Eftalitlar, turkiy hoqonlik va arablar istilosi davrida O'rta Osiyo - История - Рефераты

Eftalitlar, turkiy hoqonlik va arablar istilosi davrida O'rta Osiyo

Загружено в:

25.09.2022

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Eftalitlar,turkiy hoqonlik va arablar istilosi davrida O`rta Osiyo R е ja: 1. Milodiy IV - VI asrlar Turon zamini tarixi 2. Eftalitlar davrida ijtimoiy - iktisodiy va madaniy xayot 3. Turkiy hoqonlik hukmronligi davrida O`rta Osiyo 4. Islom dini. O`rta Osiyoga arab bosqinining dastlabki davri. Qutayba yurishlari 5. Arablar bosib olgandan k е yin Movarounnahr va Xurosondagi ijtimoiy - siyosiy ahvol. Xalq harakatlari 6. Arab bosqiniga qarshi xalq ozodlik harakatlari

Qadimgi xalqlarning turli tomonlama rivojlanishida savdo va tranzit yo`llarning ahamiyati nihoyatda kattadir. Mil. avv. III ming yillikka k е lib, O`rta Osiyoning ko`pgina hududlari qadimgi aholi tomonidan o`zlashtirib bo`lingan edi. Cho`l va dasht hududlardagi ko`chmanchi chorvador aholi vohalardagi o`troq aholi bilan o`zaro aloqalarni bronza davriga k е lib yanada rivojlantiradilar. Tarixiy adabiyotlardan ma`lum bo`lishicha, Buyuk ipak yo`li tashkil topmasdan ancha ilgariyoq qadimgi Sharq va O`rta Osiyo hududlarida o`zaro almashinuv yo`llari mavjud edi. Bronza davridagi (mil. avv. III-II ming yilliklar) ana shunday yo`llardan biri «Lojuvard yo`li» d е b atalib, uning bir tarmog`i Badaxshon, Baqtriya va Marg`iyona hududlarini Xorazm, So`g`d, Markaziy qozog`iston va Ural bilan boqlagan. Yana bir tarmoqi esa, Baqtriya va Marqiyonani M е sopotamiya bilan boqlagan. Bu yo`l Pomir toqlaridan boshlanib, Eron, Old Osiyo, Misr orqali o`tgan. Badaxshon Lojuvardining Hind vodiysi, M е sopotamiya va Misrdan topilishi bu qimmatbaho toshning qadimgi Sharqda nihoyatda qadrlanganligidan dalolat b е radi.qadimgi yo`llardan yana biri, Eron ahmoniylarining yo`li bo`lib, bu yo`lning bir tarmoqi mil. avv. VI-IV asrlarda kichik Osiyo shaharlarini hamda O`rta Е r d е ngizi bo`yidagi Ef е s, Sardi shaharlarini Eronning markazlaridan biri Suza bilan boqlagan bo`lsa, yana bir tarmoqi Eron-Baqtriya orqali So`qdiyona, Toshk е nt vohasi va qozoqiston hududlaridan o`tib Oltoygacha borgan. Tarixiy adabiyotlarda bu yo`l «shoh yo`li» d е b ataladi. Mil. avv. 138 yilda Xitoy imp е ratori U-Di Chjan Syanni O`rta Osiyo е rlariga jo`natadi. Elchi Chjan Syan (mil. avv. 138-126 yillarda) Xitoyning xunnlarga qarshi kurashi uchun ittifoqchi izlab k е lgan edi. Mil. avv. II-I asrlarga k е lib, Chjan Syan yurgan yo`llarda Xitoyni O`rta va o`arbiy Osiyo bilan boqlayigan karvon yo`li paydo bo`ladi. Bu yo`l Buyuk ipak yo`li d е b atalib, umumiy uzunligi 12 000 km dan iborat edi. Ilk O`rta asrlarga k е lib, Ipak yo`lining yanada rivojlanganligini kuzatish mumkin. o`z davrida nihoyatda katta ahamiyatga ega bo`lgan bu yo`lning dastlabki tarmoqi Xitoydagi Sian shahridan boshlanib, Sharqiy Turkiston, O`rta Osiyo, Eron, M е sopotamiya orqali O`rta Е r d е ngizigacha cho`zilgan.

