Кавш қайтарувчи ҳайвонларни юқумли касалликлари - Медицина - Рефераты

Кавш қайтарувчи ҳайвонларни юқумли касалликлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

22.0390625 KB

Кавш қайтарувчи ҳайвонларни юқумли касалликлари Режа: 1. Қорасон касаллигини таърифи, қўзғатувчиси, клиник белгилари, диагнози, даволаш ва олдини олиш чоралари. 2. Юқумли вагинит касаллигини таърифи, қўзғатувчиси, клиник белгилари, диагнози, даволаш ва олдини олиш чоралари. 3. Вибриоз касаллигини таърифи, қўзғатувчиси, клиник белгилари, диагнози, даволаш ва олдини олиш чоралари. 4. Брадзот ва юқумли энтеротоксемия касалликларини таърифи, қўзғатувчиси, клиник белгилари, диагнози, даволаш ва олдини олиш чоралари.

Таянч иборалар: Касаллик таърифи, қўзғатувчи, иқтисодий зарар, патогенез, клиник белги, диагноз, даволаш, олдини олиш ва х.к. Қорасон (эмкар) - йирик шохли молларга хос ўткир ўтувчи юқумли касаллик бўлиб, анаэроб микроблардан клостридиум шаво қўзғайди. Касаллик тананинг мускулларга бой қисмларида қирсилдоқ товуш пайдо қилувчи, тез катталашадиган газли шишнинг пайдо бўлиши, иситманинг кўтарилиши, нафаснинг издан чиқиши, юрак қон томирлар фаолиятини кесқин заифлашиши билан намоён бўлади. Тарқалиши - барча мамлакатларда учрайди. Ўзбекистонда қорасонга қарши махсус режали олдини олиш тадбирлари утказилиб турилганлиги сабабли у спорадик кўринишда пайдо бўлади. Иқтисодий зарари - қорасоннинг хўжаликка келтирадиган зарари катта бўлиши мумкин. Касалланган ҳайвонни ўлиши, касалликка қарши карантин ва кураш чорларига кетадиган маблағлардан иборат. Қўзғатувчиси - анаэроб, микроб клостридаум шаво томонлари қайрилган 2-6х0,5-0,7 мм катталикдаги таёқча , у спора ҳосил қилади. Кучли заҳар билан агрессин ажратади. Кислородсиз муҳитда + 36 - 38 0 С яхши ўсади. Спора уни ташқи муҳит таъсиридан сақлайди. Шунинг учун тупроқда 10 йилгача яшаши мумкин. Дезинфектор эритмалар таъсирида тезда ўлади. Касаллик эпизоотологияси - бу касаллик билан қорамол, бузоқ, қўй касалланади. Қорамоллар асосан З-ойликдан то 4 ёшгача бўлганлари касалланади. Бу касаллик билан ҳаддан ташқари семиз бўлган моллар кўпроқ касалланади. Қорасон инфекциясининг асосий манбаи касал ҳайвондир. Мол касалланиб ўлганидан кейин унинг оғзидан, бурнидан, орқа чиқарув тешигадан кўпик аралаш қон оқади. Бунда ниҳоят кўп миқдорда қорасон микроби бўлади. Ҳайвон ўлган жой ва унинг атрофи 10 йилгача инфекция тарқатувчи манба бўлиб қолади. Ундан ташқари ёмғир сувлари узоқларга тарқатиши мумкин. Моллар асосан яйловда

