Farmatsevtik omillarni dorilarni terapevtik samaradorligiga ta'siri. dorilarni biologic va kimyoviy noekvivalentligini kelib chiqish sabablari - Медицина - Рефераты

Farmatsevtik omillarni dorilarni terapevtik samaradorligiga ta'siri. dorilarni biologic va kimyoviy noekvivalentligini kelib chiqish sabablari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59 KB

Farmatsevtik omillarni dorilarni terapevtik samaradorligiga ta'siri. dorilarni biologic va kimyoviy noekvivalentligini kelib chiqish sabablari Reja: 1 .Dorilarni kimyoviy, biologik va terapevtik, ekvivalentligi haqida tushuncha. 2.Dori vositalarini biosamaradorligigata'sir etadigan omillar. 3.Dorilarni organizmga so’rilishiga va terapevtik ta'sirini belgilaydigan asosiy farmatsevtik omillar. 3.1.Dorilarni fizik holati 3.2.Dorilarni kimyoviy holati 3.3.Yordamchi moddalar 3.4.Dori turi va yuborish usullari 3.5.Dori turini tayyorlashda qo’llaniladigan texnologikjarayonlari

Biofarmatsiya fanini texnologiyaning nazariy asosi sifatida shakllanishiga asosiy sabab, dorilarni noekvivalentligidir. Dorilarni kimyoviy ekvivalenti deb bir hil dori shaklida ishlab chiqarilayotgan dori turida ta'sir qiluvchi modda dozasini bir hil bo’lishiga aytiladi va bu dori turi tegishli farmakopeya, patent, texnik shartlar talabiga to’la javob beradi. Lekin turli hil usullarda tayyorlangan bo’lishi mumkin. Biologik ekvivalenti deb, dorilarni shunday kimyoviy ekvivalentiga aytiladiki, ular dorini bir hil miqdorda qonga (biosuyuqlikka) so’rilishini ta'minlaydi. Bunda preparatni miqdori biosuyuqlikda aniqlanadi. Bir turdagi kasalliklarga bir hil ta'sir etadigan dorini kimyoviy ekvivalent miqdoriga terapevtik ekvivalent deyiladi. Terapevtik ekvivalenti o’lchov birligi kasalikka dori turi ta'sir etilganda organizmda bir hil o’zgarish paydo bo’lishi orqali belgilanadi. Dorilarni terapevtik ekvivalentini to’g’ridan-to’g’ri aniqlash murakkab muammo bo’lib, uzoq vaqt talab etadi. Bir qancha soha mutahassislari ishtirok etishi kerak, bir qancha omillami shu jumladan har bir organizmni o’ziga xos reaksiyasini hisobga olish lozim bo’ladi. Shuning uchun hozirgi vaqtda dorilarni terapevtik ekvivalentini aniqlash o’rniga ularni biosamaradorligini aniqlaydilar, bu dorilarni biologik ekvivalentini aniqlash demakdir. Hozirgi vaqtda har qanday preparatni biosamaradorligini qisqa muddatda aniqlash imkoniyati mavjud. Dorini biosamaradorligini aniq bilish kasalni klinika sharoitida to’g’ri davolashni tashkil qilishga imkoniyat yaratadi. Dorilarni kimyoviy ekvivalentini aniqlashga sabab bo’lgan omil ham dorilar ta'siriga noekvivalentlikni kelib chiqishi sabab bo’ladi, chunki bir hil dozadagi dori turi bir hil kasallikda qo’llanilganda har hil ta'sir ko’rsatadi. Boshqacha qilib aytganda, kimyoviy tarkibi bir hil bo’lgan dori preparati har hil terapevtik ta'sir ko’rsatadi. "Dorilarni terapevtik noekvivalentligi" ilmiy adabiyotlarda bir hil dozadagi, bir hil tarkibli dori preparatini har hil ta'sir qilishidir. Bu dori preparat har hil korxonalarda ishlab chiqarilgandir. Preparat farmakopeya talabiga to’la javob bersa -yu, lekin terapevtik ta'siri har hil bo’lsa "terapevtik noekvivalent" deyiladi. Bu yangilik klinikalarda 60-yillarda yaqqol ko’zga tashlana boshlandi. Bu yangilik odatdagi tasavvurga mutlaqo to’g’ri kelmay qoldi, chunki bir hil dozadagi bir hil dori turidagi ta'sir qiluvchi moddani miqdori, farmakopeya talabiga javob bersayu, (berilgan miqdordan maksimal chetlanish ±10% ruhsat etiladi) bu dori turini biologik ta'siri ham bir hil deb hisoblanar edi. Amalda esa terapevtik ta'siri bir hil bo’lmadi. 60-yillarda olib borilgan tadqiqotlar, dorilarni terapevtik noekvivalentligini sababi farmatsevtik omillar ekanligini ko’rsatdi. Dori turini tayyorlash jarayonida qo’llaniladigan tehnologik ishlov berish usulini o’zgartirish bilan dorilarni terapevtik ta'sirini o’zgarishi isbotlangan. Haqiqatdan ham dori turini analiz qiladigan ximik uchun