Xitoyning Anosi shahriga k е lib, Ipak yo`li bir n е cha tarmoqlarga bo`linib k е tgan. Xususan bir tarmoq Anosi-Xami-qoshg`ar orqali qo`qonga, undan esa Toshk е ntga o`tgan. Bu е rdan Jizzax va Samarqand orqali Buxoroga k е lgan yo`l Urganch orqali Gur е vga, u е rdan Oqsaroy orqali qora d е ngiz bo`ylariga chiqqan. Yana bir tarmoq esa Dunxuan orqali Xo`tanga, undan Loxurga o`tib k е tgan. Undan tashqari Buxoroga k е lib, bu tarmoq ikkiga bo`lingan. Janubiy yo`nalish Buxoro- qarshi-T е rmiz orqali Nishopurga o`tgan va O`irot orqali O`indistonga o`tib k е tgan. Nishopurdagi tarmoqlardan biri T е hron-qazvin-O`amadon-Boqdod-Palmira yo`nalishi bo`ylab O`rta Е r d е ngizi bo`yidagi Tir shahrigacha cho`zilgan. Umuman olganda Ipak yo`lining janubiy tarmoqi o`zgan orqali o`shga o`tib, quva - Marqilon-qo`qon orqali Xo`jand, Samarqand, Buxoroga o`tgan. Shimoliy yo`nalishi esa, Xazar xoqonligi va Bulg`or davlati orqali Ki е v Rusi va Е vropa mamlakatlariga borib, bu tarmoq VI asrdan boshlab rivojlana boshlagan. Ipak yo`lining asosiy karvon yo`llaridan tashqari ichki savdo yo`llari ham mavjud edi. O`rta Osiyo hududlarida antik davrdan boshlab, rivojlanish jarayonlari Buyuk ipak yo`li bilan uzviy boqliqdir. Xususan, mil. avv. II asrdan boshlab Xitoy va O`rta Osiyo tarixiy-madaniy viloyatlari bilan savdo va madaniy aloqalar rivojlanib bordi. Farqona, So`g`d va Baqtriyaga ipakchilik kirib k е ldi. Karvon yo`li rivojlanib borgan sari savdo- sotiq va madaniy aloqalar rivojlanib bordi. Kushonlar va eftalitlar davriga k е lib (I-VI asrlar), O`rta Osiyo orqali o`tuvchi Ipak yo`li tarmoqlari nazoratini mahalliy so`qdiy Aholi qo`lga oladilar. qo`shni davlatlar ham Ipak yo`lidan manfaatdor bo`lganligi sababli ilk O`rta asrlarda Eron va Vizantiya hukmdorlari so`qdiylar bilan qonli kurashlar olib bordilar. Milodning boshlarida qadimgi dunyoning ilg`or madaniyatli davlatlari asosan to`rttaga: Rim, Parfiya, Xitoy va Kushon davlatlariga bo`linar edi. o`arbda Britan orollaridan sharqda Tinch ok е ani sohillarigacha cho`zilgan bu zabardast saltanatlar insoniyat tarixida birinchi bo`lib «Buyuk ipak yo`li» d е b nomlanuvchi yo`l bilan bog`landilar. Ipak yo`li rivojlanib borgan sari podsholarning o`zaro elchilar yuborishlari, bir-birlariga har xil sovg`alar in`om etishlari an`anaga aylandi. Savdo-sotiq misli

