Гугенотлар уруши - История - Рефераты

Гугенотлар уруши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

173 KB

Гугенотлар уруши Режа: 1. XVI аср ўрталарида Француз монархиясининг кризиси. 2. Гугенотлар . 3. Уч генрихнинг уруши.

XVI аср ўрталарида француз монархиясининг кризиси. 50-60 йилларда француз монархияси оғир кризисни бошидан қсчирмоқда эди. Итальян урушлари муваффақиятсизлик билан тугади. Француз феодалларининг ҳарбий ўлжалар оламиз, Италияда ер ва мансабларга эга бўламиз деб кутган умидлари пучга чиқди. Дворянлар, шу жумладан уларнинг юқори қат лами бўлганаристократия ҳам, бу муваффақиятсизликдан жуда ғлзабга келиб, бунинг учун король билан саройни айбладн. Урушдан кейин аристократ дворянларнинг иқтисодий аҳволи жуда ёмонлашиб, хонавайронликка.яқинлашиб қолди. Аристократиянинг харажати доим купая борганлигидан,уларнинг еридан келадиган даромади бу харажатларни қоплай олмайдиган бўлиб қолди. Бошланиб кетган нархлар революцияси уму ман француз дворянлари аҳволига оғир таъсир кўрсатди] Бу дворянлар деҳқонлардан традицион белгиланган шаклда пул тўловлари олардилар. Черков ерларини секуляризацияқилиш масаласи эндиликда дворянлар учун актуал масала бўлиб қол ди. Дворянлар сиёсий соҳада ҳам .марказий ҳокимиятнинг ён беришига эришмоқ учун гугенотларнинг ташкилотлари ва гугенотлар ҳаракагидан дарҳол фойдаланиш пайига тушдйлар.Генрих II ворисларининг заиф бўлганлиги феодаллар оппозициясининг уларга қарши чиқишини осонлаштирди. Францияда шу тарзда уз.оқ давом зтган ўзаро уруш бошланиб кетди. Гугенотлар уруши (Франциядаги кальвинистлар номидан (ёки гражданлар уруши ( Les Gulrres Civiles ),. деган ном билан машҳур бўлган бу уруш ҳаммаси бўлиб ўттиз йилдан кўпроқ давом этиб, Франциянинг шундан кейинги тарихига ғоят катта таъсир кўрсатди. Кейинги Валуалар. 60 йиллар бошида гугенотлар ва католиклар.Генрих II дан кейин кетмакет унинг уч ўғли: Франциск II (1559—1560), Карл IX (1560 —1574) ва Генрих III (1574—1589) короллик қилди. Улар кам қобилиятли ҳукмронлар эди, баъзи ҳолларда эса, ҳатто балоғатга етмасданоқ мамлакатни идора қила бошлаб, саройдаги ҳар хил феодал гуруҳларининг

