Буйрак касалликлари уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапия асослари - Медицина - Рефераты

Буйрак касалликлари уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапия асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB

Буйрак касалликлари уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапия асослари Режа: 1. Суринкали нефрит 2. Буйрак каналчаларининг эпителиясини 3. Суринкали нефроз

Буйрак касалликлари ичида энг кўп тарқалгани буйрак нефрит касаллигидир. Нефритлар бир неча хил бўлиб улар: ўткир нефрит ва урункали нефритга бўлинади Шунингдек кенг тарқалган ва маълум бир бўлимдаги (ўчоқли) нефритлар қайд этилади. Ўткир нефрит буйрак коптокчалари капиллярларини яллиғланишидан келиб чиққан ва бутун коптокча аппарати ва буйракни тўқималараро тарқалган касаллигидир. Уни келиб чиқишида организмни реактивлик қобилиятини ва ташқи мухитини роли катта. Чунки нефритни келиб чиқишида инфекция ва узоқ совуқ қотиш хамда турли хил буйрак травмалари алохида рол ўйнайди. Нефритда хам ревматизмда қайд этиладиган холатлар каби инфекциялар, хусусан гемолитик стрептококклар ва шу микроорганизмлар юзага чиқарган касалликлар (стрептококкли ангина, скарлатина, грипп, нафас йўлини катари ва б.) кетидан келувчи иккиламчи инфекциялар ўзига хос ахамият кашф этади. Бунда иккиламчи инфекцияга микроорганизмларига қараганда, улардан юзага келаётган токсинлар ва микробларни, реактивлиги сусайган организм буйрагига бўлган таъсири катта рол ўйнайди. Узоқ муддат давомида совуқ қотиш, айниқса намгарчилик билан кечувчи совуқ қотишлар асосий сабабчилардан бири бўлиб қолади. Шуни хам айтиб ўтиш керак-ки, ўткир нефрит нисбатан кўпроқ ёшларда (30-35 ёшларда), ёш болаларда қайд этилади. Баъзан нефрит инфекцион касалликлардан сўнг, шу касаллик туфайли юзага келган антителолар билан боғлиқ организмни аллергик ёки нерв ва томирларини жавоб реакцияси сифатида, яъни иккиламчи касаллик сифатида юзага чиқади. Нефритни келиб чиқишида бўйрак капиллярларини бирламчи спазмини келиб чиқиши ва унга жавоб тариқасида иккиламчи томирларда юзага келувчи стазлар, тромблар ва капиллярлар эндотелиясини

пролиферацияларини юзага келиши хам маълум даражада сабабчи бўлиб қолади. Демак, ўткир нефритни келиб чиқишида турли хил факторлар ўзига хос рол ўйнайди. Нефрит билан жарохатланган беморларнинг шикояти организмда шишларни пайдо бўлишидан, пешобни миқдорини камайишидан, артериал қон босимни кўтарилишидан, шишлар билан боғлиқ хансираш, юрак уришини кучайиши, юракдаги оғриқлардан, баъзан қайд қилиш ва бош оғриғи (миядаги шишлар билан боғлиқ) дан бўлади. Шунингдек беморларни ранги кетган, юзда, айниқса кўз қовоқларида шишлар бўлиб, кўзни очиш хам қийинлашади, хансираш оғирлашган сари улар ярим ўтириш холатини (ортопноэ) қабул қилади. Юқорида келтирилган клиник симптомлар мажмуаси беморларда уларнинг ўзига хос юз кўринишини - facia nephritica -ни юзага келтиради. Ривожланаётган шишлар хисобига беморни массаси қисқа вақт ичида кўпайиб (15 кг ва ундан ортиқ) кетади. Баъзи беморларда эса плевра ёки перикард ичига транссудантлар (серозли суюқлик) чиқиши мумкин. Демак, ўткир нефритларнинг кўзга кўринарли симптомларидан бири шишлар бўлса, иккиламчиси артериал гипертониядир (АГ). АГ айниқса кенг кўламли нефритларда энг аввал юзага чиқувчи ва доимий қайд этилувчи белгилардан биридир. АГ да қон босим жуда юқори (200/120 мм.рт.ст.) кўтарилиб кетади. Баъзан АГ эклампсиягача бориб етади, унда доимий бош оғриғи, кайт қилиш қайд этилади, чунки мияда ва орқа мияда хам қон босим кўтарилиб кетган бўлади. Нормада пешобда оқсил излари қайд этилса, ўткир нефритда унинг миқдори 10-15‰гача кўпаяди. Сунгра гематурия ва альбуминурия юзага чиқади, чунки буйрак коптокчаларида яллиғланиш жараёни хукм суради.

