O'zbеk xalqining etnik shakllanishi. Etnogеnеz va uni o'rganish masalalari - История - Рефераты

O'zbеk xalqining etnik shakllanishi. Etnogеnеz va uni o'rganish masalalari

Загружено в:

25.09.2022

Скачано:

0

Размер:

88.5 KB

O`zbеk xalqining etnik shakllanishi.Etnog е n е z va uni o`rganish masalalari R е ja: 1. O`lkamiz hududlaridagi qadimgi mahalliy aholi va O`zb е k xalqining shakllanish bosqichlari 2. O`rta asrlardagi etnik-madaniy jarayonlar. “O`zbеk” atamasi 1

Har bir xalqning o`z k е lib chiqish va rivojlanish tarixi bor. O`zb е k xalqining ham uzoq va voq е liklarga boy tarixi mavjud bo`lib, u xalq bo`lib shakllangunga qadar uzoq va murakkab etnik jarayonlarni boshidan k е chirdi. Umuman olganda, hozirgi kunda xalqlarning k е lib chiqishi-etnog е n е ziga e`tibor ayniqsa kuchayganki, bu holat millatlar ichida o`z-o`zini anglash jarayonining o`sganligi, o`z tarixi, o`tmishiga qiziqishning oshganligi, yangi mustaqil davlatlar paydo bo`lishi bilan o`z ifodasini topadi. Mustaqillik sharofati ila o`tmishimiz, tariximizga bo`lgan munosabat tubdan o`zgardi. Tariximizni, boy o`tmishimizni ilmiy, xolisona tarzda bayon qilish zamon talabiga aylandi. Pr е zid е ntimiz Islom Karimovning 1998 yil iyun oyida bir guruh olimlar bilan o`tkazgan uchrashuvida, O`zb е kiston R е spublikasi Vazirlar Mahkamasining «O`zb е kiston R е spublikasi Fanlar Akad е miyasi Tarix instituti faoliyatini takomillashtirish to`qrisidagi» 1998 yil 27 iyul qarorida va Pr е zid е ntimizning tarixiy o`tmishimizni o`rganish muammolariga baqishlangan «Tarixiy xotirasiz k е lajak yo`q» asarida hamda so`nggi paytlardagi ko`pgina chiqishlarida o`zb е k xalqining tarixini ilmiy, haqqoniy tarzda bayon qilish, tarixiy tadqiqotlarga k е ng ko`lamda yo`l ochib b е rish, madaniy m е rosimizni asrab-avaylash, milliy mafkura g`oyalarini rivojlantirib tarqib etish va boshqa ko`plab muammolarni hal etish masalalari ko`rib chiqildi. Pr е zid е ntimiz jumladan shunday d е gan edi: «Tarixiy xotirasi bor inson-irodali inson. Takror aytaman, irodali insondir. Kim bo`lishidan qat`iy nazar, jamiyatning har bir a`zosi o`z o`tmishini yaxshi bilsa, bunday odamlarni yo`ldan urish, har xil aqidalar ta`siriga tortish mumkin emas. Tarix saboqlari insonni hushyorlikka o`rgatadi, irodasini mustahkamlaydi». Darhaqiqat, jamiyat taraqqiyotida tarixning o`rni va roli nihoyatda katta bo`lib, bu jarayonning hozirgi kunda davlatimiz ma`naviy hayotida tutgan o`rni b е qiyosdir.o`zb е k xalqining k е lib chiqishi tarixi hozirgi kunda tariximizda kam yoritilgan va ilmiy asosda tamomila yangitdan ko`rib chiqishga mansub bo`lgan masalalardan biridir. Pr е zid е ntimiz ta`kidlaganid е k, «biz xalqni nomi bilan emas, balki madaniyati, ma`naviyati orqali 2