фитнанайранглари учун осонгина қурол бўлиб қолардилар. Франциск II даврида саройда лотарингиялик феодал Гизлар оиласи етакчилик қилди, 10 ёшда короллик кила бошлаган Карл IX вақтида эса унинг онаси — келиб чиқиши жиҳатидан итальян бўлганЕкатерина Медичи королликда регентлик қилган эди. У ўз фаворитлари билан бирликда ҳокимиятни бошқариб турди. 60 йиллар бошида энг йирик феодаллар иккита динийсиёсий группага айниқса кескин бўлиниб кетдилар. Феодалларнинт бир қисми Гизлар бошчилигидаги католицизм томонида эди. Екатерина Медичи уларнинг ҳаддан ташқари мансабпарастлигидан чўчиса ҳам, уларга қўшилган эди. Бошқа бир оппозицион кальвинчигугенотлар партиясига Бурбонлар билан Колиньилар бошчилик қилдилар. Бурбонлар хонадонининг бошлиғи Антуан Бурбон кичкинагина вассал давлат бўлган француз Наваррасининг короли эди. Бурбонлар айниқса Франциянинг жанубида машҳур эдилар. КОЛИНБИ адмирал эди та унинг (УртаФранциядаги)аристо краток Шатильонлар фамилиясидан қариндошлари жуда куп эди. Саройда «сиёсатчиларнинг» мўътадил партияси ҳам бўлиб, бу" партия ҳар икки чеккадаги партияни яраштиришга уринарди. Бу партиянинг намояндаси гугенотларга бир қадар диний ҳуқуқлар берилишининг тарафдори бўлган канцлер Лопиталь эди. Унинг ташаббуси билан 1560 йилда Орлеанда битишувга келиш мақсадида Бош штатлар чақирилган эди (Бош штатлар 1484 йилдан буен чақирилмай турган эди). Штатда Бурбонларнинг тарафдорлари кўп бўлиб чиқди, улар Францияда секуляризация утказишни ёқлаб чиқдилар. Умуман эса, сословиелар ўртасида якдиллик бўлмадй. Қисқагина сессиядан сўнг штатлар тарқатиб юборилди. Шундай бўлсада, 1562йилда ҳукумат эдикт чиқарди(январь эдикти),бу эдиктда кальвинистларга кўпданкўп чеклашлар билан ўз культларини адо этишга рухсат берилди. Бу эдикт гугенотларни ҳам, католикларни ҳам қаноатлантирмади. Жоиларда ҳар ихкала диний партия тарафдорлари ўртасида қуролли тўқнашувлар бўлиб турди. Католиклар ҳам, гугенотлар ҳам зўр бериб гражданлар урушига тайёрлана бошладилар.

Гугенотлар урушларининг бошланиши. Гугенотларнинг уру ши 36 йил давом этди (1562—1598). Бу уруш 1562 йил 1 мартда Васси шаҳридаги урйиқитлар билан бошланиб кетди. Шаҳар гугенотларининг йиғини ибодат қилаётган вақтда герцог Гиз ўзининг қуролланган одамлари билан уларга ҳужум қилди! Гугенотларнинг қуролланган бир қисми ҳужум қилганларгазарба берди. Икки душман гуруҳининг дастлабки қуролли тўқнашуви ана шу тарзда рўй берди. Шундан кейин кўп ўтмай, ҳар икки томон феодалларининг қуролли кучлари чинакам ўруш ҳаракатларини бошлаб юбордилар. Аҳёнаҳёнда уруш ҳаракатлари тўхтатилиб, яраш сулҳи тузиларди. Дастлабки ўн йил мобайнида уч марта ана шундай уруш бўлди. Ҳар икки лагерга раҳбарлик қилувчи хонадонларнинг катта намояндалари бу урушлар давомйда йўқ бўлиб кетди: католикларнинг раҳбари Франсуа Гиз билан гугенотлар раҳбари Антуан Бурбон ўлдирилди. 1572 йилда саройда бир план пайдо бўлди, бу планда ташқи сиёсат воситаси орқали католикларни гугенотлар билан яраштириш мўлжалланган эди. Колиньи Нидерландияга ёрдам баҳонаси билан Испанияга қарши уруш лойиҳасини ишлаб чиқди, Нидерландияни Испания қўлидан озод қилиш биланоқ француз ерларига қўшиш кўзда тутилган эди. Партияларни яраштириш династия никоҳи билан мустаҳкамланиши лозим эди. Карл IX нинг синглиси Маргарита Валуа ўлиб кетган Антуан Бурбоннинг ўғли Генрих Наваррскийга эрга тегаётган эди, Ген рих Наваррский эса, бу вақтда гугенотларнинг бош раҳбари бўлиб қолган эди. Аммо бу битишув Гизлар ҳамда Екатерина Медичи томонидан бузилди. Парижга никоҳ тўйига келган гугенотлар 1572 йил 24 августга ўтар кечаси хоинона қириб ташланди. Бу Варфоломей кечаси деб аталмиш воқеа фақат Париждагина юз бериб қолмади. Ана шу тарзда олдипдап тузилган планга мувофиқ Франциянинг бошқа шаҳарларида . ҳам гугенотлар қириб ташланди. Парижда 2 мингдан ортиқ

