Иссиқлик жараёнлари. буғлатиш ва қуритиш - Медицина - Рефераты

Иссиқлик жараёнлари. буғлатиш ва қуритиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

90.5 KB

И ссиқлик жараёнлари. буғлатиш ва қуритиш Режа . 1. Иссиқлик жараёнлари. 1.1. Иссиқлик ўтказиш 1.2. Конвекция — аралашиш 1.3. Нур сочиш 2. Қуритиш жараёнлари. 3. Қуритиш кинетикаси. 4. Конвектив қуритиш. 5. Қуритгичлар.

Иссиқлик жараёнлари. Ишлаб чиқаришда иссиқлик бериш ёки срвутиш жараёни юз беради. Иссиқлик бериш – бунда иссиқлик бир жисмдан иккинчисига ўтиши билан юзага келади. Бу эса иссиқлик ўтказиш, конвекция (аралашиб кетиш) ва нур тарқатиш усулларида кечади. Иссиқлик ўтказиш – иссиқлик манбаи девор қалинлиги билан боғлиқ бўлиб, молекулаларнинг тебранма харакатинитарқалиши орқали юзага келади. бу ерда: Q - иссиқлик ўтказиш; λ - иссиқлик ўтказиш коэффициенти; σ - девор қалинлиги, мм; t 1 - иссиқлик манбаи ҳарорати, 0 С; t 2 - иссиқликни қабул қилувчи манба; T - иссиқлик тарқатадиган манба юзаси, м 2 ; F - вақт, с. Иссиқлик ўтказиш жараёнида асосий ҳал қилувчи омил ҳароратлар фарқи (t 1 -t 2 =Θ) бўлиб ҳисоланади. Конвекция — аралашиш деб микроскопик ҳажмдаги газ ёки суюқликнинг харакати натижасида иссиқликнинг утишига ва аралашишига айтилади ҳамда Ньютон тенгламаси билан ифодаланади: Q = ά ( t суюқ -t девор ) F T бу ерда: ά - иссиклик бериш коэффицненти; t суюқ - суюцлик харорати, °С; t девор - девор сатх и харорати, °С; F - иссицқик тарқатувчи сатҳ, м 2 ; Т - вақт, с. Демак, конвекция усулида иссиқлик узатиш иссиқлик- бериш коэффициенти, хароратлар фарқи, иссиқ манба сатҳи ва вақтга тўғри мутаносиб. Нур сочиш — Стефан—Больцман қонунига биноан, абсолют қора жисмнинг нур сочиш қобилияти билан ифо даланади:

бу ерда : С0 - абсолют қора жисмнинг нур сочиши, 5,68 Дж/м 2; Т - абсолют харорат, °К нур тар қатувчи жисм абсолют харорати; F - нур сочувч и сатх, м. Демак, нур сочиш усулида иссиқлик узатиш абсолют қора жисмнинг нур сочиши ва нур сочувчи жисм сатҳи ва абсолют хароратнинг т ў р т и н ч и даражасига тўғри мутаносиб экан. Амалда мураккаб иссиқ алмаштиргичлар хам ишлати лади. Ишлаб ч и қ а р и ш д а шу усулларга биноан ишлайди ган иситиш ва совутиш жараёнлари амалга оширилади. Буғлатиш. Қиздириш натижасида ажратувчининг бир қ исми буғлатилиб, эритма концентрациясининг оширилига буғлатиш дейилади. Бунда буғлатилган эритма оқувчанлик хоссасини сақлаб колиши керак. Буғлатиш муътадил, паст (вакуум) ва юқори атмосфера босимларида оолиб борилиши мумкин. Ишлаб чиқаришда кўпинча вакуум остида и ш л а й д и г а н бир ва к ў п танали (корпусли) қурилмалар ишлатилади. Бир танали вакуум буғлаткичлар . Унинг асосий қисмлари буғлаткич, совуткич, тўплагич ва ҳаво сургичлардан ташкил топган . Ҳаво сўргичга томчи ўтиб кетмаслиги у ч у н у л а р орасига томчи ушлагич (ресивер) ўрнатилади. Буғлатгичнинг юқори қисмида буғлатиш жараёнини, ҳаво сўрилиш даражасини ва хароратини назорат қи ладиган мосламалар ўрнатилади. Кўп танали (уч корпусли) вакуум қ урилмада и сс и қ лик анча тежалади . Чункн корхона бу ғ хонасидан фа қ ат биринчи тананинг икки қ аватли девори орасига ю қ ори ҳ ароратли бу ғ юборилади ва ажратмадан ҳосил бўлган «иккиламчи бу ғ » иккинчи козонни қ издиришга сарфланадп ва ҳ . к. Бундай қ урилмалар тўғри ёки қарама-қарши о қ им бўйича ишлаши мумкин. Кейинги ҳолда бир томондан исси қ лик, иккинчи томондан э с а бу ғ латиладиган сую қ лик келиб туради. Бу ғ латгичлар узлуксиз равишда ишлайди, иш унуми унчалик ю қ ори эмас ва б у ғ л а т и ш жараёнида ҳ ар хил к ҳ нгилсиз ходисалар содир бўлиши мумкин. Бундай ходисаларнинг олдини олиш учун эхтиёт чораларини кўриш лозим. Акс ҳ олда буғлатиш жараёни секинлашади, энергия кўп сарфланади , буглатилаётган модда сифати бузилади. Қ уйка (инкрус т а ц и я ) , кўпик ҳ осил бўлиши, томчи чи қ иб кетиши, гид равлик ва гидростатик хамда ҳ арорат депрессиялари нома қ бул ходисалар жумласига киради. Қуйқа ҳосил бўлиши иссиклик ўтказувчанликни пасайтиради ва натижада иссиклик кўп сарфланади, бунда буғлатилаётган суюқлик ҳарорати ортади. Бу ҳодисанинг олдини олиш учун буғлатиш жараёнида аралаштириш, ҳавосизлик даражаси, харорат ва суюклик қатлам қалинлиги маълум даражада бўлишини таъминлаш керак булади.

