Ўн икки бармоқ ичак ва меъда яра касалликлари уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапияси асослари - Медицина - Рефераты

Ўн икки бармоқ ичак ва меъда яра касалликлари уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапияси асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

91 KB

Ўн икки бармоқ ичак ва меъда яра касалликлари уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапияси асослари Режа: 1. Меъда ярасининг патогенези. 2. Гастро- ва цитопротекторлар

Бизга маълумки ОИС-да, хусусан меъда ва ичакда истеъмол қилинган овқатлар қонга сўрилиш даражасигача парчаланади. Шунингдек бу органлар модда алмашинувида, туз, сув, витаминлар, дори-дармонлар ва уларнинг унумларини сўрилишида актив иштирок этадилар, баъзан кераксиз моддаларни организмдан чиқиб кетишида, ОИС ички мухитини муътадиллашида ҳам иштирок этадилар. Овқатларнинг хазм бўлиши ОИС-да этапма-этап, шартли-шартсиз рефлекслар ва нейро-гуморал системаларини у ёки бу томонга ўзгариши ОИС-да турли хил касалликларни келиб чиқишига сабабчи бўлади. Меъда ярасининг патогенези. Маълумки организмда 12 б/и ва меъдага таъсир этувчи агрессив ва уни ҳимоя қилувчи факторлар бор. Агрессив факторларга қуйидагилар киради: 1) Экзоген факторлар- Доривор воситалар, никотин, алкоголь, атроф- мухитдаги экологик ҳолатлар. 2) Эндоген факторлар- НCl, пепсин, ўт кислоталар, лизолецитин ва б. киради 12 б/и ва меъдани ҳимоя қилувчи факторларга: керакли миқдорда бикорбанатларни секрецияси, меъда шилимшиғи-слизи, хужайраларнинг бутунлиги ва уларнинг регенерацияси, маълум гурухдаги синтетик простогландинлар ва меъда силлиқ қабатининг қон ва қон айланиши билан таъминланганлиги киради. 12 б/и ва меъда яраларини келиб чиқишида 1910 йилдан бошлаб гиперкислотали мухит асосий сабабчи хисобланар эди. (К.Schwarz). Унинг фикрича: «Кислотасиз яралар бўлмайди». Бу гипотеза мана 80 йил хукм сурди. Лекин ХХ асрнинг 80 йилларига келиб 12 б/и ва меъда яралариниг келиб чиқишида меъдадаги Helicobacter pylori микроорганизмини роли борлиги қайд этилди. Бунга сабаб кислота чиқиши чекланганда, хатто кислотали мухит паст бўлганда ҳам 12 б/и ва меъда яраларини ривожланишини қайд этилишидир.

Шунингдек дуоденал яраларда кислоталарнинг ишлаб чиқарилиши кучайиб кетиши аниқланди ва кўпинча кечалари қайд қилинадиган яраларга боғлиқ оғриқларни, HCl-кислотани кечаси қайд қилинадиган секрециясини сусайтириш билан даволаш мумкинги тасдиқланди. Шу билан бирга 12 б/и ва меъда яраларининг келиб чиқишида бикарбонатлар секрециясини сусайиши ва табиий пепсин хам катта рол ўйнайди. Шунинг учун хам 12 б/и ва меъда яраларини даволаш учун: 1) Агрессив факторларни сусайтириш, (антацидлар ва Н 2 - рецепторларнинг блокаторлари билан). 2) Химоя факторларни эса стимуляциялаш керак бўлади (оғриқни қолдирувчи, регенерацияни- чандиқланишни кучайтирувчи ва қайта қўзғалиш-рецедивни олдини олиш ва висмут препаратларини қўллаш билан). Сурункали атрофик гастритларда меъдада гипоацид холатидан то анацидгача бўлган симптомлар юзага чиқиши мумкин. Натижада меъда деворини силлиқ қаватида хужайралар емирилади ва улар ўрнини бириктирувчи хужайралар қамраб олади. Бундай ўзгаришларни юзага чиқиш механизми тўла аниқланмаган. Баъзан аутоантителолар масалан, пернициоз анемияда маълум даражада рол ўйнайди. Чунки меъда деворидаги морфологик ўзгаришлар, меъдадаги секреция жараёни тўла бузиши мумкин. HCl серециясини бузилиши эса пепсин секрециясини хам издан чиқаради. Аммо ҳамма вақт ҳам бузилган HCl ва пепсин секрециясини ўрнини босувчи препаратларни бериш биз ўйлаган ижобий натижаларни бермайди. Чунки бунда меъда-ичак деворларини меъда ширасига сезувчанлигини бузилиши ва тўқималарни жарохатланиши мумкин. Шунга яраша юзага чиқаётган меъда- ичак касалликларини белгилари хам хар хил кўринишда бўлади. Гастритлар-меъда шиллиқ пардасини яллиғланиши бўлиб, кўпинча меъданинг секретор фаолиятини кучайиши билан давом этади. Меъда секрециясини кучайиши эса меъда ва 12б/и яраларини юзага чиқишида катта рол ўйнайди.

