Қуёш энергиясидан фойдаланишни мактабдан бошлаш керак

Қуёш энергиясидан фойдаланишни мактабдан бошлаш керак

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

831 KB

Қуёш энергиясидан фойдаланишни мактабдан бошлаш керак Қуёш энергиясидан тўла ва унумли фойдаланишни таъминлайдиган асосий омиллардан бири - соҳани яхши биладиган , тушуна оладиган ва қуёш энергетикаси қурилмаларини ишлата оладиган юқори малакали мутахассислар тайёрлашдан иборатдир. Бунда мактаб, академик лицей ва касб-ҳунар коллежлари ў т а му ҳ им роль ўйнайди. Ўқувчилар қуёшнинг битмас - туганмас энергия манбаи, экологик тоза ва ундан халқ хўжали ги нинг ҳ амма со ҳ аларида фойдаланиш мумкин эканлигини тўла тасаввур қилиши ва англаб етиши лозим. Масаланинг иккинчи томони қуёш энергиясидан фойдаланиш қурилмалари, қуёш элементлар и , қуёш электр станция лари ҳ озирги замон фан ва техника, айниқса электроника фан ининг энг охирги ютуқлари асосида яратилаётганини ҳ исобга олсак , қуёш энергиясидан фойдаланиш му а ммолари ўқувчиларни ҳ озирги замон электроникасининг асосларини ўрганиши ва фойдаланишига ҳ ам имкон беради. Ўзбекистон Р еспублика си энг серқуёш маконлардан бири эканлиги ва қуёш энергиясидан тўла ва хар томонлама фойдаланиш масаласи – халқимизни нг энергияга бўлган э ҳ тиёжини таъминлабгина қолмай , балки ажойиб гўзал ватанимиз табиатини , унинг экологиясини яхшилаш ва сақлаб қолиш омилларидан биридир. Юқори даги лардан келиб чиққан ҳ олда мақоламизда биз кўтармоқчи бўлган масала- бу мактаб, академик лицей ва касб-ҳунар коллеж ўқувчилари учун физика фани ни ўқув режага мос келадиган тарзда қуёш элементларининг функционал имкониятлари асосида тубдан янги туркумдаги физик лаборатория қурилмаларини яратиш ва уларни кенг кўламда тадбиқ этиш шароитларини ҳисобга олган ҳолда ўқитиш мақсадга мувофиқдир. Бундай тубдан янги бўлган ўқув – лаборатория қурилмалари ўзини моҳияти билан қуйидаги энг долзарб масалалар ечимини ижобий ҳ ал қилишга олиб келади.

1.Яратилган ўқув -лаборатория қурилмалари қуёш энергиясини тўғридан тўғри электр энергиясига айлантириш мумкинлиги ни намойиш этибгина қолмай, қуёшнинг битмас - туганмас экологик тоза энергия манбаи эканлиги , бу энергия манбаини халқ хўжалигининг ҳамма соҳаларида қўллаш мумкинлиги, қуёш энергиясини электр энергиясига айлантириб берувчи фотоэлементлар, уларнинг тузилиши , физик моҳияти ҳамда фойдали иш коэффицентини аниқлаш, улар асосида исталг ан энергия миқдорини олиш мумкинлиги, яъни қуёш электр станция ларини яратиш ва бу станцияларнинг тузилиши , ишлаш жараёнлари ва уларнинг асосий хоссаларини ўрганиш, кундалик хаётда ишлатиладиган хар қандай электр асбоблари учун қандай қуёш батареялари зарурли гини ҳ исоблаш ва уларнинг лойиҳаларини яратиш мумкинлигини ўқувчиларнинг ўзлари тўла тассавур қилиш и га ва бевосита ўзлари иштирок этиш лари орқали ижобий натижалар олишига имкон беради . 2. Ҳ озир ги вақтда мактабларда қ уёш элементлари асосида яратилган мавжуд ўқув – лаборатория асбоблари, маънавий эскирган, доим о бир хил натижа берувчи, зерикарли , шуни эътиборга олган ҳолда ҳ озирги замон фан- техникасига тўла тадбиқ қилинаётган физик ҳ одисалар ва қонуниятлар моҳиятини тўла намойиш эт адиган қурилмалардан фойдаланиш , улардан фан-техника соҳасида амалда қўллаш йўллар и ни ҳам кўрсатади. Яратилган замонавий ўқув лаборатория қурилмалари ташқи томондан ўзига жалб қили ши орқали ўқувчилар ни доим ий изланиш, ижодий фи к рлаш , физик авий қонунлар моҳиятини тўла англаб етиш ва улардан фойдаланиш имкониятлари билан таъминлайди . Бундай ўқув асбоблари ҳ ар битта ўқувчи олдига шахсий бир нечта муаммоли масала ни қ ў йиш имкониятини беради. Бу эса ўқувчиларнинг ижодий изланиш ини ва фи к рлаш салоҳиятларини ривожлантиради. 3. Яратилган ўқув лаборатория қурилмаларининг яна бир алоҳидалик томони шуки- уларн и ишлатишда ташқи энергия манбалари дан умуман фойдаланишга зарурат бўлмайди. Бу эса, нафақат техник ха в фсизли к ни