гугенот ҳалок бўлди . Ўлдирилганлар орасйда адмирал Колиньи ҳам бор эди. Гугенотлар урушининг иккинчи даври . Варфоломей кечасидан кейин гугенотлар урушининг иккинчи даври бошланди. Бу уруш биринчи даврдаги урушларга қараганда анча шафқатсизлик билан олиб борилди . Бу вақтда Франциянинг жануби ва ғарби шимолдан бутунлай ажралиб кетган эди . У ерда гугенотларнинг мустақил

иттифоқ давлати тузилган эди . Умумий иттифоққа кирган турли вилоятларни маҳаллий зодагонлар орасидан чиққан огубернаторлар идора қиларди , улар ана шундай « автономиядан » кўпроқ фойда курган эди . 70 ййлларда гугенотчиликнинг сиёсий идеологияси ҳам аниқ шаклга кирди . Уларнинг қаторларида бўлган бир қанча жўшқин ва истеъдодли публицистлар ўз памфлетларида короллик абсолютизмини қоралар , ўрта аср Бош штатларини кўкларга кўтариб мақтар . давлат ҳокимиятининг « ижтимоий шартнома » йўли билан келиб чиқиши ҳақидаги назарияни ривожлантирар эдилар . Дастлабки королларни халқ сайлаб қўярди ^ деб ёзган эдилар гугенот публицистлари . « Халқ уларни , яъни ( корол ларни ) сайлар экан , улар билан шартнома тузардики , бу шартномага биноан короллар халқ манфаатларига риоя қилишлари керак . Король унвони — шавкат эмас , балки меҳнат , зўравонлик эмас , балки жамоатчилик учун хизматдир », король ҳокимияти халқ олдида жавобгар бўлиши керак . Уз ҳокимиятини суиистеъмол қилган короллар золимлардир ва халқ уларни ҳайдаб юборишга ҳақлидир . Бироқ , гугенот монархомахларининг назарияларида республикачилик , золимларга қарши кураш оҳанглари аристократларга меҳр қўйиш билан чамбарчас чатишиб кетган эди . Улар « халқ деб халқнинг энг яхши қисмии , яъни аристократларни кўзда тутардилар . « Биз халқ деганда , деб езди монархомахлардан Юбер Лангбиз бутун халқни эмас , балки унинг намояндалари бўлган герцоглар , шаҳзодалар , зодагонларни кўзда тутамиз . Авом халқнинг ҳокимлик қилишидан ёки дворянларни йўқ қилишга интилувчи ўта демократлардан сақланингиз » деган эди . 1577 йилда « Золимларга қарши даъво » деган дабдабали сарлавҳа остида памфлет ёзган яна бир республикачи гугенот Дю Плесси Морне (1549- 1623) бундай деган эди : « Халқ кўп бошли баҳайбат маҳлуқдир , у давлат ишларини ҳал қилишга қодир эмас ». Уз умрини яшаб бўлган эски тартибларга қайтиш иштиёқидаги гугенотлар аристократияси сиёсий программасининг реакцион характерини

учинчи ублицист Франсуа Отман (1524—1589) ўзининг « ФранкоГаллия » (1573 йил ) памфлетида очиқравшан намоён қилди . Бу асарида у қуйидагиларни ёзган вди : « Меровинглар а Кароликгларнинг эски тартибларига қайтиш керак , у пайтда бутун аҳоли ўзўзини бошқаришда ищтирок этар . ва королларни сайлар эди ». Отманнинг идеали бощқаришнинг тарқоқ формаси бўлиб , унда Францияни ташкил қилувчи областьдавлатлар конфедерациясини твдроллйкнинг энг яхши ва энг эътиборли кишилари бошқаришлари Қерак эди . Барвақт ўлиб кетган публицист Этьен Лабоэси (1530— 1563) 1монархомахлар орасйда энг радикалдемократик позицияда турарди. У 1562—1563 ййлларда ёзилган, аммо кейинроқ 1574 ва 1576 ййлларда босилиб чиққан «Ихтиёрий қуллик ҳақида мулоҳазалар» китобинииг автори эди. Гугенот ёзувчи Агрипп Добинье (1552—1630) ўз достонлари ва мемуар ларида монархомахлик, зулмга қарши кураш мотивлари яқ 1 колакс этган. Бу ёзувчи Варфоломей кечасидаги даҳшатлар учун Екатерина Медичи ва Карл IX дан ўч олишга чақйрган эди. Католик лигасининг ташкил топиши. 70йилларнинг ўрталаларида католиклар шимолда Католиклар лигаси номи остида ўзларининг сиёсий иттифоқини ташкил этдилар. Бу лигага ўлиб кетган Франсуа Гизнинг ўғли Генрих Гиз раҳбарлик қилган. у католиклар партиясйнинг ҳаммага маъқул раҳбари бўлиб олган эди. Бу лига Париждаги король ҳукуматини назорат қилиб турарди. 1576 йилда Блуа шаҳрида тўпланган янги Бош штатларда ҳам лига аъзолари кўп эди. Католиклар лигаси король Генрих III -нинг 1 гугенотлар билан яраш битими тузиш ва уларга диний эркинлик, бериш тўғрисидаги уринишларига қатъий қаршилик кўрсатди.1584—1585 йилларда Парижда яна бир сиёсий ташкилот — Париж лигаси ташкил этилди. Бу лига ўз состави жиҳатидан католиклар лигасига қараганда анча демократик характерда эди. Бу лигага кирган Парижнинг кўп сонли майда буржуазияси королни гугенотларга ён бергани

