Экстракция жараёни - Медицина - Рефераты

Экстракция жараёни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

84.5 KB

Экстракция жараёни Режа 1. Каттиқ материалларни экстракциялаш ва эритиш. 2. Қаттиқ ва суюқ фазаларнинг ўзаро таъсирлашиш усуллари. а) Чекланган хажмли даврий жараён. б) Тўғри ёки қарама-қарши йўналишли жараёнлар. в) ҚўзҲалмас қатламли жараён. г) Мавҳум қайнаш қатламли жараён. 3. Экстракциялаш ва эритиш жараёнининг тезлиги.

КАТТИК МАТЕРИАЛЛАРНИ ЭКСТРАКЦИЯЛАШ ВА ЭРИТИШ ¶оваксимон мураккаб қаттиқ моддалар таркибидан бир ёки бир неча компонентларни эритувчилар ёрдамида ажратиб олиш жараёни қаттиқ жисм — суюқлик системасида экстракциялаш деб аталади. Одатда, ажратиб олиниши лозим бўлган компонент қаттиқ модданинг таркибида қаттиқ ёки эриган ҳолда бўлади. Жараённи амалга ошириш учун тегишли эритувчи танлаб олинади. Экстракциялаш пайтида керакли компонент қаттиқ фазадан диффу зия орқали суюқ фазага ўтади, бироқ бу процеседа мураккаб қаттиқ модданинг скелети ўзгармай қолади, яъни у инерт — ташувчи вазифасини ўтайди. Қаттиқ моддаларни экстракциялаш жараёни саноатнинг турли тармоқларида ишлатилади. Кимё саноатида ишқор, кислота ва тузларни, озиқ-овқат саноатида қанд, ўсимлик мойлари, соклар, витаминларни, кимё- фармацевтика саноатида турли доривор моддаларни, гидрометаллургияда эса рангли ванодир металларни олишда экстракциялаш усулларидан кенг фойдаланилади. Кимёвий технологияда қаттиқ моддаларни суюқликда эритиш жараёни ҳам кенг ишлатилади. Қаттиқ модданинг суюқ фазага тўла ўrиши эритиш жараёни деб аталади. Бу жараёнда қаттиқ модданинг эримай қоладиган инерт скелети йўқ. Қаттиқ моддаларни экстракциялаш ва эритиш жараёнларининг умумий ва бир-биридан фарқ қиладиган томонлари бор. Умумий томони шундаки, иккала жараён ҳам қаттиқ модда — суюқлик система сида олиб борилади. Бу жараёнларнинг бир-биридан фарқини қуйидагича тушунтириш мумкин. Экстракқиялаш жараёни икки босқич: модданинг қаттиқ заррачалари ички қисмидан ташrи юзасига диффу зия йўли билан ўтиши; модданинг диффузия жараёни туфайли қаттиқ заррача юзасидан чегара

қатлам орқали суюқликнинг асосий массасига ўтишидан иборат. Эритиш жараёнининг тезлиги фақат иккинчи босқичнинг қаршилигига боқлиқ, чунки биринчи босқичда қаршилик бўлмайди. Шу сабабли эритиш жараёни экстракциялашга нисбатан анча тез боради. Кимё саноатида эритувчилар сифатида кўпинча сув ёки айрим анорганик кислоталарнинг эритмалари ишлатилади, бундай жараён ишқорланиш деб юритилади. Ишқорланиш минерал хом ашёларни кимёвий қайта ишлаш учун биринчи босқич қисобланади. Бу қайта ишлаш орrали инерт материаллардан қимматбаҳо компонентлар оли нади. Дастлабки қаттиқ материални танлаб олинган эритувчи билан ўзаро таъсир эттириш натижасида гетероген оқувчан системалар (пульпалар) олинади. Эритиш жараёни одатда кўпчилик кимёвий жараёнларнинг бошланишидан олдин амалга оширилади, чунки эриган модда молекулаларининг ҳаракатчанлиги ва кимёвий активлиги ортади. Қаттиқ ва суюқ фазаларнинг ўзаро таъсирлашиш усуллари. Қаттиқ модда ва суюқликнинг ўзаро таъсирлашувига кўра, кимё вий технологияда қўлланиладиган экстракциялаш ва эритиш жараёнлари қуйидаги усулларга бўлинади; 1) чекланган ҳажмли даврий жараён; 2) тўғри ёки қарама-қарши йўналишли жараён; 3) қўзҲалмас қатламли жараён; 4) мавҳум қайнаш қатламли жараён ( - раем).

