Реформация ва деҳқонлар уруши даврида Германия - История - Рефераты

Реформация ва деҳқонлар уруши даврида Германия

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

180 KB

Реформация ва деҳқонлар уруши даврида Германия Режа: 1. Германия реформация арафасида 2. Реформация арафасида германиянинг синфий структураси. 3.Рейхлин ва Рейхлин низоси. 4.Ульрих фон гуттен.

Германия реформация арафасида XV аср охири — XVI аср бошида Германиянинг иқтисодий аҳволи. XIV ва XV асрларда немис саноати бир қанча муваффа-қиятдарга эришди. Кон саноатий (айниқса кумуш қазиб чиқарди) ва металлургия кўп даражада- ривожланди. Тироль, Гарц, Саксония ва Вестфалия кон саноатининг марказлари эди. Ме таллургия ишлаб чиқариш ( xvcyca н қуроляроғ ишлаб чиқариш) са кўпроқ Рейн области ва Юқори Дунай шаҳарларида ривож топди. Тўқимачилик саноатининг турли соҳалари: мовут тўқиш, зиғир тола, шойи тўқиш ва ип-газлама саноати ҳам ўша област-ларда кенг тараққий қилди. Ғарбда Кёльн, Вормс, Аахен шаҳар лари, жанубда Аугсбург, Нюрнберг, Ульм шаҳарлари энг йирик саноат марказлари эдиГСаноатда ҳали асосан цех системаси устунлик қиларди.- Аммо кон саноатида анча чуқур шахталар ишга солиниши муносабати билан мануфактура усули тобора кенгроқ ёйилиб борди. Тўқимачилик саноатида шаҳар атрофидаги ва қишлоқ жойлардаги цехлар билан-бир қаторда корчалон капиталистга ишлайдиган хонаки «тарқоқ» мануфактура систе маси ривожланиб борди. Баъзи жойларда (масалан, Кёльнда) қисман тўқимачилйк саноатида, қисман металлни ишлаш саноа тида марказлашган мануфактура учраб турарди. XV асрда ва XVI аср бошларида Германия халқаро савдо-сотиқ ишларида катта роль ўйнади. Унинг Италия, Франция, Нидерландия, Анг лия, Скандинавия мамлакатлари, Подьша ва Россия билан олиб борган савдоси муҳим аҳамиятга эга эди. Германия умумевро ва савдосида боғловчи звено бўлиб,Пщюпанинг жанубини шимол билан жанубий-ғарбий мамлакатларди шимоли-шарқий мамлакатлар билан боғларди. Шимолий Германиянинг Ганзейга қарашли Любек, Гамбург, Бремен ва бошқа шаҳарлари XV аср охирларида, гарчи энди монополликни қўлдан берган бўлсалар ҳам, шимолий савдода ҳар ҳолда асосий ўрин тутардилар. Рейн областидаги шаҳарлар қўшни Нидерландиянинг иқтисодий тараққиёти билан маҳкам боғланган эдилар; Швабия (Юқори Дунай) шаҳарлари Италия билан олиб бориладиган

савдодан ҳатто бунж географик кафшиётлардан кейин узоқ вақтларгача катта фойда олиб турдилар. XVI аср бошларида ГерманияДа жуда катта банк-судхўрлик фирмалари бор эди бу фирмаларнинг бир қисм маблағлари ишлаб чиқаришда (кўпроқ кон саноатида) банд бўлса, бир қисмини улар императорга ва катта князларга қарзга берардилар. Бу фирмалар орасида энг каттаси Фуггерлар хонадони бўлиб, уларнинг капитали бир неча миллион гульден ҳисобла-нарди. Бироқ Германия иқтисодий жиҳатдан жуда нотекис тараққий қилмоқда эди. Жуда яхши тараққий қилган областлар ва округлар билан бир қаторда мамлакатнинг марказида майда товар цех тузуми ҳукм сурган, жуда тор доирада савдо олиб борадиган, чет эл савдосида иштирок этиш у ёқда турсин, ҳатто Германиянинг бошқа районлари билан мол айирбошлашдан мутлақо четда турган қолоқ областлар ҳам бор эди. Ф. Энгельс «Германияда деҳқонлар уруши» китобида (бу китоб биринчи марта 1850 йилда босилиб чиққан) Германиянинг реформадан илгариги иқтисодий ривожланиш даражасини қуйидагича характерлаган эди Германия миллий ишлаб чиқаришининг ривожи бошқа мамлакатларнинг ишлаб чиқариш тараққиётидан ҳали орқада қолиб келмоқда эди. Немис деҳқончилиги инглиз ва Нидерландия деҳқончилигидан анча кейинда турар, немис саноати итальян, фламанд ва инглиз саноатидан жуда паст турар, денгиз савдосида эса инглизлар ва айниқса голландлар немисларни борган сари кўпроқ сиқиб чиқара бошлаган эдилар . Мамлакатнинг аҳолиси ҳали ҳам жуда сийрак эди. Германиянинг савдо-саноат марказлари ўзига хос тарзда жойлашган эди. Улар мамлакатнинг чекқаларида бўлиб, иқтисодий жиҳатдан ички бозорлардан кўра кўпроқ (ва асосан) ташқи бозорлар билан боғланган эдилар. «Жанубнинг савдо алоқалари ва мол сотиш бозорлари шимолникига қараганда бутунлай бошқача эди; шарқ ва ғарб бир-бирлари билан деярли мутлақо мол айирбош қилмас эдилар. Англия учун Лондон мамлакатнинг саноат ва савдо маркази бўлиб қолган бир пайтда, бу ерда ҳеч бир шаҳар саноат ва савдо маркази бўла олмади».

