Иссиқлик алмашиниш асослари - Медицина - Рефераты

Иссиқлик алмашиниш асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

104.5 KB

Иссиқлик алмашиниш асослари Режа 1.  онвектив иссиқлик алмашиниш. 2. Иссиқлик ўтиши. 3. Иссиқлик жараёнларининг ҳаракатлантирувчи кучи. 4. Иссиқлик ўтказиш жараёнларини интенсивлаш

 онвектив иссиқлик алмашиниш. Иссиқликнинг қаттиқ жисм юзасидан суюқлик (ёки газ) муҳитига бир йўла конвекция ва иссиқлик ўтказувчанлик усуллари ёрдамида тарқалиши, ёки аксинча, иссиқликнинг суюқлик мухитидан қаттиқ жисм юзасига ўтиши конвектив иссиқлик алмашиниш деб юритилади ( -расм). Иссиқликнинг бундай йўл билан тарқалиши баъзан иссиқликнинг берилиши деб аталади. Суюқлик муҳити икки қатламдан иборат бўлади; чегара қатлам ва оқимнинг маркази. Қаттиқ жисм юзасидан чегара қатлам орқали энергия иссиқлик ўтказувчанлик йўли билан ўтади. Чегара қатламдан муҳитнинг марказига иссиқлик асосан конвекция орқали тарқалади. Иссиқликнинг қаттиқ жисм юзасидан суюқлик муҳитига берилиш жараёнига оқимнинг ҳаракат режими катта таъсир кўрсатади. Конвекция икки турга бўлинади (табиий ва мажбурий). Суюқликнинг “”иссиқ” ва “”совуқ” қисмларидаги зичликлар фарқи таъсирида табиий

конвекция юзага келади. Мажбурий конвекция ташқи кучлар (насос, вентилятор, аралаштиргич) таъсирида ҳосил бўлади. Суюқлик турбулент режим билан ҳаракат қилганида иссиқлик алмашиниш жараёни анча тез боради, ламинар режимда эса секин кетади. Натижада иссиқлик алмашинишнинг тезлигига конвекция катта таъсир кўрсатадиган бўлиб қолади. Ньютон қонуни. Конвектив иссиқлик алмашинишнинг асосий қонуни бўлиб Ньютоннинг совитиш қонуни ҳисобланади. Бу қонунга кўра, иссиқлик алмашиниш юзадан атроф-муҳитда (ёки, аксинча бирор муҳитдан қаттиқ жисм юзасига) берилган иссиқлик миқдори dQ деворнинг юзасига (dF), юза ва муҳит температураларининг фарқига (t  -t f ) ҳамда жараённинг давомлилигига (d  ) тўғри пропорционалдир, яъни: бу ерда  - иссиқлик бериш коэффициенти. Иссиқлик бериш коэффициенти қуйидаги ўлчов бирлигига эга: Узлуксиз иссиқлик алмашиниш жараёни учун ( ) тенглама қуйидаги кўринишда бўлади: Иссиқлик бериш коэффициенти  деворнинг 1 м 2 юзасидан суюқликка (ёки муҳитдан 1 м 2 юзали деворга) 1 с вақт давомида, девор ва суюқлик температураларининг фарқи 1 0 С бўлганда берилган иссиқликнинг миқдорини билдиради. Бу коэффициентнинг миқдори бир қатор катталикларга боғлиқ:

суюқликнинг тезлиги  , унинг зичлиги  , қовушқоқлиги  , муҳитнинг иссиқлик-физик хоссалари (солиштирма иссиқлик сиҲими с, иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти  , суюқликнинг ҳажмий кенгайиш коэффициенти  ) деворнинг шакли, ўлчами (труба учун d-диаметр, L- узунлик) ва унинг Ғадир-будирлиги  0. Шундай қилиб, иссиқлик бериш коэффицентининг қиймати қуйидаги катталикларга боғлиқ экан:  =f(  ,  ,  ,C,  ,  ,d,L,  0 ) Иссиқлик бериш коэффициенти бу катталикларга боғлиқ бўлганлигидан, иссиқлик ўтказиш жараёнларининг ҳамма кўринишлари учун  нинг қийматини ҳисоблаб чиқарадиган умумий тенглама олишнинг имкони йўқ. Фақат иссиқлик алмашиниш жараёнлари учун тажриба натижаларини ўхшашлик назарияси ёрдамида қайта ишлаш орқали критериал тенгламаларни чиқариш мумкин. Бу критериал тенгламалар ёрдамида иссиқлик бериш коэффициентининг қиймати ҳисоблаб топилади.