farmatsevtik omillarni ahamiyati yo’q, chunki unga dori turidagi dori moddani miqdori MTX talabiga javob bersa bo’lgani. Ko’p yillar davomida farmatsevtik omillarni xisobga olmaslik terapevtik noekvivalentlikni kelib chiqishiga sabab bo’ldi. Umiman dori turlaridan dorilarni organizmga so’rilishiga (absorbsiya) quyidagi omillar ta'sir etadi: I. Biologik (fiziologik) omillar I I . Biokimyoviy omillar II I. Farmatsevtik omillar Bulardan farmatsevt uchun eng asosiy hisoblanadigan ko’rsatkich farmatsevtik omillardir, chunki bu omilga provizor-texnolog bevosita ta'sir ko’rsatib dori turini biosamaradorligini oshirish imkoniyati bor. Farmatsevtik omillarga dorilarni fizik va kimyoviy holati (kristallik shakli, polimorfizm, maydalik darajasi va kimyoviy holati), dori turi va yuborish usullari, yordamchi moddalar. Polimorfizm. Dori moddalarning texnologik xossalarini belgilovchi omillardan biri modda zarrachalarini tuzilishi bo’lib, ular tabiatda kristall va amorf shaklida uchraydi. Olimlarning tadqiqotlari kimyoviy tarkibi bir hil bo’lgan ko’pchilik organik va anorganik moddalarning fizikaviy va texnologik xossalari har hil bo’lishini ko’rsatdi. Bu esa moddalar har hil kristallik xolatda bo’la olishi mumkinligidan dalolat beradi. Natijada bitta dori modda har hil fizikaviy xossalarni namoyon etadi. Bitta oddiy moddaning har hil kristallik shakli (modifikatsiya) da bo’la olish xossasiga polimorfizm deyiladi. Moddalarni polimorfizm xolatlarini A,B,C harflari bilan yoki I,II,III,IV,V va boshqa raqamlar bilan belgilanadi. Ko’pchilik birikmalar 5,6,7 va undan ko’p kristallik xolatlarda bo’lishi mumkin. Polimorfizm xolatlari ko’pincha salitsilatlar, barbituratlar, gormonlar va sulfanilamidlarda uchraydi. Masalan, atsetisalitsil kislotasi olti xil, kortizon atsetat besh hil, levamitsetin ikki hil kristallik holatda bo’la olishi isbotlangan. Bu kristallik xolatdagi moddalarning eruvchanligi, suyulish harorati, oksidlanuvchanligi bir-biridan farq qiladi va shuning uchun ularning suyulish harorati, oksidlanuvchanligi bir biridan farq qiladi va shuning uchun ularning so’rilishi va dori turlarining turg’unligi har hil bo’ladi. Polimorfizm hodisasi hozirgi zamon farmatsevtik texnologiyasi uchun katta ahamiyatga ega, chunki dori turi qaysi kristallik holatdan tashkil topganligiga qarab uning biosamaradorligi turg’unligi har hil bo’ladi. Aksariyat turg’un bo’lmagan kristallik holatga ega bo’lgan moddalar biosuyuqliklarda yahshi erib, tanaga oson va tez so’riladi. Dorilarning qaysi kristallik holatda bo’lishi, ularning olinish usuliga, quritish maydalash, dori turning tayyorlash jarayoniga va saqlanishiga bog’liqbo’ladi.

