Ilk urug’ jamoasi

Ilk urug’ jamoasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

Ilk urug’ jamoasi Reja: 1. So’nggi paleolit davrining tabiiy sharoiti va xo’jalik o’qlari. 2. Hozirgi zamon odamining paydo bo’lishi 3. Urug’ning vujudga kelishi.

Keyingi paleolitning (40 ming yildan 14 ming yilgacha ilgarigi) tabiiy sharoitlari, odamning mehnat qurollari, turar joylari va o’rnashishlari. Keyingi paleolit vyurm muzlanishi davriga oid deb hisoblanadi. Vyurm muzliklari riss muzliklariga qaraganda kichikroq telitoriyani egallagan (Evropada bu muzliklar faqat Baltika dengizi havzasini va unga tutashib turgan rayonlarni qoplab olgan). Lekin muzliklar boshlanishi bilan birdan qattiq sovuq tushgan. SHimoliy Evropada, Osiyo va Amerikada iqlim quruq va juda sovuq iqlimga aylangan. Madlen davrida eng sovuq iqlim bo’lgan. Keyingi paleolit yaqin bo’lgan Evropada va SHimoliy Evropada yaxshiroq o’rganildi. Evropaning Atlantika buyi qismdagi muzliklarga yaqin bo’lgan oblastlari uchta izchil arxeologik madaniyat orinyak, salyutre va madlen madaniyatlari bilan ko’rsatildi. Orinyak madaniyati bilan bir zamonda pirigar madaniyati (Frantsiyada Perigor platosidagi g’orlaridan topildi), Grimaldi madaniyati (Italiyadagi Grimaldi g’ori) va kostyonki madaniyati (Voronej yaqinidagi Kostyonki qishlog’i) mavjud bo’lgan. Sibir turar joylari: Malta (Oq daryoda) va Buret (Angar; daryosida) zamon jihatdan solyutre madaniyatiga, Afontov tog’i turar joyi (Krasnoyarsk yonidagi Enisey daryosida) madlenga muvofiq keladi Sahroi Kabirda Tassimi platosida madlendagi garpunlarga o’xshash garpunlar topilgan. G’arbiy Evropadagi kabi, Janubi- SHarkiy Osiyoda ham keyingi paleolit aralash madaniyatlari bo’lmagan. U erda va neolitgacha ilk paleolit qiyofasidagi madaniyatlar mavjud bo’lgan. Keyingi paleolitga xos xususiyat shuki, unda shakl jihatdan xilma-xil, ishlanishi buyicha angcha takomillashgan va xizmati (vazifasi) jihatdan moslangan (ixtisoslashtirilgan) mehnat qurollari mavjud bo’lgan; bu qurollar ishlab

chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishidagi sakrashni (katta o’zgarishni) ko’rsatadi. YUqori paleolit turar joylarida keskichlar, tarashlagichlar, yung’ichlar pichoklar, teshkichlar, tillar, mayza uchlari, chanchak (sanchki), mayzalar manza irg’itgichlar, garpunlar, ko’zli ninalar, pardozlagich, teshikli suyak kassalar, "yulboshchilar xassalari", "boshliqlar hassalari", nomlari bilan ma’lum, mayza soplarini, mayazalar kamon o’qlarini to’g’rilash uchun ishlatilgan moslamalar topilmoqda. YUqorida sanab chiqilgan qurollardan faqat turli tuman tipdagi ikkita qurol keskichlar va tarashlagichlar eng muhim qurollar bo’lgan Odamlar keskichni qurollar ishlab chiqarish uchun yaratishgan. Katta materiallardan (suyak va mugizdan) qurollar yasashda keskichda foylalanishgan. Tarashlagichlar bilan yumshoq materiallar (teri, yog’och)ga ishlov berilgan. Tarashlagich muste tarashlagichidan farq qilib, ish bajaruvchi yoysimon qismi bo’lgan, uzun plastinadan iborat. Ba’zi bir qurollar qulay bo’lishi va ularning durust ishlashi uchun bu qurollarga gardishlar va sop (dasta)lar o’rnatilgan. Sop chaqmoqtoshga bog’lab quyilgan. SHu tariqa sostavli (tartibli) qurollar paydo bo’lgan; bunday qurollardan foydalanishga o’tish qurol yasasa texnikasini rivojlantirish va murakkablashtirishda muhim bosqich bo’lgan. Mayaza irg’itgich odamlarning kuchini to’ldiradigan birinchi mexanik vosita bo’lgan. Toshga ishlov berish texnikasi ancha ilgarilab ketdi. Eski parchalash (o’shatish) texnikasining takomillashib borgani ko’riladi. Sindiriladigan plastinalar Muste davridagi uchburchak plastinalardan farq qilib, yupqa va uzunroq plastinalar