Аммо кейинчалик Ф. Энгельс 1470—1530 йиллардаги давр учун Германия экономикасида анча муваффақиятлар бўлгапли-гини тан олган, кон ишининг муваффақиятларини ҳамда шу даврда Германиянинг халқаро савдосига роли ошганлигини айниқса таъкидлаб кўрсатган эди.

XVI асрнинг бошларида немис қишлоқларида деҳқонлар оммаси учун ниҳоятда зиддиятли ва оғир вазият вужудга келди. Умуман олганда қишлоқ хўжалигида ҳали ишлаб чиқаришнинг феодал усули ҳукмронлик қилар эди. У ёки бу формада кре-постнойлик зулмини чекаётган деҳқ-онлар асосий ишлаб чиқа-рувчи ҳисобланардилар. Рейн соҳилидаги вилоятларнинг айрим районларйни ҳисобга олмаганда (Вестфалияда, қисман Фран-конияда) йирик капиталистик, Мейер арендаси деб аталадиган аренда ривожлана бошлади. Германиянинг қолган қисмида май-да деҳқон хўжалиги ҳукмронлик қиларди. Товар-пул муносабат-лари қишлоққа кириб кела бошлади. Деҳқонларнинг кўп сонли маҳаллий шаҳарлар билан савдо алоқаси зндиликда анча дои-мий ва мунтазам характерга эга бўлиб қолган эди. Аммо қиш лоққа пул муносабатларининг ана шу тариқа кириб, келиши натижас.ида крепостной ва ярим крепостной деҳқонлар ўрта-сидаги — бир томондан, майда товар ишлаб чиқарувчилар, ик-кинчи томондан феодал, бутун феодал крепостнойлик системаси ўртасидаги зиддиятлар кучлироқ намоён бўла бошлади. Реформация арафасида Германиянинг синфий структураси. XVI аср бошидаги Германияда синфий муносабатлар жуда мураккаб эди. Бу муносабатлар энди соф феодал муносабатлар бўлмай қолган эди. Капиталистик элементларнинг ўсаётганлити аён бўлиб қолди. Феодал синфларнинг ўзлари табақаларга аж-ралмоқда ва айнимоқда эди. Герман жамиятининг деярли ҳамма синфлари халқ оммасининг мавжуд тузумдан норозилиги, деҳ қонларнинг ва ҳатто ўрта синфларнинг ҳам ҳукмрон юқори феодал табақаларга қарши нафрат билан қараганлиги яққол кўриниб турарди. Феодаллар орасидаги ҳукмрон табақа империя князлари (улар ўртасидаги жуда кўп диний князлар архиепископлар, епископлар ва энг катта аббатлар) эди. Император ҳокимияти тушкунликка юз тутиши билан империя князлари жиноий ишлар судини бошқариш, солиқлар тўплаш, пул зарб қилиш ва шу