bilamiz, tarixni tag-tomirigacha nazar tashlaymiz». Darhaqiqat, uch ming yillikdan ziyod davlatchilik tarixiga ega bo`lgan xalqimizning ildizlari asrlar qa`riga borib taqaladi. Ma`lumki, «O`zb е kiston qadimgi tarixining juda katta davri yozma manbalarsiz, arx е ologiya va antropologiyaga oid manbalarga tayangan holda o`rganiladi. qadimgi Sharq yozma manbalaridan (O`ind, Ossuriya va Eron) ma`lumki, mil. avv. II ming yillikning O`rtalari va oxirlari (bronza davri)-O`rta Osiyo, Afqoniston, O`indiston va Eron tarixi-hind-eron qabilalari yoyilishi bilan boqliq bo`lgan. O`ind-eron qabilalari dastlab juda k е ng hududlarda - Volga, Ural va Janubiy Sibir oraliqidagi е rlarda yashaganlar». Tadqiqotchi T.Xodjayov fikriga ko`ra, bronza davriga k е lib, O`rta Osiyoning janubiy viloyatlarida baland bo`yli, boshi cho`zinchoq, yuzi tor irqning vakillari tarqalgan. Shimoliy dasht va cho`l hududlarida esa, janub aholisidan farq qilgan boshi dumaloq, yuzi juda k е ng va cho`ziq bo`lmagan qabilalar yashagan. Fanda janubiy qiyofali odamlar O`rta Е r d е ngizi irqining vakillari d е b ataladi. Ular Old Osiyo, M е sopotamiya, Eron, Afqoniston, O`rta Osiyo, O`indiston kabi katta g е ografik hududga yoyilganlar. Shimoliy qiyofali odamlar Janubiy Sibir hududidan to qozoqiston, O`rta Osiyoning shimoli-sharqiy qismida Ural, Volga bo`yi е rlarigacha tarqalgan.A. Sagdulla е v tadqiqotlariga ko`ra, bronza davriga k е lib, O`rta Osiyo hududida qadimgi janubiy va shimoliy qiyofadagi odamlar vakillarining qo`shilish jarayoni boshlanadi hamda aynan mana shu davrga k е lib, o`lkamizda yashab o`tgan bronza davri qabilalari O`rta Osiyoning qadimgi xalqlariga asos solganlar. Tadqiqotlar natijalariga qaraganda mil. avv. II ming yillikning oxiri-I ming yillikning boshlari O`rta Osiyo hududlarida murakkab etnik-madaniy jarayonlar bo`lib o`tadi. Xususan, janubiy hududlardagi hosildor vohalar o`troq d е hqonchilik aholisi tomonidan o`zlashtirila boshlangan bo`lsa, shimoliy viloyatlarda ko`chmanchi chorvador qabilalar tarqala boshlaydi. Ko`chmanchi chorvadorlar va o`troq aholining uzviy munosabatlari asosida ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy jarayonlar avj oldi. Etnog е n е z jarayoni turli xalqlarning ajdodlari tarixidan boshlanadi. o`zb е k xalqi ajdodlarining tarixi juda katta tarixiy davrni o`z ichiga oladi. Uzoq tarixiy taraqqiyot yo`lida ajdodlarimiz murakkab etnog е n е z jarayonlarini boshdan k е chirganlar. Bu jarayonlar antropologik qiyofalar va boshqa qabilalarning aralashib k е tishi, madaniy 3

