Primatlarning to‘da davridagi hayoti - История - Рефераты

Primatlarning to‘da davridagi hayoti

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

23.87890625 KB

Primatlarning to‘da davridagi hayoti Reja : 1. Dastlabki odamlar jamoasi (to‘da) 2. Ibtidoiy to‘daning taraqqiy etishida ovchilikning roli. 3. Ibtidoiy jamoachilikning rivojlanishi va jinsiy munosabatlar. 4. Ibtidoiy dunyoqarash va nutqning shakllanishi va rivojlanishi. 5. G‘oyaviy tasavvurlarning manbalari.

Dastlabki odamlar jamoasi (to‘da) Insoniyat hayvonot olamidan ajralib chiqib antropogenez jarayonini bosib o‘tdi. Bu, shubhasiz juda katta davrni o‘z ichiga olgan jarayon edi. O‘z-o‘zidan savol tug‘iladiki, mazkur davr ichida odamlar kollektivi qanday edi? Ma’lumki, eng qadimgi odamlarning ajdodlari-qazilma maymunlar, avstrolopiteklar poda yoki gala bo‘lib yashaganlar. Ikkinchi tomondan, odamning shuning bilan birga qurollar ishlashning faqat kollektiv ichidagina paydo bo‘lganini e’tirof qilish zarur. Kishi organizmining, xususan qo‘lning tarqqiy qilshi natijasida, mehnat natijasida tabiat ustidan boshlangan xukmronlik ilgariga qarab bosilgan xar bir qadam borgan sayin odamning bilim darajasini kengayotirib bordi. Mehnatning rivojlanishi zaruriyati orqasida, jamiyat a’zolarining yanada yaqinroq jipslashuvicha yordam berdi, chunki shuning orqasidan bir-birlarga yordam qilish, birgalashib ishlash tez-tez uchraydigan xodisa bo‘lib qoldi. Birgalashib ishlashning foydasini anglash esa jamiyatning har bir a’zosi uchun ravshan bo‘lib qoldi. Dastlabki odamlar kollektivi shunday guruh ediki, undagi a’loqa birgalikda ovqat topish va tashqi xavfdan birgalikda saqlanishga asoslangan edi. Lekin inson o‘z hayotining u ilk davrida turmush vositalari bilan juda kam ta’minlangan edi. Tirikchilik vositalarini qo‘lga kiritish ijodiy xarakterga ega edi. Xam odamlar orasida ongli ravishda uyushgan mustaxkam va doimiy guruhlar yo‘q va bo‘lishi mumkin emas edi. Odamlar kollektivi turli joylardagi mahalliy shart-sharoitga va turmush kechirish imkoniyati, mavsum va boshqa sabablarga bog‘liq holda katta yoki kichik bo‘lgan, uning tartibi doimo o‘zgarib borgan, ularning tarqalib ketishi va yana qaytadan qo‘shilishi mumkin edi. Demak shunday ekan, kishilikning bu kollektivni nima deb atamoq kerak. Biz ularni qanday atamaylik baribir o‘sha davrning odami «haqiqiy» odam edi, odamlar kollektivi hali odamlarning bir-biri bilan aloqa qilishining ilk tabiy shaklidan iborat bo‘lgan «haqiqiy» odamlar kollektivi edi. O‘sha darvdagi kishilik ijtimoiy ahvolining yana bir xususiyati shundan iboratki, bu davrda kishilari guruhi o‘rtasida doimiy aloqa bo‘lmagan. Ular bir-birlaridan ajralgan xolda yashagan bo‘lishlari mumkin. Demak,

