Қандли диабет касаллиги уни келиб чиқиш патофизиологияси ва фарматерапияси асослари - Медицина - Рефераты

Қандли диабет касаллиги уни келиб чиқиш патофизиологияси ва фарматерапияси асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

92 KB

Қандли диабет касаллиги уни келиб чиқиш патофизиологияси ва фарматерапияси асослари Режа: 1. Қандли диабет касаллиги модда алмашуви касаллиги 2. Қонда ва тўқималарда қанд миқдорининг ошиши 3. Қандли диабетнинг клиник кўринишлари. 4. Бигуанидларни клиникада қўллаш

Қандли диабет касаллиги модда алмашуви касаллиги бўлиб, унда тўқималарда у ёки бу даражада қандни йиғилиши ва уларни ёниши бузилади ва ишлатилмай қолган қанд миқдори қонда йиғилади ва қандли диабетни классик белгиларидан бири глюкозурия қайд этилади. Қандли диабетни клиник белгиларини биринчи бўлиб Абу Али ибн Сино ёзиб қолдирган. Қандли диабет ўз табиатига кўра кучли рухий кечинмалар ва бузилган модда алмашуви каби мухитларнинг хосилидир. Шунинг учун ҳам қандли диабетни келиб чиқишида қуйдаги факторлар катта рол ўйнайди: кучли рухий травмалар; баъзи модда алмашуви касалликлари ва кучли семиришлар; модда алмашувини нервно-трофик бошқарувини бузилиши; овқатларга ружу берган, лекин кам харакатчан инсонлар; бош миянинг органик жарохатланиши; гипофизни ўсмалари; меъда ости безини қўпол анатомик жарохатлари ва уни Лангерганс оролчаларини функциясини бузилиши; Масалан: ўт –тош касаллиги, Боткин касаллиги, жигар шишлари ёки меъда ости безининг томирларидаги атересклеротик ўзгаришлари ва б…! Бундан ташқари тез юзага чиқувчи ва ўтиб кетувчи гипергликемия ва глюкозурия кучли рухий жарохатланишида, адреналинни инъекция қилинганда, ортиқча ширинликларга ружу қилинганда юзага чиқиши мумкин. Хақиқий қандли диабет дастлаб функционал касаллик сифатида ўтади, сўнгра доимий характерга ўтиб Лангерганс оролчаларида морфологик ўзгаришлар юзага чиқади. Қандли диабетни келиб чиқишида меъда ости безининг β - хужайраларидан инсулинни чиқишини сусайиши ёки бутунлай чиқмай қолиши катта рол ўйнайди. Шунингдек гипофезни қўзғалиши билан боғлиқ (чунки гипофезни олди қисмидан инсулинга қарама-қарши таъсир этувчи гормон ажралиб чиқади) холатларда қонда ва пешобда қанд миқдори ошиб кетади. Меъда ости безини α - хужайраларидан кўплаб глюкагони ажралиб