Кўпик ҳосил бўлиши буғлатиш жараёнини секинлатади, суюклик кўпик билан конденсаторга ўтиб кетиши мумкин. Кўпик хосил бўлишини йуқотиш учун буғлат гич ва совутгич оралиғига ушлагич ўрнатиш , бир меъёрда қайнашни таъминлаш, кўпикланишни па сайтирувчи ( у ч и р у в ч и ) СФМ моддалар қўшиш, ҳавосиз лик да ра ж а си ни танлаш ва буғлатгичда буғ муҳитини кенгайтириш лозим. Гидравлик депрессия иссиқликни атроф муҳитга тарқа либ йу қ олиши натижасида хосил бўлади. Бу ҳ одисани камайтириш ма қ садида бу ғ латгич ва конденсатор орасидаги найча қ ис қ артирилиши ва уни исси қ лик ўтказмайдиган шиша толали пахта билан ўраш лозим. Гидрсстатик депрессия — буғлатилаётган эритма пастки қатлам ларининг орттиқча исиб кетишига сабаб бўлади.Буғлатилаётган эритма қатлам қалинлиги камайтирилиши лозим. Харорат депрессияси деб буғлатилаётган эритма харорати билан тоза эритувчи ўртасидаги ҳарорат фарқига айтилади. Суюқлик буғланиши натижасида унинг юза қатламларида ҳарорат пасайиб, жараён секинлашади. Бу ҳ одисани йуқотиш учун қозон деворларига юборилаётган буғ ҳарорати ёки козондаги ҳавонинг сурилиш даражаси оширилиши лозим. Юқорида қайд этилган асбоблар баён қилинган номақбул ҳодисасиз ишламайди. Кейинги вақтда саноат шарои тида узлуксиз ишлайдиган, ишлаб чиқариш унумдорлиги юқорй бўлган асбоб-ускуналар ишлатила бошланди. Роторли ва кўпик ҳосил қилиб буғлатадиган буғлатгичлар шу жумлага киради. Роторли буғлатгич учта бўлимдан иборат бўлиб, ҳар бир бўлим сув буғи ёрдамида алоҳида-алоҳида иситилади. Буғлатгичнинг марказий ўқига ротор ўрнатилган бўлиб, унга куракчалар мустаҳкамланган. Роторнинг катта тезликдаги айланма ҳаракати натижасида куракчалар суюқ ликни қизиб турган деворга сачратиб, юпқа қатлам ҳосил қи лади. Юпқа қатламда ажратувчи осон ва тез буғланади. Ажратма девор бўйлаб пастга томон ҳаракатланади ва йиғиб олинади. Ишлаб чиқариш унумдорлиги 450 л/соат. Кўпик буғлатгич — бу қурилма ажратма сақланадиган идиш, ажратгич (сепаратор), иссиқлик алмаштиргичлар (теплообменники), сузгич ва ҳаво юбориладиган қ исмлардан иборат. Ажратма найча орқали иссиқлик алмаштиргичнинг юқори қисмига ҳаво тарқат гич тўр устига юборилади. Пастки қисмидан тозаланган хаво босим билан берилиб, у суюқликни кўпиртиради. Кўпик иссиқлик алмаштиргич (радиатор) юзасига ёпишиб, юпқа парда ҳосил қилади. Натижада буғланиш жараёни кечади. Қисман буғлатилган ажратма йиғгич (тўплагич) идишга тушади ва жараён такрорланади. Буғ би лан бирга майда ажратма заррачалари юқорига ўтиб кетиши мумкин. Улар сепаратор ёрдамида тутиб қолиниб, ажратма сақловчи идишга қайтарилади. Ажратма 40— 80°С ҳароратда буғлатилади. Бу қурилмани яратган П. Н. Макаренко ва бошқалар Харьков шаҳридаги «Здоровье» ишлаб чиқариш бирлашмасида зубтурум сувли ажратмасини буғлатиш учун ишлатишган, кейинчалик бу усул

Тошкентдаги «Узхимфарм» бирлашмасида ҳам жорий қилин ди. Бунда ажратма вакуумсиз 100°С дан паст харорат да буғланади. ҚУРИТИШ ЖАРАЁНЛАРИ Суюқ ва қаттиқ жисмлар таркибидаги намликни йўқотиш қуритиш деб аталади. Қуритиш назарияси. Фармация саноатида хар хил физик-кимёвий хусусиятга эга бўлган моддаларни қуритишга тўғри келади. Қуритиш мураккаб диффузион жараён бўлиб, намлик қуритилаётган модданинг ичқи қисмларидан ташқарига чиқади. Намликни йўқотиш тезлиги ташқи муҳит шароитига боғлиқ. Нам ва иссиқ нам ҳаво абсолют ва нисбий намликка ҳамда ундаги иссиқлик миқдорига боғлиқ бўлади. 1 м 3 ҳаво таркибидаги буғнинг кг миқдори абсолют намлик деб аталади. Нисбий намлик ёки ҳавонинг тўйинганлиги деб 1 м 3 ҳаводаги сув буғининг шу шароитдаги 1 м 3 ҳажмдаги энг катта (максимал) миқдор сув буғи массаси нисбатига айтилади. Нам сақловчи ҳаво деб, сув буғининг кг миқдорининг 1 кг абсолют қуруқ ҳавога тўғри келишига айтилади. Қуритиш жараёнини намлик ҳар икки томонда тенглашгунча давом этади. Намликнинг моддалар билан боғланиш турлари. Моддалар билан намлик бир неча турда боғланган бўлиб, шунга биноан қуритиш жараёнида намликни йўқотиш ҳар хил кечади. Академик П.А.Ребиндер таълимоти бўйича бу боғланиш кимёвий, механик ва физик-кимёвий бўлади. Кимёвий боғланиш – бунда сув молекулалари модда билан мустаҳкам боғланган бўлиб, қуритиш жараёнида учиб кетмайди. Н амликни учириш юқори ҳароратда ёки кимёвий реакция натижасидагина содир бўлади. Механик боғланиш – намлик моддаларнинг микро ва макро капилярларида ушланиб турганлиги сабабли тез ажралади. Бундай намлик “эркин” намлик дейилиб, уни механик усул билан ҳам йўқотиш мумкин. Физик-кимёвий боғланиш – адсорбцияланган ва осмотик босим шаклида бўлади. Адсорбцияланган боғланишда намлик модда ғовакларида ва юзасда бўлади. Уни йўқотиш катта куч талаб қилади. Осмотик боғланишда эса намлик хужайра тўқимасида бўлиб, осмотик укч ёрдамида ушланиб туради. Нам материал тузилиши бўйича капилляр ғовак коллоид жисм бўлиб, боғланган дисперс фазанинг тузилишли синфга мансуб. Бу ерда дисперс фазанинг заррачалари у ёки бу даражада мустаҳкам қобирға (каркас) ҳосил қилган бўлади ва луар физик-коллоид хусусиятлари бўйича учта гуруҳга бўлинади: 1. Ҳақиқий коллоид жисмлар – бундай жисмлар намлик йўқотиши натижасида катта кичиклиги сезиларли даражада ўзгаради, лекин қайишқоқлик хусусиятлари йўқолмайди. (агар-агар, желатин, крахмал) 2. Капилляр ғовак жисмлар – намлик йўқотиш билан мўрт бўлиб,