kishilikning boshlang‘ich ijtimoiy ahvolidagi bu xususiyatlar ishlab chiqarish kuchlarining juda past darajada ekanligidan darak beradi. Lekin dastlabki kishilik guruhlarining o‘zaro munosabatlari to‘g‘risida aniq bir fikr aytish qiyin albatta. Ehtimol har bir kollektiv yoki guruhlarning o‘z yo‘lboshchisi, yetakchisi bo‘lgandir. Mazkur gruppaning yetakchisi erkak bo‘lganmi, yoki ayolmi, bu bizga ma’lum emas. Bu shak-shudhasiz uydurma bo‘lib, ular yuqori tabaqaga mnsub kishilar manfaatini ximiya qilishga qaratilgandir. Ishlab chiqarish kuchlari o‘sa bordi. Kuchlarning rivojlana borishi natijasida ijtimoiy hayotda ham katta o‘zgarishlar sodir bo‘laboshladi. Bu o‘zgarishlar ibtidoiy jamoa tuzumi davridagi ishlabchiqarish kuchlarining rivojlanishida xususan mehnat qurollarining takomilashuvida ko‘zga tashlanadi. Qadimgi paleolit davrida qurollarning xili juda oz bo‘lib, ular juda ham sodda ishlangan edi. Lekin qadimgi paleolitning oxiri va so‘ngi tosh asrning boshlariga kelganda manzara butunlay o‘zgarib, toshdan tarashlag‘ich, qirg‘ich teshgich va nayza uchlari, yer kavlag‘ich qurollari vujudga keldi. Undan tashqari suyakdan va yog‘ochdan bigiz, igna, so‘yil, nayza uchlari va boshqa murakkabroq, asboblar uchun moslamalar yasashga erishildi. Baliq ovlashning rivojlanishi munosabati bilan teskari tipli garpun kashf qilinishi ham ana shu davri mansubdir. Mehnat va oz qurollarning mukammalashuvi oqibatida ovchilik xo‘jaligi va termachilik ham rivojlana bordi. Bu xol jamiyatda chuqur o‘zgarishlar sodir bo‘lishiga sabab bo‘ldi. Tirikchilik xayot-mamot uchun bo‘lgan kurash, xo‘jalikni uluksiz taminlay oladigan doimiy va birlashgan ishlab chiqarish uyushmasini zarur ekanligini taqazo etdi va uni vujudga keltirdi. Bunday birlashgan uyushmani ibtidoiy kishilarning tasodifiy, yig‘indisi vujudga keltira olmas edi. Bu birlashma negizida tabiy qon-qrindoshlik yotar, bu eng dastlabki urug‘ yoki urug‘chilik jamoasi edi. Ibtidoiy poda davrida ham odamlar gala-gala, guruh-