боқилганда ёз, кўз ойларида кўпроқ учрайди. Ўзбекистон шароитида ҳар қандай фаслда учраши мумкин. Касаллик кўпинча намлик, ботқоқлик, тоғлик, ўрмонзор, тўқайзор жойларда кўпроқ учрайди. Касалик ифлосланган ем - хашакни, сувни ичганда ҳамда қон сурувчи ҳашаротлар чаққанда юқиши мумкин. Клиник белгилари - касалликнинг яширин даври 1-5 кун. Касаллик ўткир ўтади. Молнинг ҳарорати кўтарилади (+ 41 0 С-42 0 С) асабийлашади, кавш қайтармайди, иштаҳаси йуқолади, пульс ва нафас олиши тезлашади. Сергўшт жойларида қорасонга хос шиш пайдо бўлади. Бу шиш қўл билан босиб кўрилса ичидаги ҳаво вижиллайди, тула ривожланганда эса совуқ, оғриқсиз, ҳамирга ўҳшаш бўш бўлади. Шиш оёқларда бўлса мол оқсайди, бошида, томоғида бўлса нафас олиш қийинлашади. Мол 1-2 кун ичида ўлади. Патологоанатомик ўзгаришлар - ўлган мол қисқа вақт ичида шишиб кетади. Ўлган молнинг оғзидан, бурнидан ва бошқа чиқариш тешикларидан қон аралаш ҳаво пуфакчалари бўлган суюқлик чиқиб туради. Шишган жой кесиб кўрилса, бунда вижиллаган товуш чиқади ва кўпик аралаш қон оқади. Зарарланган мускул қора ёки қўнғирқизғиш бўлади, ундан ачиган ок мойнинг ҳиди келади. Молнинг ўлгани қорасондан аниқ бўлса уни ёриш мумкин эмас, уни дархол йўқ қилиш керак. Диагнози - касаллик эпизоотологик маълумотларга, клиник белгиларига ва ёриб кўрилгандаги ўзгаришларга асосланиб аниқланади. Лаборитория усулида тасдиқланади. Даволаш ва олдини олиш чоралари - қорасон пайдо бўлиши билан моллар текширилади, касал моллар соғ ҳайвонлардан ажратилади. Агарда хўжаликда касаллик чиқса, инфекция манбаи аниқланади ва тезликда йуқотиш чоралари кўрилади. Инфекция чиққан жойда карантин эълон қилинади. Касаллик тугатилиб 14 кун ўтгач якунловчи ветеринария-

санитария чоралари ўтказилиб, карантин бекор қилинади. 3-ойликдан 4 ёшгача бўлган барча қорамоллар эмланади. Юқумли вагинит - қорамоллар жинсий аъзоларининг яллиғланиши билан характерланади. Касаллик тарқалган хўжаликлар катта зарур кўради. Касал мол жинсий аъзоларининг физиологик фаолияти бузилади, сигирлар қисир қолади. Касаллик қўзғатувчиси - бу стрептококк турига кирувчи микроб бўлиб, у микроскопда, мунчоқсимон шаклда кўринади. Грамм усули билан буялади. Оддий дезинфекторлар таъсирида тез ўлади. Касаллик эпизоотологияси - бу касаллик билан қорамоллар касалланади. Олимларнинг фикрича ёш сигирлар инфекцияга таъсирчан бўлади. Касалликнинг асосий манбаи касал сигир ва буқалар. Касал сигир ва буқаларнинг жинсий аъзоларидан шилимшиқ ажралади, унда эса микроб кўп бўлади. Соғ молларга қочириш вақтида ўтади. Бундан ташқари касал ва соғлом моллар бир жойда сақланда умумий асбоб ва идишлардан фойдаланганларида ҳам касаллик юқиши мумкин. Клиник белгилари - касалликнинг яширин даври ўртача 3-5 кун. Касал сигирнинг қини яллиғланади. Қиннинг шилимшиқ пардаси қизаради, ундан йиринг аралаш суюқлик оқади. Сўнгра клитер ва қин шилимшиқ парда безлари шишади. Тўқ қизил майда тугунчалар ҳосил бўлади. Касал мол безовталанади, иштаҳаси йуқолади, орқасини кқп ишқалайди. Кўпинча сийганга ўхшаб туради, маҳсулоти камаяди, уруғланиш қобилияти пасаяди. Касал буқанинг жинсий органидаги препуция халтаси атрофида ҳам сигирларникига ўҳшаш тугунчалар ҳосил бўлади. Касал буқа безовталанади, эррекция ҳодисаси тез-тез юз бериб туриши мумкин. Касаллик узоқ вақт давом этади. Диагнози - касални аниқлашда бирданига кўп мол касал бўлганлиги, такрор қочиришлар натижасиз қолаётганлиги ва бошқа эпизоотик ҳолатлар ҳисобга олиниши зарур. Одатда юқумли вагинит сигирларнинг эпизоотологик ва клиник белгиларига қараб аниқланади. Трихономоз,