bo’la boshlagan, nukmuslar esa mustedagi gardish(disk)smimon nukmuslar o’rnida prizmasimon shaklga kirgan. Qurollar ishlashning yangi usuli -qurolni simmetriyalash (munosib qilish) va uning ish bajaradigan chetini o’tkirlashtirish uchun toshga ikkilamchi ishlov berishda ko’llaniladigan sikcha (otjim) retush keng tarqalgan. Siqish texnikasi toshni ingichka suyak tayoqcha bilan sekin bosib, undan yupqa tangachalar (parchalar) ajratib olishdan iborat. Asosan faqat suyani kesish usuli vujudga keladi. Keyingi paleolitda qurollar yasash uchun hayvon suyaklari va shoxlaridan keng foydalana boshlaganlar. Qurollarning turlari buyicha orinyak va salyutre madaniyatlari bir-biridan farq kilmaydi. Ularning ishlanishdagina tafovut ko’zga tashlanadi. CHunonchi, salyutre davridagi sixma retush yuqori darajada takomillashgan. Faqat chetlarigina emas, balki butun sirti xal retush bilan ishlangan dafma bargisimon va tol bargsimon nayza uchlari buning dalili bo’lib xizmat qiladi. Madlen madaniyati sikma retush usulining yo’q bo’lib ketishi, suyak qurollarning ko’p bo’lishi, mayda keskichlar va garpunlarning keng tarqalishi bialan xarakterlanadi. Keyingi paleolitdagi ovchilik va terib-termachlab ovqat topish tirikchilik manbalari bo’lib qola bergan. Baliq ovlash yuzaga kelgan. Er sharidagi turli rayonlarida bu mashg’ulotlarning roli xilma-xil bo’lgan. Ularning roli tabiiy sharoitlariga bog’liq bo’lgan. Masalan muzliklarga yaqin mintqada ovchilik, Janubi SHarqiy Osiyoda esa terib-termachlab ovqat topish aholining asosiy mashg’uloti bo’lgan. Arxeologlar mashg’ulotlarning yunalishiga mehnat qurollarining shakllari va ularni yasash texnikasiga, shuningdek turar joylarning xususiyatlarga qarab, keyingi paleolitda madaniyat taraqqiyotidagi uchta katta