guruh bo‘lib yashaganlar. Lekin u guruxlarning soni 20-30 kishidan oshmas, 1 ular ancha beqaror va mustaxkam emas edi. Nutqning shakllanishi va rivojlanishi masalasini o‘rganishda Avstraliya tillarini misol qilib keltirish mumkin. Avstraliya tillari «shimoliy» va «janubiy» guruhlarga bo‘linib, janub qabilalari tillari bir —biriga yaqinligi bilan ajralib turadi. Janub tillaridagi yaqinlik faqat lug‘ati bilan emas, grammatik jahatdan ham kuzatiladi. «Shimoliy» tillarni shartli ravishdagina guruh deb atash mumkin holos. Ularda, so‘zlar oxiridagi unli harflarni hisobga olmaganda, o‘zga yaqinlikning o‘zi topilmaydi. Avstraliya tillarining fonetikasi sodda bo‘lib, unda tomoq orqali yoki hushtaksimon ovoz chiqaradigan so‘zlar uchramaydi. Grammatika jihatidan avstraliya tillari agglyutinativ tipga oiddir. Ular o‘z xususiyatlari bilan turkiy yoki boshqa oltoy tillarini, yana ham ko‘proq Janubiy Hindistondagi dravid tillari tuzilishiga o‘xshaydi. Bunga yorqin misol tariqasida aranda qabilalari tilini ko‘rsatish mumkin. Oddiy tovushli (ovozli) nutqqa qo‘shimcha avstraliyaliklarning nisbatan marakkab imo-ishoralari, qo‘l harakatlari bo‘lib, ular gunglarning o‘zaro «gurungini» eslatadi. Imo-ishoralar, qo‘l harakatlari, so‘zlashish uchun masofa uzoq bo‘lganida yoki o‘zaro tillari yaqin bo‘lmagan turli qabilalar vaqillari uchrashganida ishlatiladi. Ba’zida ma’lum muddatga gaplashishning ta’qiqlanishi bevalar yoki bag‘ishlov (inisiasiya) marosimini o‘tayotgan o‘smirlarda ham imo- ishoralar «tili» qo‘llaniladi. Xususan, Karl Shtrelov aranda qabilalari kishilarida 450 dan ortiq imo —ishoralar va harakatlar mavjudligini aniqlagan. Masalan, qo‘lning to‘rt barmog‘i kaftga qo‘yilib bosh barmoqning ikkinchi barmoqqa yopishgan holda, aylanma harakatlari «suv» ma’nosini bergan va h.k.o.lar. Avstraliya tillari jahon xalqlari tillarida o‘ziga xos alohida o‘rin tutadi va ularning birortasi bilan yaqinlikka ega emas. Avstraliya va Tasmaniya tillari umumiy tushunchalarga boy bo‘lmasada, lekin aniq narsalar, buyumlarning eng mayda xususiyatlarini ham izohlab berishga qodir. Avstraliya tillarida sanoqni bildiruvchi 1 Conrad Phillip Kottak Cultural Anthropology . A.Begmatov tarjimasi . Toshkent 2004 y 158b

so‘z va tushunchalar ham kam uchraydi. Avstraliya tub aholisi 200 dan ortiq tillarda gaplashib, ular maxsus 20 ta til guruhida ega filaga birlashtirilgan. Ulardan yirigi pama — nyunga, aholining 2/3 qismining tillarini o‘zida mujassamlashtirgan. Ibtidoiy to‘daning taraqqiy etishida ovchilikning roli Ovchilikning qaysi turi avval boshlanganligini hozircha aytish mumkin. Bizningcha, terim-termachilik va mayda jonivorlarga ovchilik bir davrning o‘zida boshlangan bo‘lishi mumkin. Bizningcha, ovchilik terimchilikka qaraganda progressivroq bo‘lgan. Ovchilik birinchi navbatda ibtidoiy kollektivni jipslashtirishga yordam bergan, go‘shtlik ovqat esa odamzodning rivojlanishiga salmoqli ta’sir ko‘rsatgan. Xususan, tropik mintaqalarda gippopatam, antilopalar, yovvoyi buqa kabi yirik hayvonlar yashagan. Ayrim vaqtlarda shel va ashell mintaqalaridan yirik hayvonlardan fil suyaklari topilgan. Shimoliy o‘lkalarda odamzod guruhlari ot, bug‘u, to‘ng‘iz, zubr, ayiq, qoplon kabi jonivorlarga ovchilik qilgan. Bunday yirik hayvonlarga ov qilish, ayrim holatlarda ulardan o‘zlarini himoya qilish maqsadida birlashib, to‘da, guruh bo‘lib hayot kechirishini taqozo etgan. Tog‘ massivlarining baland qismida yashagan to‘dalar ko‘pincha tog‘ takasi, tog‘ qo‘yi kabi jonivorlarga ov qilishgan. Masalan, Omonquton, Teshiktosh g‘or makonlaridan ana shu kabi hayvonot dunyosi qoldiqlari topilgan. Ovchilik mahsuloti hajmi haqida makonlardan topilgan hayvon suyak qoldiqlarini hisoblash asosida fikr bildirish mumkin. Masalan, Ispaniyadagi Observatoriya g‘oridan 30 ta fil suyaklari qoldig‘i topilgan. Yirik hayvonlarga ovchilikda qamal usulini qo‘llashganlar. Bu harakat ham odamzodning jipsroq yashashini taqozo qilgan. Mayda jonivorlarga ham ovchilik kundalik yumushlardan hisoblangan. Ayniqsa, go‘sht mahsulotlarini olovda pishirib iste’mol qilish odamzod turmushini, fizik rivojlanishni ta’minlagan. Bu haqda, F.Engels o‘z asarida ta’kidlashicha, go‘shtli oziqa odamzodning biologik evolyusiyasining tezlashuvida muhim omil bo‘lib hisoblangan. Ibtidoiy jamoachilikning rivojlanishi va jinsiy munosabatlar