Kimyoviy holati. Bir hil modda bir necha kimyoviy holatda ishlatilishi mumkin. Masalan: shohkuya o’simligidan olinadigan alkaloid har hil kislotalar bilan hosil qilgan tuziga qarab, har hil nomlanadi: ergotin-sirka kislotali, kornuzol- uzum kislotali, ergotal-fosfat kislotali tuzi, adrenalin gormoni esa gidroxlorid va gidrotartrat turzlari holida bo’ladi. Har hil tuzlar texnologik, kimyoviy, fizik va biofarmatsevtik tomondan har hil bo’ladi, ya'ni so’rilish tezligi va biologik ta'siri ham har hil bo’lishi mumkin. Masalan, askorbin kislotasining bitta vodorodi natriy ioniga almashtirilsa, butunlay yangi hususiyatli modda hosil bo’ladi. Bu askorbin kislotadan farqli o’laroq, tanada elektrolitik holatni o’zgartirish, insulin ishlab chiqaradigan bezlarning ish faoliyatini kamaytirish hususiyatiga ega bo’ladi. Amidopirin oq rangli plastinka shaklidagi kristall modda bo’lib, suvda sekin eriydi (1:20). Amidopirin molekulasidagi bitta vodorod natriy sulfonat guruhiga almashtirilsa, suvda yahshi eriydigan , och sarg’ish, tayoqcha va prizmasimon shakldagi analgin hosil bo’ladi. Morfin alkaloidining kimyoviy molekulasiga metal guruxi kiritilsa kodein, etil guruhi kiritilsa dionin hosil bo’lib, ikki hil fizik-kimyoviy xususiyatga va ta'sirga ega bo’lgan yangi moddalar hosil bo’ladi. Maydalik darajasi. Dori moddalar zarrachalarning maydalik darajasi faqatgina ularning sochiluvchanligiga, bir hil aralashishiga, sochilma zichligiga va aniq dozlarga bo’linishiga ta'sir qilib qolmasdan, balki biofarmatsevtik hususiyatlarga ham ta'sir qiladi. Bu ayniqsa murakkab dori turini tayyorlashda yaqqol namoyon bo’ladi. Dori qaysi turda tavsiya qilinishidan qafiy nazar, uning so’rilish tezligiga, dori zarrachalarning maydalik darajasi albatta ta'sir qiladi. Ko’pchilik dori tolqonlarning maydalik darajasi ortishi bilan ularning tanaga so’rilish tezligi, terapevtik unumdorligiga mutanosib ravishda ortib boradi. Lekin bunda ularning turg’unligi va qo’shimcha ta'siri o’zgarmasligi kerak. Masalan, atsetil salitsil kislotasining maydalik darajasi 30 marta ortsa, uning terapevtik unumdorligi 2 baravar oshishi aniqlangan; sulfadimezinning o’ta maydalangan tolqon odamlarga berilganda, uning qondagi yuqori konsentratsiyasi odatdagiga nisbatan 2 soat oldin hosil bo’lib, umumiy so’rilgan miqdori 20% ko’p bo’ladi. Moddalarning eruvchanligi. Dori moddalarning ko’pchiligi suvda yomon eriydi yoki erimaydi. Uning so’rilishini yahshilash uchun eruvchanligini oshirish lozim. Sirt faol moddalar ishtirokida yomon eriydigan yoki erimaydigan moddalarni eriydigan holatga o’tkazish mumkin. Masalan, tvin-80 ishtirokida sinestrolning eruvchanligini 31 marta, metiltestosteron eruvchanligini 20 marta, dietilstilbistrolning eruvchanligini 110 marta oshirish mumkinligi amalda isbotlangan. Shu maqsadda glitserizin kislotasining ammoniyli tuzi ham ishlatilib, uning 0.1% li eritmasi (glitseram) gidrokortizonning eruvchanligini 100 marta oshiradi. Glitseramning 0.2% li ishqoriy eritmasi furagin moddasi eruvchanligini