сингари ҳуқуқларга эга бўлган мустақил ҳукмронларга айланиб бормоқда эдилар. Энг йирик феодал-князларнинг кучқудрати ортиб борган сари, бунинг аксича, майда дворянларнинг рицарларнинг ҳоли тобора танг бўлиб бормоқда эди. Уқсочар милтиқнинг кашф этилиши ва пиёда аскарларнинг роли ортиб бориши билан, отлиқ аскарликни касб қилиб олган рицарларнинг аҳамияти тобора йўқолмоқда зди. Айни замонда улар иқтисодий томондан ҳам хонавайрон бўлиш даражасига етиб қолган эдилар. Уз ерларидан ва қарам деҳқонларидан келадиган даромадлари товар-пул му-носабатларининг ривожланиши туфайли ўсиб бораётган эҳтиёжларини крндирмас эди. Рицарлар қнязларга ва айниқса Германиядаги энг кўп ва катта-катта поместьеларга эгалик қилиб бойиб кетган олий руҳонийларга ҳасад билан қарардилар. Ри царлар катта йўлларда йўл тўсарлик билан шуғулланиб, савдо- гарларнинг карвонларига ҳужум қилар ва қўшни шаҳарлардан ёки ҳатто айрим гражданлардан товон олиш учун ҳар қандай баҳона қидирар эдилар. Шаҳар аҳолисига даставвал шаҳар аристократияси, яъни пат-рицийлар кирар эди, улар ҳали ҳам бир қанча шаҳарларда ҳоки-миятни ўз қўлларида саҳлар ва ташҳи савдода, банк-судхўрлик муомалаларида ва қисман ич1ки савдо ишларида катта роль ўй-нардилар. Шаҳар аҳолисининг ўрта табақаси, яъни бюргерлар шаҳарликларнинг энг кўп сонли синфини ташкил этарди. Бу синф ҳунармандлардан, савдогарлардан ва қисман пайдо бўлиб келаётган мануфактура згаларидан иборат эди. Улар князлар-нинг ҳукмронлигидан, олий руҳонийларнинг бойлигидан, ҳар хил черков солиқларидан тўпланган катта-катта пулларнинг ҳар йили Италияга юборилишидан, рицарларнинг талончилиги ва зўравонлигидан ғазабланардилар. Империянинг сиёсий тарқоқлиги савдо ва саноатнинг ривожланишига тўсқинлик қилиб турган асосий ғов эди. Шаклланаётган буржуазия сифатидаги бюргерларнинг манфаатлари нуқтаи назаридан мамлакатни марказ-лаштириш мутлақр зарур эди. Аммо немис бюргерлари буржуа синфи бўлиб ҳали сира таркиб топган эмас эди. Улар тарқоқ бўлиб, тор маҳаллий манфаатлар доирасидан четга

чиқмай яшар эдилар. Жамиятда уларнинг сиёсий аҳамияти ҳали етарли дара- жада юксак эмасди. Герман шаҳарларида кўпгина плебей, яримпролетар элемент-лар ҳам бор эди. Қашшоқлашиб қолган, цехдан ташқаридаги шаҳар ҳунармандлари ҳам, халфалар ҳам, крепостниклар зул- мига чидолмай, шаҳарга кўчиб ёки қочиб келган ва бу ерда; люмпен пролетариатга айланган деҳқонлар ҳам плебейлар сос-тавига кирардилар. Бу бесаранжом элемент патриций ва бюргерларни ҳам, киборлардан, руҳонийлардан бўлган феодалпомешчикларни ҳам ёмон кўрарди. Шаҳар плебейлари деҳқонлар ҳаракатига қўшилиб, бу ҳаракатга ғоят катта ёрдам кўрсатардилар. Энг кўп сонли ва асосан эксплуатация қилинувчи асосий синф деҳқонлар эди. Юқорида айтиб ўтилганидек, деҳқонлар крепостнойлик зулмини бошдан кечирардилар. Тўғри, крепостникларга шахсан қарам бўлган деҳқонлар озчилик эди. Немис деҳқонла-рининг кўпчилигини қарам деҳқонлар деб аталган, яъни Маълум миқдррда пул оброки (чинши) ва ҳар хил маҳсулот мажбурият-лари тўлаш шарти билан ота-бобосидан мерос қолган ер бўлакларига эгалик қилувчи деҳқонлар ташкил этарди. Аммо XV аср-нинг сўнгги ўн йилларида XVI аср бошларида ерга эгалик қилиш шартлари тобора оғирлаша борди. Феодаллар ўз даромадларини оширишга интилиб, деҳқонлар берадигантўловларни ҳар қандай йўллар билан оширар, деҳқоп-лардан янги баршчиналар талаб қилар, уларнинг чек ерларини қирқар, альмендларни, яъни жамоаларга қарашли ўтлоқлар, бўш ерлар, ўрмон, кўл ва шу кабиларни ўз ихтиёрларига ўтказиб олардилар. Деҳқонлар феодалларга берадиган ҳар хил тўловлардан ташқари, маҳаллий князларга кўпдан-кўп давлат солиқлари тўтар черковга ҳар хил тўловлардан бошқа яна ушур ҳам берар эди лар. Бутун Германияда католик черкови учун дон билан «катта ушур» тўпланарди. Аммо бунинг устига кўп

