Асосий жараёнлар ва аппаратлар фани ва унинг вазифалари - Медицина - Рефераты

Асосий жараёнлар ва аппаратлар фани ва унинг вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68 KB

Асосий жараёнлар ва аппаратлар фани ва унинг вазифалари Режа 1. Жараёнлар ва аппаратлар фанининг мазмуни 2. Асосий жараёнларнинг турлари. 3. Ў хшашлик назариясининг асослари.

Талабаларни фаннинг асосий мақсад ва вазифалари билан таништириш. Уларга жараёнлар ва аппаратларни гуруҳларга бўлиш асосларини ва ушбу гуруҳларнинг асосий моҳиятини очиб берилади.

Жараёнлар ва аппаратлар фанининг мазмуни Кимё, озиқ-овқат ва кимё-фармацевтика саноатлари корхоналарида турли технологик жараёнлар амалга оширилади. Бу жараёнлар давомида хом ашё ва материалларнинг ички структураси, таркиби, агрегат ҳолатлари ўзгаради. Химиявий технологик жараёнлар химиявий реакциялардан ташқари турли физик-химиявий жараёнлардан иборат. Бундай жараёнларга қуйидагилар киради: суюқлик ва қаттиқ материалларни узатиш, қаттиқ моддаларни майдалаш ва саралаш, газларни сиқиш ва узатиш, моддаларни иситиш ва совитиш, суюқликларни аралаштириш, х ар хил жинсли аралашмаларни ажратиш, э ритмаларни буғлатиш, хўл материалларни қуритиш ва бошқалар. Демак, турли химиявий материал ва маҳсулотлар (кислоталар, ишқорлар, тузлар, минерал ў ғ итлар, лок-бўёқ, полимер ва синте т ик материаллар ва ҳоказо) ишлаб чиқариш технологияси умумий қонуниятлар и билан ифодаланган бир типдаги физик ва физик-кимёвий жараёнлардан иборат бўлади. Бу технологик жараёнлар турли ишлаб чиқаришларда ишлаш принциплари бир хил бўлган машина ва аппаратларда олиб борилади. Кимё технологиясининг турли тармоқлари учун умумий бўлган жараён ва аппаратлар асосий жараёнлар ва аппаратлар деб юритилади. Масалан, суюқлик аралашмаларни ажратишда кенг ишлатиладиган ҳайдаш жараён и ни кўрамиз. Ҳ айдаш жараёни кислород ишлаб чиқаришда суюқ ҳавони ажратиш, нитрат кислота ишлаб чиқаришда сув ва азот кислотани ажратиш, синтетик каучук ишлаб чиқаришда мураккаб органик маҳсулотларни ажратиш ва бошқа бир қатор ишлаб чиқариш лар да кенг ишлатилади. Асосий аппаратлар қаторига, масалан, ликопчали ва насадкали коллоналар киради. Бундай коллоналар ёки аппаратлар ҳайдаш (суюқ аралашмаларни иссиқлик таъсирида ажратиш), абсорбциялаш (газ ва буғ аралашмаларидан бирор компонентни ютувчи суюқлик ёрдамида ажратиш) каби жараёнларни амалга оширишда ишлатилади.

