O’zbek xalqining shakllanish tarixi - История - Рефераты

O’zbek xalqining shakllanish tarixi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

70 KB

O’zbek xalqining shakllanish tarixi Reja: 1. O’rta Osiyoning qadimgi aholisi 2. VI-VIII asrlardagi etnik-madaniy jarayonlar xususida 3. O’zbek xalqi etnogenezining keyingi davrlari.

O’rta Osiyoning qadimgi aholisi Har bir xalqning o’z kelib chiqish va rivojlanish tarixi bor. O’zbek xalqining ham uzoq va voqeliklarga boy tarixi mavjud bo’lib, u xalq bo’lib shakllangunga qadar uzoq va murakkab etnik jarayonlarni boshidan kechirdi. Umuman olganda, hozirgi kunda xalqlarning kelib chiqishi-etnogeneziga e’tibor ayniqsa kuchayganki, bu holat millatlar ichida o’z-o’zini anglash jarayonining o’sganligi, o’z tarixi, o’tmishiga qiziqishning oshganligi, yangi mustag’il davlatlar paydo bo’lishi bilan o’z ifodasini topadi. Mustag’illik sharofati ila o’tmishimiz, tariximizga bo’lgan munosabat tubdan o’zgardi. Tariximizni, boy o’tmishimizni ilmiy, xolisona tarzda bayon qilish zamon talabiga aylandi. Prezidentimiz Islom Karimovning 1998 yil iyun oyida bir guruh olimlar bilan o’tkazgan uchrashuvida, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O’zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Tarix instituti faoliyatini takomillashtirish to’g’risidagi» 1998 yil 27 iyul qarorida va Prezidentimizning tarixiy o’tmishimizni o’rganish muammolariga bag’ishlangan «Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q» asarida hamda so’nggi paytlardagi ko’pgina chiqishlarida o’zbek xalqining tarixini ilmiy, haqqoniy tarzda bayon qilish, tarixiy tadqig’otlarga keng ko’lamda yo’l ochib berish, madaniy merosimizni asrab- avaylash, milliy mafkura g’oyalarini rivojlantirib targ’ib etish va boshqa ko’plab muammolarni hal etish masalalari ko’rib chiqildi. Prezidentimiz jumladan shunday degan edi: «Tarixiy xotirasi bor inson-irodali inson. Takror aytaman, irodali insondir. Kim bo’lishidan qat’iy nazar, jamiyatning har bir a’zosi o’z o’tmishini yaxshi bilsa, bunday odamlarni yo’ldan urish, har xil aqidalar ta’siriga tortish mumkin emas. Tarix sabog’lari insonni hushyorlikka o’rgatadi, irodasini mustahkamlaydi». Darhaqiqat, jamiyat taraqqiyotida tarixning o’rni va roli nihoyatda katta bo’lib, bu jarayonning hozirgi kunda davlatimiz ma’naviy hayotida tutgan o’rni beqiyosdir. O’zbek xalqining kelib chiqishi tarixi hozirgi kunda tariximizda kam yoritilgan va ilmiy asosda tamomila yangitdan ko’rib chiqishga mansub bo’lgan masalalardan biridir. Prezidentimiz ta’kidlaganidek, «biz xalqni nomi bilan emas,

