхтиёжларига хизмат қилиш, мулоқот вервал ва новербал воситаларини қўллай бошлайди.бунда тил – мулоқот воситаси сифатида қўлланила бошлайди. 4. 1,5 – 3 ёш предмет ва ўйин фаолиятининг пайдо бўлиши билан боғлиқ ишбилармон ва ўйин мулоқотининг намоён бўлиши. 5. 3 –6 – 7 ёшгача. Бу ёшда сюжетли ролли мулоқот ривожланади. Мактабда – боланинг шахси интеллекти ривожланишга қаратилган мулоқот.

Адабиётлар 1. Умумий психология. (А.В.Петровский тахрири остида чи ққ ан). Тошкент, Ўқ итувчи, 1992й. 2. Умумий психология. Э. Ғ озиев Тошкент 2002й. 3. Н.Д.Творогова, Психология, Лекция для студентов медвузов. М. 1198г. 4. Р.С. Немов. Психология (в3-х книгах). М. 1998г. 5. В.Г. Крисько. Психология и педагогика в схемах и таблицах. (Уч.-метод. Пособия). Минск.1999г. 6. 6.Современная психология. (Справочное руководство).Ред. В.Н.Дружинин. Ин-т психология РАН. М. 1999г. 7. П.И. Иванов Умумий психология. 1967й.

Похожие

Шахс психологияси

Ҳамширалик касаллик тарихи. Ҳамширалик амалиётида шахслараро Мулоқат кўникмалари

Кичик гурух психологияси

Урогенитал хламидиоз

Марказий ва периферик фалажлар