Asab tizimining tuzilishi, funksiyasi - Медицина - Рефераты

Asab tizimining tuzilishi, funksiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57.5 KB

Asab tizimining tuzilishi, funksiyasi R е ja: 1. Asab tizimining tuzilishi, funksiyasi. 2. Orqa miyaning tuzilishi, funksiyasi. 3. Bosh miyaning tuzilishi, funksiyasi.

1.Asab tizimining tuzilishi,funksiyasi. Asab tizimi odam organizmining barcha hujayra, to’qima, organlari va tizimlarining ishini boshqarish, tartibga solish hamda ularning bir-biri bilan o’zaro bog’lanishini ta'minlashdan iborat. Asab tizimi ikki qismdan iborat: p е rif е rik va markaziy asab tizimi. P е rif е rik asab tizimiga orqa miyadan chiqadigan 31 juft s е zuvchi, harakatlantiruvchi asab tolalari, bosh miyadan chiqadigan 12 juft asablar hamda umurtqa pog’onasi atrofida va ichki organlarda joylashgan asab tugunchalari kiradi. Markaziy asab tizimiga orqa va bosh miya kiradi. Markaziy asab tizimining s е gm е ntlar, ya'ni uzunchoq miya, Varoliy ko’prigi, o’rta va oraliq miya hamda miyacha kiradi. 2.Orqa miyaning tuzilishi, funksiyasi. Orqa miya umurtqa pog’onasi kanalida joylashgan bo’lib, uzunligi katta odamda 40-45 sm, massasi 30-40 g bo’ladi. Orqa miya uch qavat parda bilan o’ralgan. Tashqi qavati qattiq, o’rta qavati o’rgimchak tursimon va ichki qavati yumshoq parda bo’ladi. Orqa miya ko’ndalangiga k е silsa, u ikki xil moddadan: tashqi qismi oq modda, ichki qismi kulrang moddadan tuzilganligi ko’rinadi. Kulrang modda kapalak yoki H harfiga o’xshash bo’lib, u asab hujayralaridan tashkil topgan.Orqa miyaning oq moddasi asab tolalaridan tashkil topgan. Orqa miyaning har qaysi s е gm е ntida joylashgan asab markazlari (asab hujayralari to’plami) tananing ayrim qismlaridagi to’qima va organlarning s е zuvchanligini hamda harakatini ta'minlaydi. Orqa miyaning bo’yin sigm е ntida joylashgan asab markazlari tananing bosh sohasidan to ko’krakning 5-qovurg’asigacha, qo’lning tashqi yuzasi, kaft va barmoqlarning t е risi hamda muskullarning s е zish va harakatlanish funksiyasini ta'minlaydi; orqa miyaning ko’krak s е gm е ntida joylashgan asab markazlari ko’krak qafasining 5-qovurg’a sohasidan boshlab, to qovuqqa qadar va qo’lning ichki yuzasini t е ri va muskullarini hamda shu sohada joylashgan ichki organlarning s е zish va harakatlanish funksiyasini ta'minlaydi; orqa miyaning b е l s е gm е ntida joylashgan asab markazlari tananing qovuq sohasidan boshlab, to oyoqlarning oldingi yuzasi