Республикамиз аҳолисини 75-80%-да меъда-ичак системаси нормал холда ишламайди. Бу эса аҳолимиз ўртасида ОИС касалликларини, хусусан, гастрит ва меъда ичак яраларини кўпроқ қайд этилишига олиб келмоқда. Адабиётларда келтирилган маълумотларга қараганда аҳолимизнинг 5-10%да меъда-ичак яралари қайд этилади. Ушбу беморларни 60-80%да меъда-ичак яралари яна қайталанади ва беморларни 3040% инвалидликка чиқиб кетадилар. Меъда-ичак яраларини пайдо бўлиши ва уни ривожланишида меъда-ичак деворидаги ўзгаришлар, меъда секрециясини кучайиши билан бирга ностероид яллиғланишга қарши препаратлани кенг қуллаш, чекиш ва ичишга рўжу бериш, хеликобактериялар билан меъдани зарарланиши (инфекцияланиши) ва меъда шиллиқ қабатидаги қон айланишларни бузилишлари ўзига ҳос рол ўйнайди. Кўрсатиб ўтилган факторларни инобатга олган ҳолда меъда ва 12 б/и яраларини даволаш принциплари асосан қуйидаги 3 усул билан бажарилади: 1. диетотерапия; 2. фармакотерапия; 3. жарроҳлик усули билан. Даволашдан мақсад- ярани тезроқ битишини юзага чиқариш, меъда ва 12 б/и-даги яра билан боғлиқ оғриқни йўқотиш, яраларга боғлиқ ножўя таъсирларни ва қайтадан яна юзага келишини олдини олишдир. Шу билан бирга меъда яраларини турли меъда шишларидан (карцинома) ажратиб олиш керак бўлади. Ярали хасталарда алохида диетотерапия қилиш шарт эмас. Фақат меъдада оғриқни кучайтирувчи овқатларни истемол қилишни олдини олиш керак ва ульцироген таъсирга эга доривор моддаларни (НПЯП, гликокортикоидлар, резерпин ва б.қ.) қабул қилмаслик керак. Меъда ва 12 б/и яраларини даволашда қуйидаги препаратлардан фойдаланилади: 1. антацидлар;