Ibtidoiy to‘da davrida birdan bir muhim yo‘nalishdan biri biologik xususiyat bilan ijtimoiy kurash yoki jinsiy munosabatlar edi. Bu vaqtlarda hayvonga xos xususiyatlar kuchli bo‘lib, mazkur holat rivojlanib kelayotgan jamiyatga kuchli bosim o‘tkazardi. Agar biz hozirgi zamon maymunlar hayotiga nazar solsak, unda shimpanzelar va gorillalar juft oila, boshqalari esa garem oila bo‘lib, yashashini yana birida bir necha jinslarning boshida kuchli erkak maymunning bo‘lish holatini kuzatamiz. Bundan tashqari, garem oilaga yosh urg‘ochi maymunlar ham kiradi, lekin o‘zlarining vajaklaridan o‘tib, o‘zidan ko‘payishga ishtirok etmaydi. Shunday bir necha «oila»larning birlashish vaqtida urg‘ochi maymunlar uchun er maymunlar o‘rtasida doimiy janglar bo‘lib turadi. Ozroq bo‘lsa-da, tasavvur qilish mumkinki, ibtidoiylikning eng ilk bosqichlarida ham shunday holatlar takrorlanib turgan bo‘lishi mumkin. Nima bo‘lganda ham garem va boshqa zoologik oila o‘rtasida antaganistik harakatlar bo‘lgan. Shuning uchun ham ko‘pgina olimlar ilk to‘da davrida promuskunnet, ya’ni (lotin: propus – aralash, hammaga barobar) tartibsiz jinsiy munosabatlar hukm surganligini ta’kidlashadi. Ko‘pchilik olimlarning fikricha, bu kabi holatlar ayrim mintaqalarda XIX asrlarning 2- yarmida yashagan qabilalarning turmush tarzida saqlanib kelingan bo‘lib, bu alomatlar asosan etnografik ma’lumotlarga tayanilardi. Ammo jinsiy promiskutet yangi boshlanib yoki tashkil topib kelayotgan, mehnat orqali birlashib rivojlanayotgan jamoa tartib va urf-odatlarini keskin bosib o‘tolmasdi. To‘da bo‘lib yashashda asta-sekin hayvonga xos egoizmdan qutilishni hayotning o‘zi talab qilardi. To‘g‘ri, bu davr tarixining ko‘pgina jihatlari hamon sirligicha qolib kelmoqda. Ibtidoiy dunyoqarash va nutqning shakllanishi va rivojlanishi Fikr va nutqning vujudga kelishi ibtidoiy jamiyat tarixidagi eng murakkab muammoviy masalalardan biridir. Masalaning murakkabligi shundaki, biz bu masala haqida to‘g‘ridan to‘g‘ri ma’lumotga ega emasmiz va ko‘pincha bu hodisaning tashkil topishini yordamchi qiyosiy solishtirish manbalar asosida idrok etishimiz mumkin. Bu haqda bir necha manbalarga tayanish mumkin. Avvalo, bu masalada qiyosiy psixologik taqqoslash, fiziologiya, tilshunoslik, etnografiya,

