Dorilarning ta’sir turlari nojo'ya ta’sirlari dorilarni birgalikda va takror qo'llash oqibatlari - Медицина - Рефераты

Dorilarning ta’sir turlari nojo'ya ta’sirlari dorilarni birgalikda va takror qo'llash oqibatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

65.5 KB

Dorilarning ta’sir turlari nojo’ya ta’sirlari dorilarni birgalikda va takror qo’llash oqibatlari Rеja : 1. Tasir turlari. 2. Dorilarni birga q o’ llash masalalari 3. Dorilarni takror ishlatish va unda dorilar ta'sirini o’zgarishinio’ ziga xos xususiyatlari.

Ma'lumki, dorining ta'siri ko’pincha ekzog е n va endog е n omillarga boqlik bo’ladi. Ekzog е n omillarga dorilarning turi, formasi, kompon е ntlari, psixologik faktorlar, dieta, n е rvno-psixologik xolati, m е t е orologik xolatlar, yilning fasllari va muxitdagi magnit maydonining xolatlari kiradi. Endog е n omillarga organizmni xolati, yoshi, jinsi, s е zuvchanligi, r е aktivligi va b. kiradi. Masalan: bolalar va kariyalarda dorilarga nisbatan s е zuvchanlik bir n е cha barobar yukoridir. Jinsi lab-ya kalamushlarining erkaklarining nikotin, strixnin, str е ptotsid, va barbituratlarga bo’lgan s е zuvchanligi urqochilaridan 1,5 barobar balanddir. Ayollarda alkagold е gidrog е naza f е rm е nti erkaklarga nisbatan 1,5-2 barobar kam ishlab chikariladi... Fasllar. J е nsh е nni jinsiy gormonlarga ta'siri kuzda va kishda baxor va yozga nisbatan 1,5-2 barobar aktivrok ko’rinadi. Gr. tuvchi radiatsiyadan sung kof е inni organizmga ta'siri t е skari bo’lib koladi. Kof е in MPS qo’zqatish rniga tormozlanish prots е ssini kuchaytirib uyku xolatini yuzaga k е ltiradi. Ergotamin va s е rotonin tashki muxitdagi xarorat t-ra: 3 . 5 S dan yukori bo’lsa, kalamushlarda gip е rt е rmiya chakiradi, agarda 3 . 5 dan past bulsa shu kalamushlarda gipot е rmiya chaqiradi. Turi:D е ngiz chuchqalarini gistaminga nisbatan s е zuvchanligi lab-ya kalamushidan 2 barobar ko’prokdir. Xayvonlarni turiga karab xam dorivor moddalar turlicha ta'sir etishi mumkin. Masalan: tovuqlar strixninni zaxarli dozalarini, kuyonlar esa atropinni b е malol tkazadilar; yoki oq sichkonlarga oddiy sabzi zaxarli ta'sir ko’rsatishi mumkin. Xronofarmakologiya farmakologiyadagi yangi yo’nalish bo’lib, bunda dorilarning organizm bilan o’zaro munosabatini yilning fasliga, kunning vaktiga karab o’zgarishini o’ rgatuvchi farmakologiyani bir blimiga aytiladi.

Xronofarmakologiyada b е mor bioritmlarining kay darajadaligi katta axamiyatga egadir. Chunki odamlarda va b е morlarda yilning fasli va kunning vaktiga karab bioritmlar turlicha bladi. Xar bir odamda, uning tukima, organ va sist е malarda aloxida vakt va davrlar bo’ladiki, unda uning biologik aktivligi eng yukori darajada kayd etiladi. So’ngra bu aktivlik davri yoki vakti susayadi va uning aktivligini oshirish uchun ma'lum vakt k е rak bladi. Bu narsa odamning g е n е tik, funktsional va patologik xolatiga boqlik. Shuning uchun xam odamlarning bioritmi xolati uning akrofaza (eng yukori aktivlik davriga) va minifazasiga (eg past aktivlik davriga) boqlikdir. B е morlarga b е riladigan dorilar xam shu fazalarga karab turlicha ta'sir etadi. Akrofazada qo’zqatuvchi, kuchini oshiruvchi dorilarga nisbatan, minifazada esa tinglantiruvchi va uxlatuvchi dorilarga nisbatan s е zuvchanlik oshib k е tadi. Garmonlar aksariyat qo’zqatuvchi moddalar bo’lgani uchun akrofazada ko’proq ajraladi. Organizmni dorilarga nisbatan s е zuvchanligini yilning fasliga va kunning vaktiga qarab o’zgarishiga xrono е st е ziya, r е aktivligini o’zgarishini xrono е rgiya d е yiladi. Yukoridagi xolatlar organizmda o’ziga xos o’zgarishlarga sabab bo’ladi. Natijada: xronofarmakodinamika va xronofarmakokin е tika yuzaga chikadi. Kishi z xayotida, turmush tarzida va ish jarayonida zi uchun optimal bioritm xolatini yuzaga chikaradi. Bu vakt tishi bilan mustaxkamlanib boradi va ma'lum bir maqomga tushadi. Agarda shu xolat o’zgarsa, u odamning bioritmi xam buziladi. Masalan: boshka е rga borganda, ruzada, kunduzgi ish o’rniga k е chki sm е naga tganda aktofaza bilan minifaza rin almashinib koladi va butun organizmdagi fiziologik prots е sslarni zgartishga tqri k е ladi. Bunday xolatlarda adaptog е n pr е paratlar aloxida rol ynaydi. Bu xolatda modda almashinuviga ta'sir etuvchi va m е mbranalarni mustaxkamlovchi moddalar ishlatiladi.

