Диффузион жараёнлар - Медицина - Рефераты

Диффузион жараёнлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

80 KB

Д иффузион жараёнлар Режа 1. Молекуляр ва турбулент диффузиялар. 2. Модда бериш жараёни. 3. Модда ўтказиш жараёни.

Молекуляр ва турбулент диффузиялар. Модданинг бир фаза ичида тарқалиши ва бир фазадан иккинчи фазага ўтиши молекуляр диффузия ҳамда турбулент диффузия йўли билан боради. Молекуляр диффузия. Молекула, атом, ион ва коллоид заррачаларининг тартибсиз иссиқлик ҳаракати таъсирида модданинг тарқалиши молекуляр диффузия деб аталади. ҚўзҲалмас муҳитда, ламинар оқимда ва фазаларни ажратувчи юза яқинида турбулент оқимда модда молекуляр диффузия ёрдамида тарқалади. Молекуляр диффузия Фикнинг биринчи қонуни билан ифодаланади. Бу қонунга кўра, элементар юза dF дан маълум вақт d  давомида тарқалган модданинг массаси dM унинг концентрация градиенти dc / dn га тўғри пропорционалдир: ёки ( ) ифодага асосан, юза бирлигидан ( F =1) вақт бирлиги ичида (  =1) модданинг молекуляр диффузия билан тарқалиши модданинг солиштирма оқими (ёки молекуляр диффузиянинг) тезлиги деб аталади: Тенгламанинг ўнг томонидан минус ишора молекуляр диффузиянинг тарқалувчи компонент концентрациясининг камайиши томонга қараб боришини кўрсатади. Тенгламадаги пропорционаллик коэффициенти D молекуляр диффузия коэффициенти ёки диффузия коэффициенти деб

аталади. ( ) тенгламага асосан диффузия коэффициентининг ўлчов бирлигини аниқлаймиз: Диффузия коэффициенти юза бирлигидан вақт бирлиги ичида, концентрация градиенти бирга тенг бўлганда тарқалган модданинг массасини билдиради. Молекуляр диффузия коэффициенти физик ўзгармас катталик бўлиб, модданинг диффузия йўли билан қўзҲалмас муҳитга кириш қобилиятини белгилайди. Диффузия коэффициентининг қиймати жараённинг гидродинамик шарт-шароитларига боғлиқ эмас. Диффузия коэффициенти тарқалувчи модда ва муҳитнинг хоссаларига, температурага ва босимга боғлиқ. Одатда диффузия коэффициенти температуранинг ортиши ва босимнинг камайиши (газлар учун) билан кўпаяди. Ҳар бир конкрет шароит учун D нинг қиймати тажариба йўли билан ёки тегишли тенгламалар ёрдамида аниқланади. Кўпчилик моддалар учун D нинг қиймати справочникларда берилган бўлади. Турбулент диффузия. Диффузиянинг бу тури макрокинетика тушунчаси билан боғлиқ бўлиб, модда муҳитнинг моляр (яъни катта миқдордаги молекулаларидан ташкил топган) қисмлари ҳаракати ёрдамида алмашинади. Турбулент диффузиянинг тезлиги оқимнинг турбулентлик даражасига, жараённинг гидродинамик ҳолатига боғлиқ. Турбулент диффузия уюрма диффузия деб ҳам юритилади. Суюқликнинг уюрма ҳаракати таъсирида оқимда модданинг қўшимча ўтказилиши юз беради. Бирор фаза миқёсида турбулент диффузия орқали тарқалган модданинг массаси d Мт юза dF га, вақт d  га ва концентрация градиенти dc / dn га тўғри пропорционалдир ва қуйидаги тенглама билан топилади:

бу ерда D т-турбулент диффузия ёки уюрма диффузия коэффициенти. Турбулент диффузия йўли билан юза бирлигидан вақт бирлиги ичида ўтган модданинг солиштирма оқими ёки турбулент диффузиянинг тезлиги қуйидагича аниқланади: Турбулент диффузия коэффициенти вақт бирлиги ичида концентрация градиенти бирга тенг бўлганда юза бирлигидан турбулент диффузия йўли билан ўтган модданинг массасини билдиради. Турбулент диффузия коэффициенти каби м 2 /с ўлчрв бирлигига эга. D т нинг D дан фарқи шундаки, турбулент диффузия коэффициенти ўзгарувчан физик катталик бўлиб, унинг қиймати жараённинг гидродинамик шарт-шароитларига боғлиқ. Бу ерда гидродинамик шарт-шароит оқимнинг тезлиги ва турбулентлик масштабига қараб аниқланади. Уюрма ҳаракатнинг ривожланиши турбулентлик даражасининг кучайишига, оқимда аралаштириш интенсивлигининг кўпайишига олиб келади. Натижада кўндаланг кесим бўйича модда алмашиниш ва оқимнинг ўқи йўналиши бўйича аралаштириш ҳолати вужудга келади. Бундай пайтда оқимнинг ўқи йўналишида концентрация градиенти камаяди ва модда алмашиниш жараёни сусаяди. Турбулент диффузия коэффициенти D т нинг қиймати ортган сари аралаштириш эффектининг таъсири ҳам ортади. Шундай қилиб, D т нинг қиймати диффузия жараёнларидаги аралаштириш интенсивлигини белгилайди. Турбулентлик даражасининг ортиши доим ҳам модда адмашинувини тезлаштиравермайди. Шу сабабли аппаратлардаги модда алмашиниш жараёнини шундай ташкил қилиш керакки, бунда турбулентлик ортиши билан оқимнинг ўқи бўйича юз берадиган аралаштириш эффекти минимал қийматга эга бўлсин. Амалда бундай жараён майда насадкаларни ишлатиш, махсус конструкцияли тарелкали аппаратларда газ ва суюқликнинг бир

томонга йналган оқимини ташкил этиш ва оқимчали аппаратлардан фойдаланиш орқали амалга оширилмоқда. Молекуляр ва турбулент диффузия ёрдамида ўтказилган модданинг умумий солиштирма оқими қуйидагича топилади: Модда алмашиниш жараёнларидаги амалий ҳисоблашларда ўтказилган модданинг умумий солиштирма оқимини аниқлаш учун қуйидаги тенгламадан фойдаланилади: бу ерда К - модда алмашиниш коэффициенти, бу коэффициентнинг ўлчов бирлиги концентрацияларнинг қабул қилинган ўлчов бирликларига боғлиқ;  с - концентрациялар фарқи ёки жараённинг ҳаракатлантирувчи кучи. ( ) ва ( ) тенгламаларни ўзаро солиштириш натижасида қуйидаги ифодаларга эришамиз:

Охирги ифодадан кўриниб турибдики, модда алмашиниш коэффициенти К молекуляр ва турбулент диффузиялар ёрдамида моддани ўтказиш холатларини ҳисобга олувчи муҳим коэффициентдир. Модда бериш жараёни Фазаларни ажратувчи юзадан моддани суюқ ёки газсимон фазанинг марказига берилиши ёки аксинча фазанинг марказидан ажратувчи юзага модданинг берилиши конвектив диффузия ёки модда бериш жараёни деб аталади. Ҳаракатланувчи суюқлик ёки газда модда молекуляр ва турбулент диффузиялар ёрдамида тарқлади, бу жараённинг йиҲиндиси конвектив диффузия деб аталади. Конвектив диффузия концентрация градиенти, муҳитнинг тезлиги ва физик хоссларига боғлиқ. Конвектив диффузия икки хил бўлади: табиий (ёки эркин) ва мажбурий. Концентрациялар ёки температуралар фарқи таъсирида суюқлик муҳитининг ҳар хил қисмларида зичликлар фарқи пайдо бўлади; бу зичликлар фарқи таъсирида модданинг тарқалиши эркин конвекция дейилади. Ташқи кучлар (насос, аралаштиргич ва бошқалар) таъсирида модданинг суюқ ёки газ муҳитида тарқалиши мажбурий конвекция деб аталади. Агар тарқалувчи модда Ф у фазадан Ф х фазага ўтади деб олинса, ҳар бир фазада вақт бирлиги ичида тарқалган модданинг миқдори М модда бериш жараёнининг асосий тенгламаси орқали топилади:

бу ерда (у-у ч ) - модда беришнинг Ф у фазадаги ҳараканлантирувчи кучи; (х ч -х) - модда беришнинг Ф х фазадаги ҳаракатлантирувчи кучи; у ва х - ҳар бир фазанинг марказидаги ўртача концентрациялар ёки иш концентрациялар; у ч ва х ч - тегишли фазалар чегарасидаги концентрациялар; F - фазаларни ажратувчи юза;  у ,  х - Ф у ва Ф х фазалардаги модда бериш коэффициентлари. Модда бериш коэффициентлари (  у ва  х ) вақт бирлиги ичида жараённинг ҳаракатлантирувчи кучи бирга тенг бўлганда юза бирлигидан фазаларни ажратувчи юзадан фазанинг марказига (ёки тескари йўналишда - фазанинг марказидан ажратувчи юзага томон) ўтган модданинг массасини билдиради. Модда бериш коэффициенти физик ўзгармас катталик эмас, у фазанинг физик хоссларига (зичлик, қовушқоқлик ва бошқалар), муҳитнинг гидродинамик режимларига (ламинар ёки турбулент оқим), модда алмашиниш аппаратининг конструктив тузилишига ва унинг ўлчамларига боғлиқ бўлган кинетик катталикдир. Шундай қилиб, модда бериш коэффициенти  нинг бир қатор ўзгарувчан факторларга боғлиқлиги сабабли, унинг қийматини ҳисоблаш ёки тажриба йўли билан топиш анча мураккабдир. Модда ўтказиш жараёни Модданинг бир фазадан иккинчи фазага ажратувчи юза орқали ўтиш жараёни модда ўтказиш жараёни деб аталади. Модда ўтказиш мураккаб жараён бўлиб, фазаларни ажратувчи юзанинг икки томонида юз бераётган модда бериш жараёнларидан ташкил топган бўлади. - расмда суюқлик ва газ (буғ) ёки икки суюқлик ўртасидаги модда ўтказиш жараёнини тушунтирувчи схема кўрсатилган. Фазалар бир-бирига нисбатан маълум

тезликка, яъни турбулент режимда ҳаракат қилади ва қўзҲалувчан ажратувчи юзага эга. Тарқалувчи модда (масалан, аммиак) газ фазасидан (Ф у ) суюқлик фазасига (Ф х ) ўтади. Масалан, газ фазаси сифатида аммиакнинг ҳаво билан аралашмасини, суюқ фаза сифатида эса сувни оламиз. Газ фазасидаги тарқалувчи модда концентрацияси мувозанат концентрациясидан юқори. Ф у фазанинг марказидан ажратувчи юзага ва ажратувчи юзадан Ф х фазанинг марказига аммиак бериш жараёни орқали ўтади. Модда ўтказиш жараёнига ажратувчи юза ҳам қаршилик кўрсатади. Модда ўтказиш жараёни ҳар бир фазадаги турбулент оқимнинг структурасига боғлиқ. Гидродинамикадан маълумки, турбулент оқимда қаттиқ юза устида чегара қатлам ҳосил бўлади. Ҳар бир фазада иккита зона бор: фазанинг ядроси (ёки фазанинг асосий массаси) ва фазанинг чеграсидаги юпқа чегра қатлам. Фазанинг ядросида модда асосан турбулент пульсациялар ёрдамида тарқалади ва тарқалувчи модданинг концентрацияси (С оу ва С ох ) амалий жиҳатдан ўзгармас қийматига эга бўлади. Чегера қатламда турбулент режим аста-секин сўниб боради, натижада ажратувчи юзага яқинлашган сари концентрация ўзгариб боради. Ажраутвчи юзанинг ўзида модданинг тарқалиши жуда секинлашади, чунки модданинг ўтиши фақат молекуляр диффузиянинг тезлигига боғлиқ бўлиб қолади. Фазалар ўртасидаги ишқаланиш ва суюқ фаза чегарасидаги сирт таранглик кучлари таъсирида ажратувчи юза яқинида концентрация кескин, тахминан тўғри чизиқ бўйича ўзгаради.

Шундай қилиб, турбулент оқимда фазанинг марказидан фазаларни ажратувчи чегарагача (ёки тескари йўналишда) модданинг берилиши параллел равишда молекуляр ва турбулент диффузиялар ёрдамида амалга оширади, бироқ фазанинг асосий массасида моданинг берилиш жараёни диффузия йўли билан боради. Чегара қатламда эса модданинг берилиши молекуляр диффузиянинг тезлигига боғлиқ. Демак, модданинг бир фазадан иккинчи фазага ўтиш жараёнини тезлатиш учун чегара қатлам қалинлигини камайтириш ва оқимнинг турбулентлик даражасини (маълум чегарада) қупайтириш лозим. Оқимнинг турбулентлик даражасини кўпайтириш учун фазанинг тезлигини ошириш (маълум чегарадача) зарур бўлса, чегара қатлам қалинлигини камайтириш учун эса ташқи кучлардан (масалан, техникавий усулда аралаштириш, ультратовуш, пульсация ёки вибрация билан тебраниш, электромагнит майдон ва ҳакозодан) фойдаланиш керак.