oblastni: Evropadagi muzlikka yaqin bo’lgan oblast, O’rta dengiz -Afrika oblasti (Afrika, Pireniya, Apennin, Balkan va Qirim yarim orollari, Kavkaz, sekin SHarq) va Sibir-Xitoy oblastini ajratib ko’rsatadilar. Oblastlar doirasida birbiridan oz farq qiladigan mahalliy madaniyatlar borligi ko’rsatib o’tildi. Masalan, Evropadagi muzliklarga yaqin oblastdagi G’arbiy Evropa Atlantika bo’yi madaniyati Markaziy Evropa va rus tekisligi aholisining madaniyatidan ba’zi bir o’ziga xos madaniyatlari bilan farq qiladi. Muzliklarga yaqin oblastlardagi orinyak va salyutre madaniyatlarini yaratuvchilar mamont, serjun karkidon va yovvoyi otlarni ovlashgan. Madlen zamonida G’arbiy Evropada shimol bug’usi ovchilikning asosiy ob’ekti bo’lgan. Turar joylarda mamont suyaklari kam va birta-yarimta uchraydi. G’arbiy Evropada orinyak-salyutre zamonida mamontlar va karkidonlar haydab kelib ovlash usuli bilan ko’p darajada kirib yurilgan. SHarqiy Evropa va SHimoliy Osiyoda mamont butun madlen madaniyati davomida ko’p uchraydi. Mazkur keng oblastlarda keyingi paleolitla aholi zichligi kamrok bo’lgan. SHuning uchun ovchilar mamontlarni G’arbiy Evropadagi kabi darajada qirib yubora olishmagan. Manzillarda yashovchi odamlar egan hayvonlarning soniga qaraganda, keyingi paleolit zamonida ovchilik muvaffaqiyatli bo’lgan. Masalan, arxeologlarning hisoblashlariga ko’ra, Prjedmostda (CHexoslovakiyada) 1000 ga yaqin mamont suyaklari, Axmvrosiyovkada (Ukraina) 1000 tacha biroz (yovvoyi ho’kiz) suyaklari Salyutreda qariyb 10 ming ot suyaklari topilgan yalpi uyushqoqlik bilan haydab kelib qilingan bu ov mustaedagiga nisbatdan ancha unumli bo’lgan. Hayvonlarni haydab kelib qilingan ovni manzillar topografiyasi

tasdiqlaydi. Ular jarliklarga kelib yaqin o’rnashgan. Haydab kelish usullari takomillashtirilgan. Hayvonlarni faqat jarliklarga va botqoqlargagina emas, balki oldindan qazib quyilgan chuqurlarga olov yordamida haydab kelishgan. Muzliklar yonidagi zonalar olisda (Urat dengiz - Afrika oblasti, O’rta Osiyo) odamlar qoplonlar, tog’ echkilari, kosulyak-bug’ular, ohular va yirtkich hayvonlani ovlashgan. Ularning hayotida terib-termachlab ovqat topish muzlik yaqinidagi Evropa aholisinikiga qaraganda ancha katta o’rin tutgan. Baliq tutishning boshlanishi orinyakka oid deb hisoblanadi. Maldenda uning roli onga borgan. Baliqlarni extimol, qirg’oqdan tutib suyak garpunlar va chanchaklar bilan ovlashgan bo’lsa kerak, chunki o’sha hamonda qayiqlar ham, qarmoqlar ham, turlar ham hali bo’lmagan. Keyingi paleolit odamlari g’orlardan turar joy tariqasida foydalanishgan va tabiiy sharoitlariga qarab o’zlari turar joylar: bostirmalar, chayla-kapalar, isitiladigan er to’lalar (o’rtasida bitta uchog’i bo’lgan kichik-kichik cho’zinrok va bir necha o’choqli uzun er to’lalar) qurishgan. Muzlik yaqinidagi zonada doimiy qishki turar joylar (erto’lalar)ning va manzilgohlarda madaniy yotqiziqlar qalin qatlamining mavjud bo’lishi ayniqsa stinyak-salyutoe zamonida UZOQ davom etgan o’troqlikdan dalolat beradi. Odamlar hayvonlarni qirib bitirgungacha bir joyda yashaganlar, keyin esa turar joylarini yangi erlarga kechirib olib borganlar. Madlenda odamlarning ancha xarakatchan hayot kechirganlari ko’riladi, bu narsa ko’chib yuradigan shimol bug’ularini ovlash bilan bog’liqdir (ular qishda janubda yashab yozda shimoldagi tundra yaylovlaricha ko’chib ketishadi). SHu sababdan madlen manzilgohlaridan madaniy qatlam yupqaroqdir. Muzliklardan uzoqdagi