1. Чекланган хажмли даврий жараён. Бу жараён одатда механик ёки пневматик аралаштиргичи бўлган аппаратларда олиб борилади. Қаттиқ заррачалар аралаштиргич ёрдамида турли тезликларда ҳар томонга қараб ҳаракат қила бошлайди. Қаттиқ заррачалар ҳаракатининг инерция кучи таъсирида суюқлик вақт ўтиши билан ўзгарувчан тезликда ҳаракат қила бошлайди. Бундай инерция режимида экстракциялаш ёки эритиш жараёнини тезлатиш учун керакли шарт-шароит яратилади. Жараён мувозанат ҳолатига яқинлашган сари қаттиқ жисмдаги диффузия бўлаётган модданинг концентрацияси камайиб боради, натижада ҳаракатлантирувчи кучнинг қиймати ҳам камаяди. Экстракциялаш давомида суюқликка ўтган модданинг миқдори эса кўпайиб боради. Демак, чекланган хажмда олиб бориладиган жараён типик ностационар (турғунмас) жараён ҳисобланади. Аралаштиргичли аппаратларда олиб бориладиган чекланган ҳажмли жараёнлар даврий жараёнларга хос бўлган бир қатор камчиликларга эга бўлганлиги сабабли уларнинг самадорлиги кам. 2. Тўғри ёки қарама-қарши йўналишли жараёнлар. Бундай жараёнлар узлуксиз ишлайдиган аппаратларда олиб борилиши сабабли кимё саноатида кенг ишлатилади. Тўғри йўналишли жараёнларда қаттиқ материал ва эритувчи бир томонга ҳаракат қилади. Бунда экстракциялаш ёки эритиш жараёни кетма-кет жойлашган бир неча аралаштиргичли аппаратларда олиб борилади. Қаттиқ материал ва эритувчининг ўзаро таъсири натижасида ҳосил бўлган аралашма бир аппаратдан иккинчисига ўтиши билан аста-секин камая

боради. Одатда, поҲоналарнинг сони 3-6 тадан ортмайди. Тўғри йўналишли қурилмаларда қаттиқ материаллар таркибидан ажралиши керак бўлган модда бирмунча катта миқдорда ажратиб олинади. Узлуксиз жараёнларни қарама-қарши йўналишда олиб бориш анча юқори самарадорликка эга. Бу принципда ишлайдиган қурилмаларда қаттиқ материал ва суюлик бир-бирига қарама-қарши томонга ҳаракат қилади. Қурилманинг охирги аппаратига тоза эритувчи берилади, бу ерда таркибида ажратиб олинаётган компонент кам қолган қаттиқ материал тоза суюқлик билан ўзаро таъсир эттирилади. Қурилманинг биринчи аппартида эса дастлабки қаттиқ материал концентрацияси юқори бўлган эритма билан аралаштирилади. Натижада аппаратлар бир текис яхши ишлайди. Эритманинг концентрацияси ортади, эритувчининг сарфи камаяди ва қурилманинг иш унумдорлиги кўпаяди. 3. ҚўзҲалмас қатламли жараён. Бу жараёнда донасимон қаттиқ материал қатламидан суюқлик ўтади. Бунда фильтрлаш жараёни юз беради. Экстракциялаш жараёнида қаттиқ материал қатламининг баландлиги ўзгармас бўлади. Қаттиқ материалларни эритиш жараёнида қатламнинг баландлиги вақт давомида ўзгариб боради. Бу жараён даврий равишда олиб борилади. Қаттиқ материал заррачаларининг қатламнинг ҳар бир нуқтасидаги ва қатламдан чиқаётган суюқликнинг концентрациялари доим ўзгариб туради. ҚўзҲалмас қатламли жараёнлар бир қатор афзалликларга эга: экстракциялаш аппаратлари оддий тузилишга эга, пульпани ажратиш ва чўкмани ювиш учун қўшимча аппаратлар талаб қилинмайди, экстракциялаш жараёни фильтрлаш орқали олиб борилганлиги сабабли экстракт анча тоза ҳолда олинади, аппаратларнинг иш унуми анча катта, ҳосил бўлган экстракт эритмасининг концентрацияси эса юқори бўлади. Бу усул камчиликлардан ҳам ҳоли эмас: қўзҲалмас қатлам катта гидравлик қаршиликка эга, ушбу жараённи амалга ошириш учун қаттиқ материал бир хил катталикдаги майда заррачаларга бўлинган бўлиши керак.