чиқиши ҳам гипергликемияни юзага чиқаради. Глюкозани катта миқдорда парэнтерал юбориш ҳам қандли диабетни ривожлантиради...! Қонда қанд миқдорини 180 мг % дан ошиб кетганда пешобдан қандни чиқиши доимий бўлиб қолади. Аслида соғ одамларда ҳам бирламчи пешоб билан қанд филтрацияланади ва реабсорбция жараёнида яна қонга ўтади. Лекин диабет касаллигида паренхима эпителияси орқали қандни қайта сўрилишини юзага чиқарувчи ферментатив жараёнлар бузилади ва пешоб қопида 5-8 % ли қанд сақланувчи пешоб йиғилади. Натижада буйрак каналчаларининг эпителиясида ортиқча гликоген йиғилади. Қонда ва тўқималарда қанд миқдорининг ошиши натижасида уларда осмотик босим ўзгаради ва тўқималардаги сув ташқарига чиқади ва тўқималарнинг сувсизланиши юзага чиқади, бунга яраша кучли чанқоқлик холати ва тўқималардаги нормал модда алмашуви бузилади. Шу билан бирга пешоб билан кўплаб глюкозани чиқиши ҳам организмдан сувни чиқишини кучайтиради, натижада чанқоқлик холати янада кучаяди. Бир кунда 5-10 литр ва ундан кўп пешоб ажралади. пешоб ажралиши кундуз кунида кўпроқ қайд этилади. Глюкозани организмдан чиқиб кетиши, углеводлар алмашувини бузилиши организм учун етарли даражада энергияни етқазиб бераолмайди. Шунинг учун энди оқсиллар ва ёғлар алмашуви ишга тушади , ёғлар парчаланишидан ҳосил бўлган моддалар ва ёғ парчалари қонда кўпайиб кетади. Хатто нормадаги 1% ёғ ўрнига қонда 5-10% ёғ диабетик липемия юзага чиқади. Демак қонда холестерин миқдори ҳам ошиб кетади ва холестерин уюмлари терилирда пайдо бўлади – яъни диабетик ксантаматозлар юзага чиқади. Қонда аста-секин ацетонга тўйинган моддалар: β -оксимасленной ва ацетоуксус кислота ҳамда ацетонлар кўпайиб кетади,ёғлар билан танадаги оқсилларнинг парчаланиши, кўплаб оқсилларни йўқолиши организмни янада озиб кетишига сабаб бўлади. Оқсиллардан пайдо бўлган аминокислоталарнинг баъзи бирларидан ацетон таначалари пайдо бўлади ва организмда кетон таначалари кўпайиб кетади.

Юқоридаги модда алмашувларининг бузилиши иммун тизимини издан чиқаради, В гурух витаминларини, айниқса В 1 авитаминози юзага чиқади. Бу эса МНС функциясини бузади, невралгия ва невритлар пайдо бўлади. Қандли диабетнинг клиник кўринишлари. Қандли диабет билан оғриган беморлар кучли чанқаш ва иштаҳани бузилишига шикоят қиладилар, терилар қуриб кетади, пешоб ажралиши тезлашади ва кучаяди, бемор озиб кетади,скелет мушакларининг бўшашишлари қайд этилади. Териларда қичинма ва қичишиш пайдо бўлади, аёлларда жинсий аъзоларда ҳам қичишиш ( пешобдаги қанд билан таъсирланиш хисобига) юзага чиқади. Эркакларда эса импотенция холати кучаяди. Пигмент каротин хисобига ксантозлар пайдо бўлади. Беморларда умумий сустлик ва бўшашлик, териларда қичишиш, парестезия, инсон танасини турли қисмларида оғриқлар юзага чиқади. Чунки невритлар, юрак-қон томир ва МНС-нинг функционал холатлари диабет касаллигида бузилади. Организмни ацидотик моддалар билан заҳарланиши турли даражадаги диабетик комаларни юзага чиқаради ва пешобда ацетон таначаларининг чиқиши кучайиб кетади. Гипогликемик препаратларниг клиник фармакологияси. Хозирги кунда жуда катта гипогликемик препаратларнинг арсенали мавжуд бўлиб, уларниг асосини инсулин ва унинг турли хил унимлари, шунингдек оғиз орқали қабул қилинадиган қанд миқдорини туширувчи сульфанилмочевина ва бигуанид унимлари ташкил этади. Касаллик бошланишидан уни 20-30%-ни инсулин ва унинг унимлари билан даволаш бошланади, тахминан 40-45%- ни эса оғиз орқали берилувчи гипогликемик препаратлар билан даволанади. Сизларга маълумки инсулин 51 та аминокислоталардан иборат полипептидлардан иборат бўлиб, у 2 хил занжир халқасидан ташкил топган.