Баъзи беморларда АГ туфайли мияга қон қуйилиши, кўзни асосида ангиоспастик ретинопатия, кўзни кўриш тўрларида (сетчатка) қон қуйилиши ва шиш кузатилади. Бу эса кўзни кўриш жараёнини бузади. Уткир нефрит маълум давр ичида даволанмаса у суринкали нефритга ўтиб кетади. Нефритни суринкали нефритга ўтиш жараёни ушбу касалларни 10%- дан 40% га холатларда қайд этилади. Суринкали нефрит Суринкали нефрит (СН) кўпинча тўла даволанмайди, қайта-қайтадан қўзғалиб туради ва буйрак етишмовчилиги юзага чиқади. СН секин-аста буйракни буришиб-бужмайиб қолишига олиб келади. Натижада азотемик уремия жараёни кучаяди ва беморлар нобуд бўлиши мумкин. Хроник нефритда хам АГ. юзага чиқади, бунда МНС-сининг холати катта рол ўйнайди. СН нинг клиник кечими ўткир нефритни кечимига ўхшаш бўлиб, беморларда шиш, АГ ва пешобни ўзига хос ўзгаришлари қайд этилади. Шунингдек суринкали нефритда холсизланиш, умумий чарчоқликни сезиш, турли хил ангиоспастик холлар ва азотемик уремия билан боғлиқ симптомлар қайд этилади. СН хам ўзини келиб чиқиши ва кечимига кўра бир неча группаларга бўлинади: экстрокапилляр-захарли суринкали нефрит; нефротик суринкали нефрит; турли хил аралашмали суринкали нефрит; гипертоник типдаги суринкали нефрит. Иккиламчи буришган буйракни пайдо бўлиши, СН-ни охирги босқичи хисобланади. Азотемик уремия туфайли беморларда ярали стоматитлар, гингивитлар, меъдада эрозиялар, ингичка ва йўғон ичакларда яраларни юзага чиққанлигини кўриш мумкин. Демак, бу гурух касалларда захарли табиятга эга уремик ярали колит юзага чиқади.

СН-да беморларни умумий овқатланиши сусаяди, бемор оза бошлайди ва кахексия қайд этилади. Шу билан бирга уларда анемия авж олади, чунки қон элементларини ишлаб чиқарувчи суяк илиги хам азот шлаклари билан захарланади. Қон томир деворларини жарохатланиши туфайли геморрагик диатезлар, териларда қичишмалари ва тошмалар юзага чиқади. Даволаш беморларни маълум гигиеник режимга ўтказилади, организмни калорияли овқатлар билан таъминланади, беморларни қўзғатувчи кийим-бош ва қитиқловчи таъсирлардан химоя қилинади, санитария-курортли даволар йўлга қўйилади, оғир мехнатдан, совуқ қотишдан, рухий кечинмалардан, шўр ва аччиқ овқатлардан маълум даражада химоя қилинади. Шунингдек NaCl эритмасидан, 5% глюкоза эритмасидан хамда ўткир нефритдагидек симптоматик даво муолажаларидан фойдаланилади. Буйрак касалликлари ичида кенг тарқалган касалликлардан бири нефрозлардир. Нефрозлар турли хил этиологик ва патогенетик ривожланишга хос касаллик бўлиб, унда буйракнинг нормал функцияси бузилади. Нефрозлар ўз кечимига кўра қуйидаги формаларга бўлинади: Буйрак каналчаларининг эпителиясини регенератив ўзгаришлари билан кечувчи, махаллий симптомлари кўпроқ қайд қилинадиган ўткир нефрозлар. Буларга иситма билан боғлиқ альбуминурияли хамда некротик нефрозлар киради. Суринкали нефрозлар- бунда буйракнинг капсуласи жарохатланади ва каналчаларда инфильтрация холати қайд этилиб, касалликни умумий симптомлари (шишлар, гиперхолестеринемия) юзага чиқади. Ўткир нефрозни лихорадка билан ўтувчи альбуминурияли шаклида оғир ўтувчи ўткир инфекциялар қайд этилади. Пешоб концентрацияланган ва кислотали реакцияга эга бўлади. Қон босим кўтарилмаган, шишлар ва пешоб билан қон кетиш симптомлари қайд этилмайди.