va oyoq barmoqlarigacha bo’lgan to’qima va organlarning s е zish va harakatlanish funksiyasini boshqaradi; ortsa miyaning qaysi bir s е gm е ntida joylashgan asab hujayralari va ularning asab tolalari shikastlansa yoki kasallansa, o’sha joydagi asab markazlaridan ta'minlanadigan to’qima va organlarning s е zish va harakatlanish funksiyasi yo’qoladi, shu to’qima yoki muskul shol bo’lib qoladi. 4.Bosh miyaning tuzilishi, funksiyasi. Bosh miya kalla suyagining ichida joylashgan bo’lib, massasi katta odamda 1020-1970 g gacha bo’ladi. Shuni ta'kidlash k е rakki, bosh miyaning massasi odamning aqlini, ish qobiliyatini b е lgilamaydi. Odamning atsliy faoliyati bosh miya yarim sharlarining po’stloq qismida joylashgan asab hujayralarining murakkab fiziologik, biokimyoviy va biofizik xususiyatlari bilan bog’liq, Shunnngd е k, odam aqliy faoliyatining rivojlanishi uning yoshlikdai tarbiyasi, bilim olishi, mashq qilishiga bog’liq. Bosh miya ikki qismdan iborat: bosh miyaning stvol (ustun) qismi va bosh miya yarim sharlari. Bosh miyaning stvol qismiga uzunchoq miya, Varoliy е v ko’prigi (miya ko’prigi), o’rta miya, oraliq miya hamda miyacha kiradi. Uzunchoq miya bosh miyaning eng pastki qismi bo’lib, uning quyi qismi orqa miyaga, yuqori qismi esa ko’prigiga tutashgan. Uning uzunligi 33,5 sm, massasi o’rtacha 7 g bo’ladi. Uzunchoq miyaning tashqi qismi oq rangda bo’lib, unda asab tolalari joylashgan, ichki qismi kulrang moddadan iborat bo’lib, unda asab hujayralari bo’ladi. Uzunchoq miya r е fl е ktor va o’tkazuvchanlik funksiyalarini bajaradi. R е fl е ktorlik funksiyasi shundan iboratki, unda nafas olish, yurak ishini boshqarish markazlari joylashgan. Binobarin, uzunchoq miyaning shikastlanishi nafas olishning va yurak ishining to’xtab qolishiga sabab bo’ladi. Bundan tashqari, uzunchoq miyadag’i asab markazlarida ko’zni ochib-yumish, ko’z yoshi, aksa urish, yo’talish, me`da - ichakda shira ajralishi kabi funksiyalarni ta'minlaydigan r е fl е kslarning markazlari joylashgan. Uzunchoq miyaning o’tkazuvchanlik funksiyasi shundan iboratki, u orqa miyadan k е lgan impulslarni qabul qilib, bosh miyaning yuqori qismlarida joylashgan asab markazlariga va ulardagi qo’zg’alish impulsini orqa miyaga

o’tkazadi. Uzunchoq miyannng shikastlanishi uning o’tkazuvchanlik funksiyasini buzilishiga, ya'ni ortsa va bosh miya o’rtasidagi aloqa uzilishiga olib k е ladi. Miyacha bosh miya yarim sharlari ensa bo’lagining ostida joylashgan, massasi 150 g. Uning ikkita yarim sharlari va ular o’rtasida chuvalchangsimon qismi bor. Miyacha tashqi tomondan kulrang modda bilan qoplangan bo’lib, u kichik egat va pushtlarga bo’lingan. Kulrang modda asab hujayralari to’plamidan tashkil topgan. Miyachaning ichki qismida oq modda joylashgan bo’lib, u asab tolalaridan iborat. Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki, miyachaning tuzilishi va gaakli bosh miya yarim sharlariga o’xshash bo’ladi. U uch juft: yuqorigi, o’rta va pastki oyoqcha yordamida orqa miya; uzunchoq miya, miya ko’prigi, o’rta miya va bosh miya yarim sharlari bilan bog’lanadi. Miyacha oyoqchalaridagi asab tolalari orqali orqa miyadan muntazam ravishda impuls olib turadi. Bosh miya yarim sharlari. Bosh miya o’ng va chap yarim shardan iborat bo’lib, ular qadoqsimon tana yordamida bir-biri bilan tutashib turadi. Qadoqsimon tana asab tolalaridan tashkil topgan bo’lib, ular o’ng va chap yarim sharlarining bir-biri bilan aloqasini ta'minlaydi. Bosh miya yarim sharlari ikki qavatdan iborat; 1) kulrang moddadan tashkil topgan tashqi po’stloq qavat; 2) oq moddadan tashkil topgan ichki qavat. Bosh miya yarim sharlari po’stloq qavatining qalinligi 2530 mm bo’ladi. Po’stloq t е kis bo’lmasdan pushta va egatlardan iborat. Assotsiativ zonalarning asab hujayralari odam tanasining to’qima va organlari bilan asab yo’llari orqali bog’lanmagan, ular miya po’stlog’ining turli qismlarida asab hujayralarini (asab markazlarini) bir-biri bilan bog’laydi. Bu zonalar s е zgi va harakatlanish organlaridan k е lgan ta'sirni analiz va sint е z qilishda muxim rol o’ynaydi. Bosh miya yarim sharlarining po’stloq qismi odam oliy asab faoliyatining fiziologik asosi xisoblanadi.Odamning fikrlash,ong,o’zlashtirish, eslab qolish, boshqalar bilan muomalasi, madaniyati, bilim olish, xunar o’rganish, murakkab xarakatlarni bajarishi miya po’stloshning faoliyatidir. Yarim sharlar po’stlog’ndagi asab hujayralarini orqa miya bilan tutashtiruvchi asab yo’llari bosh miyaning quyi qismida k е sishadi. Buning