Кимё саноатининг кўпч и лик тармоқларида ишлатиладиган насос ва компрессорлар, фильтр ва центрифугалар, циклон ва скрубберлар, иссиқлик алмаштиргич ва қуриткичлар х ам асосий аппараталар жумласига киради. «Жараён ва аппаратлар» курсида асосий жараёнларни нг назарияси, ушбу жараёнлар амалга ошириладиган машина ва аппараталарнинг тузилиш принциплари ва уларни ҳисоблаш методлари ўрганилади. Асосий жараёнларнинг қонуниятлар и ни ўрганиш ва аппаратларни ҳисоблаш усулларини тузишда физика, кимё , физик - кимё , термодинамика, иқтисод каби фанларнинг фундаментал қонунлари асос қилиб олинади. «Жараён ва аппаратлар» курси кимё саноатининг турли тармоқларида ишлатиладиган ва ташқи кўринишидан ҳ ар хил бўлган жараёнлар ва аппаратларнинг ўхшашликларини аниқлашга асосланади. Замонавий катта масштабдаги ишлаб чиқариш жараёнлар и ни лойҳалашда ҳ ам «Жараён ва аппаратлар» фаниниг аҳамияти катта. ўзлаштири ли ши керак бўлган жараён аввал лаб о ратория шароитида, кичик ўлчамдаги саноат аппаратларига кўчирилади. Шундай қилиб, кичик системаларда олинган натижалардан катта системаларда фойдаланиш қонуниятлари моделлаштириш деб юриталади. Моделлаштириш «Жараён ва аппаратлар» фанининг муҳим вазифаларидан бири ҳисобланади. «Жараён ва аппаратлар» курси химия, кимё - фармацевтика, озиқ-овқат, нефтни қайта ишлаш ва шу каби бир қатор саноат тармоқлари учун инженер- технолог кадрлар тайёрлашда катта аҳамиятга эга. Бу фан асосида тегишли жараёнларни ҳисоблаш ва таҳлил қилиш, уларнинг оптимал параметрларини топиш, керакли аппаратларни лойҳалаш ва уларни ҳисоблаш мумкин. Ушбу курс машина ва аппаратларни рационал ишлатиш ҳақида маълумот беради ҳамда уларнинг қувватини ошириш усулларини ўргатади. Асосий жараёнларнинг турлари. Химия саноат и да ўрганиладиган асосий жараёнлар 5 гу рух га бўлинади:

1. Гидромеханик жараёнлар 2. Иссиқлик жараёнлари 3. Моддалар алмашинув жараёнлари 4. Химиявий жараёнлар 5. Механик жараёнлар 1. Гидромеханик жараёнларда суюқлик ва газларнинг ҳаракати ўрганилади. Жараённинг тезлиги гидромеханика қонунлари билан аниқланади. Суюқликларни бир жойдан иккинчи жойга узатиш, газларни сиқиш ва узатиш, турли жинсли газ ва суюқлик аралашмаларини ажратиш, суюқликларни аралаштириш гидромеханик жараёнларга киради. 2. Иссиқлик жараёнлари - температуралар фарқи мавжуд бўлганда бир (температураси юқори) жисмдан иккинчи (температураси паст) жисмга иссиқликнинг ўтишидир. Жараённинг тезлиги иссиқлик узатиш қонунлари билан ифодаланади. Бу гуруҳга иситиш, совитиш, буғлатиш, конденсатциялаш ва сунъий совуқ ҳосил қилиш жараёнлари киради. Иссиқлик жараёнларнинг тезлиги муҳит нинг гидродинамик харакатига ғам боғлиқ. 3. Моддалар алмашинуви жараёнлари - бир ёки бир неча компонентларнинг бир фазадан, фазаларни ажратувчи юза орқали, иккинчи фазага ўтишидир. Компонентлар бир фазадан иккинчи фазага молекуляр ва конвектив диффузиялар ёрдамида ўтади. Шу саба б ли бу жараёнлар диффузион жараёнлар ғам дейилади. Жараёнларнинг тезлиги фазаларнинг гидродинамик харакатига боғлиқ. Бу гуруҳга абсорбция, адсорбция, экстракция, суюқликларни ҳайдаш, қуритиш ва кристаллизация жараёнлари киради. 4. Кимё вий жараёнлар - моддаларни нг ўзаро таъсири натижасида янги бирикмаларнинг ҳосил бўлишидир. Химиявий реакциялар вақтида одатда, иссиқлик ва моддалар алмашинуви жараёнлари ҳ ам содир бўлади. Бу гуруҳдаги жараёнларнинг тезлиги химиявий кинетик а қонуниятлар и билан