жойда яна (саб-завот билан тў-ланадиган) «кичик ушур» ва (чорва моллари ..билан тўланадиган) «қон ушури» ҳам олинарди. XV аср охири — XVI аср бошларида деҳқонлар ҳаракати. Деҳқонларнинг аҳволи ёмонлашганлиги XV аср охири ва XVI аср бошларида деҳқонларнинг кўп ғалаёнларига сабаб бўлди. Шарқий Франкониядаги епископ Вюрцбургокий мулкидан 1476 йили кўтарилган деҳқонлар қўзғолонини замондошлар биринчи деҳқон фитнаси деб атаганлар. Бу қўзғолонга Никласгаузен қишлоғидан чиққан Ганс Бегайм деган подачи бошчилик қилган. Ганс Бегайм деҳқонларга «илоҳий қонун»га кўра ҳамма оброклар, баршчина лар, солиқлар ва помешчикларга («хўжаййнларга») тўланадиган бошқа тўловлар бекор қилиниши керак, ҳамма ишламоғи ва ҳеч ким бошқалардан ортиқ нарсага эга бўлмаслиги керак, деб ту-шунтирган. Ганс номининг ўзи (богемиялик, яъни чех бўлганли-ги) ва у олиб борган пропаганданинг мазмун жиҳатидан гусчи-ларнинг крепостнойликка қарши чиқишига ўхшашлиги гусчилик идеяларининг XV асрда ҳатто Ғарбий Германияга ҳам ёйилган-лигини аниқ кўрсатиб турибди. Ганс Бегаймнинг ваъзини эшит гани минглаб деҳқонлар тўпланишган. Епископ Вюрцбургский ўз хизматчиларига подачи воизни ушлаб қамашни буюрган. Шундан кейин деҳқонлар ўртасидаги ҳаракат тўхтаб қолгап. Деҳқонларнинг «Бошмоқ иттифоқи» деб ном олган бошқа бир ҳаракати анча кучли бўлиб, кенг ёйилган эди. «Бошмоқ иттифоқи» деҳқонларнинг фитначи ташкилоти бўлиб, орадаги узилишлар билан 25 йилдан кўпроқ вақт иш олиб борган. «Бошмоқ» номи биринчи марта жануби-ғарбий Германияда XV асрнинг 30- ва 40- йилларидаёқ учрайди, хусусан, инглиз-француз Юз йиллик уруши даврида Германия территориясига бостириб кир-ган француз феодалларииинг айрим тўдалари — Арманьяклар' ва бошқаларга қарши немис деҳқонларининг чиқишлари ана шу шиор остида ўтган эди. Тузукроқ шаклланган яширин ташкилот сифатида «Бошмоқ» 1493 йилда Эльзасда пайдо бўлган. У бостирилгандан кейин ҳаракат Рейннинг ўнг қирғоғига Баден ва Швабияга ўтган. 1502 йилда «Бошмоқ»нинг янги қўзғолони

