Чор Россиясининг мустамлакачилик даврида давлатчилигимиз. ( XIX асрнинг иккинчи ярми 1991 й ) - История - Рефераты

Чор Россиясининг мустамлакачилик даврида давлатчилигимиз. ( XIX асрнинг иккинчи ярми 1991 й )

Загружено в:

24.09.2022

Скачано:

0

Размер:

47 KB

Чор Россиясининг мустамлакачилиги даврида давлатчилигимиз. (XIXасрнинг иккинчи ярми 1991 й ) Режа: 1. ХХ аср бошларида Туркистонда давлатчилик масаласи. 2. Туркистон муҳториятининг ташкил топиши ва унинг давлатчилиги. 3. Бухоро ва Хоразм халқ жумхуриятида давлат бошқаруви

Туркистон чор Россияси томонидан босиб олингандан кейин бу ерда сиёсий мустақиллик тобора йўқолиб борди. Бу ерда чоризмнинг манфаатини кўзловчи бошқарув шакли, тартиб қоидалари жорий қилинди. Сақланиб қолган Бухоро амирлиги ва Хива хонлигининг тасарруфидаги худудлар ҳам, сиёсий фаолияти ҳам чекланган, улар Россияга қарам бўлиб қолган эди. XIX асрнинг охири, ХХ аср бошларида Туркистонда вужудга келган жадидчилик намоёндалари миллий давлатчилик ғояларини ҳам кўтариб чиқдилар. Улар ўз ғояларида тўла маънодаги мустақил, озод, ҳур давлатни ва адолатли давлат тузумини тараннум қилдилар. Жадидчилик ҳаракатининг улуғ намоёндалари Мунаввар қори, Фитрат, Беҳбудий, Чўлпонлар ўз асарларида асарларида бу давлат тамойиллари ва афзалликларини мадҳ қилганлар. Жадидларнинг давлатчилик хусусидаги ғоялари прогрессивдемократик ҳарактерга эга эди. Давлат бошқарувининг янгича республика шакли жадидлар томонидан Туркистон учун ҳам ижобий аҳамиятга эга экани жадидлар томонидан илгари сурилди. Улар монархия шаклининг тараққиёт учун тўсқинлик қилиши, янги прогрессв давлат бошқарувисиз, миллий мустақил давлат қурмай юксак тараққиётга эришиб бўлмаслиги ғоясини тарғиб қилдилар. Туркистонда давлатчилик масаласи бўйича мунозаралар 1917 йил февраль инқилобидан кейин авж олди. Жадид намоёндалари бу инқилобни ҳурсандлик билан қарши олдилар ва миллий мустақил давлат тузиш масаласини ўртага ташладилар. Туркистон жадидчиларининг ва миллий ватанпарварларнинг саъйҳаракати ўлароқ 1917 йил ноябрь ойида Туркистон муҳторияти Қўқон муҳторияти Қўқон шаҳрида ташкил қилинди ва давлатнинг номи Туркистон муҳторияти деб номланди. Мухторият 1917 йил 28 ноябрдан эътиборан ҳокимиятни муваққат Туркистон Совети ва «Туркистон халқ мажлиси»га топширди. Ўлка мусулмонларининг фавқулодда IV қурултойи муваққат Кенгаш аъзоларидан хукумат тузилиши ва унинг таркибини 12 кишидан иборат бўлишлиги белгилаб берди. Халқ