осон эзилади ва толқонга айланади (стрптоцид, стрептомицин, витамин С). 3. Капилляр ғовак коллоид жимсмлар – олдинги икки гуруҳ жисмларнинг хусусиятларини ўзида мужассамлаштирган. Капилляр деворлари қайишқоқ ва сув шимганда бўкиш қобилиятига эга (пенициллин, терпингидрат, қанд упаси, натрий ПАС, метилцеллюлоза). Қуритиш кинетикаси. Қуритиш жараёни масса алмашиниш жараёни бўлиб, қуйидаги тенглама билан топилади: бу ерда: W - йўқотилган намлик миқдори, кг; K - масса узутиш кўрсаткичи; P m - қуритилаётган модда юзасидаги буғ босими, Па; P r - ҳаводаги буғнинг парциал босими, Па; F - жисм юзаси, м 2 . Қуритиш жараёнини харакатлантирувчи куч қуритилаётган модда юзасидаги буғ босими билан ҳаводаги буғнинг парциал босими фарқи ҳисобланади. Бу фарқ (Р m -Р r ) қанча катта бўлса, қуритиш жараёни шунча тез бўлади. Қуритиш тезлиги (V) юза бирлигида (F) маълум вақт бирлигида (Г) буғланган намлик миқдори (W) билан ўлчанади. Дориларни қуритиш технологияси. Қуритиш жараёни суюқликдан қуруқ модда (толқон) олишда, қуруқ экстрактлар тайёрлашда ҳамда таблетка ишлаб чиқаришда рўй беради. Қуритиш жараёнида моддаларнинг хусусияти ўзгариши мумкин, бу эса қуритиш жараёнининг қандай ташкил этилишига боғлиқ. Қуритиш асосан конвектив, контакт ва махсус усулларда олиб борилади. Конвектив қуритиш – бу қуритилаётган модда иссиқлик манбаи билан бевосита алоқада бўлади. Бу мақсадда ҳар хил тузилишга эга бўлган қуритгичлар (жавонли, камерали, тонелли, тасмали ва дўмбирали) ишлатилади. Фармацевтика корхоналарида камерали ва тасмали қуритгичлар кўп учрайди. Айниқса жавонли қуритгичлар тузилишининг соддалиги ва арзонлиги билан ажралиб туради. Бу иссиқ ҳаво оқими жавон токчалари бўйлаб харакатланиш жараёнида қуритилаётган модда билан алоқада бюўлади. Камчилиги: қуриш жараёни узоқ давом этади, ишлаб чиқариш унумдорлиги паст, иссиқлик йўқотилади. Тасмали қуритгич бир тасмали ва кўп тасмали бўлиши мумкин. Тасма харакати натижасида қуритилаётган модда юқоридаги тасмадан пастки