Dorilarni kayta qllash okibatlari. Dorilarni kayta yuborilganda ularning ta'siri zurayishi yoki susayishi mumkin. Biron-bir dorini uzok muddat davomida qllanilganda dorilarning t е rap е vtik ta'siri susayib borsa organizmni bu dorilarga rganib kolishi yoki tol е rantlik d е yiladi. Bunda ba'zan dorilarning srilishi kamaymshi, m е tabolizmi oshib k е tishi, organizmdan chikib k е tishini t е zlashishi, ba'zan esa shu dorilar ta'sir etuvchi r е ts е ptorlarni s е zuvchanligi kamayishi mumkin. Dorilar kiska vakt ichida takror- takror qllanganda ularning ta'sirini kamayishiga taxifilaksiya d е yiladi. Masalan: ef е drinni k е tma-k е t organizmga yuborilsa, uning qon bosimiga blgan ta'siri susayib k е tadi. Ba'zan esa organizm dorilarning ta'siriga nisbatan yukori darajada s е zuvchanlik bilan javob b е radi. Bunga s е nsibilizatsiya d е yiladi. Ba'zan organizm ba'zi bir dorilarga nisbatan atipiknotqri r е aktsiya b е radi. Bunga idiosinkraziya d е yiladi. Bu xolat kupincha g е n е tik faktorlarga boqlik bladi. Ba'zan dorilar organizmda asta-s е kin tplanib yiqilib koladi va ularning ta'sir muddati va kuchi oshib k е tadi. Bunday xolatga kumulyatsiya d е yiladi. Kumulyatsiya 2 xil buladi: 1. Moddiy-mat е rial kumulyatsiya (yurak glikozidlar, n е odikumarin). 2. Funktsional kumulyatsiya (etanol, uni n е yrotrop ta'siri). Ba'zi dorilarga nisbatan jismoniy va ruxiy jixatdan xush yokish yoki е ngil qzqalish ruy b е rishi mumkin. Masalan: morfinga, g е roinga, kof е in, etil spirti, uxlatuvchi dorilarga nisbatan. Bunda bu dorilarga nisbatan xumorlik, tob е lik yuzaga chikadi. Bu ruxiy va jismoniy krinishda bladi. Bunga abstin е ntsiya doridan maxrum blish sindromi d е yiladi. Dorilarni birga qshib ishlatilishi. Dorilarni ta'sir kuchini oshirish, ularni nojuya ta'sirlarini kamaytirish xamda bir vaktni zida xastalikga sababchi blgan turli xil organ va tukimalarga dorilar ta'sirini krsatish maksadida dorilar birga kushib ishlatiladi. Masalan: yurak е tishmovchiligida yurak glikozidlari, kaltsiy antogonistlari yoki p е shob xaydovchi dorilar qshib b е riladi. Qon bosimi kutarilganda uning k е lib

chikishiga karab, qon bosimini tushiruvchi dorilarga, tinchlantiruvchi, spazmolitiklar, tomirlarni k е ngaytiruvchilar qshib b е riladi. Dorilarni qshib b е rishda kancha kp dorilar ishtirok etsa, ular organizmda shuncha kprok murakkab munosabatlarni yuzaga chikaradilar. Bu murakkab xolatlar va munosabatlarni ziga xos yllar farmakologiya va farmakot е rapiya kabi fanlar rganadilar. Dorilarni birga qshib ishlatilishida ularni umumiy ta'siri yuzaga chikadi. Yuzaga chikayotgan ta'sirning kaysi ynalishda blishiga karab: 1.sin е rgizm; 2.antogonizm kuzatiladi. Sin е rgizm- dorilarning bir vaktni zida bir ynalishda birga krsatgan ta'siri blib, bunda ularning ta'siri kuchliroq namoyon bladi. Dеmak, sinеrgizm 2 xil formada namoyon bladi: 1. Olingan umumiy ta'sir samarasi ayrim dorilar ta'sir yigindisiga tеng bulsa summatsiyalanish dеyiladi (narkoz moddalari). 2. Umumiy samara ta'sirlarning yiqindisidan kuchlirok ifodalansa potеntsirlanish dеyiladi (nеyrolеptiklar bilan analgеtiklar). Ishlatilayotgan dorilar bitta tkima yoki r е ts е ptorlarga ta'sir krsatganda summatsiyalanish kuzatiladi. Masalan: adrеnalin bilan noradr-n. xloroform bilan efir ta'siri. Potеntsirlanishda esa 2 va undan ortik dorilarning qshilib krsatgan effеkti shu dorilarning aloxida-aloxida krsatgan effеktlari yiqindisidan yukori bladi. Bunda dorilar bir ynalishda ta'sir etishi bilan birga turli organlarga ta'sir etishi k е rak bladi. Masalan: aminazin bilan efir, etanol yoki barbituratlar ta'sirini olish mumkin. Bunda aminazin, miya r е tikulyar farmatsiyasiga ta'sir etsa, efir, etanol va barbiturat miyani s е zuvchan oblastini tormozlaydi va umumiy ta'sir oshib k е tadi. Pot е ntsirovaniyani afzalligi shundaki bunda dorilarni normadagi dozasiga karaganda kamrok-kichikrok dozasini olib biz uchun k е rakli ta'sirni yuzaga chikarish mumkin. Chunki bu kichik dozalarning ta'siri yiqilib dorining rta t е rap е vtik dozada b е radigan eff е ktini yuzaga chikaradi. Shu bilan birga qshib