2. холиноблокаторлар; 3. Н 2 -гистаминоблокаторлар; 4. протон-помпа ингибиторлари; 5. цитопротекторлар. Антацидлар-меъдада ажралиб чиқаётган HCl-ни нейтралловчи моддалардир. Бу мақсадда системага кирмовчи, ичакда сувда эримайдиган модда ҳосил қилувчи ва жуда кам миқдорда сўрилувчи моддалар ишлатилади. Антацидлар сифатида HCl-ни нейтраллаш қобилиятига эга бўлган турли комбинациядаги моддалар ҳам ишлатилади. Антацидлар асосан дуоденал яраларни даволаш учун берилади. Уларнинг таъсирида меъда атрофидаги оғриқлар қолади, баъзан бутунлай йўқолдади. Препаратларни таъсири овқатдан кейин 1-2 соат ўтгач юзага чиқади. Умуман антацидларни оптимал таъсири деб, уларни бирмартаба қабул қилганда 50 ммоль Н + -ни нейтраллаш қобилиятига айтилади. Шу билан бирга улар ичакдан минимал даражада сўрилиши ва ўз таъсирини узоқроқ вақт мобайнида чиқариши керак. Юқорида келтирилган талабларга алюминий гидрооксиди ва магний гидроксидилари анча яқин туради. Антоксидларни кўзга кўринган вакиллари қаторига: алюминий ва магний гидроксидлари, уларни «МААЛОКС» номли препарати, алмагел, гастал, Алцид, калмагин, сукралфат, Фосфалюгел ва б.қ. киради. Антацидларни меъда серециясини нейтраллаш хусусиятини тезлиги ва кучлилигидан ҳамда ножўя таъсирлари йўғидан кўпроқ фойдаланилади. Антацидлар ичида таъсирини энг тез чиқувчиси Na 2 HCO 3 бўлиб, уни таъсири 15-20 мин. давом этади. Шунинг учун уни тез-тез қабул қилишга тўғри келади. Энг кучли таъсирга эса MgOH 2 (магний оксиди) дир. 1 г. Na 2 HCO 3 119 мл 0,1N HCl бириктиради. 1 г МgOH2 эса 500 мл, СаСО3-200 мл, АlОH2 эса-200-500 мл 0,1N HCl бириктиради. Аммо меъда ва ичак яраларининг кучли оғриғида антоцидларни таъсири етарли бўлмайди. Бундай холларда улар билан бирга тез ва кучли таъсир этувчи бошқа препаратлар ҳам қўшиб берилади. Масалан: М-

холинолитиклар, спазмолитиклар, махаллий оғриқ қолдирувчилар ва меъда ширасини камайтирувчи препаратлар. Антацид таъсирни минерал сувлар, баъзи овқатлар (сут, тухум оқсили, гречка ва б.) ҳам кўрсатади.Меъда ва 12 б/и яралари билан боғлиқ оғриқлар хар-хил бўлиши мумкин: а). Кучли спастик оғриқ бўлса антоцидларга кучли холинолитик ва спазмолитик препаратлар (атропин) қўшиб берилади. Баъзан морфин ҳам берилиши мумкин. б). Эзофагоспазм, пилороспазм, спастик колитлар билан боғлиқ оғриқ бўлса кучли спазмолитик ва холинолитиклардан фойдаланилади. в). Газ хосил бўлиши, метеоризм билан боғлиқ оғриқларда эса антоцидларга адсорбентлар (активланган писта кўмири), атоник кабзият билан боғлиқ бўлса- тузли сурги дорилар қўшиб берилади. Гидрокис магний қисқа муддатда HCl билан реакцияга киришиб MgCl 2 хосил бўлади. Қисман ҳосил бўлган MgCO 3 ични бироз суради. СО 2 -ни ҳам ўзига бириктириб олиши меъдада иккиламчи гиперсекрецияни юзага чиқармайди ва алкалоз холати қайд этилмайди Mg ++ ва Al ++ гидроксидидан ташкил топган Маалокс препарати антацид таъсири бўйича алмагелдан анча устун туради. Унинг таъсири сезиларли даражада кучли ва узоқ вақт давом этади. МААЛОКСни меъда ва 12 б/и яраларида 1-2та табл. ёки суспензия (5мл.) холида овқатдан сўнг, ётишдан олдин ишлатилади. Суспензия холида 15 мл- дан кичик пакетчаларда ёки 250 мл-дан флаконларда чиқарилади. ГАСТАЛ таблеткалари 60 донадан чиқарилади. 1 табл. 0,45 алюминий гидроксиди ва 0,3г. магний гидроксиди ёки магний карбонатидан ташкил топган. Препарат кучли антоцид таъсирга эга бўлиб, бемор организмида қабзиятни юзага чиқармайди. Бир кунда гастал табл. 1-2 тадан 4-6 махал қабул қилинади.