вибриоз ва бошқа касалликларда ҳам қинда тугунчалар бўлиши мумкин. Бу пайтда лабораторияда текширишлар утказиб аниқланади. Даволаш ва олдини олиш чоралари - касал мол соғлом моллардан ажратилиб даволаниши лозим. Бунинг учун аввало сигир жинсий органининг атрофи ва ичи ювилади, сўнгра дезинфекция қилинади. Лекин молнинг қини ювилганда ва даволанганда, шилимшиқ пардаси нозик бўлишини эсдан чиқармаслик керак. Ювиш ва дезинфекция қилиш учун 1%-ли сода ёки ош тузи, 0,5-1,5% лизол, 0,1-0,2% креолин, 3%-борат кислота, 1%-ли ривонол, 0,5% ли хлорамин ва бошқа дорилар қўлланилади. Касал сигирларни соғ буқадан олинган уруғ билан суньий қочиришни ташкил қилган маъқул. Шунингдек буқаларни тез-тез клиник кўрикдан утказиб туриш лозим. Молларни зоогигиеник коидаларга жавоб берадиган молхоналарда сақлаш зарур. Вибриоз - қорамолларда учрайдиган юқумли касалликдир. Касал ҳайвонларда урчиш қобилятини камайтириш, бола ташлаш каби белгилар билан кечади. Касаллик кўп мамлакатларда учрайди, жумладан Ўзбекистонда ҳам учрайди. Чорвачилик бу касалликдан кўп иқтисодий зарар кўради. Касал мол кўпинча бола ташлайди. Қўзғатувчиси - касалликни вибрио фоетус, ҳаракатчан эгри микроблар қўзғатади. Микробиологияда ишлатиладиган буёқлар рангини ўзгартиради. Сунъий озиқ муҳитида қийин ўсади. Микроб ташқи муҳит таъсирига чидамсиз. У сувда, бедада 20 кун, +55-60 0 С таъсирида 10 минутда ўлади. Дезинфекцияловчи моддалар таъсирига чидамсиз тезда ўлади. Эпизоотологияси - инфекцияга асосан қорамол ва қўйлар мойил бўлади. Инфекциянинг асосий манбаи касал буқалар ҳисобланади. Чунки микроб унинг жинсий органида узоқ вақт сақланади ва уруғи билан ташқарига чиқади. Ундан ташқари касал сигир бола ташлаганда, жинсий органдан чиқадиган суюқлик орқали ташқи муҳитни зарарлайди. Бола