К онвектив иссиқлик алмашинишнинг дифференциал тенгламаси. Конвектив усул билан иссиқлик алмашинилганда суюқлик муҳитида иссиқлик бир вақтнинг ўзида иссиқлик ўтказувчанлик ва конвекция усулларида тарқалади. Иссиқлик ўтказувчанлик ( ) дифференциал тенглама билан ифодаланади: Бу тенгламанинг чап томони муҳитдан ажратиб олинган қўзҲалмас “”элемент” температурасининг қисман ўзгаришини ифодалайди. Конвектив иссиқлик алмашинишда “”элемент” муҳитнинг бир нуқтасидан иккинчи нуқтасига ўтади. Агар элементнинг x,y ва z ўқлар бўйича ҳаракат тезлигини  x ,  y ва  z билан белгиласак, у ҳолда элемент температурасининг тўла ўзгариши қуйидагича бўлади: ( ) тенгламадаги dt/d  нисбат температуранинг қисман ўзгаришини, йиҲинди эса температуранинг конвектив ўзгаришини ифодалайди. Агар иссиқлик ўтказувчанлик тенгламаси ( ) даги температуранинг қисман ўзгаришини ( ) тенгламага асосан унинг тўла ўзгариши билан алмаштирсак, Фурье-Кирхгофнинг конвектив иссиқлик алмашиниш тенгламаси келиб чиқади: Бу тенглама ҳаракатдаги муҳитда иссиқликнинг бир вақтнинг ўзида иссиқлик ўтказувчанлик ва конвекция йўллари билан тарқалишининг математик ифодасидир. Конвектив иссиқлик алмашиниш жараёнини тўла

ифодалаш учун ( ) тенгламани қаттиқ юза ва ҳаракатланувчи муҳит чегарасидаги шароитни ҳисобга олувчи бошқа тенглама билан тўлдириш керак. Ҳаракатланувчи муҳитда жойлашган қаттиқ юза устида қалинлиги  га тенг бўлган чегара қатлам ҳосил бўлади. Бу қатлам орқали ўтган иссиқлик миқдори Фурье қонуни орқали топилади: ґтган иссиқликнинг миқдорини Ньютон қонуни ёрдамида ҳам аниқлаш мумкин: Охирги иккита тенгламанинг ўнг томонларини ўзаро тенглаштириб, қаттиқ юза ва ҳаракатлантирувчи суюқлик муҳити чегарасидаги шароитларни ифодалайдиган тенгламани ҳосил қиламиз: ( ) ва ( ) тенгламалар конвектив иссиқлик алмашиниш жараёнини тўла ифода қилади. Иссиқлик ўтиши Иссиқлик алмашиниш жараёнларида иссиқлик бир муҳитдан иккинчисига ўтади. Кўпинча иссиқлик ташувчи агентлар бир-биридан девор орқали (аппаратнинг, трубанинг ташувчи агентлар бир-биридан девор орқали (аппаратнинг, трубанинг девори ва ҳоказо) ажратилган бўлади.

Температураси юқори бўлган муҳитдан температураси паст бўлган муҳитга бирор девор орқали иссиқликнинг берилиши иссиқликнинг ўтиши деб аталади. Бунда берилган иссиқликнинг миқдори Q иссиқлик ўтказишнинг асосий тенгламаси орқали топилади; Q = K  t ґР F  ; бу ерда К - иссиқлик ўтказиш коэффициенти;  t ґР - иссиқ ва совуқ муҳит температураларининг ўртача фарқи; F - муҳитларни ажратувчи девор юзаси;  - жараённинг давомлиги. Узлуксиз ишлайдиган турғун жараёнлар учун ( ) тенгламадан  ҳисобга олинмайди. У ҳолда: Q = K  t ґР F . ( ) тенгламадаги К - биринчи муҳит марказидан ажратувчи деворга иссиқликнинг берилиши, яъни девор орқали иссиқлик ўтказувчанлик ва девор юзасидан иккинчи муҳит марказига иссиқлиш бериш йўллари орқали ўтиш тезлигини белгиловчи коэффициент. К нинг қийматини топиш учун иссиқ муҳитдан совуқ муҳитга текис девор орқали иссиқликнинг ўтиш жараёнини кўриб чиқамиз.