4. Мавҳум қайнаш қатламли жараён. Бундай жараёнда қаттиқ материалнинг заррачалари суюлик таъсирида мавҳум қайнаш ҳолатига келтирилади. Қаттиқ материал заррачаларининг қатлами аппаратнинг Ҳалвирсимон тўсиҲи устига жойлашган. Суюқлик маълум критик тезлик билан қаттиқ материал қатламининг пастидан берилади, бундай қаттиқ заррачалар ҳар томонга ҳаракат қилади. Суюқлик албатта турбулент оқим билан ҳаракатланади. Экстракциялаш жараёни давомида қаттиқ заррачаларнинг барча юзаси эритувчи билан ўзаро таъсир этади, натижада қаттиқ ва суюқ фазалар ўртасидаги модда алмашини жараёни тез боради. Мавҳум қайнаш қатламли жараёнлар асосида ишлайдиган аппаратлар оддий тузилган, уларнинг массаси кам, қаттиқ материал таркибига тегишли компонентнинг чиқиши анча юқори, экстракциялаш ёки эритиш жараёни катта тезлик билан боради. Экстракциялаш ва эритиш жараёнининг тезлиги. Қаттиқ материал - суюқлик системасида экстракциялаш жараёни икки босқичда боради: 1.Қаттиқ жисм ичида модданинг ички диффузия ёрдамида тарқалиши. Модда ўтказувчанлик ҳам молекуляр диффузияга ўхшаш қуйидаги тахминий тенглама орқали белгиланади: Бу тенгламага мувофиқ, қаттиқ фаза ичига модданинг модда ўтказувчанлик таъсирида ўтган миқдори концентрация градиентига,

диффузия йўналишига перпендикуляр бўлган юзага ва вақтга тўғри пропорционалдир. 2.Қаттиқ жисм юзасидан модданинг чегара қатлам орқали суюқликка модда бериш ёки ташқи диффузия йўли билан ўтиши. Ташқи диффузия йўли билан тарқалган модданинг миқдори конвектив диффузия қонуни асосида топилади: Қаттиқ жисм юзасидан суюқликка ўтган модданинг миқдори қаттиқ материал - суюқлик чегарасидаги ва суюқлик оқимининг асосий массасидаги концентрациялар фарқига, элементар юзага ва жараённинг вақтига тўғри пропорционалдир. Охирги икки тенгламанинг ўнг томонларини ўзаро тенглаштириб, фазаларни ажратувчи чегарадаги модда беришнинг дифференциал тенгламасини оламиз:

( 1 ) тенгламадан кўриниб турибдики, экстракциялаш жараёнидаги модда ўтказиш тезлиги модда ўтказувчанликка ҳам, модда беришга ҳам боғлиқ экан. Бу жараённинг модда ўтказишга таъсири уч хил бўлиши мумкин: 1) модда бериш жараёнининг тезлиги модда ўтказувчанликнинг тезлигига нисбатан анча катта бўлади. Бунда модда ўтказиш тезлиги модда ўтказувчанликнинг Du орқали аниқланади; 2) модда ўтказувчанликнинг тезлиги модда бериш жараёнининг тезлигига нисбатан анча катта бўлади. Бунда модда ўтказиш тезлиги модда модда бериш жараёни  асосида ҳисобланади; 3) модда ўтказувчанлик ва модда бериш жараёнларининг тезлигини ўзаро солиштириш мумкин бўлади. Бунда модда ўтказишнинг тезлигини аниқлашда Du ва  коэффициентлар ҳисобга олинади. Қаттиқ материал таркибидаги тегишли компонентни эритувчи ёрдамида ажратиб олиш мураккаб жараён ҳисобланади. Бу жараёнда қаттиқ материал ичида ва атроф-муҳитда концентрациялар миқдори вақт давомида ёки аппаратнинг узунлиги бўйича ўзгариб туради. Қаттиқ материал ичида концентрациялар миқдорининг ўзгариш тезлигига қуйидагилар сабаб бўлади: а) қаттиқ жисм ва тарқалаётган модданинг диффузия хоссалари, бу хоссалар модда ўтказувчанлик коэффициенти Du орқали ифодаланади;