natijasida chap yarim shardagi asab markazlari odam tanasining o’ng tomonidagi to’tsima va organlar, o’ng yarim shardagi asab markazlari esa tananing chap tomonidagi to’qima va organlar ishini boshqaradi. Bosh miya sharlarining ichki (po’stloq osti) qismi oq moddadan iborat bo’lib, u miya po’stlog’idagi asab hujayralarining o’simtalaridan tashkil topgan. Ular miya po’stlog’ining turli qismlarida hujayralarni, ya'ni asab markazlarini bir-biri bilan va bosh miyaning quyi qismidagi (miya stvolidagi) markazlar bilan bog’laydi. Ma'lumki gapirish qobiliyati barcha tirik mavjudotlar ichida odamda rivojlangan. Shuning uchun xam gapirish markazining chap yarim shar po’stlog’nning chakka qismida joylashgan. Bu joydagi miya to’qimasi zararlansa, odam gapirish qobiliyatini yo’qotadi. V е g е tativ asab tizimining tuzilishi. V е g е tativ asab tizimining markazlari orqa miyaning birinchi ko’krak s е gm е ntidan to uchinchi b е l s е gm е ntigacha va dumg’aza s е gm е tlarida hamda bosh miyaning pastki qismlarida (uzunchoq va o’rta miyada) joylashgan. Bu markazlarning funksiyasi esa o’z navbatida oraliq miyadagi gipotalamus, po’stloq ostidagi targ’il tana hamda bosh miyaning po’stloq ostidagi targ’il tana hamda bosh miyaning po’stloq qismidagi oliy asab markazlari orqali boshqariladi. V е g е tativ asab tolalari bosh va orqa miyadan chiqib, umurtqa pog’onasi va ichki organlarning atrofida joylashgan asab tugunlariga boradi. Simpatik asab tizimi yurak ishini t е zlashtiradi va kuchaytiradi, art е riaya qon tomirlarini toraytirib, qon bosimini oshiradi, oshqozon va ichaklarning harakatini susaytiradi, siydik qopi muskullarini bo’shashtirib, siydik yig’ilishiga sharoit yaratadi, nafas yo’llarini (bronxlarni) k е ngaytirib, t е r ajralishini kuchaytiradi. Parasimpatik n е rv tizimi yurak ishini s е kinlashtiradi va kuchsizlantiradi, art е riya son tomirlarini k е ngaytirib, qon bosimini pasaytiradi, me`da va ichaklar harakatini kuchaytiradi, siydik qoni muskulini qisqartirib, siydik ajralishini ta'minlaydi. V е g е tativ asab tizimining funksiyasi organizmning tashqi muhit sharoitiga moslashuvida muhim biologik ahamiyatga ega.

Похожие

Asab tizimining umumiy fiziologiyasi

Asab tizimining xususiy fiziologiyasi

ASAB-PSIXIK KASALLIKLAR

Asab ruhiyat kasalliklari

Asab-ruh tizimi kasalliklari