У занжирни А – халқаси 21 та аминокислоталардан, В – халқаси эса 30 та аминокислота қолдиқларидан ташкил топган бўлиб, уни В халқасида 2 та бисульфидли кўприкчаси бор. Инсулин организмни турли тўқималарида метаболизмга учрайди, энг кўп қисми эса – жигар, буйрак, меъда ости бези ва она бачадонининг йўлдошида юзага чиқади. Бу процесс глютацион инсулин – трангидроденаза ферменти иштирокида бўлади . Инсулинни биологик ярим яшаш даври 5 дақиқа атрофида қайд этилади. Инсулинни қабул қилишни абсолют ва нисбатан қабул қилиш холатлари бор: Абсолют қабул қилиш: I типдаги қанд касаллигида; Коматоз холатларида; I тип қанд касаллиги хомиладор аёл ёки эмизувчи аёлларда бўлса ва Оғиз орқали берилувчи препаратларни қўллашга имкон бўлмаганда; 2. Нисбий – нисбатан қабул қилиш: II тип қанд касаллигида, агарда оғиз орқали бериладиган препаратларни қўллашга имкон бўлмаса; Оғир жарохатланган ёки жарохлик амалга ошириладиган холатларда; Оғир инфекцион касалликлар туфайли қанд миқдори ошиб кетганда; Кучли даражада озиб кетганда; Диабетик нейропатияда ва б. 1 ЕД инсулин 1 суткада пешоб билан ажралаётган 5 гр. глюкозага нисбатан берилади. Нормада пешобда қанд деярлик бўлмайди. Хозирги кунда 3 хил инсулин препаратлари ишлатилади: Шохли қора мол меъда ости безидан олинган инсулинлар; Чўчқаларнинг меъда остидан олинган инсулинлар; Инсон меъда ости безидан ярим синтетик ва гениинженирия усулида олинган одам инсулинлари. Қора моллардан олинган инсулинлар одам инсулинларидан 3 та аминокислота қолдиғи билан, чўчқа инсулинлари эса -1та аминокислота қолдиғи билан фарқланади .

Юқорида қайд қилинган инсулин препаратлари ўзининг таъсир қилиш даврига қараб 3 та гурухга бўлинади: 1. Қисқа мудатга таъсир этувчи инсулин препаратлари (0,3-8 соат); 2. Ўртача таъсирга эга инсулин препаратлари (2-20 соат); 3. Узоқ муддат давомида таъсир этувчи инсулин препаратлари (4-36 соатгача). Қисқа муддат давомида таъсир этувчи инсулин препаратлари кетоацидоз билан кечувчи қанд касаллигида, диабетик комада, жарохликдан сўнги холатларда ва I тип қанд касаллигини компенсациясида ишлатилади. Бу гурух препаратларини диабетик комада қўллашни махсус режимлари асосида олиб борилади, масалан 6-10 ЕД инсулин в/в хар соатда кучли контрол остида олиб борилади. Комадан чиқарилгандан кейин инсулинни энди п/к юбориш мумкин. Умуман бундай холатда инсулин дегитратацион эритмалар (5 % глюкоза, физ.эритма ва б.) билан бирга (қондаги қанд миқдори 14 ммоль /л га тушгандан сўнг) в/в томчилаб юборилади. Бунда К + ионларини миқдорини текшириб бориш керак бўлади, лозим бўлганда KСl эритмаси юборилади...! Узоқ таъсир этувчи инсулин препаратлари кўпинча компенсирланган диабетда ишлатилади ва унда оддий инсулин препаратлари билан бирга ишлатилади. Бунда ушбу препаратларнинг дозалари хар бир холатда индивидуал келиб чиқган холатда танлаб олинади. Тўғри, бир маротаба ишлатиладиган шприцларни ва шприц-дозаторларни чиқиши инсулин препаратларини ишлатилишини анча енгилатди. Лекин бир кунда олинадиган инсулинни оптимал дозаларини бир маротаба инъекция қилиш билан олиш кўпам яхшиликга олиб келмайди...! Ушбу инсулин дозасини 2-3 га бўлиб кун бўйича олинса препаратни эффектлиги янада яхшироқ юзага чиқади! Адабиётлардан маълумки хужайраларда глюкоза миқдори камайган сари, улар К + ионларини ҳам йўқатади; К + ионларининг миқдори 3.5 ммол/л гача камайганда инсулин юбориш вақтинча тўхтатилади.