Нефрозни бу кечимида юзага чиқувчи пешоб билан тузлар чиқишини сусайиши, қонда Cl - ни миқдорини камайиши ва ацидозни юзага чиқиши буйрак функциясига қараганда кўпроқ шу касалликни юзага чиқарувчи асосий касаллик кечимига боғлиқ бўлади (қорин тифи, дифтерия, ўткир пневмония ва б.). Бунда буйрак функциясини бузилганлигини пешоб анализи натижалари билан аниқлаш мумкин бўлади. Чунки пешобда қайд этилаётган альбуминурия асосий касаллик туфайли юзага чиқаётган иситмани йўқолиши билан ўз холига қайтиб келади. Некротик нефроз касаллиги буйракдаги дегенератив ўзгаришлар, буйрак каналчаларининг эпителиясига кальций тузларини ўтириб қолиши билан бирга қайд этилади. Некротик нефроз шишларсиз ўтади, лекин альбуминурия ва анурия юзага чиқади. Сунгра улар туфайли азотемик уремия ва артериал қон босимни кўтарилиши юзага чиқади. Некротик нефроз оғир захарланиш, хусусан сулема ва симоб ушловчи препаратлар билан захарланганда юзага чиқади. Шунингдек сепсис, қорин тифи, дифтерия касаллигида ва қон гурухи мос тушмаган холда қон қуйилганда хамда гемоглобинуремия билан боғлиқ лихорадкали холатларда хам қайд этилади. Некротик нефрозни классик формаси- бу «сулемали буйрак» некронефрозидир. Бу касалликда оғизда металл таъми юзага келади, қоринда оғриқ бўлиб, қайд қилиш юзага чиқади, оғизда стоматитлар ва ичакларда геморрагик колит пайдо бўлади. Захарлангандан бир неча соат ўтгач ва касалликнинг 2-3–чи кунлари пешоб камаяди, унда оқсил миқдори (4-8‰) ошади; ранги қуйқасимон (мутний) бўлади, оғир холларда анурия юзага чиқади. Натижада азотемия ва артериал қон босими бир оз (170/100 мм.рт.ст.) кўтарилади. Бу холатда, агар ўз вақтида ёрдам кўрсатилмаса, бемор нобуд бўлиши мумкин. Даволаш хамма захарланишлардагидек тезлик билан захарловчи моддаларни организмдан чиқариб юбориш керак бўлади, Хамда тушган моддани нейтраллаш билан боғлиқ муолажалар ўтказилади. Масалан: тухум оқсили, сут билан, симобни нейтраллашда сероводордли сувдан хам

фойдаланилади. Кейинги йилларда унитиолдан фойдаланилмоқда. Зарур бўлган холларда симптоматик даво муолажалари хам олиб борилади. Суринкали нефроз касаллигида буйракда дистрофик ўзгаришлар қайд этилади. Дистрафик ўзгаришлар модда алмашинувини ўзгариши билан юзага чиқади. Бунга сабаб турли хил инфекцион жарохатлар ва қўзғатувчи факторлар бўлади. Буйрак каналчаларини эпителияларида инфильтрация жараёни юзага чиқади ва канал мембраналари ва қон томир деворларида липидлар ва оқсилли моддалар пайдо бўлади. Шунинг учун хам суринкали нефрозлар: липидли нефроз ва амилоидли нефрозларга бўлинади. Липоидли нефрозлар кўпинча захм, ўчоқли инфекцияларда, силда қайд этилади. Бунда буйрак структураси ва функцияси бузилади. Баъзан бу касаллик қалқонсимон безни функциясини етишмовчилигида, модда алмашинуви билан боғлиқ касалликларида юзага чиқади, яъни буйрак усти безини гормонларининг функцияси кучайиб кетади. Бу касалликда буйрак функцияси кўп жарохатланмайди, пешобда нисбатан кўп оқсил пайдо бўлади, азот қолдиқлари масалан: мочевина, пешоб кислотаси, креатининлар кўп ажралади. Бу касалликда буйрак клубочкаларида дегенератив ўзгаришлар қайд этилади, қондан пешобга альбуминларни ўтиши кўпаяди, натижада қон зардобида оқсиллар миқдори камаяди. Бу эса шишларни пайдо бўлишига сабаб бўлади. Шунинг учун хам бунда қон босим кўтарилмайди, гематурия юзага чиқмайди, лекин шишлар бўлади. Терилар қурийди, қоринда шишлар хисобига оғирлик (15-20 л.Н 2 О) пайдо бўлади. Шишлар шу даражага бориб етадики бемор худди «сув тўлдирилган» қопга ўхшаб қолади. Пешоб кам ажралади унда оқсил миқдори (20-50‰) кўпайиб кетади. Бу холат узоқ давом (10 йил) этиши мумкин…! Амилоидли нефроз (АН) суринкали нефрознинг энг кўп тарқалган формасидир. АН.-ни келиб чиқишида сўзсиз узоқ давом этаётган турли хил органлардаги яллиғланиш жараёнлари катта ахамиятга эгадир. Хусусан:

бронхоэктатик касалликлар; ўпка силини каверналари; суяк-бўғим сили; остеомиелитлар захмни гуммозли даври; ўтиб кетган септик эндокардит; ревматоидли артрит ва б. АН баъзан инфекциясиз ўлдирилган микроблардан иборат вакцинация қилинганда хам юзага чиқиши мумкин. АН-ни келиб чиқиши хам лимфоидли некрозни келиб чиқишига ўхшаш бўлиб, бунда хам модда алмашинувини бузилиши ва турли хил органларда оқсиллардан иборат амилоидозни пайдо бўлиши ётади. Яъни буйрак қон томирларининг деворида ва каналчаларининг қобиғида амилоидли моддалар йиғилиб қолади ва секин-аста «амилоидли бурушган буйрак» пайдо бўлади. Оқсиллар алмашинувини бузилиши хисобига қон зардобида липоидли нефрозга ўхшаш оқсиллар миқдори камаяди, холестеринэмия юзага чиқади. Натижада солиштирма оғирлиги паст, оқсиллари нисбатан кам бўлган полиурия, сезиларли даражадаги қон босимини кўтарилиши юзага чиқади. Буйракда амилоидли буришиш пайдо бўлганда азотемик уремия хам қайд этилади. Клиникасида асосий амилоидли нефрозни юзага чиқарувчи касалликларнинг симптомлари юзага чиқади. Буйракдан бошқа хаётий органларда (жигар, қора талоқ, буйрак усти бези, ичак ва б.) хам модда алмашинувининг бузилиши билан боғлиқ амилоидли тўқималар ривожланиб кетади. Қон анализида камқонлик ва лейкоцитоз қайд этилади. АН узоқ давом этувчи касаллик бўлиб, у бир неча марта кайталаб туради ва 1-2 йилдан ортиқ муддатда бўлиши мумкин. АН-ни қанча олдин даволанса, шунча уни олдини олиш, хаттоки тўла даволаб юбориш мумкин. АН билан оғриган беморларнинг пешоб анализида пешоб билан чиқаётган оқсилларни кўпчилигини глобулинлар ташкил этади, липоидли нефрозда эса - альбуминлар ташкил этади. Даволаш принциплари хар иккала нефроз формасида, аввало шу касалликни юзага чиқарувчи асосий инфекцион холат ва касалликларни

даволаш билан боғлиқ. Хамда тўлақонли каллорияли овқатларни истеъмол қилиш ва овқатланиш режимини ўрнига қўйиш керак бўлади. Бунда организмдаги актив ферментлар функциясини жадаллаштириш зарур масалалардан биридир. Шунингдек беморларни қўшимча инфекциялардан, хусусан пневмония, сепсис, грипп, ангина, рожа ва б.-дан химоя қилиш керак. Сўнгра пешоб ажралишини йўлга қўйилади, шишларни олдини олиш учун кам тузли овқатлар (2-4 гр NaCl бир кунда) берилади, суюқлик хусусан, сув миқдори камайтирилади. Пешоб хайдовчи воситалар ичидан кўпроқ тироидин (0,2-0,5гр) 1-2 ой ичида, кислота хосил қилувчи тузли препаратлар (аммиак тузлари), кальций ва калий, (СаСl 2 , К + ацетат ва б.) тузлари катта миқдорда (бир кунда 6-8 гр.дан 1-2 хафта ичида) берилади. Кейинги йилларда озуқа ўрнини босувчи эритмалар, қон ва қон элементлари (қон қуйиш, оқсил гидролизатлари, аминокислота аралашмалари, концентрацияси юқори бўлган зардоб, албумин ва б.) хам кенг қўлланилмоқда. Шу билан бирга бу типдаги касалларни чўл-сахро шароитига мос дам олиш масканларида (Байрам-Али, Мохи-Хоса ва б.) даволаш яхши натижалар беради. Юқорида қайд этилганлардан ташқари буйрак ва унинг функцияси билан боғлиқ, хомила билан боғлиқ токсикоз, буйрак тош касалликлари, пиелит (буйрак жомчаси яллиғланиши) ва б. касалликлар хам юзага чиқиб туради. Умуман буйрак касалликларида у ёки бу даражада пешоб хайдовчи препаратлар кенг қўлланилади. Улар ичида хлортиазид ва гидрохлортиазид энг кўп қўлланилади. Гидрохлортиазидни диуретик таъсири хлортиазидга қараганда 5-10 баробар кучлироқдир. Хлортиазид терапевтик дозаларда фильтрацияга деярлик таъсир этмайди, лекин Н 2 О ва NaCl ни реабсорбциясини камайтиради. Препаратни буйракга таъсири ўзига хос холда юзага чиқади. Уни таъсирида ЮҚТ, нафас системаси