учун, сарой аҳлларини эса, уларнинг зебизийнат ичидаги дабдабали ҳаёти учун, король амалдорлари ва судьялариня тамаъгирликлари ва лўттибозлиги учун тормор қилиб ташлашга тайёр эди. Энг жанговар католик орденларининг монахлари раҳбарлик қилаётган бу Париж лигасининг аъзолари фанатик кайфиятда бўлиш билан бирга, айни пайтда энг ашаддий католик реакциясини ҳам қўллабқувватлар эдилар. Уч Генрихнинг уруши. Гугенотларнинг католиклар билан курашлари учинчи даврда 80 йилларнинг ярмидан бошлаб жуда кескинлашиб кетди. Бу вақтда гугенотларнинг саккизинчн уруши (1585—1589) давом этмоқда эди, бу урушда айни бир пайтда Генрих Гиз, Генрих Валуа (король Генрих III ) ва Генрих Бурбон (унинг король Наваррский деган номи ҳам бор эди) иштирок этгани туфайли, унга «уч Генрихнинг уруши» деб ном берган эдилар. Католиклар лагерида Генрих Гиз тобора муҳим ўрин ола бошлади. Унинг тарафдорлари очиқданочиқ Гизлар тахтга Валуадан кўра кўпроқ ҳақлидирлар, дея бошладилар, чунки улар (Гизлар) бевосита Карл Буюкнинг авлоди эмишлар. Ген рих III нинг вориси бўлмагани туфайли лига аъзолари королдан Генрих Гизни расман тахт вориси деб эълон қшщшни талаб этдилар. Генрих III аввал бошданоқ Гизларнинг васийдягини малол кўрар эди. 1588 йилда у қўшинларни Парижга томон сура бошлади ва Гизни ҳамда лиганинг бошқа раҳбарларинн қамоққа олишга тайёрланди. Бундан лига доирасидагилар хабардор бўлиб қолганларидан сўнг, лигачилар пойтахтда ўз агитацияларини кучайтирдилар ва Парижда королга қарши қўзғолон кўтарилди. 1588 йил май ойининг 12 ва 13 кунларида Парлж кўчаларида шаҳар,тарихида биринчи марта баррикада лар 1 пайдо бўлди. Ҳунармандлар, майда савдогарлар, халифалар, ишчилар, мардикорлар фақат баррикадалар қурибгина қолмай, балки король қўшинлари билан жанг бошлашга ҳам тайёр эдилар.