тасмага тушиб туради. Қуритилаётган модда харакатда бўлганлиги туфайли унинг заррачалари хар томондан иссиқликка дуч келади ва қуриш жараёни тезлашади. Ёлғон қайноқ юза қуритгичлари – бундай қуритгичларда қуриитилаётган модда муаллақ ҳолда туриб, иссиқ ҳаво унинг ҳамма томонидан ювиб ўтади. Улар тузилиши жиҳатидан ҳар хил кўринишга эга бўлади. Қуритилаётган модда хампадан шнек орқали қуритгичнинг қисмига тушиб туради. Паст томондан қуритгич ичига маълум хароратгача иситилган ва тозаланган ҳаво босим билан юборилади. Ҳаво зичлиги нам модда заррачаларини ушлаб туриш даражасида бўлади. Заррачаларнинг ўзаро ишқаланиши натижасида улар силлиқланиб нисбатан думалдоқ шаклга келиб тўплагичга тушади. Ҳаво оқими билан юқорига учби кетадиган майда заррачалар эса мосламада (циклон) йиғиб олинади ва қуритгичнинг ишчи қисмига қатарилади. Пуркагичли қуритгичлар. Бундай қуритгичлар суюқликларни қуритишда ишлатилади ва қуритиш жараёни жуда тез ва ишлаб чиқариш унумдорлиги жуда юқори бўлади. Пуркачгичли қуритгичлар камера (хона), пуркагич (форсунка ёки диск), қуриган қуриган маҳсулотларни ташқарига чиқариб берадиган шнек, қуритиш хонасига ҳавони маълум хароратгача иситиб берадиган мослама (калорифер), ҳаво қоими билан учиб кетган майда заррачаларни тутиб олиш учун сунъий матодан тайёрланган сузгичлардан иборат. Қовушқоқ бўлмаган ажратмалар форсункали, қовушқоқлари эса дискли қуритгичларда қуритилади. Суюқлик камерага пуркагич орқали пуркалади. Бунда заррача катталиги 10-50 мкм атрофида бўлади. Камеранинг пастки қисмидан қуритиш учун бериладиган ҳаво ҳарорати 150-230 0 С га етади. Ҳар бир заррачани қуритиш учун 0,04-0,08 с гача вақт кетади, шунинг учун тайёр маҳсулот ҳарорат таъсирида бузилмайди. Бундай қуритгичлар саъноат миқёсида дори моддалар ва ҳарорат таъсирида тез бузилувчи маҳсулотларни (сут, тухум ва бошқ.) қуритишда ишлатилади. Бу қуритгичдан фойдаланилганда қуритилаётган модда (суюқлик) қовушқоқ бўлмаслиги керак. Агар у қовушқоқ бўлса форсункани ўрнида диск ишлатилади. Донадор моддаларни (гарнулаларни) қуритишда пневматик қуритгичлардан (СГ-30, СП-60, СП-100 лар ҳамда Швейцария ва Англияда ишлаб чиқариладиган ҳар хил қуритгичлардан) фойдаланилади. Мулоқот (контактли) ли қуритгичлар. Бундай қуритгичларда иссиқлик асбобнинг девори орқали қуритилаётган материалга ўтади. Улар узлукли ва узлуксиз, мўътадил босим остида ишлашлари мумкин. Узлукли ишлайдиган қуритгичлардан бири энг оддий тузилишга эга бўлган токчали (полкали) қуритгичдир. Бунда токчалар бир неча қават найчалардан ташкил топган бўлиб, найчалар сув буғи билан иситилади. Найчалар усига патнисларда 2-3 см қалинликда бир текис ёйилган қуритиладиган модда қўйилади. Вақти-вақти билан юқори токчалардаги патнислар пастдагилар блиан алмаштириб турилади қуриш жараёнида патнис юзасида юзасида юпқа қатқалоқ ҳосил бўлиб, капиллярлар сув чиқишини