ташлаган сигирнинг жинсий органидан 2-3 ойгача микроб чиқиб туриши мумкин. Микроб организмга асосан жинсий аъзолар орқали юқади. Касаллик асосан текширилмаган буқалар билан сигирларни қочиришда, зооветеринария қоидаларига риоя қилинмаганда тарқалиши мумкин. Буқаларда касаллик яширин ўтади. Клиник белгилари - касал сигир ёки совлиқ ўз вақтида уруғланмайди, бола ташлайди, йулдоши вақтида тушмайди, нимжон бола туғилади. Ундан ташқари сигирларнинг жинсий аъзолари яллиғланади (метрит, эндометрит) кўпинча сигирлар қисир қолади. Кўпинча катта ёшдаги сигирлар бола ташлайди. Диагнози - эпизоотологик маълумотларга, клиник белгиларига, микроскопик, микробиологик ва серологик текширишларга асосланиб аниқланади. Даволаш ва олдини олиш - касалликни даволаш учун ҳозирги вақтда стрептомицин, пенициллин препаратлари тавсия қилинади. Бу дорилар жинсий аъзоларни ювиш учун қўлланилади. Шунингдек касал сигирларни қочирганда буқа уруғига қўшилади. Касалликга қарши курашни асосий чораси сигирларни қочириш учун соғлом буқалардан фойдаланишдир. Шунинг учун хўжаликларда буқалар доимо текшириб турилиши керак. Бола ташлаган сигирлар алоҳида ажратилиб боқилади ва даволанади. Брадзот - қўйларга хос тез ва ўткир ўтадиган токсикоинфекция бўлиб, ҳайвоннинг умумий заҳарланиши, ширдон, ун икки бармоқли ичак шилимшиқ пардаларининг геморрагик яллиғланиши, ҳазм аъзоларида газларнинг тўпланиши ва ўликнинг жуда тез чириши билан намоён бўлади. Тарқалиши - алоҳида касаллик сифатида брадзотни 1888 йили Нильсон аниқланган. Россияда 1929 йилда К. П. Андреев топган. Иқтисодий зарари – ката, касалланган қўйлар 2 - 50% ни ташкил этиб деярли 100% гача ўлади.

Қўзғатувчиси - брадзотни ингичка, ҳаракатчан томонлари эгилган, спорали, заҳар ҳосил қилувчи, граммусбат анаэроблардан клостридиум септикум, клостридиум перфринглис қўзғатади. Қўзғатувчини фақат янги ўлган ҳайвон ўлигидан ажратиш мумкин. Бу микроблар кислородсиз муҳитда кўпаяди. Ташқи муҳитда ва ҳайвон организмида (қорин, ичакда) кўп бўлади. Микробларнинг ҳаммаси спора ҳосил қилиб, ташқи муҳит ва кимёвий моддалар таъсирига чидамлидир. Тупроқ, сув ва тезакда узоқ вақтгача яшаб кўпайиш хусусиятига эга. Бундай микробларни ўлдириш учун кучли кимёвий моддалар (5%-ли хлорли оҳак, 5% ишкор, 5% формальдегид ва карбол кислоталар аралашамаси) ишлатилади. Эпизоотологияси - соғлом молга касаллик тупроқ, дағал хашак, сув ва бошқалардан юқади. Инфекция кўпинча куз, қиш ёки эрта баҳорда авж олади. Бу касаллик билан билан ҳамма ёшдаги қўйлар касалланади. Касалликнинг келиб чиқишига ошқозон-ичак ишининг сустлашиши, майса ўтларни кўп ейиши ва қўйларни шудринг тушган пайтда боқиш каби омиллар сабаб бўлади. Клиник белгилари - касал қўй тўсатдан безовталанади, тутқаноқ тўтади, йиқилади ва ўлиб қолади. Баъзан касаллик бир неча соат давом этиши мумкин. Сурувдан қолиб кетади, юриши секинлашади, кавш қайтармайди, оқиз-бурнидан кўпик ва қон аралаш суюқлик оқади. Патологоанатомик ўзгаришлар - ўлган қўйнинг танаси тез чирийди, шишиб кетади, орқа чиқарув тешигидан қон аралаш кўпикли суюқлик оқади. Овқат ҳазм қилиш аъзоларининг шилимшиқ пардалари деворига қон қўйилган бўлади. Диагнози - касалликни эпизоотологик, клиник, патологанатомик белгиларига қараб аниқлаш мумкин ва микробиологик текширишлар ўтказилади. Олдини олиш ва кураш чоралари - ҳамиша касаллик учраб турадиган хўжаликларда яйловга хайдашдан 1-1,5 ой аввал касал қўйлар ажратилади