Шунинг учун ҳам қандли диабет касалликларини даволашдан олдин улар қонидаги К + ионларининг миқдори ўлчаб чиқилади. Чунки диабетик кетоацидоз холатида К + ионларининг етишмовчилиги қайд этилади. К + ионларининг дефицитига қараб КСl эритмасини юбориш тезлиги ишлаб чиқилади: № Қондаги К ионларининг миқдори, ммоль/л. Хлорид калий эритмасини юбориш тезлиги (К қуруқ моддаси, г/соатда) н и 1 3 гача 3 2 3 - 4 бўлса 2 3 4 - 5 бўлса 1,5 4 > 6 бўлса KCl эритмасини юбориш тўхтатилади Инсулинни қисқа таъсир этувчи формаларини в/в, в/м ва п/к юбориш мумкин. Хозирги кунда ушбу гурух инсулин препаратларини ректал ёки оғиз орқали юбориладиган формалари ишлаб чиқилмоқда. Масалан: бифидум- бактерин-инсулин препаратларини келтириш мумкин. Инсулинни узоқ мудатда таъсир этувчиларини эса фақат п/к юборилади . Уларни +4°С дан +10°С гача шароитда сақлаш лозим, уни яхлатиб қўйилса активлиги бузилади. Буқалар меъда ости безидан олинган қисқа мудатга таъсир этувчи препаратларнинг рН=3-3,5 га тенг , қолган хамма инсулин препаратларини рН эса – нейтрал мухитга эга . Шунинг учун хам паст рН- га эга инсулин препаратлари инъекция қилинган еридан секин сўрилади ва уларни биологик самарадорлиги 70-75% ни ташкил этади. Инсулин препаратларини қўллаганда қуйидаги ножўя таъсирлар юзага чиқиши мумкин: 1.Гипогликемик кома (инсулинни катта дозада юборилганда, диета бузилганда) 2. Анафилактик шок. 3.Липодистрофия, параорбитал шишлар. 4. Инсулинга нисбатан аллергик реакциялар ва б. Оғиз орқали берилувчи гипогликемик препаратлар. Ушбу группа препаратлари II тип қанд касаллигида, яни ИНЗСД да қўлланилади ва 2 та гурухга бўлинади:

1.Сульфанилмочевина препаратлари. 2.Бигуанид препаратлари. Сульфанилмочевина препаратларига карбутамид (букарбон ва б.), толбутамид (бутамид ва б.), хлорпропамид препаратлари ва сульфанил мочевина препаратларини II авлоди бўлмиш глибенкламид (манинил ва б.), глиборнурид, глизоксепид, глипизид, гликвидон (глюренорм) ва гликлазид (диабетон ) ва б. киради. Бигуанидларга эса буформин (глибутил, адебит ва б.) ва метформин (диабофен ва б.) киради. Сульфанилмочевина гурухи препаратлари меъда ости безининг β хужайраларидан инсулин синтезини кучайтиради, глюкоза таъсирида β хужайраларида инсулин чиқишига бўлган сезувчанлигини оширади ва инсулин таъсирида мушакларда ва жигарда глюкозани йиғилишини кучайтиради, хамда ёғ тўқималаридаги липолиз жараёнини тормозлайди. Шунингдек ОИС – сидан инсулини чиқишини кучайтирувчи гормонларни хосил бўлишини оширади, натижада β -хужайраларидан глюкагонларнинг секрецияси жадаллашади. Сульфанилмочевина препаратлари ОИС-дан яхши сўрилади, уларнинг фармакокинетик таъсирларидаги фарқи уларнинг элиминациясига боғлиқдир. Толбутамид ва карбутамидлар жигарда карбоксидланади ва пешоб орқали чиқиб кетади. Уларнинг таъсири 1-1,5 соатда юзага чиқади, максимал эффекти 4-8 соатда қайд этилади ва 12 соат давомида таъсир этади. Хлорпропамид организмда деярлик метаболизмга учрамай пешоб билан чиқиб кетади. Унинг таъсири қабул қилингандан 3 соат ўтиб юзага чиқади ва 24 соат давомида таъсир этади. Бу препаратни антидиуретик таъсири бўлиб, уни қандсиз диабетда –полиурияда хам берилади. Препаратни буйрак етишмовчилигида кумуляцияси юзага чиқиши мумкин. Сульфанилмочевина препаратлари ичида энг кўп қўлланиладиган глибенкламид (манинил) препаратидир. Бу препарат узоқ таъсир қилиш