ва адрено-ва холинореактив структуралар хам деярлик ўзгармайди. Нефронни қайси қисмига таъсир этиши хам аниқ эмас. Лекин тиазидларни диуретик таъсири уларни нефронининг проксимал каналчаларига таъсиридан юзага чиқади.Улар у ерда Na-ни қайта сўрилишини тормозлайди ва Н 2 О-ни изоосмотик реабсорбциясини хам сусайтиради. Баъзи авторларнинг фикрича тиазидлар нефронни дистал қисмига хам таъсир этади. Масалан: Earley (1961)-ни кўрсатишича препарат нефронни дистал қисмида Na реабсорбциясини камайтириб, у ердаги пешобни Na концентрациясини 2 баробар оширади. Кўпчиликни фикрича тиазидлар кичик дозаларда асосан проксимал каналчаларда, катта дозаларда эса дистал каналчаларда ўз таъсирини юзага чиқаради. Тиазидлар ОИС-да яхши сўрилади, уларнинг таъсири 30-60 дақиқада чиқади ва 120 дақиқаларда макс. эффект юзага чиқади ва 8-12 соат давомида ўз таъсирини кўрсатади. Тиазидлар ГЭБ дан ўтаолмайди. Улар ўзгармаган холда тезлик билан буйрак орқали чиқиб кетади ва 6 соат ичида қабул қилинган препаратни 50% чиқиб кетади. Венага юборилганда шу вақт ичида 90% пр-т чиқади. Буйрак олиб ташланган беморларда эса ўт йўли орқали чиқиб кетади. Тиазидлар оғиз орқали берилганда хам яхши эффект беради ва уларни узоқ муддат давомида берилганда хам таъсир қилиш эффекти сақланиб қолади. Уларни тўғри берилганда кислота-ишқорий мувозанатга кўпам таъсир этмайди. Гипокалиемия бўлса калий тузини бериш мумкин бўлади. Диакарбни қўлланганда у карбоангидразани ингибирлаб К + ва бикарбонатни чиқишини кучайтиради ва ацидоз юзага келади. Диакарбдан фарқли ўлароқ тиазидлар электролитларни нормал балансига деярлик таъсир қилмайди. Шунинг учун хам тиазидларни организмда сув йиғилиб қолиши билан боғлиқ турли хил шишларда бериш мумкин. Яъни юрак етишмовчилиги ва буйрак касаллигида. Лекин оғир буйрак етишмовчилигида бериш тавсия этилмайди. Чунки бунда диурез ошмайди, қонда ортиқча азот

пайдо бўлади ва гипокалиемия юзага чиқади. Тиазид ва унинг унумларини жигар циррозида хам эхтиётлик билан берилгани маъкул. Чунки унда хам асцит суюқлигига К + кўп чиқиб гипокалиемия бўлади. Бунда гипотиазид калий билан бирга берилади.

Адабиётлар: 1. Клиническая фармакология, под ред. В.Г. Кукеса, М.1991 г. 2. Основы клинической фармакологии и рациональной фармакотерапии, М.2002 г. 3. Харкевич Д.А.Азизова С.С., Махсумов М.Н. ва бошқаларнинг «Фармакология» уқув адабиётлари 4. Лепахин В.К. и др. «Клиническая фармакология», М. 1988 г. 5. Маматов Ю ва бошқалар «Клиническая фармакология», Т.2002 й.

Похожие

Ўн икки бармоқ ичак ва меъда яра касалликлари уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапияси асослари

Инфекцион касалликлар уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапияси

Аллергик касалликлар уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапияси

Нафас йўллари касалликлари ва бронхиал астма патофизиологияси ва фармакотерапияси

Атеросклероз касаллиги патофизиологияси ва фармакотерапияси асослари