таъминлаш билан бирга кундузлари электр токи доим бўлмайдиган ёки баъзан ўзгариб турадиган вилоят, туман ларнинг ўқув муассасаларида лаборатория ишларини бажариш ва ўқувчиларнинг тўлақонли билим олиши , ўтилган дарсларни ўзлаштириш лар и учун жуда муҳим омилдир. Яратилган лаборатория қурилмалар и тузилиши жи ҳ ат и дан фойдаланишга қулай, кўп вақт узлуксиз ишлашга мўлжалланган, сиртқи кўриниши ва мазмуни билан ўқувчилар ни ўзига жалб қиладиган ҳ олда тайёрлангандир . Бундай ўқув лаборатория қурилмаларини ташкил этган ҳамма детал ва қисмлар ўзимизда мавжуд ва ишлаб чиқарилаётган буюмлардан иборат. Афсуски Республикамиздаги мактаблар, академик лицей ва касб- ҳунар коллежларда қуёш элементларининг функционал имкониятларидан фойдалани ладиган ўқув лаборатория қурилмалари мавжуд эмас, баъзи бир академик лицей ва касб-хунар коллеж лар даги чет элдан келтирилган шунга ўхшаш мавжуд қурилмаларни нг имконият лар и чегараланган ва физика фанининг фақат маълум ҳодисалар и ни ўрганишга мўлжалланган. Шу муносабат билан Тошкент давлат техника университети нинг «Электроника ва автоматика» факультети ни «Электроника ва микроэлектроника» кафедрасида физика фаниниг ҳамма бўлимлари бўйича тубдан янги туркумдаги қуёш элементлари асосида мактаб , академик лицей ва касб-ҳунар коллеж лари учун лаборатория қурилмалари яратилди ва яратилмоқда. Бу лаборатория қурилмалари учун зарур бўлган қуёш элементлар и Республика бўйича ягона бўлган технолгик жараёнлар амалга ошириладиган аппаратура ёрдамида кафедранинг ўзида тайёрланмоқда. Яратилган қурилмалар мактаб, академик лицей ва касб-ҳунар коллеж ўқув дастурлари асосида ишланди ва улардан фойдаланиш учун ўзбек (лотин графикаси) ва рус тиллар и да ихчам тушунарли қўлланмалар билан комплекс ҳ олда тайёрланди. Ўйлаймизки бу ўқув лаборатория қурилмалари мактабдан бошлаб ўқувчилар га қуёш энергиясидан фойдаланиш, уларни амалда кенг қўллаш ва

экологияни сақлаш масалалари бўйича етарли ва қизиқарли билим бериш билан бирга, ўқувчилард а бу соҳага нисбатан катта қизиқиш уйғотади. Ҳ озирги кунда кафедрамизда физиканинг м о лекуляр физика , электр, оптик а ва атом физикаси бўлимлари бўйича ўндан ортиқ тубдан янги лаборатория қурилма лари яратилди ва физика, электротехника, энергетика соҳалари учун ҳам шундай қурилма лар ишлаб чиқил моқда. Биз қуйида ишлаб чиқилган ва яратилган баъзи лаборатория қурилмалари нинг тузилиш и ҳамда уларнинг имкониятлари ҳ ақида маълумот берамиз “ Электр манбаларини кетма-кет, параллел ва аралаш улаш қонунларини намойиш этиш”га мўлжалланган л аборатория қурилмаси, қувват лари (бер ил ган ток ва кучланиш да) ҳ ар хил бўлган, ҳ ар хил юзага эга бўлган тўртта кремний фотоэлемент и ва уларни ўзаро ҳ ар хил улашга имкон берадиган к леммалар , рақамли амперметрлар ва вольтметрлардан иборат . 1-расм. Фотоэлементларни кетма-кет ва параллел улашни ўрганиш. Бу қурилма ёрдамида қуйидаги амаллар бажарилади:

1.Ҳар бир фотоэлементнинг электр манбаи сифатида бераётган қувватини аниқлаш, бу қувватнинг (ёруғлик ўзгармас ҳолда) фотоэлемент юзасига боғлиқлигини ўрганиш, шунингдек улардан олинаётган ток кучи ва кучланиш, фотоэлемент юзасига тушаётган ёруғлик оқимига боғлиқлигини ўрганиш. 2.Электр манбалар и ни кетма-кет улаш қонунини ўрганиш. 3.Манбаларни параллел улаш қонунларини ўрганиш. 4.Манбалардан керакли қувват олиш учун уларни аралашма улашдан фойдаланиш. 5.Манбаларнинг ички қаршилигини ҳ исоблаш. 6. Ҳ ар бир фотоэлементни электр манба и с и фатида, унинг бераётган ток кучи ва кучланишини ҳ ар хил ёруғлик оқимлари бўйича ҳ исоблаб,уларни нг фойдали иш коэффициентини аниқлаш.