Турғун жараён учун биринчи муҳит марказидан деворга берилган, девордан ўтган ва девордан иккинчи муҳит марказига марказига берилган иссиқликнинг миқдори ўзаро тенг, яъни: ( ) ифодалардан қуйидагиларни олиш мумкин: ( ) тенгмаларнинг чап ва ўнг томонларини ўзаро қўшамиз: ёки

( ) ва ( ) тенгламаларни ўзаро солиштириш натижасида текис девор учун қуйидаги ифодаларни олиш мумкин: ёки Иссиқлик ўтказиш коэффициентига тескари бўлган қиймат иссиқлик ўтишининг термик қаршилиги деб юритилади. ва қий-мат иссиқлик беришнинг термик қаршиликларини,  /  эса деворнинг термик қаршилигини ифодалайди. Иссиқлик ўтказиш коэффициенти қуйидаги ўлчов бирлигига эга: Шундай қилиб, иссиқлик ўтказиш коэффициенти К температураси юқори бўлган муҳитдан температураси паст бўлган муҳитга вақт бирлиги ичида ажратквчи деворнинг 1 м 2 юзасидан муҳитлар температуралари фарқи 1 0 С бўлганда ўтказилган иссиқликнинг миқдорини билдиради. Кўп қатламли девордан иссиқлик ўтиш жараёнида ҳар бир қатламнинг термик қаршиликлари ҳисобга олинади. Бу ҳолда К нинг қиймати қуйидаги тенглама билан топилади: бу ерда i - қатламнинг тартиб сони; n - қатламлар сони.

Кимёвий технологияда кўпинча иссиқлик труба юзаси орқали ўтади. Цилиндрсимон юзадан иссиқлик ўтишининг принципиал схемаси - расмда кўрсатилган. Труба ичида температураси t 1 бўлган иссиқлик муҳити бўлиб, ундан иссиқлик трубанинг ички юзасига берилади. Труба ташқарисида температураси t 2 бўлган совуқ муҳит бор. Труба ташқи юзасидан совуқ муҳитга иссиқликнинг берилиши  билан ифодаланади. Трубанинг баландлигини L , ички радиусини r Н билан белгилаймиз. Цилиндсимон юзадан ўтказилган иссиқлик миқдори қуйидаги тенглама орқали топилади; Q = K R 2   ( t 1 - t 2 ). K R нинг қиймати эса ушбу тенглама билан ҳисобланади: K R иссиқлик ўтказишнинг чизиқли коэффициенти деб аталади. Агар К нинг қиймати юза бирлигига нисбатан олинса, K R нинг қиймати труба узунлигининг бирлигига нисбатан олинади. Шу сабабли K R = [Вт/(м К)] ёки Вт/(м С 0 ) ўлчов бирлигига эга. Қалин деворли цилиндрсимон юзаларни, жумладан, катта қалинликдаги изоляция қатлами билан қопланган трубаларни ҳисоблашдагина ( ) ва ( ) тенгламалардан фойдаланилади. Юпқа деворли трубаларни ҳисоблашда эса ( ) ва ( ) тенгламалардан фойдалаланиш мумкин. Иссиқлик жараёнларининг ҳаракатлантирувчи кучи Муҳитлар температураси ўртасида бирор фарқ бўлгандагина иссиқлик температураси юқори бўлган муҳитдан температураси паст бўлган муҳитга ўтади. Бундай температуралар фарқи иссиқлик алмашиниш юзаси бўйлаб ўзгаради, яъни улар бир хил ийматга эга бўлмайди. Шу сабабли иссиқлик