қобилиятига эга бўлиб, жигарда парчаланади ва актив бўлмаган метаболик холатида буйрак орқали чиқиб кетади. Гликвидон (глюренорм) глибенкламидга ўхшаш таъсирга эга бўлиб, организмдан ОИС-си орқали (95%) тез чиқиб кетади. Унинг таъсири 1-1,5 соатда бошланади ва 2-3 соат давом этади. Препаратни буйрак етишмовчилигида ҳам берса бўлади. Бу группа препаратлари ичида гликлазид (0,04-0,16) ўзига хос таъсирга эга. Унинг гипогликслик таъсири билан бир вақтда антиагрегацион таъсири юзага (эритроцит ва тромбоцитларни) чиқади. Натижада у микроциркуляцион бузилишларни олдини олади ва ангиопротекторлик таъсирини юзага чиқаради . Сульфанилмочевина препаратларининг стабил клиник таъсири препаратни қабул қилингандан 5-7 кун баъзан 14 кун кейин юзага чиқади. Бу препаратларни кучли қанд касаллигида, коматоз ва унга яқин холатларда, кетоацидозда , хомиладорлик даврида, буюрак ва жигар касалликларида бериб бўлмайди . Препаратларни дозаси ошиб кетганда гипогликемик кома, аллергик реакциялар, диспептик холатлар, аллергик дерматит, анорексия, қоринда оғриқ, кўнгил айнаш ва қайд қилиш, жигар, буюрак ва суяк илигига ножўя таъсирлар кўрсатиши мумкин. Баъзан лейкопения, тромбоцитопения ва нейтропениялар юзага чиқади. Шунинг учун ҳам бу препаратларни берилганда хар ойда бир анализ қилиб туриш зарур. Контрацептив препаратлар, кортикостероидлар, симпатомиметиклар, қалқонсимон без гормонлари ва никотин кислота унимлари сульфанилмочевина препаратларини таъсирини сусайтиради.