janubiy oblastlarda doimiy turar joylar bo’lmagan, chunki odamlar ko’chmanchi bo’lmagan. Mehnat unumdorligining osha borishi va turmush sharoitlarining ancha yaxshilanishi tufayli aholining zichligi orta borgan, shu bilan birga hayvonlarni ko’plab haydab kelib ovlash kuchaydi. hayvonlarning kirg’in qilib bitirilishi sababli odamlarning ovchilik uchun yangi rayonlarning o’zlashtirishlariga tug’ri keladi. SHu tufayli ular shimol tomonga siljib borishga majbur bo’lishgan. Evropada odam Baltika bo’yigacha kirib borgan, va o’sha erda o’rnashganlar. ma’lum bo’lgan keyingi paleolit manzilgohlaridan eng shimoliysi Pechoradadir (Medvejya g’ori). Keyingi paleolitda odam Osiyodan bering bo’g’ozi orqali Amerikaga kirib borgan (hozirgi vaqtda Bering bo’g’ozining kengligi 85-86 km, ilgari, ehtimol bo’g’oz tarroq bo’lgandir yoki materiklar quruqlik bilan tutashgan bo’lsa kerak), u Avstraliya ham kirib bora boshlagan. Hozirgi tipdagi odamning va dastlabki irqiy farqlarning paydo bo’lishi Keyingi paleolit davrida hozirgi jismoniy tipdagi odamlar shakllanadilar, odamlarning voyaga etish protsessi tugaydi. Odamning vujudga kelishi tikka yurishi, uni qo’l bilan ish-xarakat qilish va tafakkurning rivojlanishiga, aniq nutqning o’sishiga imkon bergan mehnat faoliyatining to’xtovsiz murakkablashuvi bilan, go’shtni ovqat salmog’ining (dastlabki odamlarning paydo bo’lishidan boshlab) tabora oshuvi bilan, gala a’zolari o’rtasidagi jinsiy munosabatlarning avval boshda cheklanishi, keyinroq esa man qilinishi, yaqin qarindosh bilan jinsiy aloqada bo’lish zararining bartaraf etilishi, ya’ni nikohda ekzogamiya (grekcha exo - "tashqari", gamos - "nikoh") tartibining joriy qilinishi bilan bog’liqdir.

ekzogamiyada bir guruh odamlar kollektivining erkaklari bilan boshqa odamlar kollektivining ayollari nikohlangan. Keyingi paleolit odami asosan Evropada, Osiyo va Afrikada shakllangan - etilgan evropeoid, mongoloid va negroid irqlari orqali govdalantirilgan. Evropeoid irqi koromononliklar orqali govdalantirilgan. Mongoloidlarning belgilari 1937 yili Krasnoyarsk yaqinidagi Afontov II tog’i manzilgohida topilgan bosh suyaklarida ayon bo’ldi. Grimaldiliklar negroid irqining vakillaridir. Analiz qazilma odamlar o’rtasidagi irqiy farqlar hozirgi zamon irqlariga mansub bo’lgan odamlar o’rtasidagi farqlarga qaraganda uncha yaqqol ko’rinmaydi. Irqiy ayirmalar ming yillar davomida mahalliy sharoitlarning odamlarning tashqi qiyofasiga ta’siri ostida shakllana borgan. bu protsessda temperatura va havoning namligi, shamollar, quyosh yorugligi kabi omillar rol o’ynagan. Markaziy Osiyoda uning cho’l-dasht landshaftida, charaqlagan quyosh yorg’uligi bilan almashinib turadigan kuchli va uzoq davom etadigan shamollar, qum bo’ronlari sharotlarida shuningdek, Osiyoning Arktika rayonlarida, aks etgan yorug’ ko’zga kuchli ta’sir qiladigan sharoitda yashagan odamlarda mongoloid irq xususiyatlari tarkib topgan. Mongoloidni qum va changdan, yorkin nur va muzlab qolishdan himoya qiluvchi vositalar sifatida uning yuzida burtgan qovoqlar (ko’zlarning doimo qisimishi va qovoqlarning zo’r berib ishlashi orqasida muskul to’qimasi hajmining kattalashishi sababli), ko’zning ichki burchagi bilan yoyish burtmasini bekitadigan teri burmasi (epikantus), ko’zning tor oralig’i, yuzida kattagina yog’ qatlami paydo bo’lgan. YAssi kanshar burun bo’shlig’ida sovuq havoning bemalol aylanib yurishini qiyinlashtirgan.

