Иссиқлик алмашиниш жараёнлари - Медицина - Рефераты

Иссиқлик алмашиниш жараёнлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

Иссиқлик алмашиниш жараёнлари Режа 1. Иссиқлик алмашиниш жараёнлари 2. Иссиқлик ўтказувчанлик. 3. Иссиқлик ўтказувчанликнинг дифференциал тенгламаси. 3. Иссиқликнинг нурланиши.

ИССИҚЛИ  АЛМАШИНИШ ЖАРАЁНЛАРИ Ҳар хил температурага эга бўлган жисмларда иссиқлик энергиясининг биридан иккинчисига ўтиши иссиқлик алмашиниш жараёни деб аталади. “”Иссиқ” ва “”совуқ” жисмларнинг температуралари ўртасидаги фарқ иссиқлик алмашинишининг ҳаракатлантирувчи кучи ҳисобланади. Температуралар фарқи бўлганда термодинамиканинг иккинчи қонунига кўра иссиқлик энергияси температураси юқори бўлган жисмдан температураси паст бўлган жисмга ўз-ўзидан ўтади. Жисмлар ўртасидаги иссиқлик алмашиниши эркин электрон, атом ва молекулаларнинг ўзаро энергия алмашиниши ҳисобига содир бўлади. Иссиқлик алмашинишида қатнашадиган жисмлар иссиқлик ташувчилар деб аталади. Иссиқлик ўтказиш - иссиқлик энергиясининг тарқалиш қонуниятларини ўрганувчи фандир. Иссиқлик ўтказиш жараёнлари (иситиш, совитиш, буғларни конденсациялаш, буғлатиш) кимё саноатида кенг тарқалган. Иссиқлик тарқалишининг учта принципиал тури бор: иссиқлик ўтказувчанлик, конвекция ва иссиқликнинг нурланиши. Бир-бирига тегиб турган кичик заррачаларнинг тартибсиз ҳаракати натижасида юз берадиган иссиқликнинг ўтиш жараёни иссиқлик ўтказувчанлик (ёки кондукция) дейилади. Газ ва томчили суюқликларда молекулаларнинг ҳаракати натижасида ёки қаттиқ жисмларда кристалл панжарадаги атомларнинг тебраниши таъсирида ёхуд металлардан эркин электронларнинг диффузияси оқибатида иссиқлик ўтказувчанлик жараёни содир бўлади. Қаттиқ жисмларда ва газ ёки суюқликларнинг юпқа қатламларида иссиқлик асосан иссиқлик ўтказувчанлик орқали тарқалади. Газ ёки суюқликларда макроскопик ҳажмларнинг ҳаракати ва уларни аралаштириш натижасида юз берадиган иссиқликнинг тарқалиши конвекция деб аталади. Конвекция икки хил (эркин ва мажбурий) бўлади. Газ ёки суюқлик айрим қисмларидаги зичликларнинг фарқи натижасида ҳосил

бўладиган иссиқликнинг алмашиниши табиий ёки эркин конвекция дейилади. Ташқи кучлар таъсирида (масалан, суюқликларни насослар ёрдамида узатиш ёки уларни механик аралаштиргичлар билан аралаштириш пайтида) мажбурий конвекция пайдо бўлади. Иссиқлик энергиясининг электромагнит тўлқинлар ёрдамида тарқалиши иссиқликнинг нурланиши деб юритилади. Ҳар қандай жисм ўзидан энергияни нурлатиш қобилиятига эга. Нурланган энергия нур билан иссиқлик алмашиниш жараёни содир бўлиб, у ўз навбатида нур чиқариш ва нур ютиш жараёнларидан ташкил топади. Реал шароитларда иссиқлик алмашиниш алоҳида олинган бирор усул билан эмас, балки бир неча усуллар ёрдамида юзага келади, яъни мураккаб иссиқлик ўтказиш жараёнлари амалга оширилади. Аппаратларнинг ишлаш режимига кўра жараёнлар икки хил (турғун ва нотурғун) бўлади. Узлуксиз ишлайдиган аппаратларнинг турли нуқталаридаги температура вақт давомида ўзгармайди, бундай аппаратларда кетаётган жараён турғун бўлади. Нотурғун жараёнларда (даврий ишлайдиган иссиқлик алмашиниш аппаратларида) температура вақт давомида ўзгариб туради (масалан, иситиш ёки совитиш пайтида). Иссиқлик ўтказувчанлик. Температура майдони ва градиенти. Бирор жисм (ёки суюқлик) нинг ичида температура ҳар хил бўлганида иссиқлик энергияси иссиқлик ўтказувчанлик орқали тарқалади. Температура майдони умумий ҳолатда қуйидаги функционал боғлиқлик билан ифодаланади: t=f(x,y,z,  ) бу ерда t - текширалаётган нуқтадаги температура; x,y,z- текширилаётган нуқтанинг координаталари;  - вақт.