shuningdek, arxeologiya muayyan manba bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Bu masalani oydinlashtirishda antropologiyaning ahamiyati katta. Binobarin, bu fanning ixtiyorida antropogenez va uning taraqqiyoti jarayonini belgilab beruvchi manbalar mavjud. Masalan, fikr va nutqning kelib chiqishini o‘rganishda odamning jag‘ suyagi va miya rivojini o‘rganish ahamiyatlidir. Faqat ana shu materiallarni jalb qilishda Engelsning mehnat haqidagi ta’limotiga tayanish mumkin. Darhaqiqat, mehnat fikr va nutqning kelib chiqishida asosiy omillardan hisoblanadi. Fikr va nutq bir jarayonning ikki tomoni bo‘lib, ular odamning o‘zining ham shakllanishida mehnat faoliyati, ishlab chiqarish rivoji va odamning tabiat kuchini bo‘ysindirishi bilan bog‘liqdir. Shuning uchun ham bularning qaysi biri avval paydo bo‘lgan degan masalani ro‘kach qilib qo‘yib bo‘lmaydi. Fikr va nutq aslida bir vaqtda vujudga kelgan. Odamzodning ilk tarixi bosqichlarida mehnat qurollarini yaratish murakkab kechgan. Uning uchun, avvalo, fikrlashni taqozo qilgan. Mehnat qurollarini ishlab chiqarishdan olingan tajribalarni imo- ishora bilan emas, balki tovush chiqarib tushuntirish zaruriyatini keltirib chiqargan va bu hodisa odamzodning hayoti bilan bog‘liq zaruriyati edi. Masalan, maymunlarda ham har xil tovush bo‘lgan. Shu o‘rinda shimpanzelarda 20 xildan oshiq tovush bor. Bunday emosiya bilan bog‘liq tovush «hayot tovushi» deb atalgan. Taniqli arxeolog V.V.Bunakning ta’limoti bo‘yicha ana shu hayot tovushi tovushli nutqning kelib chiqishida muhim baza bo‘lib xizmat qilgan. Demak, nutqning kelib chiqishi odamzodning mehnat faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, bu hodisa ibtidoiy to‘da taraqqiyot bosqichida oddiy shaklda vujudga kelgan. Mehnat jarayoni, ishlab chiqarish kuchlarining tobora rivojlanishi natijasida nutq bilan bog‘liq so‘zlashuv boyligi ham oshib borgan. Ma’noli va muayyan chuqur fikrga ega so‘zlashuvni hozirgi zamon odamlarining shakllanishi bilan muvoziy jarayon, desak xato emas. Antropologlarning xulosasiga ko‘ra aytish lozimki, neandertal odamlarida abstrakt tushuncha vujudga keladi. Bunga asos shuki, bu turdagi maymunsimon odamlarning miya hajmi hozirgi zamon odamlarining miya hajmidan qolishmas edi. Shunday qilib, dadil aytish mumkinki, odam nutqi va fikri ilk paleolitdan so‘nggi paleolit davriga o‘tish jarayonida sodir bo‘lib, bu hodisa