Бир фазадан иккинчи фазага вақт бирлиги ичида ўтган модданинг массаси М ни аниқлаш учун модда ўтказишнинг асосий тенгламасидан фойдаланилади: Мувозанат концентрацияларини аппаратнинг ишлаш пайтида ўлчаб бўлмайди, уларнинг қийматлари справочниклардан олинади. Бу тенгламадан жараённи ҳаракатлантирувчи кучи сифатида иш ва мувозанат концентрациялар орасидаги фарқдан фойдаланилади. Фазалар ажратувчи юза бўйлаб ҳаракат қилганда уларнинг концентрациялари ўзгаради, натижада жараённинг ҳаракатлантирувчи кучи ҳам ўзгаради, натижада жараённинг ҳаракатлантирувчи кучи ҳам ўзгаради. Шу сабабли модда ўтказишнинг асосий тенгламасига ўртача ҳаракатлантирувчи куч тушунчаси (  У ў ёки  Х ў ) киритилади: Модда ўтказиш коэффициентлари (К у ва К х ) вақт бирлиги ичида фазанинг контакт юзаси бирлигидан, жараённинг ҳаракатлантирувчи кучи бирга тенг бўлганда, бир фазадан иккинчи фазага ўтган модданинг массасини билдиради. ( 3 ) ва ( 4 ) тенгламалар ёрдамида фазаларнинг контакт юзаси F ва у орқали аппаратнинг асосий ўлчамлари аниқланади. М нинг қиймати

моддий баланс тенгламасидан топилади ёки ҳисоблаб чиқарилади. Модда ўтказиш коэффициенти ва ўртача ҳаракатлантирувчи куч қийматлари тегишли тенгламалар ёрдамида аниқланади. Модда ўтказиш ва модда бериш коэффициентлари ўртасидаги боғлиқликни аниқлаш учун фазаларни ажратувчи юзада мувозанат ҳолат ўрнатилган деб фараз қилинади. Бу ҳол фазаларни ажратувчи чегарадан модданинг ўтишига қаршилик йўқ деган маънони билдиради. Натижада фазовий қаршиликларнинг аддитивлик қоидаси келиб чиқади. Бу қоидага асосан К ва  ўртасида қуйидаги боғлиқлар бор: Бу тенгламаларнинг чап томонлари модданинг бир фазадан иккинчи фазага ўтиши учун умумий қаршиликни, ўнг томонлари эса фазалардаги модда бериш жараёнлари қаршиликларининг йиҲиндисини билдиради. Шу сабабли ( 5 ) ва ( 6 ) ифодалар фазовий диффузия қаршиликларининг аддивлик тенгламалари дуб юритилади. Ҳар бир фаза диффузия қаршилигининг улуши гидродинамик шароитга, муҳитгаги диффузия коэффициентларининг қийматига ҳамда мувозанат шартларига боғлиқ. Айрим шароитларда бирор фазанинг диффузия қаршиги иккинчисига нисбатан анча кам бўлиши мумкин. Кўпчилик шароитларда фазаларнинг контакт юзаси F ни аниқлаш қийин. Шу сабабли модда бериш ва модда ўтказиш коэффициентларини аппартнинг иш ҳажми V га нисбатан олиш қулай ҳисобланади. Аппаратнинг

иш ҳажми билан фазаларнинг контакт юзаси ўртасида қуйидаги боғлиқлик бор: Модда бериш ва модда ўтказиш тенгламасидаги F нинг ўрнига aV ни қўйиб қуйидагиларни оламиз: Агар вақт бирлиги ичида тарқалаётган модданинг массаси кг/с, жараённинг ҳаракатлантирувчи кучи эса кг/м 3 ҳисобида ўлчанса, у ҳолда модда бериш ва модда ўтказишнинг ҳажмий коэффициенлари қуйидагича ифодаланади:  у V ва  х V нинг қийматлари тегишли критериал тенгламалар орқали топилади. Охирги тенгламалар ( 7 ) - ( 10 ) ёрдамида аппаратнинг иш ҳажми V топилади, у орқали модда алмашиниш аппаратининг асосий ўлчамларини аниқлаш мумкин.

Похожие

Асосий жараёнлар ва аппаратлар фани ва унинг вазифалари

Қуюқ ва қуруқ экстрактлар. Олиш усуллари. Ажратмани ёт моддалардан тозалаш

Ионлантирувчи нурлар биологик таъсир механизмлари ҳақидаги гипотезалар

Таъсир этувчи модданинг организмга олдиндан келгиланган тезликда сўрилишини таъминловчи Дори турлари. ТТСлар. Перорал ва бошка турдаги терапевтик системалар

Дориларнинг биосамарадорлигини аниқлаш усуллари