Baland temperaturali va sernam tropik iqlimida tarkib topgan negroid irqi odamni oftobda kuyishdan saqlaydigan juda kora tan (alohida pigment - melanina) mavjud bo’lishi, boshni ortiqcha qizishdan saqlash uchun jigalak soch, organizmdan issiqlik chiqarishni kuchaytiradigan yapaloq burun qalin lablar bilan xarakterlanadi. Geografik muhitga moslashuvchanlik odamning biologik xususiyatlarga (miya tuzulishi, oyok yuzi, qo’l panjalari va shu kabilarga) dahl qilmagan. Odamlarning tashqi jismoniy xususiyatlari nasidan-naslga meros bo’lib qolar va yakkalanish (izolyatsiya) rasogenezning ikkinchi omili natijasida mustahkamlana borar edi. O’sha zamonda aholining zichlik darajasi past bo’lgan. Odamlarning nisbiy geofafik va madaniy yakkalikda yashaganlar, shu tufayli dastlab mana shu uch kontinent (materik) territoriyasida bir xil tashqi jismoniy belgilar barqarorlashgan. Keyingi geografik yakkalanish kamayishi bilan hayot sharoitlarini passiv biologiya moslanish o’zining ilgarigi ahamiyatini yo’qotgan va yangi (kichik) irqlar metisizatsiya, ya’ni dastlabki uchta katta irqlar aralashib ketishi natijasida tarkib topa boshlaganlar. Hozirgi davrda metisizatsiya tobora rivojlanib irqlarning paydo bo’lish sababidan irqiy farlarini bartaraf qiluvchi kuchga aylanmoqda. Irqlar - odamlarning tarixan tarkib topgan turlaridir. Ular irqiy jihatdan tiklanadigan jismoniy belgilarga ega bo’lib, xuddi bir tipdagi odamlarga mansubdirlar. Irqiy masala siyosiy va ilmiy ahamiyatga ega. Reaktsion burjua olimlari irqlarning azalligi haqida, irqlar o’rtasidagi fiziologik ayirmalar to’g’risida mukammal (sara) irqlar ("oliy", "iste’dodli" irqlar) va mukammal bo’lmagan

("tuban" - irqlar xususida fanga xilof (g’ayri ilmiy) nazariyalar yaratdilar. Ular har xil imkoniy irqlarning mavjud bo’lishini odamlarning turli odamsimon maymunlardan tarqalganligini isbotlashga urindilar (poligenizm nazariyasi - grekcha rolus - "ko’p", genesus - "vujudga kelish"). "Oliy" irqlar go’yo mukammal uyushgan maymunlardan paydo bo’lgan emish. Birinchi irqlar go’yo hukmronlik qilish uchun, ikkinchi irqlar -buysunish uchun yaratilgan emish. Hozirgi vaqtda anglosakslarning ustunligi haqida (Angliyada, AQSHda), arik irqlar ustunligi to’g’risida (Xitoyda, YAponiyada) juda ko’p nazariyalar yaratilmoqda. Irqiy nazariyalar asossizligi marksist olimlar va ilg’or burjua olimlarining xulosalarida rad qilib bo’lmaydigan darajada isbot qilinmoqda. Irqlarni birbirlaridan ajratidagian jismoniy xususiyatlarning jamiyatda inson hayoti uchun hech qanday ahamiyatga ega emasligi aniqlangan. Har bir kishi miyasi vaznining taxminan 44 % ni tashkil etadigan peshona qismi irqlarning birligidan dalolat beradi. Insonning aqliy qobiliyatlari boshning shakliga ham, miyaning hajmi va og’irligiga ham, ayniqsa boshqa antropologik belgilarga (odam terisining rangi va shu kabilarga ham) bog’liq emas. Irqchilik mustamlakachilarni mustamlaka xaqlarini ekspluatatsiya qilishlarini oqlaydigan quroldir. Imperialistlar hozirgi zamon proletariatining ongini irqchilik og’usi bilan zaharlab uni sinfiy ko’rashdan chalg’itadilar. Irqchilik fashistlar getzmanyaisilab ikkinchi Jahon usushidan keyin esa - AQSH va janubiy Afrika Respublikasida butun evropa irqining biologik ustunligi haqidagi