balki madaniyati, ma’naviyati orqali bilamiz, tarixni tag-tomirigacha nazar tashlaymiz». Darhaqiqat, uch ming yillikdan ziyod davlatchilik tarixiga ega bo’lgan xalg’imizning ildizlari asrlar qa’riga borib taqaladi. Ma’lumki, «O’zbekiston qadimgi tarixining juda katta davri yozma manbalarsiz, arxeologiya va antropologiyaga oid manbalarga tayangan holda o’rganiladi. Ј adimgi SHarq yozma manbalaridan (Hind, Ossuriya va Eron) ma’lumki, mil. avv. II ming yillikning o’rtalari va oxirlari (bronza davri)-O’rta Osiyo, Afg’oniston, Hindiston va Eron tarixi-hind-eron qabilalari yoyilishi bilan bog’lig’ bo’lgan. Hind-eron qabilalari dastlab juda keng hududlarda — Volga, Ural va Janubiy Sibir oralig’idagi erlarda yashaganlar». Tadqiqotchi T.Xodjayov fikriga ko’ra, bronza davriga kelib, O’rta Osiyoning janubiy viloyatlarida baland bo’yli, boshi cho’zinchoq, yuzi tor irqning vakillari tarqalgan. SHimoliy dasht va cho’l hududlarida esa, janub aholisidan farq qilgan boshi dumaloq, yuzi juda keng va cho’ziq bo’lmagan qabilalar yashagan. Fanda janubiy qiyofali odamlar O’rta Er dengizi irqining vakillari deb ataladi. Ular Old Osiyo, Mesopotamiya, Eron, Afg’oniston, O’rta Osiyo, O’indiston kabi katta geografik hududga yoyilganlar. SHimoliy qiyofali odamlar Janubiy Sibir hududidan to Qozog’iston, O’rta Osiyoning shimoli-sharg’iy qismida Ural, Volga bo’yi erlarigacha tarqalgan. A. Sagdullaev tadqiqotlariga ko’ra, bronza davriga kelib, O’rta Osiyo hududida qadimgi janubiy va shimoliy qiyofadagi odamlar vakillarining qo’shilish jarayoni boshlanadi hamda aynan mana shu davrga kelib, o’lkamizda yashab o’tgan bronza davri qabilalari O’rta Osiyoning qadimgi xalqlariga asos solganlar. Tadqiqotlar natijalariga qaraganda mil. avv. II ming yillikning oxiri-I ming yillikning boshlari O’rta Osiyo hududlarida murakkab etnik-madaniy jarayonlar bo’lib o’tadi. Xususan, janubiy hududlardagi hosildor vohalar o’troq dehg’onchilik aholisi tomonidan o’zlashtirila boshlangan bo’lsa, shimoliy viloyatlarda ko’chmanchi chorvador qabilalar tarqala boshlaydi. Ko’chmanchi chorvadorlar va o’troq aholining uzviy munosabatlari asosida ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy jarayonlar avj oldi.

Etnogenez jarayoni turli xalg’larning ajdodlari tarixidan boshlanadi. O’zbek xalqi ajdodlarining tarixi juda katta tarixiy davrni o’z ichiga oladi. Uzoq tarixiy taraqqiyot yo’lida ajdodlarimiz murakkab etnogenez jarayonlarini boshdan kechirganlar. Bu jarayonlar antropologik qiyofalar va boshqa qabilalarning aralashib ketishi, madaniy an’analarning qo’shilib yangi asosda rivojlanishi bilan uzviy bog’liq bo’lgan. O’zbekiston O’rta Osiyoning qadimdan o’troq dehqonchilik madaniyati o’choqlari tarkib topgan hududda joylashgan. Diyorimiz shu bois arxeologik va me’morchilik yodgorligiga boy. Farg’ona vodiysining Selung’ur G’oridan topilgan qadimgi tosh davriga oid topilmalar va Teshiktoshdan topilgan o’rta paleolit davriga oid odamzod qoldig’lari, bizning yurtimiz Afrika va Old Osiyo bilan bir g’atorda insoniyat paydo bo’lgan hududlar tarkibiga kirganligi hozirgi kunda uzil- kesil isbotlandi. SHuningdek, mezolit davriga (o’rta tosh davri) oid Machay G’oridan topilgan yodgorliklar, neolit (yangi tosh) davriga oid ovchilik va baliqchilik madaniyatini o’zida jam qilgan Kaltaminor, janubdagi ilk dehqonchilik madaniyatiga oid bo’lgan Joytun, Hisor tog’ madaniyati, bronza davriga oid bo’lgan xilma-xil Zamonbobo, Sopollitepa, Sarazm, Dalvarzintepa, CHust madaniyatlari o’lkamizda qadimgi ajdodlarimiz xo’jaligining jadallik bilan rivojlanganligini isbotlaydi. O’lkamiz qadimgi aholisi tosh va bronza davrlarida qanday nom bilan atalganliklari bizga noma’lum. Ilk bora O’rta Osiyo aholisi xususidagi ma’lumotlar SHarq va antik davr yunon-rim manbalarida tilga olinadi. YUnon tarixchilarining ma’lumotlariga qaraganda, Evrosiyoning katta hududlarida yashovchi qabilalar umumiy «skiflar» nomi bilan ataladi. Yunon tarixchisi Gerodot, «bu xalqlar qadimiylikda misrliklardan qolishmaydi», deb yug’ori baho bergan edi. Pliniy O’rta Osiyo hududlarida 20 ga yag’in qabilalar borligi xususida o’z asarida eslab o’tadi. Yozma manbalarda skiflarning ikkita yirik g’abilasi: saklar va massagetlar xususida ko’proq gap boradi. Ahmoniy mixxat yozuvlarida saklar uchta g’ismga bo’lib ko’rsatiladi (xaumavarka, tigraxauda, tiay-tara-darayya). Massagetlar