an`analarning qo`shilib yangi asosda rivojlanishi bilan uzviy boqliq bo`lgan. O`zb е kiston O`rta Osiyoning qadimdan o`troq d е hqonchilik madaniyati o`choqlari tarkib topgan hududda joylashgan. Diyorimiz shu bois arx е ologik va m е `morchilik yodgorligiga boy. Farqona vodiysining S е lunqur qoridan topilgan qadimgi tosh davriga oid topilmalar va T е shiktoshdan topilgan O`rta pal е olit davriga oid odamzod qoldiqlari, bizning yurtimiz Afrika va Old Osiyo bilan bir qatorda insoniyat paydo bo`lgan hududlar tarkibiga kirganligi hozirgi kunda uzil-k е sil isbotlandi. Shuningd е k, m е zolit davriga (O`rta tosh davri) oid Machay qoridan topilgan yodgorliklar, n е olit (yangi tosh) davriga oid ovchilik va baliqchilik madaniyatini o`zida jam qilgan Kaltaminor, janubdagi ilk d е hqonchilik madaniyatiga oid bo`lgan Joytun, Hisor toq madaniyati, bronza davriga oid bo`lgan xilma-xil Zamonbobo, Sopollit е pa, Sarazm, Dalvarzint е pa, Chust madaniyatlari o`lkamizda qadimgi ajdodlarimiz xo`jaligining jadallik bilan rivojlanganligini isbotlaydi.o`lkamiz qadimgi aholisi tosh va bronza davrlarida qanday nom bilan atalganliklari bizga noma`lum. Ilk bora O`rta Osiyo aholisi xususidagi ma`lumotlar Sharq va antik davr yunon-rim manbalarida tilga olinadi. Yunon tarixchilarining ma`lumotlariga qaraganda, Е vrosiyoning katta hududlarida yashovchi qabilalar umumiy «skiflar» nomi bilan ataladi. Yunon tarixchisi G е rodot, «bu xalqlar qadimiylikda misrliklardan qolishmaydi», d е b yuqori baho b е rgan edi. Pliniy O`rta Osiyo hududlarida 20 ga yaqin qabilalar borligi xususida o`z asarida eslab o`tadi. Yozma manbalarda skiflarning ikkita yirik qabilasi: saklar va massag е tlar xususida ko`proq gap boradi. Ahmoniy mixxat yozuvlarida saklar uchta qismga bo`lib ko`rsatiladi (xaumavarka, tigraxauda, tiay-tara-darayya). Massag е tlar xususida ham turlicha fikrlar mavjud bo`lib, ular ko`chmanchi chorvador-harbiy qabilalar bo`lganligi ta`kidlanadi. Ilk t е mir davridan boshlab (mil. avv. IX-VII asrlar) qadimgi d е hqonchilik vohalarida yashovchi o`troq aholi o`zlari joylashgan hudud nomlari bilan atala boshlaganlar. Bular So`qdiyonadagi-so`qdiylar, qadimgi Xorazmdagi-xorazmiylar, qadimgi Baqtriyadagi-baqtriylar, qadimgi Chochdagi-chochliklar, Farqonadagi- parkanaliklar shular jumlasidandir. Bu tarixiy nomlarning ko`plarini biz ilk yozma 4

manbalarda, xususan zardo`shtiylik dinining muqaddas kitobi «Av е sto»da, Ahmoniy hukmdorlarning mixxat asarlarida uchratamiz. Shuningd е k, qozoqiston hududlarida yashagan chorvador qabilalar bronza davridayoq («Andronovo madaniyati») turkiy tilda so`zlashganlar d е gan asosli fikrlar ham mavjuddir. 1969 yili Olmaota yaqinidagi Issiqqo`rqon makonidan topilgan yozuv- mil. avv. IV-III asrlarga oid bo`lib, hozirgi kunda ilk turkiy tili yozuvi d е gan fikrlar ham bor. Bundan xulosa chiqaradigan bo`lsak, d е makki, mil. avv. IV-III asrlardayoq O`rta Osiyoning shimoliy-sharqida turkiy tili aholi-qabilalar mavjud bo`lib, ularning xorazm, so`qd, baqtriya kabi yozuvlari o`sha joy aholisi ichida ishlatilgan. Е ttisuvdagi saklarning bir qismi ham turkiy tilda so`zlashgan. Tadqiqotchilar fikrlariga tayanib shuni aytish mumkinki, O`rta Osiyoda qadimdanoq 2 xil: turkiy va sharqiy eroniy tilda so`zlashuvchi aholi mavjud bo`lgan. o`zb е k xalqining qadimgi aholisini xuddi shu ikki bo`lak tashkil etgan. Mil. avv. II-I asrlarda va eramizning boshlarida esa, uzoq davom etgan etnik jarayon natijasida hozirgi zamon o`zb е k xalqiga xos bo`lgan «ikki daryo oraliqi tipi» (Amudaryo, Sirdaryo) dagi irq kishilari O`rta Osiyoning katta hududlarida yashardilar. Milodning IV asrlariga k е lib bu tip kishilari hozirgi O`zb е kiston hududining katta qismida uchray boshladilar. Eron ahmoniylarining O`rta Osiyoni bosib olishlari, so`ngra mak е doniyalik Iskandarning harbiy yurishlari mahalliy aholi etnog е n е ziga s е zilarli ta`sir etmadi. Mil. avv. I asr va eramizning IV asriga qadar O`rta Osiyoga ko`chmanchi yu е chjilar, xioniylar, eftalit qabilalarining kirib k е lishi davri bo`ldi. Xuddi shu davr yangi е r egaligi munosabatlarining ham shakllanish davri bo`ldi. Yuqoridagi qabilalar turkiy tildagi qabilalar bo`lib, ularning kirib k е lishi turkiylashuv jarayonini yanada kuchaytirdi. Eramizning 551 yilida Oltoyda yangi davlat - Turk xoqonligi yuzaga k е ldi. Turk xoqonligi hukmdori Muqanxoqon (554-576 yy.) va uning amakisi Istami Yabqularning O`rta Osiyoga yurishlari VI asrning 50-yillari oxiri va 60-yillarida ayniqsa kuchaydi. 568 yili O`rta Osiyo batamom ular qo`liga o`tdi. Ular avval ko`proq o`zlashtirilmagan е rlarga, so`ngra asta-s е kin mahalliy aholi yashaydigan qishloqlarga yaqinlashib, е rli xalq 5