eski nazariya o’rniga nemislarning psixalogik ustunligi to’g’risidagi nazariya ilgari suruldi. Irqchilik jahonda hukmron bo’lishini da’vo qilgan fashistlar deologiyasi edi. AQSHda irqchilik sinfiy va millyi zulm qurolidir. Urug’ning vujudga kelishi. Urug’ning kelib chiqishi problemasi - ibtidoiy jamiyat haqidagi fanda eng qiyin problemalardan biridir. Ibtidoiy galaning uruqqa, ya’ni odamlarning ancha yuqori ijtimioy tashkilotga aylanish protsessi nazariy jihatdangina rekonstruktsiya qilinadi. Galaning urug’ jamoasiga aylanishi, hech shak-shubhasiz, ishlab chiqaruvchi kuchlarning o’sishi va ish bilan bog’lanadigan ishlab chiqaruvchi munosabatlarning o’zgarishi, shuiingdek, yaqin qarindosh bilan jismoniy aloqada bo’lishni bartaraf qilgan ekzogamiyaning paydo bo’lganligi (urug’ning o’ziga xoos va muhim belgisi) bilan bog’liqdir. Keyingi paleolitdagi mustahkam o’troqlik, ovchilik turar joylar xarakteri o’sha davrda ishlab chiqarish birlashmalaridan iborat bo’lgan katta inoqhamjihat kollektivlar mavjud bo’lganligini ko’rsatadi. YUqori paleolit uyushmalaridagi odamlar soni uzoq vaqtgacha etnografik ma’lumotlar asosida aniqlanib kelardi. Ularning aniqlashlariga ko’ra, har qaysi turar joyda kamida 50 odam yashagan, manzilgohlarda ikki yoki uch turar joy bo’lgan. Demak, manzilgohlarda 100-150 odam yashagan. Hayvonlarni o’rab olib ovlash, katta turlar joylar qurish katta odamlar gruppasining ko’p kuch-gayrat sarflashshsh talab etgan. Birgalikda mehnat faoliyati, umumiy turar joy, nisbiy o’troqlik kollektiv a’zolarining jipslashuvchiga va qarindoshlik aloqasini anglashga olib kelgan. Anglangan