мажлиси таркиби 54 номзоддан иборат бўлишлиги кўрсатилди. Унинг таркибига шаҳарларнинг маҳаллий бошқармаларидан ҳам 4 вакил киритиладиган. Қурултойда муваққат ҳукумат сайланди. Унинг таркибига 8 киши киритилди. Муҳаммад Тинишбоев бош вазир этиб сайланди. Қурултой муҳториятнинг келгусидаги фаолияти муҳокама қилинди. Бунда иқтисодий ва ҳарбий масалалар асосий ўринда турар эди. Туркистон мухтор жумхурияти мафкурасининг негизини ислом дини ғоялари ташкил этиши қурултойда алоҳида таъкидланди. 1917 йил 8 декабрда Туркистон Мухторияти муваққат ҳукуматининг халққа мурожаатномаси эълон қилинди. Мурожаатда Туркистон халқининг истагига мувофиқ Туркистон Россия таркибидаги мухтор жумхурият деб эълон қилинганлиги қайд этилган эди. Мурожаат ўлка халқлари томонидан зўр қувонч билан қабул қилинди. Муҳторият эълон қилинган кундан бошлаб у омма ўртасида ўзининг сиёсий фаолиятини авж олдирди. Хукумат молиявий аҳволини яхшилаш учун 30 миллион сўмлик заём чиқарди. Бу маблағда миллий армия ташкил қилиш ҳам кўзда тутилган эди. Қисқа фурсат ичида 2 минг кишилик миллий қўшин ҳам тузилди. Мухториятнинг милиция бўлинмалари ҳам ташкил қилинди. Бу борада Убайдулла Хўжаев бош бўлган ички ишлар вазирлиги катта фаолият олиб борди. Пул ислоҳотини ўтказишга ҳам киришилди. Мухтор ҳукумат ҳорижий давлатлардан моддий ва ҳарбий ёрдам ҳам олди. Муҳториятни Англия, Франция, Германия, Туркия ва бошқа давлатлар қўллаб қувватланди. Бироқ омма томонидан шодҳуррамлик билан кутиб олинган мухториятга тамоман қарши чиқдилар ва биринчи кунларданоқ уни бўғиб ташлашга интилдилар. Муҳториятга қарши қуролли ҳаракат 1918 йил февраль ойида бошланди ва февраль ойи ўрталарида мухторият тамоман йўқ қилинди. Шу тариқа Туркистон халқининг миллий мустақил давлат қуриш йўлидаги интилиши фожеали якун топди.

1920 йил 20 январдаги Хива Қизил Армия қўшинлари томонидан ишғол қилиниб Жунаидхон ҳокимияти ағдариб ташланди. 2 февралда Саид Абдулла тахтдан воз кечди ва ҳокимиятни муваққат инқилобий ҳукуматга топширди. 1920 йил 26 апрель куни чақирилган халқ вакилларининг бутун Хоразм I қурултойи унинг Конституциясини қабул қилди. Қурултой республика ҳукуматиниХалқ нозирлар Советини тузди. Унинг раиси этиб Ёш хиваликлар етакчиларидан бири – Полвонниёз Юсупов, ўринбосарлари этиб сайландилар. Нозирлар лавозимига эса коммунистлар билан биргаликда ёш хиваликларнинг вакиллари ва туркман уруғ бошлиқлари тайинланди. Бухорода эса амир ҳокимияти 1920 йил 2 сентябрда ағдарилди. 14 сентябрьда Умумбухоро инқилоб комитети ва Республика ҳукуматиХалқ Нозирлари Совети тузилди. Унинг раиси этиб Файзулла Хўжаев тайинланди. Умумбухоро инқилобкомитети ва ҳукумат асосан коммунистлардан тузилган эди. 1920 йил 68 октябрь кунлари бўлиб ўтган халқ вакилларининг 1умумбухоро қурултойи Бухорони халқ Совет Республикаси деб эълон қилинди. Хоразм ва Бухоро халқ республикалари янги типдаги давлатлар эди. Уларнинг сиёсий тизими бирбирига ўхшарди. Партия, ҳокимият тузилмалари, жамоат ташкилотларида дастлабки йилларда жамиятнинг барча табақаларидеҳқонлар, мусулмон руҳонийлар, савдогарлар иштирок этдилар. Хоразмда ҳокимият ва мамлакатни бошқариш тизими халқ вакилларидан иборат Совет тизими тариқасида таркиб топди. Олий орган халқ вакиллари Умумхоразм қурултойи ҳисобланар эди. Маҳаллий ҳокимият тузилмаларимаҳаллий Советлар шаклланиш босқичида эдилар. Сиёсий раҳбарлик дастлаб ёш хиваликлар партияси қўлида эди. Кейинчалик ҳокимият Хоразм компартияси қўлига ўтди. 1921 йилда унинг сафларида 1200 аъзо бор эди. Партия ижтимоийсиёсий вазиятни тахлил қилар, барча турмуш масалалари бўйича қарорлар қабул қилар эди. Хоразм Халқ Совет Республикаси Нозирлар Советининг биринчи раиси П.Юсупов мўътадил ислоҳотлар сиёсатини амалга ошириб, Хоразмда вақфларни бутунлай