Агар температура вақт давомида ўзгармаса, температура м айдони турғун бўлади. Агарда температура вақт ўтиши билан ўзгарса, ундай майдон нотурғун температура майдони деб юритилади. Координаталарнинг сонига кўра, температура майдони бир ўлчамли, икки ўлчамли ва уч ўлчамли бўлиши мумкин. Бир хил температурага эга бўлган нуқталарнинг геометрик ўрни изотермик юза деб юритилади. Температура бир изотермик юзадан иккинчи изотермик юза йўналишига қараб ўзгаради. Температураларнинг энг кўп ўзгариши изотермик юзаларга ўтказилган нормал чизиқлар бўйича юз беради. Температуралар фарқи  t нинг изотермик юзалар оралиҲидаги нормал бўйича олинган масофа (  n) га нисбати температура (grad t) деб аталади: Температура градиенти нолга тенг бўлмаган тақдирда (grad t  0) иссиқлик оқими юзага келади. Бунда иссиқлик оқимининг йўналиши температура градиенти чизиғи бўйича боради, аммо температура градиентига қарама-қарши йўналган бўлади; Фурье қонуни. Бу қонунга кўра, иссиқлик ўтказувчанлик орқали ўтган иссиқлик миқдори dQ температура градиентига (dt/dn), вақтга (d  ) ва иссиқлик оқими йўналишига перпендикуляр бўлган майдон кесимига (dF) пропорционалдир, яъни:

Агар деб олинса, у ҳолда: бу ерда q-иссиқлик оқими зичлиги;  -иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти. Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти қуйидаги ўлчов бирлигига эга: Иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти иссиқлик алмашиниш юзами бирлигидан (1м) вақт бирлиги давомида изотермик юзага нормал бўлган 1 м узунликка тўғри келган температураларнинг 1 0 С га пасайиши вақтида иссиқлик ўтказувчанлик йўли билан берилган иссиқлик миқдорини белгилайди. Иссиқлик ўтказувчанлик коээффициентининг қиймати модданинг тузилиши ва унинг физик-кимёвий хоссаларига, температура ва бошқа бир қатор катталикларга боғлиқ. Оддий (нормал) температура ва босимда металлар иссиқликни жуда яхши, газлар эса жуда ёмон ўтказади. Масалан, айрим моддаларнинг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти қуйидагича қийматларга эга: тоза мис - 394; СТЗ маркали пўлат - 52, ҳаво - 0,027; томчили суюқликлар - 0,1-0,7; газлар - 0,006-0,165; иссиқликни ҳимоя қилувчи материаллар - 0,006-0,175. Булар ҳаммаси Вт/(м к) ёки Вт/(м С) ҳисобида ўлчанади. Иссиқлик ўтказувчанликнинг дифференциал тенгламаси. Ушбу дифференциал тенгламани келтириб чиқаришда иссиқлик тарқатаётган жисм ёки муҳитнинг физик хоссалари (зичлик, иссиқлик сиҲими ва иссиқлик ўтказувчанлик) ва йўналишлари вақт бўйича ўзгармайди