тўғрисидаги плани маълум бўлиб қолган. Бунга Иосс Фрид деган деҳқон раҳбарлик қилган. «Бошмоқ»нинг хуружлари 1513 ва 1517 йиллардаги фитналар бўлди. Бу фитналар ҳам очилиб қол-гандан кейин, унинг ташкилотчилари Швейцарияга қочиб кетди-лар. Улардан баъзилари 1525 йилгача яшаб, ватанларига қайтиб кетдилар ва Улуғ деҳқонлар урушида иштирок этдилар. «Еошмоқ» тарафдорлари тарқатган варақаларда дворянларни деҳқонлар устидан ҳукмронлик қилишдан маҳрум этиш, жамоа ихтиёридаги ёрлардан бемалол фойдаланиш учун деҳқонларга эркинлик бериш, судхўрлар оладиган процентларни бекор қилиш ҳамда черков мулкини секуляризация қилиб, бу ерларни халққа бериш ва ҳоказолар тўғрисида талаблар бўлган. Ниҳоят, XVI асрнинг бошида, тахминан 1503 йилда Вюртеы-бергда деҳқонларнинг «Қашшоқ Конрад» деган ном билан яна бир революцион ташкилоти пайдо бўлди. 1514 йилда «Қашшоқ Конрад»нинг фитнаси Вюртемберг герцогига қарши очиқдан-очиқ қўзғолонга айланиб кетди. Бу ҳаракатда шаҳарликлар ҳам қат-Башди. Деҳқонлар қўйган талаблар орасида маҳаллий ландтаг-га деҳқонларнинг вакилларини ҳам киритиш ҳақида модда бор эди. Аввалига герцог бирмунча ён берди, аммо кейинчалик бу ён беришлардан воз кечиб, Вюртембергнинг қўзғолон кўтарган қиш-лоқларини тор-мор қилди. «Қашшоқ Конрад» раҳбарларидан бир қисми қўлга олинди, бир қисми эса Швейцарияга қочиб кетди. Германиянинг сиёсий тарқоқлиги ва император ҳокимияти. XV асрнинг охири — XVI асрнинг бошларида Германия ҳали сиё сий жиҳатдан тарқоқ мамлакатлигича қолган эди. Бу вақтга келиб марказлашган Англия ва Францияга қарама-қарши ўла-роқ, Германия ҳали ҳам аслида айрим феодал князликлари ва эркин шаҳар федерациясидан иборат эди. Феодал князликлари ва эркин шаҳарлар эса фақат ўзларининг маҳаллий партикуляр манфаатларинигина кўзлар эдилар.

« Соф феодал империяси емирилиб борган сари империя ерлари ўртасидаги алоқалар ҳам емирилиб борди; йирик империя ленларининг эгалари деярли мустақил давлатларга айлана бошладилар, бир томондан, империя шаҳарлари, иккинчи томондан эса империя рицарлари гоҳ бирбирларига қарши, гоҳ князларга ёки императорга қарши иттифоқлар туза бошладилар» 1 . Фридрих III ҳукмронлигидан кейин император ҳокимиятининг аҳволи бирмунча ўзгарди. Император Максимилиан I (1493— 1519) Габсбургларнинг мерос ерларини анча кенгайтирди. Энди Габсбурглар Австрия, Шкирия, Каринтия ва Крайнадан ташқари яна Тиролни, Швабиядаги анча ерларни ҳамда Максимилиан Мария Бургундскаяга"уйланганда «сеп» тариқасида олган Ни-дерландияга ҳам эга бўлди. Рицарлик ва шаҳарлардан тузилган Швабия иттифоқи (1488 йил) Франкония ва Рейн вилоятларини ҳам ўз таъсирига олди; бу иттифоқ бевосита императорнинг ҳомийлигида бўлди. Максимилиан бутун Германия устидан марка-зий ҳокимиятни кучайтирмоқчи бўлди. У Германияда ҳам мар-казий муассасалар тузиб, ҳамма сословиеларни, шу жумладан, йирик феодалларни ҳам бу муассасалар ҳокимияти остита олишга уринди. Бироқ императорнинг доимий солиқ («империя пули») жорий қилиш ва доимий империя армиясини тузиш йўлидаги уринишлари натижа бермади. 1495 йилда рейхстаг умумимперия судини тузишни лозим топди, суд составида князлар кўпчиликни ташкил қилиши керак эди. Князлар ҳарбий ишлар соҳасидаги реформани ҳам шундай қилиб ўтказмоқчи бўлдиларки, мўлжалланган доимий умумимперия қўшини реформа натижасида князларга тобе бўлиб қолиши керак эди. Пул етишмаганлигидан Максимилиан Италияда ҳарбий ҳаракатларни бошлаб юбора олмади, шу туфайли французларнинг XV аср 90- йилларининг охиридаги ҳарбий юришлари муваффакиятли бўлиб чиқди. Янги император, Максимилиан I нинг набираси Карл V (1519—1555) империяда ўзига хос алоҳида бир ўрин тутди. Айни вақтда (она томондан