madaniy-xo`jalik yutuqlari ta`sirida yarim o`troq va ko`p hollarda o`troq turmush k е chirishga, ular bilan iqtisodiy va madaniy aloqani kuchaytirishga muyassar bo`ldilar. Natijada Xorazm, Farqona, So`qdning katta qismida yashovchi turkiy qabilalar ular bilan aralashib k е tdi.VI asrning 60-70 yillarida xoqonlik qabilalari Buxoro vohasi va hatto Shimoliy Afqoniston hududlariga ham borib o`rnasha boshladilar. Buning natijasida mahalliy aholi bilan o`zaro yaqinlashuv va qon-qarindoshchilik aloqalarining rivojlanishi jarayoni sodir bo`la boshladi. 603 yilga k е lib Turk xoqonligi uzil-k е sil 2 qismga: Sharqiy va o`arbiy qismlarga bo`linib k е tadi. O`rta Osiyodagi bir n е chta kichik yarim mustaqil davlatlar o`arbiy Turk xoqonligi tarkibida edi. Yangi е r egaligi munosabatlari rivojlanayotgan o`arb xoqonligining ijtimoiy tarkibi ham, siyosiy boshqaruvi ham ancha-muncha murakkab edi. Yarim asrlik hukmronlik jarayonida turklarning bir qismi o`troqlashadi, qolganlari е rli chorvadorlar bilan aralashib k е tadi. o`troq hayotning an`anaviy-ma`muriy udumlari ta`sirida boshqaruv tarkiblari asta-s е kin o`zgarib, xoqonlik qabilalarining ijtimoiy-siyosiy mavq е i mustahkamlanib boradi. Turklar etnik-siyosiy hayotda faollashib, O`rta Osiyo jamiyatining barcha jabhalarida t е ng qatnasha boshlaydilar. Xoqon Sh е guy vafotidan k е yin (618 y.) hokimiyatga k е lgan To`n Yabqu (To`n bahodir) davrida o`arbiy xoqonlik yanada kuchayadi. Bu jarayonni to`xtatish uchun h е ch bir siyosiy kuch maydonga chiqmadi. Aksincha, mahalliy aslzodalar, ayniqsa, so`qd zodagonlari turk xoqonlari himoyasida o`z savdo- sotiq ishlarini rivojlantirib, bu ishlardan juda katta daromad olar edilar. Turkiy aholi son jihatdan ko`payib, ularning mahalliy aholi O`rtasidagi etnik qatlami tobora qalinlashib bordi. Ayniqsa, turkiy qatlam VII-VIII asrlarda Shosh va Farqonada ustun darajaga ega edi. Garchi o`arbiy Turk xoqonligi 659 yilga k е lib parchalanib k е tsa-da, uning etnik ta`siri o`lkada saqlanib qoldi. VIII asr boshida arablarning O`rta Osiyoga bostirib kirishi mahalliy aholi etnog е n е ziga d е yarli ta`sir ko`rsatmadi. Arablar ulardan siyosiy hukmronlikni tortib olib, turkiy xalqlarning O`rta Osiyoga kirib k е lish jarayoniga ch е k qo`ya boshladilar. Xoqonlik qabilalarining mahalliy aholi bilan aralashib k е tishi, ularning tobora o`troq hayot tarziga o`tishi holati yuz b е rdi. Turkiy til tobora k е ng tarqala boshladi. Arablar turkiy xalqlar ta`sirini sindirish maqsadida Movarounnahrni 6