300 marta, furadoninnikini esa 75 marta oshiradi. CP-7 va SP-10 sirt faol moddalari mono "ki" poliglikol dialkil efirlari bo’lib, asaley, astiron va palfitserin dorilarning eruvchanligini 50 martagacha oshirishi mumkin. Keltirilgan misollarda ko’rinib turibdiki, dori turlarini tayyorlashda dorilarning kristallik holatini, maydalik darajasini, eruvchanligini va kimyoviy holatini hisobga olgandagina yuqori terapevtik unumdorlikka ega bo’lgan dori turi yaratish mumkin ekan. Dori tur i ning ahamiyati. Dori bilan davolash uning eng qulay i shlati sh yo’ li ni t anlashga bog’l iq. Shuning uchun dor i ishl ab chiqarishning o’sishi uni tayyorlash jarayoning takomillashuvi va yangi dori turlarining yaratilishi bilan bog’liq bo’ladi. Dori turi dialektik nuqtai nazardan dori va yordamchi moddalar hamda texnologik jarayonlar majmuasidir. Dori turlarini tanlash uni tanaga yuborish yo’lini ham ifodalaydi. Shu sababdan dorilarning so’rilishi, ta'sir qilishi uchun ketgan vaqt hamda qaysi a'zoda ta'sir ko’rsatishi dori turini yuborish usuliga bog’liq bo’ladi. Masalan, nitroglitserinning tabletka dori turi til ostiga qo’yib qabul qilinganda, 2-5 daqiqa ichida o’z ta'sirini ko’rsatadi. Aerozol holida oktil nitrat og’iz bo’shlig’iga purkalganda esa 30 soniya ichida stenokardiya xurujini to’xtatadi. Astma kasali huruj qilganida ishlatiladigan prednizolon va efedrin ham aerosol dori turida tabletkasiga qaraganda bir necha marta tez ta'sir qiladi. Bu dori turi ta'sir qilish tezligi bo’yicha ko’pincha inyeksiya uchun ishlatiladiganlaridan ham ustun keladi. Ayrim hollarda og’iz orqali yutiladigan dori turiga nisbatan yo’g’on ichak orqali (rektal) yuboriladigan dori turi afzalroq hosoblanadi. Masalan, sistamin gidroxlorid tabletkasi qabul qilingach, so’rilish 58% ni tashkil etsa, xuddi shu miqdorda shamcha shaklida ishlatiladiganda 85.3% ni tashkil etadi. Amidopirin shamcha shaklida ishlatilganda 5 daqiqadan so’ng qonga so’rilib, o’tganligi aniqlangan. Tolqon holida ishlatilganda esa 15-20 daqiqadan so’nggina aniqlangan. Huddi shunday xolat, izadrin gidrohloridda ham kuzatilgan. Tiotriazazin preparati jigar kasalliklarida va yaralarni davolashda ishlatiladi. Uning uch hil dori turi yaratilib (eritma, tabletka, shamcha) har hil usullar bilan (og’iz orqali, yo’g’on ichakka, mushak orasiga va qorin bo’shlig’iga) yuborib ko’rilganda, ularning hammasi jigar kasalligini da vo l a sh ni t ez l a sh t i r i sh i , l e ki n t a bl et ka dor i t ur i t er ap ev t i k unumdorligining yuqoriligi kuzatilgan. Etaden qiyin bitadigan yaralarni davolashda ishlatiladi. Uning venaga, yo’g’on ichakka yuboriladigan va og’iz orqali qabul qilinadigan dori turlari tayyorlangan. Ular ichida shamchalarning terapevtik unudorligi yahshiroq aniqlangan. Triftazin qiyom holida ishlatilganda tabletka hoiidagidan ko’ra tez so’riladi va uzoq muddat ta'sir etadi. Furagin kapsula xolida so’rilishi 87%, tabletka xolida 50% ni tashkil etadi.Ovqatdan so’ng qabul qilinganida esa so’rilishi 8 marta ortadi.