xususida ham turlicha fikrlar mavjud bo’lib, ular ko’chmanchi chorvador-harbiy qabilalar bo’lganligi ta’kidlanadi. Ilk temir davridan boshlab (mil. avv. IX-VII asrlar) qadimgi dehqonchilik vohalarida yashovchi o’troq aholi o’zlari joylashgan hudud nomlari bilan atala boshlaganlar. Bular So’g’diyonadagi-so’g’diylar, qadimgi Xorazmdagi- xorazmiylar, qadimgi Baqtriyadagi-baqtriylar, qadimgi CHochdagi-chochliklar, Farg’onadagi-parkanaliklar shular jumlasidandir. Bu tarixiy nomlarning ko’plarini biz ilk yozma manbalarda, xususan zardo’shtiylik dinining muqaddas kitobi «Avesto»da, Ahmoniy hukmdorlarning mixxat asarlarida uchratamiz. SHuningdek, Qozog’iston hududlarida yashagan chorvador qabilalar bronza davridayoq («Andronovo madaniyati») turkiy tilda so’zlashganlar degan asosli fikrlar ham mavjuddir. 1969 yili Olmaota yaqinidagi Issiqqo’rg’on makonidan topilgan yozuv-mil. avv. IV-III asrlarga oid bo’lib, hozirgi kunda ilk turkiy tili yozuvi degan fikrlar ham bor. Bundan xulosa chiqaradigan bo’lsak, demakki, mil. avv. IV-III asrlardayoq O’rta Osiyoning shimoliy-sharqida turkiy tili aholi- qabilalar mavjud bo’lib, ularning xorazm, so’g’d, baqtriya kabi yozuvlari o’sha joy aholisi ichida ishlatilgan. Ettisuvdagi saklarning bir qismi ham turkiy tilda so’zlashgan. Tadqiqotchilar fikrlariga tayanib shuni aytish mumkinki, O’rta Osiyoda g’adimdanog’ 2 xil: turkiy va sharg’iy eroniy tilda so’zlashuvchi aholi mavjud bo’lgan. O’zbek xalg’ining g’adimgi aholisini xuddi shu ikki bo’lak tashkil etgan. Mil. avv. II-I asrlarda va eramizning boshlarida esa, uzog’ davom etgan etnik jarayon natijasida hozirgi zamon o’zbek xalg’iga xos bo’lgan «ikki daryo oraliG’i tipi» (Amudaryo, Sirdaryo) dagi irg’ kishilari O’rta Osiyoning katta hududlarida yashardilar. Milodning IV asrlariga kelib bu tip kishilari hozirgi O’zbekiston hududining katta g’ismida uchray boshladilar. Eron ahmoniylarining O’rta Osiyoni bosib olishlari, so’ngra makedoniyalik Iskandarning harbiy yurishlari mahalliy aholi etnogeneziga sezilarli ta’sir etmadi. Mil. avv. I asr va eramizning IV asriga g’adar O’rta Osiyoga ko’chmanchi yuechjilar, xioniylar, eftalit g’abilalarining kirib