ва соғломлари брадзотга қарши эмланади. Ўлган қўйлар териси билан йуқотилиши керак. Юқумли энтеротоксемия - бу қўйларга хос паренхиматоз аъзолар ҳамда марказий нерв тизимси тўқималарига ичакдан клостридиум перфрингес заҳарларининг шимилишидан пайдо бўладиган, жуда оғир ва тез ўтиб, қўйларни ҳалок қиладиган касалликдир. Тарқалиши - касаллик ҳамма зона ва ўлкаларда кенг тарқалган. Кўпроқ қўйчилик яхши ривожланган хўжаликларда учрайди. Иқтисодий зарари - касаллик ўткир утганда касалланган қўйлар 100% ўлади, шунингдек хўжаликда унинг олдини олиш ва у билан кураш тадбирлари учун катта маблағ сарфланади. Қўзғатувчиси - касалликни клостродиум перфрингенс гуруҳига мансуб микроблар қўзғайди. Улар калта, бирмунча йуғон, ҳаракатсиз 4-8 мкн узунликдаги, спора ва капсула ҳосил қилувчи анаэробдир. Микроб кимёвий моддалар таъсирига анча чидамлидир. У қайнатилганда ва кучли кимёвий моддалар (5% хлорли охак, 5% - ли формальдегид ва х.к.) эритмалари қўлланилганда ўлиши мумкин. Эпизоотологияси - касалликни қўзғатувчиси соғ мол организмида бўлгани учун унинг ташқи муҳитдан кириши шарт эмас. Лекин мол организмига микроб асосан ем-хашак ва тупроқ орқали киради. Касаллик кўпинча эрта баҳорда учрайди. Чунки кўкариб чиққан майса шудринг тушганида уни еган молнинг ошқозон-ичак фаолияти сусаяди, майса ўт ҳазм қилиш аъзоларида тез ачийди, натижада организмни заҳарлайди. Клиник белгилари - касал бўлган қўй тўсатдан ўлади ёки кўп ётади, тутқаноқ тутгандай типирчалайди бир неча минут ёки соат ичида ўлади. Баъзан қўй 1-2 кун касал бўлади. Бундай қўй ўтламайди, отардан қолади, ҳолсизланади ёки аксинча безовталанади. Ичи қон аралаш ўтиб, тезаги ҳаддан ташқари сассиқ бўлади. Патологоанатомик ўзгаришлар - ўлган қўй тез шишади, оғизбурнидан қон аралаш суюқлик оқиб туради, баъзан аъзоларда қон

қўйилиш аломатлари кўринади. Касалликнинг ўзига хос белгиси – буйракнинг юмшаб қолишидир. Худди халтага солинган аталага ўҳшайди. Диагнози - касаллик пайдо бўлиш шароитларига унинг белгиларига ва ички аъзоларидаги ўзгаришларга қараб аниқланади. Лабораторияда биопроба қўйиш йули билан тасдиқланади. Олдини олиш ва кураш чоралари - касаллик тез ўтганлиги сабабли ветеринария ёрдами кечикади ва даволаш натижа бермайди. Касалликнинг олдини олиш учун аввало қўйларни баҳорда бирданига эрталаб шудринг кўтарилмасдан майса утга қўймаслик керак. Кечаси ва эрталаб шудринг кўтарилгунча уларга дағал хашак бериш керак. Касаллик учраб турадиган хўжаликларда қўйларни энтеротоксемияга қарши эмлаб туриш керак.

Адабиётлар: 1. Шопўлатов Ж. "Ветеринария асослари" Тошкент 1993 йил. 2. Шопўлатов Ж. Бурхонова Х. Жиянов Я. «Эпизоотология ва микробиология асослари» Тошкент «Мехнат» 1991 й 3. Конопаткин А.А. «Эпизоотология и инфекционные болезни сельхоз животных». Учебник, Москва, изд. «Колос» 1984 г 4. Данилевский В.М. «Внутренние незаразные болезни сельхоз животных». Учебник, Москва «Агропромиздат» 1991 г 5.Ветеринария қонунчилиги. «Ёзувчи» нашриёти. Т. 1998 й

Похожие

Паррандаларнинг юқумли касалликлари

Ички юқумсиз касалликлар

Эпизоотология ва инфекцион касалликлари

Хусусий эпизоотия

Юқумли касалликлар тарихи