2-расм. «Ҳар қандай жисмлар ва суюқликларнинг ёруғликни ютиш хоссаларини ўрганиш» га мўлжалланган лаборатория қурилмаси. Бу қурилма орқали қуйидаги қонунларни намойиш этиш, ўрганиш мумкин. Бу қурилма футлярга ўрнатилган катта қуёш элементи ҳамда унинг ток кучи ва кучланишини ўлчайдиган мультиметрга уланган. Қурилмада қизил, кўк, яшил, сариқ, оқ рангдаги бир хил қалинликка эга бўлган фотоэлемент юзасини тўла қоплай оладиган плёнкалар, худди шундай пластмасс материаллар билан тўлдирилган ва ҳар хил суюқликларни бир хил ва ҳар хил миқдорда солиш мумкин бўлган шиша идишлар билан тўлдирилган. Бу қурилма қуйидаги қонунлар моҳиятини англаш имкониятини намойиш этади: 1.Фотоэлемент юзасига тушаётган ёруғлик оқими таъсирида - ундан олиш мумкин бўлган ток кучи, кучланиш ва уни манба с и фатида қараб унинг қувватини аниқлаш. 2.Қуёш элементи – электр манбасини асоси параметрлари нинг ток кучи , кучланиш ва қувват ининг тушаётган ёруғлик оқимига боғлиқлигини ўрганиш. 3. Қуёш элементи- электр манбасини асосий параметри нинг тушаётган ёруғлик тўлқин узунлигига боғлиқлигини ўрганиш ва энг оптимал тўлқин узунли гини (ёруғлик ранги ни ) аниқлаш , уни нг физик моҳиятини англаш. 4. Ҳ ар хил рангдаги бир хил қалинликдаги плёнкалар нинг ёруғликни ютиш хоссаларини ўрганиш ва ёруғликни энг катта ва энг кам ютадиган ҳолатларини аниқлаш 5.Бир хил қалинликда ва бир хил рангда бўлган ўнта плёнкани қуёш элементи устига кетма-кет жойлаштириш орқали ёруғлик ютилишининг жисм қалинлигига боғлиқлик қонунини ўрганиш. (Бугер қонуни) 6. М ашғулотларни ҳ ар хил жисмлардан фойдаланган ҳолда бажариш

7. Қуёш элемент юзасини тўла қоплайдиган шиша идишга бир хил миқдорда ҳар хил суюқликларни солиб, уларнинг ёруғликни ютиш хоссаларини ўрганиш. 8. Маълум суюқликка (сув) ҳар хил миқдорда бошқа аралашма қўшиб (сут, кока-кола), уларнинг миқдорини олинган суюқликнинг ютилиш коеффициенти хоссаларига таъсирини ўрганиш ва қонуниятини аниқлаш. Мана шу иккита лаборатория қурилмаси учун келтирилган масалалар, улардан фойдаланиш имкониятларининг фақат бир қисми холос. Ўқитувчини салоҳияти ва билимига қараб, битта лаборатория қурилмасида бир бирига ўхшамаган турли ҳил физик ҳодиса қонуниятлари намойиш этиш мумкин. Ишлаб чиқилган ва яратилган бошқа лаборатория қурилмаларининг имкониятлари ҳам юқорида келтирилганлардан кам эмас. Ўйлаймизки, бундай тубдан янги физик лаборатория қурилмалари ёрдамида мактаб, академик лицей ва касб-ҳунар коллеж ўқувчиларининг қуёш энергиясидан фойдаланиш соҳасидаги билимларини, ошириш ва мустаҳкамлаш жараёнларини амалга ошириш мақсадга мувофиқдир. Муаллифлар қимматли маслаҳатлари ва фикрлари учун профессор М.К.Баходирхоновга ўз миннатдорчиликларини билдиришади.

Адабиётлар : 1.Колтун М. М. Солнечный элементы М. Наука., 1987 г. 2. Бахадарханов М.К., Илиев Х.М., Тачилин С.А., Ковешников С.В. Некоторые вопросы использования солнечной энергии в Республике Узбекистан, Республиканская научно-практическая конференция «Проблемы альтернативной энергетики и энергосбережения», 25-26 сентября 2007 г., Наманган, с. 4-6. 3. Ганиев Ф.Г. Алиёқулов А.К. Алимардонова Г.А. тахрири остида, Академик лицей, касб ҳунар коллежлари учун ўқув қўлланма . Физика II -қисм Т.: Ўқитувчи , 2003

Похожие

Юкларни ташишни башоратлаш

Юкларни ортиш ва жўнатиш бўйича операциялар

Юкларни ташиш учун ҳаракатдаги составларни танлаш

Юкларни ташиш учун ҳаракатдаги составларни танлаш

Юкларни ташишга тайёрлаш ва қабул қилиш бўйича операциялар