Генрих III Париждан Шартр шаҳрига қочиб кетди, у ердан пойтахтга ҳайтиб келиб, ғалаёнчилардан ўч олишга умид боғлаган эди. Король Гизларга қарши ҳарбий кучлар" тўплади. Аммо бу кучлар билан Парижга томон киришга журъатқилолмади. Генрих III даставвал Гизнинг ўзидан қутулишга қарор берди. Шу мақсадда Гиз ярашиш баҳонаси билан король ҳузурига таклиф этилди. Король қабулхонасида соқчи солдатлар лига раҳбарига ханжар санчдилар (1588 йил 22 декабрь). Бунга жавобан Париж Валуага бўйсунишдан бош тортди. Ҳақиқатда шаҳар ўз ҳокимият бошқармаларига зга бўлган мустақил республикага айланди. Ҳокимият бошь^армалари орасида демократик «16 лар комитета» катта аҳамиятга эга бўлди, бу «комитет» пойтахт районларидаги сайлаб қўйиладиган ташкилотларининг вакилларидан иборат эди: Париждан ўрнак олиб, бошқа шаҳарлар ҳам мустақил шаҳарреспубликаларга айландилар. Мамлакатнинг жанубигина эмас, шимоли ҳам майда парчаларга бўлиниб кетди.. Генрих III ўзининг аҳволини яхшилаш учун Генрих Наваррский билан иттифоқ тузмоқчи бўлди ва уни ўзининг вориси деб эълон қилди. 1589 йил баҳорида битим тузилиб, ҳар иккала король Парижга томон юриш бошлади. Аммо Генрих III Парижга қайтиб келмади. 1589 йил 1 августда Доминикан орденининг монахи Жак Клеман коралнинг СенКлу қарсргоҳига пистириб кириб, уни ханжар санчиб ўлдирди, шу тариқа Генрих Гизнинг ўлими учун ундан ўч олди. Генрих III нинг ўлиши : билан Валуалар династияси тамом бўлди. ¥з тарафдорлари томонидан Франция короли қилиб эълон этилган Генрих Бурбон Генрих IV номи билан янги Бурбонлар династиясини бошлаб бёрди. Гугенотлар урушларининг тугаши. Нант эдикти. Янги королкинг аҳволи даставвал анча мушкул эди. Париж «еретик» ко ролни тан олгиси келмади. Улдирилган Генрих Гизнинг укаси герцог Карл Майенский янги қўшинлар тўплаб, гугенотларга қаршп урушни янгидан бошлаб юборди. Филипп II Испанский католикларга ёрдам бериш учуй Францияга ўз қўшинларини" юборди. У Парижга король қилиб ўз одамини ўтқазишни мўлжаллаган эди.

Генрих IV лига қўшинларини Арка ва Ивра яқинида— 1589 ва 1590 йилларда "икки марта тормор келтирди. Аммо у ҳали қатъий ғалабани қўлга киритматан эди. Турли вилоят ларда деҳқонларнинг ҳоким синфларга қарши кенг ҳаракати кўпроқ азоб чеккан ғарбий вилоятларда (Пуату, Сентонж, Лимузен, Марш ва Перигор вилоятларида) айниқса кучайиб кетди. Қўзғолон кўтарган деҳқонлар кроканлар 1 деб ном олдилар, чунки улар дворянларга, солиқ йиғувчиларга ва солдатларга қарши ҳужум қилганларида ана шундай даъват билан ташланардилар. Перигорда қўзғолон кўтарган деҳқонларнинг сони 40 минг кйшига етди. Генрих IV га деҳқон қўзғолонларини бостириш учун кўп куч сарф этишга тўғри келди. Лекин герцог Майанский ҳам гугенотларга қарши курашишдан кўра, кўпроқ католиклар орасидаги демократик элементларга қарши кураш олиб боришга мажбур бўлди. Париждаги «16 лар комитети» герцогга қарши қаттиқ жанжал кўтарди. Шу туфайли 1591 йилда герцог ва унинг иттифоқчилари комитетни тугатдилар. Герцог ҳокимиятыи ўз қўлида сақлаб қблишдан умидини узиб, Генрих IV билан яширин музокаралар бошлади, у маълум мукофогэвазига Генрихга кўмаклашишга ваъда берди. Қуйи табақа халқ оммасининг ҳаракати ҳар икки лагердаги феодалларни ўзаро ён беришга ва шошилинч равишда ярашишга мажбур этди. Генрих IV нинг протестантизми бу ярашишга тўсиқ бўлганлиги туфайли, у католик диниға ўтишга қарор берди (1593 йил 25 июль). Генрих Наваррский, уни динидан қайтишда айблаган баъзи маслакдошларга: «Париж мессага 2 арзийди» деган эди. Шундан кейин Париж таслим бўлишга мажбур бўлди. Генрих IV 1594 йил мартида пойтахтга кириб келди; бундан бир ой илгари у Шартр шаҳрида Франциянинг шубҳасиз короли сифатида тож кийган эди. Сўнгги ўнинчи уруш (1594—1598) қисман лига аъзоларига, асосан эса Филипп II Испанскийга қарши олиб борилди. У Францияга қарши Нидерландиядан ҳарбий плацдарм сифатида фойдаланган эди. Аммо ҳужум муваффақият қозона олмади. 1598 йилда испан қўшинлари Вервье шаҳри