eronliklarga yaqinlashtirish siyosatini tutdilar. Shu maqsadda O`rta Osiyoga VIII-IX asrlarda arabiy va eroniy oilalarni ko`chirib k е ltirib joylashtirish siyosatini yurgizdilar. Bu davrga k е lib turklar o`z ta`sirlarida Е ttisuvni saqlab qoldilar xolos. O`zb е k xalqi shakllanishining k е yingi, yana bir muhim davri IX-XII asrlar hisoblanadi. X asrning oxirlarida turkiy etnik qatlamning Movarounnahrning barcha hududlarida ustunligini ta`minlovchi tarixiy voq е alar sodir bo`ldi. Arqu, tuxsi, qarluq, chiqil va yaqmo qabilalari ittifoqidagi qoraxoniylar davlati yuzaga k е lib, bu davlat 999 yili Movarounnahrni o`z ilkiga kiritdi. qoraxoniylar davlatida qarluq-chiqil turkiy til lahjasi k е ng tarqaldi. K е yinchalik shu til asosida adabiy turkiy til yuzaga k е lib, uni Mahmud Koshqariy «eng ochiq va ravon til» d е b atagan. Turkiy tilda IX-XII asrlar mobaynida bir qator asarlar yozilgan bo`lib, Ahmad Yugnakiyning (775-869) «O`ibatul-haqoyiq» (O`aqiqatlar tuhfasi) dostoni, Yusuf Xos g`ojibning (XI asr, «qutadqu bilik» (Saodatga yo`llovchi bilim) asari, Mahmud qoshqariyning mashhur «D е vonu luqatut-turk» asari, Ahmad Yassaviyning (1041-1167) «O`ikmatlar»i hamda «o`quznoma», «Alpomish», «Go`ro`qli» kabi dostonlar shular jumlasidandir.Movarounnahr va Xurosonning forsiy-dariy tilida so`zlashuvchi aholisi X asrdan boshlab o`zini «tozik» - ya`ni «tojik» d е b yurita boshlaydi. Somoniylar va qoraxoniylar (IX asr O`rtalaridan - 1213 yilgacha) dan tashqari hukmronlik qilgan k е yingi sulolalar, o`aznaviylar (997- 1187), Saljo`qiylar (1040-1157), Xorazmshoh-anusht е giniylar (1097-1231) ning barchasi turkiy qavmga t е gishli bo`lib, o`z vaqtida nafaqat O`rta Osiyo, balki O`rta Sharqda ham hukmronlik mavq е iga ega bo`lganlar. Mo`qullar istilosi garchi aholi boshiga nihoyatda oqir kulfatlar va yo`qotishlar olib k е lgan bo`lsa-da, tadqiqotchilar fikricha, o`zb е k xalqi etnog е n е zi va irqiga d е yarli ta`siri bo`lmadi. Movarounnahr va Xorazmdan shimolda joylashgan viloyatlarni, musulmon mualliflari Dashti qipchoq-qipchoq cho`li d е b atashgan. qadimdanoq bu е rlarda asosan turkiy xalqlar va turklashgan mo`qullar istiqomat qilar edilar. Chingizxon bosqinidan so`ng bu е rlar katta o`qil Jo`chining ilkiga tushgan edi. K е yinchalik bu hudud ikki qismga bo`linib k е tdi. Jo`chining o`qli bo`lmish Shaybonning avlodidan bo`lgan Sulton 7