алмашиниш жараёнларини ҳисоблашда ўртача температуралар фарқи  t ґР деган тушунча ишлатилади. Муҳитларнинг ўртача температуралар фарқи иссиқлик алмашиниш жараёнларининг ҳаракатлантирувчи кучи деб юритилади. Суюқликлар температураларининг иссиқлик алмашиниш юзаси бўйича ўзгариши муҳитларнинг ўзаро йўналишига боҲлик ( - расм). Иссиқлик алмашиниш аппаратларида иссиқ ва совуқ суюқликлар ўзаро параллел ( - расм, а), қарама-қарши ( - расм, б) ёки ўзаро кесишган ( - расм, в) бўлиши мумкин.

Булардан ташқари амалда иссиқлик ташувчи агентларнинг анча мураккаб схемалари ҳам учрайди ( - расм, е, ж). Иссиқлик ташувчи агентларнинг йўналиши бир ёки қарама-қарши томонга йўналган бўлганда ( - расм), ўртача температуралар фарқи қуйидаги тенглама билан топилади: бу ерда  t КА ва  t КИ - иссиқлик алмашиниш аппаратининг четларидаги температураларнинг катта ва кичик фарқлари. Температураларнинг бу фарқлари қуйидагича аниқланади:  t КА = t ’ 1 - t ’ 2 ;  t КИ = t ’’ 1 - t ’’ 2 ; ёки  t КА = t ’’ 1 - t ’ 2 ;  t КИ = t ’ 1 - t ’’ 2 , Агар  t КА /  t КИ < 2 бўлса, ўртача температуралар фарқи қуйидаги тенглама билан топилади: Бундай ҳисоблашда хатолик 4% дан ортмайди.

( ) тенгламадан кўриниб турибдики, агар  t КА = 0 ва  t КИ = 0 бўлса, унда  t ґР = 0; агар  t КА =  t КИ бўлса:  t ґР =  t КА =  t КИ Агарда иссиқлик ташувчи агентлардан бирининг температураси юза бўйича ўзгармаса (тўйинган буғнинг конденсацияланиши, сукликнинг қайнаши), бундай шароитда  t ґР нинг қиймати ( ) ёки ( ) тенгламалар бўйича ҳисобланади. Агар иссиқлик ташувчи агентларнинг йўналиши ўзаро кесишса, ўртача температуралар фарқи қуйидаги тенглама билан топилади: бу ерда   t - муҳитларнинг температуралари нисбатига боғлиқ бўлган коэффициент. Бу коэффициент қиймати тегишли адабиётларда келтирилади. Иссиқлик ўтказиш жараёнларини интенсивлаш Кимё саноатидаги кўпчилик жараёнлар иссиқлик таъсирида боради ва бундай жараёнларни амалга ошириш учун турли иссиқлик алмашиниш аппаратлари ишлатилади. Ишлаб чиқаришнинг қувватини ошириш учун иссиқлик алмашиниш аппаратлари самарали ишлаши, содда бўлиши ва маҳсулот сифатига ёмон таъсир кўрсатмаслиги керак. Бундан ташқари, иссиқлик аппаратларини тайёрлаш учун кам металл сарф бўлиши лозим. Бундай масалаларни ҳал қилиш учун иссиқлик алмашиниш жараёнларини интенсивлаш зарур. Иссиқлик жараёнларини интенсивлаш аппаратлар иш унумдорлигини оширишга, уларнинг ўлчамини кичрайтиришга, ишлаб чиқариш хоналарининг саҳнини камайтиришга олиб келади. Бу нарса ўз навбатида