Fenosal granula xolida tabletka va tolqonlar xolidagiga nisbatan faolroq ta'sir ko’rsatishi tajribada isbotlangan. Yordamchi moddalarning ahamiyati. Dori turlarini tayyorlashda ishlatiladigan barcha yordamchi moddalar, ularning kimyoviy, fizik va boshqa tomonlardan betaraf bo’lishiga qaramasdan, biofatmatsevtik nuqtai nazardan befarq deb bo’lmaydi. Ular ma'lum darajada dori moddalarning ajralib chiqish va so’rilish tezligiga ta'sir ko’rsatib, dorilarning ta'sir kuchini oshiradi yoki susaytiradi. Shuning uchun dori turini tayyorlashda tanlab olinadigan yordamchi moddalar har bir dori modda uchun o’ziga hos bo’lmog’i maqsadga muvofiqdir . Asossiz ravishda tanlab olingan yordamchi moddalar dori ta'sirini kamaytiribgina qolmay, umuman yo’qqa chiqarishi mumkin. Ta'sir qiluvchi modda bilan yordamchi moddalar o’zaro birikib, kompleks birikma hosil qilishi, adsorbsiyalanishi natijasida so’rilish tezligi keskin o’zgarishi mumkin. Adabiyotlarda yordamchi moddalarning biofarmatsiyagata'sirini ko’rsatadigan ilmiy ishlar ko’p. Fenobarbitaldan PEO-400 yordamchi moddasi bilan tayyorlangan shamcha va tabletka suvda qiyin eriydigan kompleks hosil bo’ladi. Natijada fenobarbitalning so’rilishi juda yomonlashadi, shuning uchun ta'sir qilmaydi. Agar shunday dori turlari natriy barbital yoki boshqa barbituratlar bilan tayyorlansa ishlatilgan PEO dorilar ta'siriga hech qanday salbiy ta'sir ko’rsatmaydi. Ko’p ishlatiladigan, befarq hususiyatga ega deb qarab kelingan sut qandi ham biofarmatsiya nuqtai nazaridan bunday emas ekan. Masalan, testosteron sut qandi bilan birgalikda ishlatilganda so’rilish tezligi ortadi, pentabarbitalniki kamayadi. Sut qandi ta'sirida ko’p dorilarning turg’unligi yo’qoladi. Ampuladagi B41 0 darmon dorisi natriy sulfit, natriy metabisulfit va boshqa sulfitlar ishtirokidaturg’unligi kamayadi. Shu ma'noda yuqorida keltirilgan yordamchi moddalarni tabletkalar terapevtik faolligini susaytirishi bo’yicha quyidagi qatorga joylashtirish mumkin: qand 7. glyukoza 7, sut qndi 7, kalsiy karbonat Xuddi shu hodisa piratsen, kobalt -30, kupir tabletkalarida ham kuzatiladi. Zamburug’larga qarshi ishlatiladigan nitroksalin PEO, qattiq yog’ va kakao moyi asoslarida tayyorlangan surtma va klizma dori turlarining antimikotin faolligi tekshirib ko’rilganda, PEO asosdagisining afzalligi kuzatiladi. Texnologik omillarning ta 'siri. Dori turning sifati, turg’unligi, terapevtik unumdorligi uni tayyorlash jarayoniga ko’proq bog’liq bo'ladi.Dori tayyorlashda ma'lum bo’lgan omillar maydalash, quritish, donadorlash, taxtakachlash va x.k. lar tayyor dorilarning terapevtik unumdorligiga ta'sir ko'rsatadi.Shuning uchun bu omillar hisobga olinsa, maqsadga muvofiq dori turini tanlash va uni faolligi ta'minlanadi. Taxtakachlash bosimining biofarmatsevtik ko’rsatkichlarga ta'sirini stafilokokk anatoksini misolida ham ko’rish mumkin. 100 mPa bosimda olingan

tabletkalarning faolligi 4-5 bo’lib, 250 mPA bosimda 22.2-27.7% va 16% ni tashkil qiladi. To’g’ridan-to’g’ri taxtakachlab olingan tabletkalardagi dori moddalarning so’rilish tezligi ko’pincha donadorlash orqali olinganiga nisbatan yuqori ekanligi amaliyotda tasdiqlangan. Sifatli turg’un va yuqori terapevtik unumdorlikka ega bo’lgan dori tayyorlash uchun maqsadga muvofiq texnologik omillarni tanlab olish bu misollardan ko’rinib turibdi.

Adabiyotlar: 1. Tensova A.I., Ajgihin T.C. Лекарственная форма и терапевтическая эффективность лекарств . TM., 1974. T 335c 2.Maxkamov S.M., Usubbayev M.U., Nuritdinova A.I. Tayyor dorilar texnologiyasi. T., 1994 y.,425b 3.IvanovaL.A. Texнология лекарственных форм. M., 1991.,504c 4.XIDF 1990,2-nashr, 397b 5. Актуальные проблемы создания лекарственных форм с заданными биофармацевтическими свойствами. Харьков, 1989, 220 с. 6.Bo п p осы фармакокинетики новых химиотерапетических лекарственных средств. M.,1974., 119c

Похожие

Dorilarni birga qo’llashda kuzatiladigan o’zgarishlar dorilarni metabolizmi surilishi va organizmdan chiqarilishi

Gomeonatiya dorilarni tanlash asoslari

Narkomaniya, uning tarixi, tarqalishi va kelib chiqish sabablari

Dorilarning ta’sir turlari nojo'ya ta’sirlari dorilarni birgalikda va takror qo'llash oqibatlari

Dorilarning salbiy ta’sirlari