б) қаттиқ жисм-суюқлик чегарасида модда ўтказиш шароитлари; в) қаттиқ ва суюқ фазалар миқдорларининг нисбати, бу нисбат баланс тенгламаси билан ифодаланади: г) қаттиқ материал заррачаларининг суюқлик билан ўзаро таъсир қилиш усули; д) қаттиқ материал заррачаларининг шакли ва ўлчамлари. Дифференциал тенгламани ечиш анча қийин иш ҳисобланади. Шу сабабли кўпчилик ҳолларда тажриба натижалари ўхшашлик назарияси асосида қайтадан ишлаб чиқилади. Бундай шароитларда қаттиқ фазадаги экстракцияланаётган модданинг ўлчамсиз концентрациясидан фойдаланилади: Био критерийси қаттиқ материалларни экстракциялаш жараёнини текширишда катта аҳамиятга эга. Бу критерий қаттиқ материал - суюқлик чегарасида тарқалаётган модда ўтишининг ўхшашлигини белгилайди. Био критерийсининг қиймати кичик бўлганда модда ўтказишнинг тезлиги ташқи диффузиянинг тезлиги билан аниқланади, агар бу критерий катта қийматга эга бўлса, модда ўтказиш жараёнининг тезлиги ички диффузиянинг тезлиги орқали белгиланади. Фурье критерийси қаттиқ фаза ичида модданинг модда ўтказувчанлик йўли билан тарқалиш тезлигининг ўхшашлигини аниқлайди.

Агар қаттиқ материалларни экстракциялаш жараёни икки босқичдан иборат бўлса, эритиш жараёни фақат битта босқичдан ташкил топган бўлади. Шу сабабли эритиш жараёни экстракциялашга қараганда анча тез боради. Эритиш жараёнига қаттиқ жисмнинг ўлчамлари, ички тузилиши ва кимёвий таркиби таъсир қилади. Қаттиқ материалларни эритиш учун асосан сув ёки айрим кислота ва ишқорларнинг сувли эритмалари ишлатилади. Эритиш жараёнининг тезлиги модда бериш тенгламаси орқали топилади: Тажриба натижаларини қайта ишлаш йўли билан  ни ҳисоблаш учун қуйидаги критериал тенглама олинган: Эритиш жараёнининг тезлигини аралаштириш, температурани ошириш, қушимча босим бериш, қаттиқ жисмни майдалаш йўллари билан ошириш мумкин. Аралаштириш усули қўлланилганда қаттиқ заррачаларга нисбатан суюқликнинг тезлиги ортади, бу ҳол қаттиқ жисм юзасидаги диффузия чегара қатламининг қалинлигини камайтиради, натижада  нинг қиймати ортади.

Температура ортиши билан суюқ фазанинг қовушқоқлиги камаяди, натижада D нинг қиймати ошади. Қўшимча босим бериш ҳам эришиш тезлигини оширади.

Похожие

Модда ўтказиш жараёни

Кўпик ҳосил бўлиши жараёни ва уни йўқотиш усуллари

Ферментларнинг олиниши. Пепсин препаратларини олиш технологик жараёнлари

Ферментларнинг олиш. Панкреатин ва трипсин олиш технологик жараёнлари

Табиий хом ашёлардан биологик фаол моддаларни экстракциялаб олиш