деб қаралади. Иссиқлик ўтказувчанликнинг дифференциал тенгламасини келтириб чиқариш учун жисм ичида қирралари dx, dy ва dz бўлган элементар параллелепипед олинади ( -расм). Параллелепипеднинг чап, орқа ва пастки томонларидан d  вақт ичида Q x ,Q y , ва Q z миқдорда иссиқлик киради, қарама-қарши (ўнг, олд ва юқориги) томонлардан эса ўз навбатида Q x+dx , Q y+dy ва Q z+dz миқдорида иссиқлик чиқади. Маълум d  вақт давомида параллелепипедга кирган ва ундан чиққан иссиқлик айирмаси қуйидаги ифода билан аниқланади: Иссиқлик ўтказувчанликнинг Фурье қонунига кўра, қуйидагини ёзиш мумкин:

ґз навбатида Худди шу йўл билан: Охирги учта тенгламаларнинг чап ва ўнг томонларини қўшиш натижасида қуйидаги тенглама келиб чиқади: Энергиянинг сақланиш қонунига кўра, иссиқлик миқдорининг фарқи паралипипед энтальпиясининг ўзгаришига сарфланаётган иссиқлик миқдорига тенг, яъни: Бу ерда с-паралипипед материалининг иссиқлик сиҲими. ва ифодаларни солиштириш орқали иссиқликни ўтказувчанликнинг дифференциал тенгламасини оламиз: тенгламадаги пропорционаллик коэффициенти  /с  ни а оркали белгилаймиз. Температура ўтказивчанлик коэффициенти жисмнинг иссиқлик ўтказиш қобилиятини белгилайди. Унинг ўлчов бирлиги м 2 /с.

Демак, Фурьенинг қўзҲалмас муҳит учун иссиқлик ўтказувчанлик дифференциал тенгламасини қуйидагича ёзиш мумкин: ёки Текис деворнинг иссиқлик ўтказувчанлиги. Қалинлиги  ва иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти  бўлган, бир жинсли материалдан тайёрланган текис деворнинг иссиқлик ўтказишини текширамиз. Деворнинг қарама- қарши томонларидаги температуралар t д1 ва t д2 га тенг, бироқ t д1 >t д2 . Текис деворнинг иссиқлик ўтказувчанлик тенгламасини келтириб чиқариш учун ( ) дифференциал тенгламадан фойдаланиб, турғун иссиқлик режимида деворнинг турли нуқталаридаги температура вақт давомида ўзгармайди деб оламиз. Бундан ташқари, температура майдони бир ўлчамлидир, натижада температура бир йўналиш, яъни х ўқ бўйича ўзгаради. Бунда; Шундай қилиб, текис девор учун турғун иссиқлик режимида иссиқлик ўтказувчанликнинг дифференциал тенгламаси қуйидаги кўринишда ёзилади; Бу тенгламани интеграллаш натижасида қуйидаги ифодаларга эга бўламиз;

Интеграллаш доимийлари с 1 ва с 2 ни чегара шартлари (х = 0 ва х =  ) орқали топамиз: Натижада қуйидаги тенгламани оламиз: ( ) тенгламадан кўриниб турибдики, турғун иссиқлик режимида текис деворнинг қалинлиги бўйича температура тўғри чизиқ кўринишида ўзгаради, температура градиенти эса бир хил қийматга эга бўлади. Температура градиентининг топилган қийматини ( ) тенглама қўйиб турғун иссиқлик режими учун текис деворининг иссиқлик ўтказувчанлик тенгламасига эришамиз: ёки бу ерда  /  нисбат деворнинг иссиқлик ўтказиш қобилияти, тескари қиймат  /  деворнинг термик қаршилигини ифодалайди. Айрим ҳолларда иссиқлик алмашиниш аппаратларининг деворлари ҳар хил қалинликка эга бўлган бир неча қатламлардан иборат бўлади. Қатламлар турли материаллардан ташкил топган бўлиши ҳам мумкин. Бу ҳолда мураккаб девор учун иссиқлик ўтказувчанлик тенгламаси ( ) ифода орқали топилади.