kelishi davri bo’ldi. Xuddi shu davr yangi er egaligi munosabatlarining ham shakllanish davri bo’ldi. YUg’oridagi g’abilalar turkiy tildagi g’abilalar bo’lib, ularning kirib kelishi turkiylashuv jarayonini yanada kuchaytirdi. VI-VIII asrlardagi etnik-madaniy jarayonlar xususida Eramizning 551 yilida Oltoyda yangi davlat – Turk xog’onligi yuzaga keldi. Turk xog’onligi hukmdori Mug’anxog’on (554-576 yy.) va uning amakisi Istami YAbG’ularning O’rta Osiyoga yurishlari VI asrning 50-yillari oxiri va 60-yillarida aynig’sa kuchaydi. 568 yili O’rta Osiyo batamom ular g’o’liga o’tdi. Ular avval ko’prog’ o’zlashtirilmagan erlarga, so’ngra asta-sekin mahalliy aholi yashaydigan g’ishlog’larga yag’inlashib, erli xalg’ madaniy-xo’jalik yutug’lari ta’sirida yarim o’trog’ va ko’p hollarda o’trog’ turmush kechirishga, ular bilan ig’tisodiy va madaniy alog’ani kuchaytirishga muyassar bo’ldilar. Natijada Xorazm, FarG’ona, So’G’dning katta g’ismida yashovchi turkiy g’abilalar ular bilan aralashib ketdi. VI asrning 60-70 yillarida xog’onlik g’abilalari Buxoro vohasi va hatto SHimoliy AfG’oniston hududlariga ham borib o’rnasha boshladilar. Buning natijasida mahalliy aholi bilan o’zaro yag’inlashuv va g’on-g’arindoshchilik alog’alarining rivojlanishi jarayoni sodir bo’la boshladi. 603 yilga kelib Turk xog’onligi uzil-kesil 2 g’ismga: SHarg’iy va g’arbiy g’ismlarga bo’linib ketadi. O’rta Osiyodagi bir nechta kichik yarim mustag’il davlatlar g’arbiy Turk xog’onligi tarkibida edi. YAngi er egaligi munosabatlari rivojlanayotgan g’arb xog’onligining ijtimoiy tarkibi ham, siyosiy boshg’aruvi ham ancha-muncha murakkab edi. YArim asrlik hukmronlik jarayonida turklarning bir g’ismi o’trog’lashadi, g’olganlari erli chorvadorlar bilan aralashib ketadi. O’trog’ hayotning an’anaviy-ma’muriy udumlari ta’sirida boshg’aruv tarkiblari asta-sekin o’zgarib, xog’onlik g’abilalarining ijtimoiy-siyosiy mavg’ei mustahkamlanib boradi. Turklar etnik- siyosiy hayotda faollashib, O’rta Osiyo jamiyatining barcha jabhalarida teng g’atnasha boshlaydilar. Xog’on SHeguy vafotidan keyin (618 y.) hokimiyatga kelgan To’n YAbG’u (To’n bahodir) davrida g’arbiy xog’onlik yanada kuchayadi.

Bu jarayonni to’xtatish uchun hech bir siyosiy kuch maydonga chig’madi. Aksincha, mahalliy aslzodalar, aynig’sa, so’G’d zodagonlari turk xog’onlari himoyasida o’z savdo-sotig’ ishlarini rivojlantirib, bu ishlardan juda katta daromad olar edilar. Turkiy aholi son jihatdan ko’payib, ularning mahalliy aholi o’rtasidagi etnik g’atlami tobora g’alinlashib bordi. Aynig’sa, turkiy g’atlam VII-VIII asrlarda SHosh va FarG’onada ustun darajaga ega edi. Garchi g’arbiy Turk xog’onligi 659 yilga kelib parchalanib ketsa-da, uning etnik ta’siri o’lkada sag’lanib g’oldi. VIII asr boshida arablarning O’rta Osiyoga bostirib kirishi mahalliy aholi etnogeneziga deyarli ta’sir ko’rsatmadi. Arablar ulardan siyosiy hukmronlikni tortib olib, turkiy xalg’larning O’rta Osiyoga kirib kelish jarayoniga chek g’o’ya boshladilar. Xog’onlik g’abilalarining mahalliy aholi bilan aralashib ketishi, ularning tobora o’trog’ hayot tarziga o’tishi holati yuz berdi. Turkiy til tobora keng targ’ala boshladi. Arablar turkiy xalg’lar ta’sirini sindirish mag’sadida Movarounnahrni eronliklarga yag’inlashtirish siyosatini tutdilar. SHu mag’sadda O’rta Osiyoga VIII-IX asrlarda arabiy va eroniy oilalarni ko’chirib keltirib joylashtirish siyosatini yurgizdilar. Bu davrga kelib turklar o’z ta’sirlarida Ettisuvni sag’lab g’oldilar xolos. O’zbek xalg’i etnogenezining keyingi davrlari. «O’zbek» atamasi xususida O’zbek xalg’i shakllanishining keyingi, yana bir muhim davri IX-XII asrlar hisoblanadi. X asrning oxirlarida turkiy etnik g’atlamning Movarounnahrning barcha hududlarida ustunligini ta’minlovchi tarixiy vog’ealar sodir bo’ldi. ArG’u, tuxsi, g’arlug’, chiG’il va yaG’mo g’abilalari ittifog’idagi g’oraxoniylar davlati yuzaga kelib, bu davlat 999 yili Movarounnahrni o’z ilkiga kiritdi. Ј oraxoniylar davlatida g’arlug’-chiG’il turkiy til lahjasi keng targ’aldi. Keyinchalik shu til asosida adabiy turkiy til yuzaga kelib, uni Mahmud KoshG’ariy «eng ochig’ va ravon til» deb atagan. Turkiy tilda IX-XII asrlar mobaynida bir g’ator asarlar yozilgan bo’lib, Ahmad YUgnakiyning (775-869) «O’ibatul-hag’oyig’» (O’ag’ig’atlar tuhfasi) dostoni, YUsuf Xos ¥ojibning (XI asr, « Ј utadG’u bilik» (Saodatga yo’llovchi bilim) asari, Mahmud Ј oshG’ariyning mashhur «Devonu