muhim sakrash edi. Shu bilan birga tovushli nutq ham rivoj topib borgan. Fikr va nutqning muvoziy evolyusiyasi natijasida so‘nggi paleolit davri boshlariga kelib, hozirgi zamon odamlarining nutqi va tili tashkil topadi. Neandertallar o‘z to‘dasiga taalluqli o‘lganlarni shu maqsadlarda maxsus dafn qilgan bo‘lishlari mumkin. Shunday qilib, neandertallar dafn marosimlarida sosial bog‘liqlikni ko‘rish mumkin. Sosial bog‘liqlik va normaning paydo bo‘lishi neandertal qabrlari bilan bog‘liq birdan bir tushuncha emas. G‘oyaviy tasavvurlarning manbalari Ibtidoiy to‘da davrida mafkuraviy tasavvurlar qanday bo‘lganligi masalasini ham rekonstruksiya qilish murakkab masala bo‘lib kelgan. Bunday tasavvurlarni bilib olishda neandertal odamlarining qabr topilmalari katta ahamiyatga ega. Eng qadimgi odamlarning topilma suyak qoldiqlari asosan teginilgan qatlamlardan topilgan. Bunday holatning yuz berishiga, avvalo, to‘rtlamchi davrda doimiy yuz berib turadigan tektonik faoliyat sabab bo‘lgan. Tektonik harakatlar yer qatlamlari va qobig‘ining birlamchi yotqizig‘iga putur yetkazgan, ayrim holatlarda qatlamlar aralashib ketgan. Teginilmagan holatdagi qatlam bilan bog‘liq bizgacha yetib kelgan topilmalar ashell va muster davrlariga tegishli bo‘lib, neandertallarga taalluqlidir. Hozirgi vaqtda bunday topilmalar odatda qabr tipida bo‘lib, bunday yodgorliklarning ko‘plari fanda ma’lum. Arxeologlar antropologlarning hamkorligida izchillik bilan bunday yodgorliklarni o‘rganishib, ularning maxsus o‘ylab ko‘milganligini ko‘rsatmoqda. Bu topilmalarning deyarli barchasi g‘or makonning chegara qismida, maxsus qazilgan chuqurda, madaniy qatlam bilan birga kuzatilingan. Dafn qilinganlar yon tomonga, uxlayotgan ko‘rinishda ko‘milgan. 2 Nima sababdan neandertallar o‘zlarining vafot etgan kishilarini ko‘mishgan? Bu masala tadqiqotchilarda katta e’tibor tug‘dirish bilan, qiziqarli va qizg‘in mulohazalarni ham keltirib chiqardi. Shulardan bir nechasini ko‘rib o‘tamiz. Ayrim olimlar fikricha, neandertallarda o‘zlarining o‘lgan kishilariga nisbatan muayyan qayg‘urish bo‘lib, u vaqtlarda kishi o‘limi to‘la tushunilmagan 2 Conrad Phillip Kottak Cultural Anthropology . A.Begmatov tarjimasi . Toshkent 2004 y 123 b

yoki o‘lganligiga ishonmagan, vaqtinchalik voqea degan tushunchada bo‘lgan. Bundan tashqari, dafn qilishdagi alohida ko‘rinish – yonboshga yotqizib ko‘mish ham shunday fikrga kelishga ko‘maklashadi. Ayrim olimlar bu xususiyat kannibalizm – odamxo‘rlik bilan ham bog‘liq degan fikrni bildirishganlar. Olimlarning avvaldan kuzatishiga qaraganda, shu xususiyat ma’lum bo‘ldiki, dafinalarda kishilar sharq-g‘arb yo‘nalishida yotqizib ko‘milgan bo‘lib, bu holat A.P.Okladnikov fikricha, quyosh harakati bilan qandaydir bog‘liq. A.P.Okladnikov tomonidan o‘rganilgan Teshiktosh g‘oridan topilgan neandertal bolasi qabri tog‘ kiyigi shoxlari bilan o‘rab olinganligi holati kuzatilgan. Bu yerda yashagan neandertal guruhlar hayotida tog‘ takasi (kiyigi) asosiy ov mashg‘ulotlaridan biri bo‘lgan. A.P.Okladnikovning qarashi bo‘yicha, quyosh chizig‘i yo‘nalishi bo‘yicha dafn qilishni quyoshga sig‘inish kultining paydo bo‘lishi bilan bog‘laydi. Boshqa ko‘pgina olimlar tomonidan ham neandertallarda qabrga dafn qilish bilan bog‘liq kult - ilk diniy tushunchalarning paydo bo‘lish mumkinligi inkor qilinmaydi. Italiyaning shimoliy-g‘arbida o‘rganilgan g‘orda stalagmit (suv tomchisi orqali hosil bo‘lgan hayvon siymosiga o‘xshash qurtka tosh)da neandertal odamining izi topilgan. Fransiyaning janubiy-g‘arbiy o‘lkasida o‘rganilgan Regurdu g‘oridagi muster davri qatlamida sun’iy ravishda qurilgan bir necha tosh qatlamlar ostiga ayiq suyaklari qo‘yilgan edi. Taxminan, aynan shunday topilmalar Petersxol va Draxenlox g‘orlarida kuzatilgan. Bu topilmalar neandertal odamlariga magiya, ya’ni jinga sig‘inish alomatlari begona bo‘lmaganligini ko‘rsatadi. Ko‘pchilik olimlarning fikrlariga qaraganda, neandertal odamlarining miya rivoji hajmi hali barcha hodisalarni tasavvur qilish qobiliyatiga to‘la ega emas edi. Shuning uchun ham bunday sig‘inish diniy qarashlari neandertallarning so‘nggi bosqichlarida vujudga kelgan bo‘lsa kerak. Ammo neandertallarning boshlang‘ich va o‘rta rivojlanish bosqichlarida hali dafn bilan bog‘liq hayot, ularga tegishli urf- odat, sig‘inishlar to‘la xos emas, zaif holatda bo‘lganligi uchun mavjud edi. Ibtidoiy to‘da davrining neandertallar zamonida ijtimoiy ongning yana bir boshqa shakli vujudga kelgan. Biz yuqori satrlarda arxeolog R.Soleski tomonidan Shanidar g‘or madaniy qatlamlaridan topilgan neandertal jasadi bilan bog‘liq