qarindoshlik keyingi paleolitda faqat biologik omil sifatida mavjud bo’libgina qolmay, balki butun urug’chilik jamiyati davomida katta rol uynaydigan sotsial hodisaga ham aylangan. Burjua tadqiqotchilari bolalik chog’laridan boshlab birga yashaydigan odamlar o’rtasida jinsiy maylning yo’qligi sababli (Darvin), yoki yaqin qarindosh bilan jinsiy aloqada bo’lishdan saqlanishdan intilish sababli ekzogamiya tartibi o’rnatilgandir, deb hisoblaydilar. SHu maqsadda, Morgonning fikricha, dastlab ota-onalar o’rtasida bo’ladigan nikohlar, undan keyin qarindaoshlar bilan aka- ukalar va opa-singillar o’rtasida bo’ladigan nikohlar man qilingan. Gala ichida mehnat taqsimotini tartibga solish zarurligi sababli ekzologiya vujudga kelganligi haqidagi nazariya ko’pgina olimlar orasida e’tirof qilinmokda. SHunday qilib, ekzologiya bir kollektiv a’zolari o’rtasida aellar tufayli yuz beradigan tuknashuvlarning oldini olish vositasi bo’lgan, chunki tartibga solinmagan jinsiy munosabatlar jinsiy instinkt zaminida doimiy janjal va tuknashuvlarga olib borgan edi, bu esa kollektivning normal xo’jalik faoliyatini buzar edi. Ayol tomonning qon-qarindshlari o’rtasida nikohlarning taqiqlanishi bilan u homo sapiens - ekzogamiya vujudga kelgan. Ekzogomiya paydo bo’lishi bilan gala o’rnini urug’ va dual-urug’ (lotincha duo- "ikki") endogamiya (grekcha endon - "ichki", gamos- "nikoh") tuzumini egalladi, shu bilan birga, ayrim olimlarning fikricha, galaning ikkita teng ekzogamiyaga bo’linishi natijasida ana shu endogamiya tuzulishi vujudga kelgan, boshqalarning davosiga ko’ra, ikki qo’shni galaning birlashuvi ro’y bergan. Buhanuz munozarali masala bo’lib qolmokda.

Ekzagamiya tartibdagi nikoh mavjud bo’lganida jinsiy munosabatlar dual-urug’ tuzulishi ichida, ya’ni ikki muayyan urug’ azolari o’rtasida amalga oshirilgan. Bunday nikoh tartibi endogamiya deb ataladi. Avstraliyaliklarning ayol tomon qarindoshlaridan tashkil topgan ikki nikoh sinfi (seksiyasi) sistemasi ekzogamiyaning eng arxaik shakli hisoblanadi. Sinflar o’rtasida nikoh axtlari tuzulgan. Bir sinf erkaklari boshqa sinf ayollari bilan jinsiy aloqa qilgan. Nikoh gruppa holida bo’lgan, xotinlar bilan erkaklarning o’zaro umumiyligi mavjud bo’lgan. Har qaysi qalliq o’z sinfi ichida yashagan. Erkaklar ba’zi-ba’zida xotinlarini borib ko’rishgan. Qalliqlarning bunday joylashuvi dislokal joyldashuv deb ataladi (lotincha dis "ayrilish") ni bildiruvchi old qo’shimcha, lokus - "joy"). SHunday nikohlar tartibi sharoitida bir sinfning barcha ayollari boshqa sinf erkaklarining real (chinakkam) yoki potentsial (yashirin) xotinlari hisoblangan. Avstraliyaliklarning ikki sinf nikoh sistemasida bolalar ona sinfida qoldirilgan va demak qizlar o’z otalarining xotinlari bo’lib qolish ehtimoli mavjud bo’lgan. SHuning uchun ham yaqin qarindosh bilan jinsiy aloqada bo’lish tamomila bartaraf etilmagan. Bunday jinsiy aloqada bo’lish to’rt sinfli nikoh sistemasida istisno qilingan. Ba’zi bir avstraliyaliklar qabilalarda to’rt nikoh sinfi tashkil topgan. To’rt sinfli nikoh sistemasida bolalar ota-onalar sinfiga kirmas edilar, ularni buvilar bilan bobolar sinfiga qo’shib quyilar edi. SHunday qilib, avstraliyaliklar xso ikki sinfli nikoh sistemasiga ko’ra, ilk ekzogamiya nikoh munosabatlarini sinf doirasidan tashqariga chiqargan va ona tomondan turli avlodlar o’rtasidagi (ona bilan o’g’il, amaki-tog’lara bilan jiyanlar