тугатишга ва шу кабиларга кескин қарши чиқди. Бу коммунистларнинг норозилигига сабаб бўлди ва 1921 йил баҳорида Юсупов ҳукумати ағдарилди. 1923 йил 20 октябрда Хоразмда янги конституция қабул қилинди. Бу конституцияга асосан савдогарлар, руҳонийлар, аҳолининг баъзи бир тоифалари экспулататор деб эълон қилинди, ҳамма ерлар, шу жумладан вақф ерлари мусодара қилинди. Бунинг оқибатида аҳолининг норозилиги ортиб кетди ва бу нарса 1924 йилнинг январида қўзғолонга сабаб бўлди. Бухоро Халқ Совет Республикасида ҳам мулкдорлар табақасига нисбатан кўрилган қаттиқ чоралар, мусулмон дини вакилларига нисбатан душманлик сиёсати республикадаги ижтимоийсиёсий муносабатни кескинлаштирди. 1921 йил сентябрь ойида Бухоро Республикаси Конституцияси қабул қилинди. Фуқоролар тенг ҳуқуқли деб эътироф этилди. Хукумат аъзоларининг кўпчилиги Бухоро Республикаси мустақиллигини ёқлаб чиқдилар. Бу большевикларга ёқмади ва Россия большевиклари тазйиқи остида 1923 йил июнь ойида ҳукумат таркиби ўзгартирилди. Ҳукуматда Туркистондан юборилган вакилларнинг таъсири кучайиб кетди. 14 август куни конституция ўзгартирилди. Каттакичик савдогарлар, собиқ амалдорлар сайлов ҳуқуқидан маҳрум этилди, ишчилар ва камбағалларнинг ҳуқуқи кенгайтирилди. Жамият ҳаётида ижтимоий беқарорлик бошланди ва бу 1924 йилгача давом этди.

А Д А Б И Ё Т Л А Р: 1. Алихўжаев С. Туркистон мухторияти. Т. «Фан», 1996 й. 2. Мустафо Чўқай. Истиқлол жаддлари. (1917 йил хотиралари) Тошкент, 1992 й. 3. Тоҳир Қаҳҳор. Ҳур Туркистон учун. Т. «Чўлпон» 1994 й. 4. Туркистон муҳторияти. (Мустақиллигимиз тарихидан лавҳалар) Т. «Фан» 1996 й. 5. Шамсутдинов Р., Каримов Ш. , Ватан тарихи 2китоб Андижон «Мерос» 1998 й . 6. Ўзбекистон тарихи. А.Асқаров тахрири остида. Т. «Ўқитувчи» 1994 й. 7. Хасанова М. Туркистон муҳторияти. «Фан ва турмуш» 1990 й. №8 №12 сонлар. 8. История Бухарской и Хоразмской Народних Республик. М., «Наука», 1971 г . 9. Непесов Г., Из истории Хоразмской революции 19201924 г. Т. Госиздат, 1962 г. 10. Ражабова Р.Ё. ва бошқалар. Ўзбекитон тарихи. (19171993 йиллар) Т. «Ўқитувчи». 1994 й. 11. Ўзбекистон ССР тарихи. Тўрт жилдлик. 3том. Т. «Фан». 1971 й. 12. www.ziyonet.uz

Похожие

ХIХ асрнинг иккинчи ярмида Туркистонда Чор Россияси мустамлакачилик сиёсатига карши миллий озодлик харакатлари

ХIХ асрнинг иккинчи ярмида Туркистонда Чор Россияси мустамлакачилик сиёсатига қарши миллий озодлик ҳаракатлари

Мустамлакачилик даврида Туркисто тижорат

Чор россиянинг туркистонда юритган мустамлакачилик сиёсати

IV курс битирувчилари учун Ўзбекистон тарихи фанидан давлат имтихони саволлари.