luG’atut-turk» asari, Ahmad YAssaviyning (1041-1167) «O’ikmatlar»i hamda «O’G’uznoma», «Alpomish», «Go’ro’G’li» kabi dostonlar shular jumlasidandir. Movarounnahr va Xurosonning forsiy-dariy tilida so’zlashuvchi aholisi X asrdan boshlab o’zini «tozik» — ya’ni «tojik» deb yurita boshlaydi. Somoniylar va Ј oraxoniylar (IX asr o’rtalaridan -1213 yilgacha) dan tashg’ari hukmronlik g’ilgan keyingi sulolalar, g’aznaviylar (997-1187), Saljo’g’iylar (1040-1157), Xorazmshoh-anushteginiylar (1097-1231) ning barchasi turkiy g’avmga tegishli bo’lib, o’z vag’tida nafag’at O’rta Osiyo, balki O’rta SHarg’da ham hukmronlik mavg’eiga ega bo’lganlar. Mo’G’ullar istilosi garchi aholi boshiga nihoyatda oG’ir kulfatlar va yo’g’otishlar olib kelgan bo’lsa-da, tadg’ig’otchilar fikricha, o’zbek xalg’i etnogenezi va irg’iga deyarli ta’siri bo’lmadi. Movarounnahr va Xorazmdan shimolda joylashgan viloyatlarni, musulmon mualliflari Dashti Ј ipchog’- Ј ipchog’ cho’li deb atashgan. Ј adimdanog’ bu erlarda asosan turkiy xalg’lar va turklashgan mo’G’ullar istig’omat g’ilar edilar. CHingizxon bosg’inidan so’ng bu erlar katta o’G’il Jo’chining ilkiga tushgan edi. Keyinchalik bu hudud ikki g’ismga bo’linib ketdi. Jo’chining o’G’li bo’lmish SHaybonning avlodidan bo’lgan Sulton Muhammad 13 yoshida (1312-1341) Og’ O’rdaga hukmdor bo’ladi. Sulton Muhammadga O’zbekxon deb taxallus berilgan. K´pchilik tadg’ig’otchilarning fikrlariga g’araganda ´lkamiz hududlarida eng g’adimgi davrlarda yashagan ´trog’ mahalliy aholi – s´²diylar, xorazimiylar, bag’triylar, saklar, massagetlar, hozirgi ´zbek xalg’ining asosini tashkil etadi. Tarixning g’adimgi davrlarida aholi k´p hollarda ´zlari yashagan joy nomi bilan atalgan b´lib, ´rta asrlarga kelib bu nomlar ´zgaradi. Xususan, Dashti £ipchog’ hududlarida yashagan turkiy aholi Movarounnahr erlariga kelib, bu erda yashayotgan ´trog’ aholi bilan uy²unlashib ketgan va aholi ´z nomini ´zbek deb atagan. O’rta asrlar tarixiy adabiyotlarida ham bu nom «´zbek», «´zbeklar» sifatida tilga olinadi. Ammo, shu narsa anig’ki, Dashti £ipchog’ hududlaridan kelgan turkiy g’abilalar mahalliy aholi etnogeneziga, urf-odat va an’analariga sezilarli darajada ta’sir etmadilar, aksincha uning orasiga singib ketib yug’ori darajadagi madaniyat ta’sirida b´ldilar.