яқинида (Испания Нидерландиясида) Генрих IV қўшинлари томонидан мағлубиятга учратилди Бир томондан, деҳқонлар ва шаҳар плебеилари ҳаракатининг хавфи, иккинчи томондан, Испания томонида^ ташқаридан келадиган ёрдамдан умиднинг узилиши герцог Майенский бошчилигидаги феодалкатоликларни таслим бўлишга мажбур этди. Гугенотларнинг урушлари 1598 йилда Нант эдикта эьлон қилиниши билан тугалланди. Генрих IV бу эдиктда гугенотчарни король ҳокимияти билан яраштиришга уринди. Здикт католицизмни Франциянинг давлат дини деб эълон .қилди. Бутун Францйяда католик ибодатлар тикланди (бу вақтгача жануб ва ғарбда кўп жойларда у бутунлай тўхтаб қолганэди). Католик руҳонийларига ерлари ва бошқа мулклари қайтариб берилди. Аммо шу билан бир вақтда гугенотлар ҳам ўз динларига эътиқод қилиш имконини олдилар. Гугенотлар ўз черков йиғинлари (синодлар) ва алоҳида сиёсий мажлислар тўплаш ҳуқуқига эга бўлдилар. Улар король ҳузурида ўзларининг алоҳида вакиллари бўлиши ҳуқуқини олдилар. Ҳукумат эдиктдаги моддаларни бажариш гарови сифатида 200 га яқин қалъани гугенотлар ихтиёрида қолдирди. Нант эдикта, моҳият эътибори билан одатдаги король фармони эмас эди. Бу эдикт уруш қилаётган икки томон ўртасидаги яраш битами эдики, буларнинг ҳеч бири бирбирига ўз иродасини мажбуран қабул қилдириш учун етарли кучга эга бўлмай қолган эди. Нант эдикти Ғарбий Европада дин эркинлигини эътироф этишнинг биринчи намунаси эди. Генрих IV бундай чора гугенотларни марказий ҳукуматга бўйсундириш учун энг қулай чора бўлар деб ҳисоблаган эди. Унинг бу мўлжали бир даража тўғри бўлиб чиқди. Энг йирик гугенот дворянлари сиёсий оппозициядан тезда қайта бошладилар ва шу билан бирга ўз динларини ўзгартириб, католицизмга қайтдилар. Узгарган вазиятда аристократларга протестантизм энди керак бўлмай қолган эди.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Урта асрлар тарихи. В.Ф. Семёнов. Т., 1973. 2. Дневник путешествие к двору Тимура. Ри Гонзелеса де Клавихо. (1403- 1406). М., Наука 1990. 3. Истории италии. В 3 т. М., Наука.1970. Т.1. 4. Культура эпоха Возрождения М., - "Наука" 1986. 5. Урта асрлар тарихи В.Н. Семёнов, М., - 1971. 6. Культура эпоха Возрождения и Рефорфации Л., 7. Урта асрлар тарихи. В.Ф. Семёнов. Т., 1973. 8. Дневник путешествие к двору Тимура. Ри Гонзелеса де Клавихо. (1403- 1406). М., Наука 1990. 9. Истории италии. В 3 т. М., Наука.1970. Т.1. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

Реформация ва деҳқонлар уруши

Реформация ва деҳқонлар уруши даврида Германия

Деҳқонлар уруши мағлубиятидан кейин реформациянинг ривожланиши

XVII асрнинг биринчи ярмида Франция

Швейцарияда ва европанинг бошқа мамлакатларида реформация.Католик контрреформацияси