қийинлаштириши мумкин. Бу ходисани йўқотиш учун патнисдаги қуритилаётган модда аралаштриб, қатқалоқ йўқотиб турилиши лозим. Бу қуритгич тузилиши жиҳатидан сода бўлишига қарамай, кўп жой эгаллайди, қуритиш учун кўп вақт ва қўл кучи талаб этилади. Қуритиш жараёни ҳавони сўриб олинадиган (вакуум) жавонлар ёрдамида тезлаштириш мумкин. Жўвали (вальцовые) қуритгичлар узлуксиз ишлайдиган, бир ёки икки жўвали бўлади. Жўва ичи бўшлиқ бўлиб, буғ ёки бошқа иссиқлик манбалари ёрдамида исиб туради. Бундай қуритгичлар асосан экстрактлар олишда ишлатилади. Қуюқ ажратма жўва юзасига бевосита ёки жўвали сўрғичлар ёрдамида юпқа қилиб суркалади. Жўвалар тўла бир марта айлангунча юзасидаги юпқа ажратма қурийди ва уни пичоқлар ёрдамида қириб йиғилади. Жўвали-вакуум қуритгичларда қуриш жараёни тез кечади. Бундай қурилмаларда пектин, шилимшиқ моддалар сақлаган қовушқоқ ажратмаларни қуритиш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Махсус қуритиш усуллари. Буларга терморадиацион, диэлектрик, субслимацион ва ультратовуш қуритгичлари киради. Фармацевтика корхоналарида кўпинча субслимация ва ультратовуш қуритгичлари киради. Сублимацион қуритгичларда қуритиладиган модда суюқлик ҳолига келтирилиб, музлатилади ва хона (камера) ҳавосини ўриб олиш натижасида муз суюқликка ўтмасдан буғланади. Қуритгич сублимациялаш хонаси, совутгич, ҳаво сўргич, музлатгичлардан иобрат. Бу усулда қуритиш жараёни уч босқичда содир бўлади: 1-музлатиш, 2- сублимацияга учратиш, 3-қолдиқ намликни йўқотиш. Бу усул оқсил, ферментлар, антибиотиклар, вакцина, зардобларни қуритишда жуда қўл келади. Ультратовуш қуритгичлар. Дориларни ультратовуш ёрдамида унумли қуритиш учун уларни тебраниш тезлиги 6-8 кГц бўлиши керак. Қуритилаётган суюқлик ультратовуш тўлқинлари таъсирида майда заррачаларга бўлиниб, ҳар бир заррача тебраниш даври тезлигида харакатга келади. Бу харакат ишлқаланишни вужудга келтириб, суюқликнинг буғланишига сабаб бўлади.

Адабиётлар.1. Маҳкамов С.М., Усуббоев М.У.,Нуритдинова А.И. Тайёр дорилар технологияси (дарслик).- Тошкент, 1994. 2.Чуешов В.И. Пром ышленная технология Харьков, 1999, том 2 . 3. Касаткин А.Г. Оснавные процессы и аппараты и химического производства М. 1971. 4. Таблицы для определения содержания этилового спирта в водноспиртовых растворах 1972. Москва.

Похожие

Иссиқлик жараёнлари

Иссиқлик алмашиниш жараёнлари

Ажратмани ёт моддалардан тозалаш усуллари. буғлатиш. буғлатишда ишлатиладиган асбоб-ускуналар

Кўп аппаратли буғлатиш қурилмаси

Қуритиш усуллари