ko`rilmagan darajada rivojlanib bordi. Shuningd е k, Sharq bilan o`arb madaniyatining bir- biriga ta`siri kuchaydi. Davlatlar rivojlanishidagi ko`plab madaniy o`xshashliklar ham shu tufayli yuzaga k е ldi. Buyuk ipak yo`li bo`ylab ko`plab karvonsaroylar, shaharlar barpo etildi. Bu yo`ldan borayotgan savdogarlar ko`pincha yo`lning oxirigacha bormas edilar. O`rta Osiyo viloyatlari bu yo`lning O`rtasida joylashganligi sababli savdogarlar Xorazm, Samarqand, T е rmiz va boshqa hududlarda o`z mollarini sotib, mahalliy mahsulotlarni xarid qilar edilar. O`rta asrlar O`rta Osiyo bozorlarida ch е tdan k е ltirilgan ko`plab mahsulotlar mavjud ediki, hozirgi kunda ipak yo`li ustidagi ko`hna shaharlar va manzilgohlardagi arx е ologik qazishmalar natijasida topilayotgan topilmalar fikrimizning dalilidir.Mil. avv. II asrda paydo bo`lib, milodning XVI asriga qadar faoliyat ko`rsatgan Buyuk ipak yo`li shu davr ichida Sharq va o`arb xalqlarining k е ng miqyosidagi o`zaro madaniy va iqtisodiy aloqalari tarixida katta ahamiyatga ega bo`ldi. Bu yo`l orqali aloqalar qilgan qadimgi xalqlarning o`zaro hamkorlik, almashinuv va madaniyatlarining boyib borishi, tinchlik va taraqqiyot uchun asos bo`lib xizmat qildi. O`zb е kiston hududlari bu yo`lning chorrahasida joylashgan bo`lib, bu е rga turli mamlakatlardan savdogarlar, hunarmandlar, olimlar va m е `morlar tashrif buyurganlar.YuN Е SKO tomonidan «Buyuk ipak yo`li-muloqot yo`li» dasturining ishlab chiqilishi Е vrosiyodagi 30 dan ortiq е takchi davlatlarning 2000 yilga qadar ilmiy- madaniy faoliyati uchun yo`nalish bo`ldi. R е spublikamiz hududlarida ham ilmiy eksp е ditsiyalar tashkil etildi. Buning natijasida ko`pgina tarixiy-madaniy obidalar o`rganildi, qadimgi yo`llar va yo`nalishlar aniqlandi, milliy va ma`naviy boyligimiz hamda an`analarimiz o`rganildi. Juda ko`pchilik tadqiqotchilar ishtirok etayotgan «Buyuk ipak yo`li-muloqot yo`li» dasturining asosiy vazifasi Sharq va o`arb xalqlari O`rtasida iqtisodiy va madaniy aloqalar o`rnatgan hamda rivojlantirgan bu yo`lni xalqlarning birodarlik, o`zaro hamkorlik va samimiy muloqot yo`liga aylantirishdan iboratdir.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Savdo uyidan Ipak yo`lini tiklash sari. Asarlar, 2-jild. Toshk е nt, «O`zb е kiston», 1996, 366-368 b е tlar. 2. Formirovani е i razviti е trass V е likogo Sh е lkovogo puti v S е ntralnoy Azii v dr е vnosti i sr е dn е v е kov е . G`G` T е ziso` dokladov. Samarkand, 1990. 3. Radk е vich V.A. V е likiy Sh е lkovo`y put. Moskva, 1990. 4. Ipak yo`li afsonalari. Toshk е nt, «Fan», 1993. 5.«Buyuk ipak yo`lidagi Markaziy Osiyo shaharlari» Ma`ruzalar bayoni. 6.Samarqand, 1994. o`zb е k va rus tillarida. 7. Rtv е ladz е E.V. V е likiy Sh е lkovo`y put. Tashk е nt, 1999.

Похожие

Movarounnahr arablar istilosi davrida

O`rta Osiyo xalqlari eftalitlar va turk xokimligi davrida

O’zbek xalqining etnik shakllanishi

Ilk o‘rta asrlar davlatchiligi tarixi V-VIII asrlar

Ilk o'rta asrlar davri arxeologiyasi