Фердинанд ва Изабелланинг набираси сифатида) Испаниянинг ҳам короли бўлган Карл V Европадаги энг қудратли императорлардан бири бўлиб қолди. Лекин бир йўла бир неча мамлакат (Испания, Германия, Италия, Нидерлан- дия ва бошқаларнинг) короли бўлганлиги туфайли Германияда марказлашган сиёсий ҳокимият ўрнатиши қийин эди. Карл V кўпроқ жаҳон давлати тузиш плани ҳамда Франция короли Франциск I га қарши курашиш масаласи билан банд бўлганлиги туфайли Германиянинг ички ишларига кўп эътибор беролмас эди, шунинг учун у империя ҳокимиятининг обрўсини мустаҳкамлай олмади, аксинча, ўзи императорлигининг сўнгги йилларида унинг обрўсини анча пасайтириб қўйди. Германияда католик Черкови. Урта аср охирларига келиб католик черкови ўрта аср Европасидаги бошқа мамлакатлар-га қараганда Германияда жуда ҳам катта имтиёзларга эга бўлиб олган эди. XVI аср бошларида йигирмадан ортиқ герман прелати (архиепископлар, епископлар, қисман катта монастир-ларнинг аббатлари) айни пайтда территориал империя князи ҳа'м эди. Рим папаси Германиядан жуда катта пул оларди, бу маблағ ушурдан ажратилган пуллардан, руҳонийлик вазифасига тайинланганлардан олинадиган пулдан, индульгенция (гуноҳ-ларни кечиш ёрлиғи) сотишдан, кўпдан-кўп немис пилигрим (зиёратчи)ларнинг Римга атаб берадиган назр- ниёзларидан тўпланар эди. Агар Франция, Англия ва Испанияда кучли король ҳоюшияти мавжуд бўлганлигидан папа куриясига бериладиган тўловлар озми-кўпми (баъзан анча) чекланган бўлса, Германия да император ҳокимиятининг тушкунликка учраганлиги папанииг бу мамлакатни истаганича бемалол эксплуатация қилишига им-коният берди. Герман жамиятидаги хилма-хил синфлар Рим билан ташкилий боғланиб, мустақил иш кўрувчи бой руҳоний-ларга душман кўзи билан қарардилар. Дунёвий князлар ва ри-- царлар черков мулкларини мусодара қилиб, давлат ихтиёрига олишни орзу килар эдилар. «Жўн черков» тузишдан манфаатдор бўлганлиаҳарликлар Римга бериладиган оғир тўловларга хоти-ма бериш, сословиечилик асосида яшаб келаётган руҳонийларни тугатиш ва черков

жамоаларининг ишларига бевосита раҳбар-ликни бюргерларга топшириш учун курашардилар. Деҳқонлар руҳонийларнииг юқори табақасини, аввало, рента пули, ушур ва бошқа ҳарқандай тўловлар йиғиб оладиганўз «хўжайинлари» феодаллари деб билардилар (қишлоқлардаги қуйи табака руҳо-нийлар эса деҳқонлардан жуда кам фарқ қиладиган шароитда яшар эдилар). Рицарлар билан бир қаторда черков феодаллари (айниқса монастирлар) ҳам кўпинча деҳқонларни энг раҳмси равишда эксплуатация қилар эдилар, улар баршчинани кучай-тиришга, чиншини купаитиришга ва жамоа ерларини деҳқонлар қўлидан тортиб олишга ҳаракат қилардилар. Шундай қилиб, Германияда черков масаласи умумхалқ миллий масаласи тусини олган эди. Шунинг учун немис бюргерлари оппозициясининг на- мояндалари ўз найзаларини биринчи навбатда католик черкови-га қарши қаратганликлари ажабланарли эмас эди. Германияда гуманистик ҳаракат. XV асрнинг охири — XVI асрнинг бошларида Германияда гуманизм ўзининг кўплаб ёзув-чилари ва олимларига эга эди. Улар катта ижтимоий кучга айланган эдилар. Уларнинг асарлари одатда латин тилида ёзилган бўлса ҳам, ҳар ҳолда уларни энг, маълумотли шаҳарлик-лар, шунингдек, рицарларнинг маилумотлироқ қисми ўқир эди. Деярли ҳамма университетларда гуманистлар кўпроқ ёки камроқ, миқдорда ўз тарафдорларига эга эдилар; улар орасида «янги-фан»нинг чинакам ташаббускорлиги учраб турарди. XVI аср нинг бошларида Эрфурт университети ҳузурида вужудга келгаи. тўгарак гуманизмнинг айниқса кучли маркази бўлиб қолди. Бу тўгаракнинг раҳбари кўп вақтлар Италияда яшаган ва у ерда неоплатонизм фалсафаси билан танишган My циан Руф (1471—1526) эди. Муциан Руф схоластиканинг ашаддий душма-ни бўлиб майдонга чиқди. Схоластларнинг бош маркази Кёльн университети бўлиб, улар Муцианнинг шогирдлари («Муциан от ряди» гуманист адабиётчилар ва файласуфларни) жуда ёмон кўрардилар. Ульрих фон Гуттен ҳам (1488—1523) Муциан Руф мактабидан чиққан эди. У'асли рицарлардан бўлиб, публи-цистикани касб қилиб олган ва