Таблеткаларни оғизда майдаламай ичиш тавсия этилади. АЛМАГЕЛ - флаконларда 170мл .дан чиқарилади, чой қошиқда бир кунда 3-4 марта ичилади. Ичилгандан сўнг бемор препаратни меъдада баробар тақсимланиши учун ўнг ва чап томонга бир неча марта ағдарилиб ётиши тавсия этилади. Даво курси 3-4 хафта давом этади. Алмагел ўраб олувчи, антоцид ва сўриб олувчи таъсирларга эга бўлиб, у ўт ажралишини ва ич юришини таъминлайди. Алмагелни ОИК-ларида, хусусан меъда ва 12 б/и яраларида, сурункали гиперацид гастритларда, эзофагитда кўп ишлатилади. Алмагелни алоҳида анестезин(0,1г.) билан қўшиб чиқарилади (Алмагел- А.).Бу препарат кўнгил айнаш, қайт қилиш ва оғриқ билан кечаётган меъда ва 12 б/и яраларида ишлатилади. Антацидларни тетрациклин ва унинг унумлари ҳамда фосфатитлар билан бирга бериб бўлмайди, чунки бунда дориларни сўрилиши бузилади. Холиноблокаторлар Холиноблокаторлар HCl-_ни ва пепсинни секрециясини тормозлайди, меъда ва қизилўнгач мушакларини тонусини сусайтиради, мушаклар харакати ҳам сусаяди. Бу эса меъдани бўшашини қийинлаштиради ва овқатларни туриб қолиши каби ножўя таъсирларни чиқариши мумкин. М-холиноблокаторлар кечаси қайд этиладиган яралардаги оғриқни олиш учун ишлатилади. Рефлюкс-эзофагитларда эса уни ишлатиб бўлмайди. Бунда мушакларни бўшашиши хисобига клиник симптомлар кучайиб кетиши мумкин. Атропин асосан беладонна, мингдевона, бангидевана алкалоидлари бўлиб, меъда секрециясини тормозлайди, спазмолитик таъсири хисобига меъда- ичакдаги спастик оғриқларни олиши мумкин. Н 2 - гистаминоблокаторлар Хозирги кунда Н 2 - гистаминоблокаторлар (ранитидин ва циметидин) меъда ва 12 б/и яраларида кенг қўлланилмоқда. Бу препаратлар кучли Н 2 -

рецепторларни блокада қилиш қобилиятига эга бўлиб, бемор учун деярлик зарарсиздир. Маълумки, гистаминли Н 2 - рецепторлар аденилатциклаза билан боғланган бўлиб, гистаминли Н 2 -рецепторларни қўзғатади ва тўқималар ичидаги цАМФ-ни ошириб юборади. Бу HCl ишлаб чиқарувчи тўқималар функциясини стимуллайди. Хусусан стимуляция гистамин тутувчи семиз хужайраларда, базофилларда, Т-лимфоцитларда, миокард тўқималарида ва баъзи МНС хужайраларида хам юзага чиқади. Н 2 -гистаминоблокаторлар эса гистаминни конкурентли антогонистларидир. Бундай антогонистик таъсир айниқса меъда шиллиқ қабатидаги гистамин ишлаб чиқарувчи хужайралар билан кучли даражада юзага чиқади ва шу йўл билан HCl-ни ажралишини тормозлайди. Шу билан бирга меъда сокини миқдори камаяди, пепсин секрецияси ва гастромукопротеинларни (эндогенли Касла фактори) чиқиши сусаяди. Н 2 -гистаминоблокаторлар ёғда ёмон эриганлиги учун МНС- га яхши ўтаолмайди. Организмдан деярлик ўзгармасдан буйрак орқали чиқиб кетади, қисман ОИС орқали чиқади. Уларга қуйидаги препаратлар киради: а) Ранитидин (0,15 табл ва 1 мл амп ) Н 2 -гистаминорецепторларга танлаб таъсир этади. Препарат кам захарли, ОИС яхши (50%) сўрилади, 8-12 соат таъсир этади ва буйрак (50%) орқали чиқиб кетади. Ранитидин 12 б/и яраларига меъда яраларига қараганда яхшироқ таъсир этади. Ножўя таъсири деярлик йўқ. Баъзан бош оғриғи, тез чарчашлик, териларга қизилчаларни тошиши, ОИС-ни диспепсияси бўлиши мумкин. б) Циметидин (0,2 табл ва 10%-мл амп.) ранитидинга қараганда 5-10 баробар кучсиз препарат бўлиб, антиандроген таъсир ҳам кўрсатади. Яъни андроген гормонлар рецепторларини хам блоклаб, эркакларда жинсий ожизликни юзага чиқариши ва кўкрак безини катталашишига олиб келиши мумкин.