ифодаланади. Реакциянинг тезлиги, айниқса, саноат миқёсида моддаларнинг гидромеханик харакатига ҳ ам боғлиқ бўлади. 5. Қ аттиқ моддаларни майдалаш, саралаш, узатиш ва аралаштириш механик жараёнлар жумласига киради. Бу жараёнларнинг тезлиги қаттиқ жисмларнинг механик аси қонуниятлари билан ифодаланади. Кимё саноатидаги технологик жараёнлар даврий ва узлуксиз равишда ўтказилади. Жараёнлар вақт давомида параметрларнинг ўзгаришига қараб турғун ва турғунмас б ўлади. Тезлик, концентрация, температура каби параметрлар вақт давомида ўзгарса, жараён турғунмас, аксинча, агар бу параметрлар ўзгармаса жараён турғун дейилади. Ў хшашлик назариясининг асослари. Янги технологик жараённи ташкил этиш учун аввал лаборатория ва синов қурилмаларида тажрибалар олиб борилади. Бу қури л маларда текширилаётган жараённинг техникавий жиҳатдан тежамли эканлиги аниқланади. Текширишлар натижасида, барча жараёнларнинг бир хиллик шартларига мувофиқ, аппаратнинг шакли ва ўлчамлари, жараённи олиб бориш шароитлари, жараёнда қатнашаётган моддаларнинг муҳим ўзгармас катталиклари, маҳсулотнинг чиқиши, хом ашё ва энергиянинг солиштирма сарфи ва бошқа масалалар ғал қилинади. Лаборатория ва синов аппаратларида олинган натижаларни солиштириш учун улар ўрганилаётган саноат аппаратларда синаб кўрилади. Янги аппаратларни лойҳалаш ва ишлатиш учун лаборатория ва тажриба шароитларида (жараённи тадқиқот қилиш натижасида) олинган ҳисоблаш тенгламалари ва бир хиллик шартларининг қонуниятлари катта аҳамиятга эга бўлади. Бу курсда ўрганилаётган барча жараёнлар анча мураккаб бўлиб, уларнинг бориши кўп факторларга боғлиқ. Шу сабабли бир қатор технологик

жараёнлар учун керакли ҳисоблаш формулаларини келтириб чиқариш ва уларни математик йўл билан ифодалаш қийин. Кўпчилик технологик жараёнлар физика ва химия қонунлари асосида дифференциал тенгламалар орқали ифодаланади. Дифференциал тенгламалар ўхашашлик назариясидан фойдаланиб ечилса аналитик формулалар келиб чиқади. Бу аналитик формулалар технологик жараён учун зарур бўлган факторларни ўзаро бо ғ лайди ва инженерлик ҳисоблаш ишларида кенг ишлатилади. Айрим холларда дифференциал тенгламаларни математик йўл билан ечиб бўлмайди. Бу тажрибалар ўтказиб, жараённи характерловчи ўзгарувчан факторлар ўртасидаги боғлиқлик аниқланади. Тажриба натижалари асосида эмпирик тенгламалар келтириб чиқарилади. Бундай тенгламалар хусусий характерда бўлиб, улардан фақат конкрет шароитлардагина фойдаланиш мумкин. Бироқ исталган мураккаб жараённи тадқиқот қилиш пайтида умумий бўлган қонуният ва тенгламаларни топиш керак. Бу тенглама ва қонуниятлар ёрдамида бирор хусусий тенглама натижаларини бошқа кўпчилик жараёнларни текширишга қўллаш мумкин. Бу мақсадга тажриба натижаларининг ўхшашлик назарияси ёрдамида уларни қайта ишлаш орқали эришиш мумкин. Ў хшаш жараёнларда бу жараёнларни характерловчи ва ўхшаш бўлган катталиклар нисбати ўзгармас бўлади. ўхшашалик назарияси қандай қилиб тажриба ўтказиш ва тажриба натижаларини қайси йўл билан қайта ишлаш кераклигини ўргатади. Ў хшашлик шартларига кўра ўхшаш ҳодисалар 4 гуруҳга бўлинади: геометрик ўхшашлик, вақт бўйича ўхашалик, физик катталикларнинг ўхшашлиги, бошланғич ва чегара шартларининг ўхшашлиги.

Агар системадаги жисмлар тинч ҳолатда турган бўлса, геометрик бир хилликка асосан икки ўхашаш жисмнинг геометрик ўлчов катталиклари ўзаро параллел бўлиб (1.1-расм), уларнинг нисбати ўзгармас бўлади: Геометрик ўхшашлик бўлганда вақт бўйича бир хиллик ҳосил бўлади. Бу бир хилликка асосан, иккита геометрик жисмдаги нуқталар ўхшаш траектория бўйлаб вақт бирлигида бир хил йўл босиб ўтади. Уларнинг ўзаро бир-бирига нисбати ўзгармас қийматига тенг.