кейинчалик Лютер реформациясига қўшилган эди. Аммо немис гуманистлари ичида энг маш-ҳурлари, Гуттен таъбирича, «Германиянинг икки кўзи», икки филолог олим Эразм Роттердамский, (1467—1536) билан Иоганн Рейхлин (1455—1522) эди. Эразм Роттердамский. Эразм Роттердамский Голландиянинг Роттердам шаҳрида туғилган эди. У XV асрнинг 90- йиллари ва XVI асрнинг биринчи ўн йилида турли мамлакатларда Фран ция, Англия, Германия ва Италияда яшади. 1513 йилдан бошлаб, у Базелда муқим туриб қолди. Грек ва латин тилини жуда яхшн билган Эразм гуманист олимлар оламида даставвал ўзининг филология бобидаги асарлари билан жуда машҳур эди. Эразм ўзининг адабий асари бўлган «Бетамизлик мадҳияси» (1509 йил) деган сатираси билан айниқса катта шуҳрат қозонди. Минбарда туриб оаъз ўқиётган хотин сифатида берилган «Бетамиз» ўз хислатларини мақтайди ва ўз нутқида барча одамлар аслида унинг маслаҳатларига амал қилишларини исботлайди. Китоб-хон кўзи олдидан папалар, кардиналлар, епископлар, монахлар, схоласт-руҳоний олимлар бирин-кетин ўтади ва уларнинг ҳамма- си Бетамизнинг мухлисларидир. Улар нодон, хурофий, хасис, шаллақи ва бузуқлардир. Эразм дунёвий феодалларни бекорчи-ликлари, овга берилиб кетганли-клари, шуҳрат кетидан қувиб хунрезлик урушлари олиб боришлари ва ҳоказолар учун қаттиқ танқид қилади. Эразм папани ва католик черковини ағдариб ташлашга даъват қилмайди. У асосий зарбасини схоластларга, бекорчи, нодон монахларга қаратади. Эразмнинг энг юксак орзуси бидъатлардан «пок», «рационаллаштирилган», маърифатли» черков эди. Аммо объектив жиҳатдан у бутун католик черко-вининг негизига болта урди. Кейинчалик реформация, маҳорат билан ёзилган бу сатирадан папа черковига қарши олиб борган курашида қурол сифатида фойдаланди. Эразм бошқа бир асари —«Жаҳон шикояти» китобида ҳам адабиётнинг ўша монолог формасидан фойдаланиб, ўз замонасидаги халқаро аҳвол хусусида ўз фикрларини баён қилади. Тез-тез чиқиб турган урушларнинг гувоҳи бўлган Эразм бу урушлар-нинг тўхтатилишини ва Европада тинч

даврнинг бошланишини орзу қилади. Урушларни монархлар ўз бойликларини ошириш мақсадида олиб борадилар, бунда епископлар, руҳонийларда монахлар эса монархларни урушдан тийиб туриш ўрнига, бу ишга йўл бериб қўядилар деб ҳисоблаган Эразм урушдан фойда эмас, балки фақат жафо кўраётган оддий кишйларга мурожааг қилади. «Барча кишилар урушга қарши бирлашсинлар! Барча кишилар урушга қарши чиқсинлар!— деб даъват этади Тинчлик. Зодагонлар зулмига қарши турувчи кўпчиликнинг ҳамжи-ҳатлиги нақадар катта кучга эга э'канлигини англаб олингиз!..» Рейхлин ва Рейхлин низоси. Рейхлин ҳам жуда катта фило лог эди. У бир неча университетда грек ва қадимий яҳудий тилн-дан даре берарди.Қадимий яҳудий адабиётининг билимдони бўлган Рейхлин яҳудий тилидаги китобларнинг куйдирилищига қарши 1509—1510 йилларда норозилик билдириб чиққан эди, яҳудий тилидаги китобларнинг куйдирилишини эса Қёльндаги теология профессорлари талаб қилган эдилар. Гуманистлар, жумладан, Эрфурт тўгарагининг аъзолари Рейхлинни қўллаб-қувватладилар. Обскурантлар, схоластлар, биринчи навбатда Кёльн университетининг профессорлари орасидаги схоластлар Рейхлинга қарши кўтарилдилар. Кўп ўтмай бу низо яҳудий ти лидаги китоблар тақдири масадаси доирасидан чиқиб кетди. Кейин бу низо фикр эркинлиги учун, илмий текшириш методлари учун, янги илмий-адабии оқим бўлган гуманизмнинг яшаш ҳу-қуқи учун курашга айланди. «Жоҳилларнинг мактублари» деган асар обскурант-схоластларга қарши «рейхлинчилар» олиб борган курашнинг РОЯТ катта ёдгорлигидир. Бу икки томлик «Мактублар» 1515 ва 1517 йилларда нашр қилинди. Биринчи томнинг автори Крот Рубиан (Муциаи Руфнинг шогирдларидан бири ва Эрфурт тўгарагининг аъзоси), инкинчи томнинг автори Ульрих фон Гуттен. «Мактублар» уйдирма ва атайин шарж тариқасида ёзилган бўлса-да, реал одамга — Кёльн теологи Ортуин Граций-га қаратилган эди. Бу эса