Баъзи маълумотларга қараганда препарат МОС-ни (жигарда) функциясини сусайтириб, баъзи препаратларни (сибазон, анаприлин, теофиллин ва б.қ.) таъсирини кучайтириб юборади. Препаратни узоқ қўллаганда лейкопения ҳам юзага чиқиши мумкин. Шунинг учун хам бунда қон анализини олиб бориш керак. в) Фалютидин (0,02-0,04 табл )- ўз таъсири бўйича ранитидин ва циметидинга яқин туради. Препарат меъда секрециясига кучлироқ таъсир этади ва гастро-дуоденал яра касалликларида яхши таъсир этади. Юқорида санаб ўтилган препаратлар турли фирмаларда турли номлар билан ҳам чиқарилади. «Протон помпа» ингибиторлари. Бу препаратлар (омепразол 0,02 табл, капсула), Н 2 - гистаминорецепторларга деярлик таъсир этмайди. Улар париетал меъда хужайраларига уларни пардасига Н + , К + АТФ-фаза ингибиторлар сифатида таъсир этиб протон насос фаолиятини блоклайдилар. Натижада Н + ионларининг меъда бўшлиғига ўтиши камаяди ва кислота ҳосил бўлиши кучли ва узоқ муддатга тўхтайди. Бу препаратлар ёғда эрувчан бўлиб, париетал хужайралар ичига кириб боради ва цитопротектор таъсир хам кўрсатади. Омепрозолни хар суткада 1та таблеткаси қабул қилинади. Даво курси 4 хафта; уни меъдани ҳамма яраларида тавсия қилиш мумкин. Омепрозол ОИС-да яхши (60-70%) сўрилади, жигарда метаболизмга учрайди ва ОИС ҳамда буйрак орқали чиқиб кетади. Омепрозолни хомиладор ва эмизувчи оналарга бериб бўлмайди. Уни қўллаганда диспептик ўзгаришлар қайд этилиши мумкин. Протон помпа ингибиторларининг париетал каналидаги концентрацияси унинг қондаги концентрациясидан 1000 баробар кўп бўлади ва бу ердаги кислотали мухит уни актив формага ўтишини тезлатади. Блокадага учраган протон помпа насосини яна ўз холига қайтиши учун 30- 48 соат керак бўлади.

Омепразолни ўзи ишқорий реакцияга эга бўлгани учун нейтрал рН-да (париетал хужайра ичида рН=7,4) актив эмас, лекин париетал каналини кислотали мухитида (рН=1) жуда тез 2-4 мин ичида дисульфид боғига эга бўлган сульфенамидга ўтади. У эса катион зарядли ҳолида бўлиб, абсорбцияга учрамайди ва протон помпа насосини блокада қилишда иштирок этади. Омепразол (омерас) (20 мг табл.) ички(базал) ва HCl-ни секрециясини юзага чиқарувчи хар қандай таасуротларни сўндиради ва меъда ширасини умуман камайтиради, пепсинни чиқишини сусайтиради. Шу билан бирга у гастропротектор таъсирга хам эга. Омепразол Каслани эндоген факторига таъсир этмайди , меъдадаги овқат массасини 12 б/и-га ўтиш тезлигини ўзгартирмайди. Препарат жуда тез сурилади, биологик самарадорлиги 50-55%га тенг, оқсиллар билан бирикиши 95-96% ташкил этади ва узоқ таъсир этади. 1 суткада 1 марта (20мг) берилади, лекин препарат тез биотрансформацияга учрайди. (Т.Л.Лапина- Ингибиторы протонной помпы: от фармакологических свойств к клинической практике, // Фарматека, 2002г. №9.-с. 3-8.) Гастро- ва цитопротекторлар. Гастропротекторлар меъдадан ажраладиган HCl ва пепсинларга деярлик таъсир этмайди. Улар асосан меъда сатҳини HCl таъсиридан мудофа қилади ва меъда яраларини механик ҳимоя қилади. Бу препаратлар ўз таъсирларига кўра 2 группага бўлинади: 1. Меъда яраларини сатхини механик химоя қилувчи препаратлар: крахмал сукральфат, Висмутни нитрат асоси ва б.қ .Бисмофальк галлат ва нитрат висмут асослари овқатдан олдин табл холида берилади (50-100 мг) 2. Меъда шиллиқ қабатини ҳимоя функциясини кучайтирувчи ва уларни ташқи таасуротларга нисбатан чидамлилигини оширувчи препаратлар: карбеноксолон Na (биогастрон), Мизопростол (синтетик ПГЕ 1 ) ва б.қ.