иссиқлик аппаратларини ишлатиш ва уларни ремонт қилиш учун кетаётган сарфларни камайтиради, битта ишчига тўғри келадиган маҳсулот миқдорини оширади ва ҳоказо. Иссиқлик жараёнлари тезлатилганда материални иситиш учун кетаётган вақт камаяди, бу ҳол эса маҳсулот сифатини пасайтиришга олиб келмаслиги лозим. Текис деворлар учун иссиқлик ўтказиш коэффициентини топишдаги қуйидаги тенгламани анализ қилиб кўрамиз; Деворнинг термик қаршилигини камайтириш учун девор қалинлиги  ни камайтириш ва девор материалининг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти  ни қупайтириш керак. Конвектив иссиқлик алмашинишини (  1 ва  2 ) интенсивлаш учун суюқликни аралаштириш ва оқимнинг тезлигини ошириш зарур. Агар иссиқлик нурланиш орқали тарқалаётган бўлса, нур чиқараётлаг юзанинг қоралилик даражасини ва унинг температурасини ошириш мақсадга мувофиқдир. Агар текис деворнинг термик қаршилиги ҳисобга олинмаса бунда юқорида берилган тенглама қуйидаги кўринишни олади. ( ) тенгламадан кўриниб турибдики, К нинг қиймати ҳар доим  нинг энг кичик қийматидан ҳам бўлади. Агар  1 = 40 Вт/(м 2 К),  2 = 5000 Вт/(м 2 К) бўлса, у ҳолда К = 39,7 Вт/(м 2 К) бўлади.  2 қийматининг ортиши К нинг қийматига таъсир

қилмайди.  1 = 40 Вт/(м 2 К) ва  2 = 10000 Вт/(м 2 К) бўлганда К = 39,8 Вт/(м 2 К) бўлади, К нинг қийматини анчагина ошириш учун кичик қийматли  нинг қийматини (бизнинг мисолда  1 нинг қийматини) ўзгартириш лозим. Агар  2 = 5000 ва  1 = 80 бўлса, К = 78,8 Вт/(м 2 К);  1 = 200 деб олинса, К = 192 Вт/(м 2 К). Демак,  1 <<  2 бўлса, жараённи интенсивлаш учун фақат  1 нинг қийматини ошириш лозим экан. Агар  1   2 бўлса, бундай иссиқлик алмашиниш жараёнини тезлатиш учун иккала  1 ва  2 нинг қийматларини ҳам ошириш мақсадга мувофиқдир. Айрим техникавий ҳисоблашда деворнинг термик қаршилигини ҳисобга олмаса ҳам бўлади. Аммо бунда айрим хатоликларга йўл қўйилади. Бу хатоликларнинг қийматини ҳисоблаб кўриш лозим. Айниқса, К нинг қиймати катта бўлганда деворнинг термик қаршилиги ҳисобга олиниши шарт. Ишлаб чиқариш шароитида аппарат деворлари турли ифлосликлар билан қопланиб қолади. Бу ифлосликлар деворнинг термик қаршилигини анча кўпайтиради. Масалан, сувнинг қаттиқлиги ҳисобига девор юзасига ўтириб қолган 1 мм қалинликдаги ифлосликнинг термик қаршилиги 40 мм қалинликдаги пўлат деворнинг термик қаршилигига тенг. Девор устида ҳар хил ифлосликларнинг ўтириб қолиши, иссиқлик ўтказиш жараёнини секинлатишдан ташқари, деворнинг температурасини ҳам ошириб юборади. Айрим пайтларда девор температурасининг юқори бўлиб кетиши авария ҳолларига олиб келиши мумкин. Шу сабабдан иссиқлик қурилмаларини ишлатишда девор юзаларини ҳар хил ифлосликларнинг ўтириб қолишидан сақлаш зарур. Иссиқлик алмашиниш жараёнларини қуйидаги усуллар ёрдамида интенсивлаш мумкин; 1) иссиқлик ташувчи агентларнинг тезлигини кўпайтириш; 2) иситиш юзасини даврий равишда тозалаб туриш; 3) асосий суюқлик оқимини пульсацион тебранишлар орқали юбориш; 4) суюқлик оқимига ҳавони ҳайдаш; 5) суюқликнинг юпқа қатламли ҳаракатини ташкил

қилиш ва бошқалар. Ҳар бир конкрет шароит учун интенсивлашнинг тегишли усулидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ.

Похожие

Иссиқлик алмашиниш жараёнлари

Иссиқлик жараёнлари

Модда алмашиниш аппаратлари

Микробиологик жараёнларда иссиқлик алмашинуви. Иссиқлик алмашинуви жихозлари

Иссиқлик жараёнлари. буғлатиш ва қуритиш