«Мактублар»ни жуда ёрқин қилиб қўйди ва уларга ҳақиқий ҳужжат тусини берди. «Мактублар»да схоластларнинг сохта олимлиги, улар ишлатадиган ўрта аср лат'ин тилининг бузуқлиги, уларнинг бекорчилиги, схоластлар мунозарасининг 'бемаънилиги ва ҳоказолар фош қилинган. «Мак- тублар»нинг иккинчи томи умуман бутун . католик черковига қарши қаратилган ғазабли сатирага айлантирилган. Папа чер ковига қарши қаратилган ва уни фош қилувчи сатрларда пайдо бўлаётган реформациянинг руҳи яққол сезилиб туради. Ульрих фон Гуттен. Гуманистлар ёш авлодининг вакили бўл ган Ульрих Фон Гуттен католицизмни танқид қилишда Эразм билан Рейхлиндан ўтиб кетди. Гуттен 1512 йилда Италияда бўл^ ган вақтидаёқ папа черковидан ниҳоятда нафратланган ва Гер мания бошига тушган ҳамма балоларнинг асосий сабабчиси ўша черков деб ҳисоблай бошлаган эди. Лютер майдонга чиққанида гуманистлар орасида биринчи бўлиб Гуттен унинг томонини олди. Гуттен ҳам худди гусчилар сингари зўрлик ишлатмай туриб, реформацияни амалга ошириб бўлмайди деган фикрда эди. У Германиядан католик руҳоннй-ларни ва, биринчи навбатда, ҳамма монахларни дарҳол ҳайдаб юборишни қаттиқ талаб қиларди. Аммо Гуттен яна бошқа бир ижтимоий ҳаракатда ҳам қатнашди. У 1522 йилда Франконияда рицарлар қўзғолонини кўтарган катта рицарь Франц Фон Зи-кингеннинг энг яқин ёрдамчиси ва сафдоши бўлиб майдонга чиқди. Рицарлар оиласидан чиққан Гуттен рицарлар табақасини идеаллаштирарди. У Германиядаги синфлар орасида ўзгариш. ясашга ва янги сиёсий тузум ташкил этишга энг қобил синф рицарлар деб ўйлар эди. Гуттен ўз панфлетларида рицарларни шаҳарликларга ҳам, деҳқонларга ҳам дуст бўлиши мумкин, деб исботлашга уринарди ҳамда шаҳарликлар билан

деҳқонларни рицарларнинг князларга вга епископларга қарши олиб борадигаи курашларига ёрдам беришга чақирарди. Биз қуййда шуни кўрамизки, рицарлар қўзғолони аслица Рейн рицарлари бир қисмининг тор сословиечилик чиқишигина бўлиб, муваффақият қозона олмади. Князлар бу қўзғолонни осонгина бО'Стирдилар/ Шундан кейин Гуттен Швейцарияга қочиб кетишга мажбур бўлди ва орадан кўп ўтмай Цюрих кўли оролларидан бирида вафот этди.

Похожие

Реформация ва деҳқонлар уруши

Деҳқонлар уруши мағлубиятидан кейин реформациянинг ривожланиши

Германия

Гугенотлар уруши

XVI—XVII асрларда Швеция