Физик катталикларнинг бир хиллигига асосан фазода жойлашган икки система физик хоссаларнинг ўзаро нисбати вақт бирлигида ўзгармас бўлади: Ў хшаш фазода жойлашган жисмларнинг физик ва вақт бўйича бир хилликка эга бўлиш учун уларнинг бошланғич ва чегара шартлари бир хил бўлиши керак. Лойиғачиларга ўхшашлик назарияси тажриба қурилмаларини (моделларда) номаълум катталикларни текшириб кўришга ва олинган натижаларни саноат аппаратларига (натурага) кўчиришга ёрдам беради. ўхшашлик назарияси ҳақидаги фикрлар биринчи бўлиб 1686 йили И.Ньютон таклиф этган. Кейинчалик бу назарияни В.Л.Кирпичев, В.Нусельт, М.В.Кирпичев, А.А.Гухман ва бошқалар ривожлантирган. Ў хшашлик назарияси учта теоремага асосланади. Биринчи теоремани И.Ньютон кашф қилган. Бу теоремага мувофиқ ўхшаш ҳодисалар бир хил қийматга эга бўлган ўхшашлик критерийлари билан характерланади. Масалан, иккита ўхшаш системадаги (натура ва моделдаги) заррачаларнинг механик ҳаракати Ньютон ўхшашлик критерийси орқали қуйидагича ифодаланади: Иккинчи теорема Бэкингем, Федерман ва Афанасьева-Эренфест томонидан исботланган. Бу теоремага асосан бирор жараёнга таъсир қилувчи ўзгарувчан параметрларнинг боғловчи дифференциал тенгламаларнинг

ечимини ўхшашлик критерийларнинг ўзаро боғлиқлари орқали ифодалаш мумкин. Агар ўхшашлик критерийлари  1 ,  2 ,  3 , ....  n билан белгиланса, у ҳолда дифференциал тангламанинг ечими умумий тарзда қуйидагича бўлади: Бундай ифодалар критериал тенгламалар деб юритилади. Учинчи теорема М.В.Кирпичев ва А.А. Гухман томонидан аниқланган. Бу теорема тажриба асосида олинган ҳисоблаш усулларидан амалда фойдаланиш мумкинлигини кўрсатади. Бу теорамага асосан сон жиҳатидан кенг аниқловчи критерийларга эга бўлган ҳодисалар ўхшаш ҳисобланади. Шундай қилиб, жараёнларни ўхшашлик назарияси бўйича тадқикот қилиш қуйидаги босқичлардан иборат экан: 1. Жараённи дифференциал тенгламалар орқали ифодалаб, бир хиллик шартлари аниқланади. 2. Дифференциал тенгламаларнинг ечимини ўзгартириб, жараённинг ўхшашлик критерийлари топилади. 3. Моделларда тажрибалар асосида ўхшашлик критерийлари ўртасидаги аниқ боғлиқлик топилади. Олинган боғлиқликларни бошқа ўхшаш жараёнларни ҳисоблашда ишлатиш мумкин. Жараёнларни ҳисоблашда бир қатор ўхшашлик критерийларидан фойдаланилади. Ў хшашлик критерийлари ўлчамсиз катталиклар бўлиб, текширилаётган жараённи характерлайдиган физик катталиклардан тузилади. Бу критерийлар олимлар номлари билан юритилади. ўхшашлик критерийлар учта группага бўлинади: 1. Гидромеханик ўхшашлик критерийлари. 2. Иссиқлик ўхшашлик критерийлари.

3. Диффузион ўхшашлик критерийлари.

Похожие

Физиотерапия фани ва унинг вазифалари

Спорт тиббиёти фани, мақсади, вазифалари,ривожланиш тарихи

Фитопотология фаннинг максади ва вазифалари

Диффузион жараёнлар

Асосий аъзоларининг анатомияси ва физиологияси