Турғун иссиқлик режимида кўп қатламли текис девор учун қуйидаги иссиқлик ўтказувчанлик тенгламасини ёзиш мумкин: бу ерда i-қатламнинг тартиб сони, n-қатламлар сони. Цилиндрсимон деворнинг иссиқлик ўтказувчанлик тенгламаси. Узунлиги L, ички радиуси r и ва ташқи радиуси r т га тенг бўлган цилиндрсимон деворнинг ( -расм) иссиқлик ўтказувчанлигини кўриб чиқамиз. Ички ва ташқи девордаги температураларни ўзгармас ҳамда улар t д1 ва t д2 га тенг деб олинади (t д1 > t д2 ). Бирор кесим учун цилиндрсимон деворнинг юзаси F=2  rL. F нинг қиймати Фурье тенгламасига қўйиб, бир ўлчамли майдон учун қуйидаги ифодани оламиз:

бу ерда  =r т -r и ; d  ўрнига dr ни қўйиш мумкин: ёки Бу тенгламани r и дан r т гача ва t д1 дан t д2 гача чегаралар бўйича интеграллаймиз: бундан ёки r т / r и = d т /d и ҳисобга олинса: бу ерда d т /d и - цилиндрсимон деворнинг ташқи ва ички диаметрларининг нисбати. ( ) тенгламадан кўриниб турибдики, цилиндрсимон деворнинг қалинлиги бўйича температура эгри чизиқ бўйича ўзгаради, бу тенглама турғун иссиқлик режими учун цилиндрсимон деворнинг иссиқлик ўтказувчанлик тенгламасини ифодалайди.

Бир неча қатламдан иборат бўлган цилиндрсимон девордан иссиқлик ўтказувчанлик йўли билан берилган иссиқлик миқдорини қуйидаги тенглама орқали ҳисоблаш мумкин: Иссиқликнинг нурланиши. Агар жисмнинг юзасига Q н миқдордаги нурланган иссиқлик тушса, унинг фақат бир улуши Q А жисм томонидан ютилади ва иссиқлик энергиясига айланади, бошқа улуши Q R жисмнинг юзасидан қайтарилади, энергиянинг қолган улуши Q D эса жисм орқали ўтиб кетади. Демак: ёки ( ) тенгламадаги биринчи бўлинма жисмнинг нурланган иссиқликни ютиш қобилияти, иккинчи бўлинма қайтариш қобилиятини, учинчи бўлинма эса жисмнинг ўзидан нурланган иссиқликни ўтказиб юбориш қобилиятини билдиради. Агар десак, қуйидагига эга бўламиз:

A+R+D=1 A,R ва D нинг сон қийматларига кўра жисмлар қуйидаги турларга бўлинади: 1) агар А=1 (R=D=0) бўлса, у ҳолда жисмга тушаётган нурланган энергиянинг ҳаммаси ютилади. Бундай жисм абсолют қора жисм деб аталади. 2) агар D =1 (A=D=0) бўлса, жисмга тушаётган нурланган энергиянинг ҳаммаси қайтарилади. Бундай жисм абсолют оқ жисм деб юритилади. 3) агар D=1 (A=R=0) бўлса, жисмнинг юзасига тушаётган нурланган энергиянинг ҳаммаси жисмдан ўтиб кетади. Бундай жисм диатермик жисм деб аталади. Табиатда абсолют қора ёки диатермик жисмлар йўқ. A,R ва D ўртасидаги боғлиқлик жисмнинг табиатига, юзасининг характери ва унинг температурасига боғлиқ. Одатда қаттиқ жисмлар ва суюқликлар учун D=0 ва A+R=1 бўлади. Газлар эса асосан диатермик жисмлар қаторига киради. Реал шароитда жисмлар юзасига нур ҳолида тушган энергиянинг бир улуши ютилади, яна бир улуши қайтарилади, қолган қисмини эса жисм ўзидан ўтказиб юборади. Бундай жисмлар одатда кулранг жисмлар деб юритилади.

Похожие

Иссиқлик жараёнлари

Иссиқлик алмашиниш асослари

Иссиқлик жараёнлари. буғлатиш ва қуритиш

Модда алмашиниш аппаратлари

Микробиологик жараёнларда иссиқлик алмашинуви. Иссиқлик алмашинуви жихозлари