Бигуанидларни клиникада қўллаш Бигуанидлар инсулинга ўхшаш таъсирга эга бўлиб , у инсулин йўқ холатларда ҳам ўз таъсирини чиқара олади. Бигуанидлар мушакларни глюкозани сўриб олишини кучайтиради, анаэроб гликолиз жараёнини оширади ва қонда лактат/ пируват нисбатини ҳам кўпайтиради, неогликогинез жараёнини тормозлайди, ингичка ичакдан глюкозани сўрилишини сусайтиради, қонда триглицеридлар миқдорини камайтиради, қонда эркин ёғ кислоталарини ва глицерини миқдорини оширади ва фибринолизни жадаллаштиради. Буформин 100-150 мг дозада, Метформин эса 300-500 мг дозаларда ишлатилади, ОИС-сидан 50-52% гача сўрилади, уларнинг максимал концентрацияси 1,5-3 соатда юзага чиқади, 3-6 ва 8 соат давомида таъсир этади. Лекин бигуанидларни ҳам терапевтик дозасини бирдан эмас, балки 2-3 га бўлиб берилгани яхшироқ бўлади. Бигуанидларни енгил ва ўртача оғирликдаги қанд касаллигини II типида ишлатилади. Баъзан сульфанилмочевина унимлари билан комбинация қилиб ишлатилади. Хозирги кунда бигуанидларни узоқ таъсир этадиган ретард формасини ишлатилмоқда. Бигуанидларни тўқималар гипоксиясида, буйрак ва жигар функцияси сусайганда, кахексияда, панкреатитда ва субкалорияли диета ҳолатларида бериб бўлмайди. Шунингдек лактацитозни юзага чиқарувчи фруктозага бой овқатларни бериб бўлмайди. Бигуанидларни ножўя таъсирлари : фотосенсибилизация билан боғлиқ аллергик реакциялар, ОИС-сидаги диспептик холатлар(кўнгил айнаш, қайд қилиш, анорексия ва метал хидини келиши), жигар функциясини бузилиши (ишқорий фосфатазани кўпайиши ва холестазларни пайдо бўлиши), қон пайдо қилувчи органларни жарохати (лейкопения, агранулоцитоз, тромбоцитопения ва б.) ва б. юзага чиқиши мумкин.

Умуман қанд касалигида кўпинча жигарда ёғли дистрофия, фурункулёзлар, карбункуллар, флегмоналар, пиэлит, туберкулёз ва б. вақт ўтиши билан атеросклероз, коронаросклероз, стенокардия, миокард инфаркти, тромбозлар ва оёқ гангреналари юзаги чиқиши мумкин. Демак қанд касаллигини даволашда 4-та кўрсатгичга аҳамият берилади: 1.Регидратацион даво муолажалари;(0,9% ва 0,45%-ли NaCl, 5% глюкоза) 2.Етишмаётган инсулинни ўрнини босувчи даво муолажалари (инсулин, сульфанилмочевина ва бигуанидлар) 3.Электролитлар бузилишини ўрнига олиб келувчи муолажалар (KCl эритмалари) 4.Бирга қайд этилувчи қўшимча касалликларни, айниқса гиперосмоляр синдромни даволаш муолажалар. Дорисиз даволаш муолажалари алоҳида эътиборга олинади. Уларга:Нормал калориялик овқатлар; Диета ушлаш (кам ёғли ва енгил ўзлаштирувчи углеводлар истеъмол қилмаслик); Массаси юқори беморларга кам калорияли овқатлар бериш (≤1800 ккал); Енгил ўзлаштирувчи углеводлардан (ширинликлар, асал. ширин ичимликлар) чекланиш; Алкогол қабул қилмаслик; Систематик жисмоний машқ (юриш, сузиш, лифтдан воз кечиш ва б.) қилиш, лекин қанд миқдори > 13-15ммол/л дан кўп бўлса жисмоний машқларни ўтказиш мумкин эмас.

Адабиётлар: 1. Клиническая фармакология, под ред. В.Г. Кукеса, М.1991 г. 2. Основы клинической фармакологии и рациональной фармакотерапии, М.2002 г. 3. Харкевич Д.А.Азизова С.С., Махсумов М.Н. ва бошқаларнинг «Фармакология» уқув адабиётлари 4. Лепахин В.К. и др. «Клиническая фармакология», М. 1988 г. 5. Маматов Ю ва бошқалар «Клиническая фармакология», Т.2002 й.

Похожие

Жигар касаллиги уни турлари келиб чиқиши патофизиологияси ва фармакотерапияcи

Атеросклероз касаллиги патофизиологияси ва фармакотерапияси асослари

Ревматизм уни патофизиологияси ва даволаш принциплари

Ўткир ва сурункали юрак етишмовчилик касаллиги патофизиологияси ва фармакотерапияси принциплари

Буйрак касалликлари уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапия асослари