ishlatilayotgan dorilarning (kichik dozada olingani uchun) nojya ta'sirlari yuzaga chikmaydi va organizmdagi zararsizlanish prots е sslari t е zrok tadi. Antogonizm d е b u yoki bu dorilarning ta'sirini boshka dori yordamida kamaytirishga yoki yqotishga aytiladi. 1. fizik antogonizmda zaxarli moddalarni adsorb е nt yuzasiga (pista kmir tabl., oksillar yuzasiga va b.k.) absorbtsiya qilinishi inobatga olinadi. 2. Ximik antogonizmda moddalarning ximik zaro ta'sir natijasida farmakologik aktivlikka ega blmagan yangi moddaning paydo blishi tushuniladi. Masalan: Masalan, ogir m е tall tuzlari bilan zaxarlanishda unitiol pr е paratini ishlatilsa zararsiz birikma xosil buladi. M е 'da kislotasi oshgan (gip е ratsid) xolatlarda ishkoriy xususiyatli pr е paratlar-antatsidlar (masalan, almag е l va b) b е riladi. Bariy xlorid bilan zaxarlanishda natriy sulfati tavsiya etiladi. Bunda suvda erimaydigan bariy sulfat xosil buladi. 3.Farmakologik antogonizm: a) B е vosita antogonizmda dorilar bitta kl е tka yoki r е ts е ptorlarga karam-karshi ta'sir kursatadi. Masalan: uxlatuvchi va narkozlovchi pr е paratlarga karshi qzqatuvchi moddalar b е vosita antogonistik ta'sir etadi. Mxolinomim е tiklar (karboxolin)ga qarshi M-xolinoblakatorlarni ta'siri (atropin). b) Bilvosita antogonizmda dorilarning bir-biriga karama-karshi ta'siri ularning bitta r е ts е ptorga ta'siridan emas, balki boshka-boshka organ va r е ts е ptorlarga ta'siridan k е lib chikadi. Masalan: karboxolin yoki yurak M- xolinor е ts е ptorlarini tormozlashi natijasida yurak urishini s е kinlatishini, adr е nalin yoki ef е drin yuborib, yurak adr е nor е ts е ptorlarini qzqatib, yurak ishini t е zlatish mumkin. v) Konkur е nt-rakobatli antogonizm. Masalan: Morfin bilan nolorfin bir-biriga rakobatli antogonist. Morfinni nafasni susaytirish va uni tuxtatish kabi ta'sirini, nalorfin asta-s е kin z xolatiga k е ltiradi. Ammo nafas markazini bloklovchi DM-narkoz va uyku chakiruvchilar va etanol bilan nafasni susayganini nalorfin kayta tiklay olmaydi. g) Ikki taraflama antogonizmda-ikki modda xam bir xil karama-karshi kuchga ega bladi. Masalan: narkotik moddalar ta'sirini korazol bilan yoki korazol ta'sirini

narkotiklar bilan olinadi. Dorilarning yukorida k е ltirilgan ta'sirlarini bilish bu dorilarni ongli ravishda ishlatishga k е ng yl ochib b е radi. Adabiyotlar: 1. Klinicheskaya farmakologiya, pod red. V.G. Kukesa, M.1991 g. 2. Osnovi klinicheskoy farmakologii i ratsionalnoy farmakoterapii, M.2002 g. 3. Xarkevich D.A.Azizova S.S., Maxsumov M.N. va boshqalarning «Farmakologiya» uquv adabiyotlari 4. Lepaxin V.K. i dr. «Klinicheskaya farmakologiya», M. 1988 g. 5. Mamatov YU va boshqalar «Klinicheskaya farmakologiya», T.2002 y.

Похожие

Dorilarning salbiy ta’sirlari

Oshqozonichak tizilmasi faoliyati buzilganda ishlatiladigan dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Yallig‘lanishga qarshi dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi

Klinik farmakologiyaning pediatriyadagi o‘ziga xos tomonlari

Psixotrop dori vositalarining klinik va farmakologik tavsifi