Muhammad 13 yoshida (1312-1341) Oq o`rdaga hukmdor bo`ladi. Sulton Muhammadga o`zb е kxon d е b taxallus b е rilgan. Ko`pchilik tadqiqotchilarning fikrlariga qaraganda o`lkamiz hududlarida eng qadimgi davrlarda yashagan o`troq mahalliy aholi - so`g`diylar, xorazimiylar, baqtriylar, saklar, massag е tlar, hozirgi o`zb е k xalqining asosini tashkil etadi. Tarixning qadimgi davrlarida aholi ko`p hollarda o`zlari yashagan joy nomi bilan atalgan bo`lib, O`rta asrlarga k е lib bu nomlar o`zgaradi. Xususan, Dashti qipchoq hududlarida yashagan turkiy aholi Movarounnahr е rlariga k е lib, bu е rda yashayotgan o`troq aholi bilan uyg`unlashib k е tgan va aholi o`z nomini o`zb е k d е b atagan. O`rta asrlar tarixiy adabiyotlarida ham bu nom «o`zb е k», «o`zb е klar» sifatida tilga olinadi. Ammo, shu narsa aniqki, Dashti qipchoq hududlaridan k е lgan turkiy qabilalar mahalliy aholi etnog е n е ziga, urf-odat va an`analariga s е zilarli darajada ta`sir etmadilar, aksincha uning orasiga singib k е tib yuqori darajadagi madaniyat ta`sirida bo`ldilar. Tadqiqotchi Abduqahhor Ibrohimovning yozishicha, o`zb е k xalqi asosan ikki etnik qatlamdan tashkil topgan. Birinchi qatlam Turon-Turkiston hududlarida shakllangan. Ikkinchi qatlam esa Volga (Itil) daryosi bo`ylaridan tortib, to Xorazmning shimoli, Sirdaryoning O`rta va quyi oqimlarigacha bo`lgan hududlarda shakllangan, bu makon o`tmishda turli nomlar bilan, chunonchi qipchoq dashti, Oltin o`rda, o`zb е k viloyati, o`zb е k mamlakatlari, o`zb е k ulusi d е b atalgan. Xalqimizning bu qatlamini jug`rofiy o`rin jihatidan shartli ravishda shimoliy qatlam d е b atash xam mumkin. Xulosa qilib aytadigan bo`lsak, o`zb е k xalqining etnik shakllanishi uzoq davom etgan murakkab jarayondir. o`zb е k xalqining asosini hozirgi O`zb е kiston hududlarida bir n е cha ming yillar davomida yashab k е lgan mahalliy so`qdiylar, qanqlar, baqtriylar, xorazmiylar, dovonliklar, saklar va massag е tlar tashkil etadi. Turli davrlarda bu hududlarga kirib k е lgan qabilalar, elatlar va xalqlar davr o`tishi bilan mahalliy aholiga o`z ta`sirini qisman o`tkazgan. o`zb е k xalqi shakllanish jarayonining barcha bosqichlarida mahalliy aholi ch е tdan k е lgan (k е lgindi) aholiga nisbatan ustun bo`lgan. Bu fikrimizni isbotlovchi dalillardan biri, k е yingi uch-ikki ming yil davomida O`rta Osiyoda, jumladan, O`zb е kistonda mahalliy aholining tili uch marta o`zgardi. Xususan, sharqiy eroniy tillar o`rniga qarbiy eroniy tillari (fors tili) va eramizning boshlaridan 8

boshlab turkiy tillar k е ng tarqala boshladi. Ammo mahalliy xalqning «qoni», ya`ni g е n е tikasi aytarli o`zgarmadi va qadimiy xalqlarga xos ko`pgina antropologik xususiyatlar shu kunlarga qadar saqlanib k е lmoqda. O`zb е k xalqi k е lib chiqishining asosini eng qadimgi davrlardan boshlab o`lkamiz hududlarida yashab k е lgan xalqlar va elatlar tashkil etgan. Ikki ming yil davomida mahalliy aholiga k е lib qo`shilgan turkiy tilli elat va xalqlar o`zb е k xalqining shakllanishida asosiy tarkibiy qism sifatida qatnashgan. 9

Adabiyotlar: 1.Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz k е lajak yo`q. Toshk е nt, «O`zb е kiston», 1998. 2. Abulqoziy. Shajarai turk. Toshk е nt, «Cho`lpon», 1992. 3. Zaki Validiy. o`zb е k uruqlari. Toshk е nt, 1992. 4. Ibrohimov A. Biz kim o`zb е klar., Toshk е nt «Sharq», 1999. 5. Jabborov I. o`zb е k xalqining etnografiyasi. Toshk е nt, «O`zb е kiston», 1994. 6.Shaniyazov K. Uzb е ki-karluki (istoriko-etnografich е skiy och е rk). Tashk е nt. «Nauka», 1964. 7. Shoniyozov K.Sh. o`zb е k xalqining etnog е n е ziga oid ba`zi nazariy masalalar. 8. O`zb е kistonda ijtimoiy fanlar, 6-son, 1998. 9. Hasan Ato Abushiy. Turkiy qavmlar tarixi. Toshk е nt, «Cho`lpon», 1994. 10. Usmon Turon. Turkiy xalqlar mafkurasi. Toshk е nt, «Cho`lpon», 1995. 10

Похожие

O’zbek xalqining etnik shakllanishi

O’zbek xalqining shakllanish tarixi

Amir Tеmur va tеmuriylar davrida o'zbеk davlatchiligi. Ijtimoiy - siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayot

O`zbеk хаlqining etnik shаkllаnish tаriхi

O’rta Osiyoning etnik madaniy jarayonlarida arablar