Tadg’ig’otchi Abdug’ahhor Ibrohimovning yozishicha, ´zbek xalg’i asosan ikki etnik g’atlamdan tashkil topgan. Birinchi g’atlam Turon-Turkiston hududlarida shakllangan. Ikkinchi g’atlam esa Volga (Itil) daryosi b´ylaridan tortib, to Xorazmning shimoli, Sirdaryoning ´rta va g’uyi og’imlarigacha b´lgan hududlarda shakllangan, bu makon ´tmishda turli nomlar bilan, chunonchi £ipchog’ dashti, Oltin O’rda, ´zbek viloyati, ´zbek mamlakatlari, ´zbek ulusi deb atalgan. Xalg’imizning bu g’atlamini ju²rofiy ´rin jihatidan shartli ravishda shimoliy g’atlam deb atash xam mumkin. Xulosa g’ilib aytadigan bo’lsak, o’zbek xalg’ining etnik shakllanishi uzog’ davom etgan murakkab jarayondir. O’zbek xalg’ining asosini hozirgi O’zbekiston hududlarida bir necha ming yillar davomida yashab kelgan mahalliy so’G’diylar, g’anG’lar, bag’triylar, xorazmiylar, dovonliklar, saklar va massagetlar tashkil etadi. Turli davrlarda bu hududlarga kirib kelgan g’abilalar, elatlar va xalg’lar davr o’tishi bilan mahalliy aholiga o’z ta’sirini g’isman o’tkazgan. O’zbek xalg’i shakllanish jarayonining barcha bosg’ichlarida mahalliy aholi chetdan kelgan (kelgindi) aholiga nisbatan ustun bo’lgan. Bu fikrimizni isbotlovchi dalillardan biri, keyingi uch-ikki ming yil davomida O’rta Osiyoda, jumladan, O’zbekistonda mahalliy aholining tili uch marta o’zgardi. Xususan, sharg’iy eroniy tillar o’rniga G’arbiy eroniy tillari (fors tili) va eramizning boshlaridan boshlab turkiy tillar keng targ’ala boshladi. Ammo mahalliy xalg’ning «g’oni», ya’ni genetikasi aytarli o’zgarmadi va g’adimiy xalg’larga xos ko’pgina antropologik xususiyatlar shu kunlarga g’adar sag’lanib kelmog’da. O’zbek xalg’i kelib chig’ishining asosini eng g’adimgi davrlardan boshlab o’lkamiz hududlarida yashab kelgan xalg’lar va elatlar tashkil etgan. Ikki ming yil davomida mahalliy aholiga kelib g’o’shilgan turkiy tilli elat va xalg’lar o’zbek xalg’ining shakllanishida asosiy tarkibiy g’ism sifatida g’atnashgan.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’g’. Toshkent, «O’zbekiston», 1998. 2. AbulG’oziy. SHajarai turk. Toshkent, «CHo’lpon», 1992. 3. Zaki Validiy. O’zbek uruG’lari. Toshkent, 1992. 4. Ibrohimov A. Biz kim ´zbeklar., Toshkent «SHarg’», 1999. 5. Jabborov I. O’zbek xalg’ining etnografiyasi. Toshkent, «O’zbekiston», 1994. 6. SHaniyazov K. Uzbeki-karluki (istoriko-etnograficheskiy ocherk). Tashkent. «Nauka», 1964. 7. SHoniyozov K.SH. O’zbek xalg’ining etnogeneziga oid ba’zi nazariy masalalar. O’zbekistonda ijtimoiy fanlar, 6-son, 1998. 8. O’asan Ato Abushiy. Turkiy g’avmlar tarixi. Toshkent, «CHo’lpon», 1994. 9. Usmon Turon. Turkiy xalg’lar mafkurasi. Toshkent, «CHo’lpon», 1995.

Похожие

O’zbek xalqining etnik shakllanishi

Ikkinchi jahon urushi yillarida o’zbek xalqining fashizm ustidan qozonilgan g’alabaga qo’shgan hissasi

Bugungi kundagi o’zbek tarixshunosligida miliy davlatchilik tarixi masalasi

Ilk davlatchilikka asos solinishi va o’zbek davlatchiligining miloddan avvalgi tarixi

Ilk Xorazm elatining shakllanish jarayoni