Крахмал сувда коллоид эритма хосил қилиб, ўраб олиш хусусиятга эга. Уни гастрит, энтерит ва меъда яраларида берилади. Фосфалюгел - коллоидли гел бўлиб, ўраб олиш хусусиятига эга антоцид таъсирли препарат. Кичик пакетларда 16г. гел холида чиқарилади. ОИС касалликларида қўлланилади. Буларга яна ўсимликлардан олинган баъзи препаратлар ҳам киради: черника барги ва меваси, дуб пўстлоги, черёмуха меваси. Висмут препаратлар меъдани антрал қисмидан простоглондин Е 2 синтезини кучайтиради, бу эса микроциркуляцияни яхшилаб, ишқорий меъда ширасини оширади. Энг асосийси бу препаратлар H.pylori-ни меъда шиллиқ қабати билан бирикишини йўқотади.Препаратни берилгандан 90 дакика ўтгач меъда шиллиқ қабатидаги H.pylori йўқолади. Лекин препарат берилгандан кейин тезлик билан H.pylori яна меъда шиллиқ қабатида йиғилади. Бу препаратларнинг H.pylori га таъсири бактериостатикдир. Микроциркуляцияни мизопростол ҳам яхшилайди ва слизларни чиқишини оширади. Меъда шиллиқ қабатидаги простоглондин ПГЕ 1 рецепторлари билан бирикиб, шиллиқ қабатни ташқи таъсуротларга таъсир кучини ва яраларни чандиқланишини оширади. Шу билан бирга кечалари қайд этиладиган HCl секрециясини сусайтиради. Сукральфат -сульфирланган сахарозанинг алюминли тузидир. Табл. ёки пор. холида 1 гр 50 дона чиқарилади. Сукральфат 1968 й. бошлаб 12 б/и яраларига махаллий таъсир қилиб оғриқларни қолдиради. Таъсир механизми: меъда HCl- га таъсир этиб сувда эримайдиган комплекс- желеобразная масса ҳосил қилади ва шу масса билан жарохатланган меъда ёки 12 б/и яраларини ўраб олади ва HCl, пепсин, ўтларни таъсиридан сақлайди. Сукральфат ярали майдонларда нормал меъда сатхларга қараганда 4-30 баробар кўп йиғилади. Препарат эндоген простогландинлар секрециясини ва қайта тикланиш процессини оширади, хамда нейтрал слизларни чиқишини кўпайтиради. Ҳосил бўлувчи комплекс модда (желесимон масса) меъда рН= 4 гача

бўлганда 100% альбуминлар билан бирикади. рН=5,2 бўлса альбумин билан бирикиш 40% гача камаяди. Препаратни 1 гр. дан 2-4 марта овқатдан 1 соат олдин ёки уйқу олдидан ичилади. ОИС-сидан 0,5-2,2% препаратгина сўрилади ва қонга 0,005% алюминий ўтиши мумкин.

Адабиётлар: 1. Клиническая фармакология, под ред. В.Г. Кукеса, М.1991 г. 2. Основы клинической фармакологии и рациональной фармакотерапии, М.2002 г. 3. Харкевич Д.А.Азизова С.С., Махсумов М.Н. ва бошқаларнинг «Фармакология» уқув адабиётлари 4. Лепахин В.К. и др. «Клиническая фармакология», М. 1988 г. 5. Маматов Ю ва бошқалар «Клиническая фармакология», Т.2002 й.

Похожие

Буйрак касалликлари уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапия асослари

Инфекцион касалликлар уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапияси

Аллергик касалликлар уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапияси

Атеросклероз касаллиги патофизиологияси ва фармакотерапияси асослари

Ошкозон ва ун икки бармокли ичак яра касаллиги