dorivor o‘simliklar changi kuzatilganligi haqida so‘z yuritgan edik. Bu topilmani kuzatishdan shu xulosa kelib chiqadiki, ibtidoiy to‘da davri odamlarining dorivor o‘simliklardan turmushda foydalanganligi xalq tibbiyotining ilk ildizlaridan dalolat beradi. Fransiyaning Li Farass g‘oridan kosasimon chuqurlikka ega tosh lavha topilgan bo‘lib, unda oxra, ya’ni tabiiy bo‘yoqdan chizilgan chiziqlar kuzatilgan. Bu hodisa san’atning kelib chiqishidagi ilk ko‘rinish bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, ilk paleolit davriga oid g‘or devorlarida makoronsimon, to‘lqinga o‘xshash chizmalar kuzatilgan, odamning qo‘l tasviri solingan rasmlar topilgan. Ayrim olimlar bu topilmalarning hali ular san’at namunalari emasligi, balki ma’naviy ijod tushunchasining eng ilk tasavvurlari ekanligi haqida mulohazalar yuritishmoqda. Qandayligidan qat’iy nazar bu kabi topilmalar ahamiyatli bo‘lib, biz bu orqali odamzodda dastlabki ma’naviy ajdodning ilk ildizlari ibtidoiy to‘da davrida yuzaga kela boshlaganligi haqidagi tasavvurga ega bo‘lamiz.

Adabiyotlar: 1. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. T., 2016 2. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. T., 2017 yil 19-avgust 3. Karimov. I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T., 1998. 4. Karimov I A. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo’lida xizmat qilish eng oliy saodatdir.T., 2015 5. Historische Antropologie. Kultur, Gesellschaft, Altltag. Gottingen, 1984—1998. 6. Schulze W.(Hg.). Socialgeschihte, Alltagsgeschihte, Mikro-Historie, eine Diskussion. G`ttingen, 1994; (нем.) 7. Кром. М.М. Историческая антропология. Пособие к лекционному курсу. 1- е изд. СП б: 2000; 2-е изд. СП б-2004; 3-е изд. СП б 2010.

Похожие

SHurolar tuzumi davridagi davlatchiligimiz

Xonliklar davridagi davlatchiligimiz (XVII-XX asrlar)

Qadimgi dunyo va fеodal jamiyati davridagi iqtisodiy ta'limotlar

Rim Respublikasining ijtimoiy-siyosiy hayoti

Qadimgi odamlar va ularning hayoti