o’rtasidagi) nikohlarni ham, bir avlod odamlari (qarindoshlar, amakivachcha, holavachcha, tog’avachchalar) o’rtasidagi nikohlarni ham istisno qilib, faqat sinf doirasidagina yaqin qarindosh bilan jinsiy aloqada bo’lishini bartaraf etadi. To’rt sinfli nikoh sistemasi paydo bo’lgach, ota-onalar bilan bolalar o’rtasidagi nikohlar shuningdek ota tomonidan amaki va jiyan o’rtasidagi nikoh bartaraf qilingan. Bu esa, chamasi, gruppa holdagi nikohni tartibga solishda ikkichi qadam bo’lgandir. Ammo nikoh ilgarigidek gruppaviy nikoh bo’lib qolavergan, ota tomonidan amakivachchalar - ham shu gruppaga kirar edilar. Bunday nikoh shakli kross – amakivachcha, tog’avachcha nikohi deb deb atalgan. Nikoh munosabatlariga aloqadaro shaxslar doirasining torayishidagi keyingi kadam, extimol, ota tomonidan amakivachchalar va holavachchalar utasidagi jinsiy munosabatlarning man qilinishidan iborat bo’lsa kerak, bundapy taqiqlash sakkiz sinfli nikoh sistemasiga ega bo’lgan avstraliyaliklarda kuriladi. Birlashgan ishlab chiqarish kollektividan iborat bo’lgan urug’ faqat ekzogamiya xususiyat bilangina xarakterlanib qolmaydi uning boshqa belgilari ham bor. Urug’da kollektiv mehnat hukmronlik qiladi. Manzilgohlarning ov qilinadigan joylar yaqinida bo’lishi, bu erda yashagan odamlarda ishlab chiqarish faolshiyati uchun muayyan urug’ territoriyasi mavjud bo’lgan, ishlab chiqarish vositalari umumiy mulk hisoblangan deb faraz qilishga asos bo’ladi. Turar joylar va ularning atrofidagi xo’jalik xususiyatlariga qarab umumiy mehnat samaralari butun kollektivniki bo’lgani va ulardan birgalikda foydalaniladiganligi aniqlangan. SHunday qilib, urug’ qon-qarindoshlardan iborat xo’jalik kollektivi bo’lib, unda birgalikda ishlab chiqarish mavjud bo’lgan, u ishlab chiqarish vositalari va

iste’mol maxsulotlarining umumiy mulklariga ega bo’lgan; urug’ - bu ekzogamiya nikoh tartibi va qarindoshlikning bir tomonlama yoki hisoblanishi bilan, territoriyaning umumiyligi, nomi va e’tiqodning birligi bilan, ijtimioy hayotdagi demokratik tartiblari bilan ta’riflanadi. Urug’ jamiyati yuqori paleolitda (orinyakda) kromanonliklarda - hozirgi jismoniy tipdagi odamlarda paydo bo’lgan.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Першитс А.И., Монгайт А.М., Алексеэв В.П. История первобмтного обвшества. - М.: Наука, 1967. 2. Алексеэв В.П. Становлениэ человечества. - М.: Висшая школа, 1984. 3. История первобггного обшества. Эпоха первобитной родовой обвдини – М.: Наука, 1988. 4. Ibtidoiy jamoa tarixini o ’ rganishda sotsiologik - etnografik nazariya namoyandalari va ular ta ’ limotlari . 5. Ibtidoiy jamoa to’g’risida neoevolyutsion nazariya mohiyati. 6. Asqarov A. O’zbekiston tarixi. - T. O’qituvchi. 1994. O’zbekiston tarixi. - T. Universitet. 1997. 7. Теголко Л.И, Соливон И.И. Основим современной антропологии. Минск. 1989.

Похожие

Ibtidoiy urug‘ jamoasi davri

Ota urug`i davri

Ilk Rim respublikasi

Ilk o‘rta asrlarda Qashqadaryo

Ilk podsholik davrida Misr