Грунт иншоотларидаги дренаж тизимларини таъмирлаш - Водное хозяйство - Рефераты

Грунт иншоотларидаги дренаж тизимларини таъмирлаш

Загружено в:

29.10.2019

Скачано:

0

Размер:

152 KB

Грунт иншоотларидаги дренаж тизимларини таъмирлаш Режа: 1. Дренажнинг таъмирлаш ишларининг бажарилиши 2. Дренаж қудуқларини ишлов берилишининг аралаш усули

Грунт иншоотларидаги дренаж тизимларини таъмирлаш Таъмирлаш ишларини бажарилиши шартидан грунт иншоотларидаги дренаж тизимларининг шикастланишлари қуйидаги турларига бўлинади: грунт тўғонлари дренажининг шикасланишларига; пастки қиялиги юзасига чиқиши билан депрессия эгри чизиғини кўтарилишига; канал туби ва қиялигида ётқизилган тескари фильтрлар ишининг бузилишига; дренаж қудуқларнинг ишдан чиқиши; дренаж тизимларининг лойқаланилиши ва ҳоказо. Пастда дренаж тизимларининг қайта тикланиши учун таъмирлаш ишларининг бажарилиши мисоллари келтирилган. Қоида бўйича пастки қиялигида дренаж билан жиҳозланган грунт тўғонларининг фойдаланилиши (эксплуатацияси) вақтида бир қатор ҳолатларида тескари фильтрни ётқизилиши сифатсизлигидан, перфорацияланган қувурлар ташқи томонидаги тўкмаси таркибининг нотўғри танлаганидан, ҳамда дренаж қувурларининг бир бири билан бирикмаларини бузилишига келтирган кучли нотекис чўкишлари пайдо бўлишларидан тўғон танасидан қумнинг дренажга чиқишини кузатган эдилар. М еъёрий ҳолдаги дренажнинг ишдан чиқишида фильтрацияланган сув қияликга сингдириб чиқиши натижасида қияликнинг барқарорлиги кескин равишда пасаяди. Бунда грунтнинг емирилиб тушиши натижасида чуқурлик воронкалар (Каркидон гидроузели) ва қияликнинг кўчиши пайдо бўлиши мумкин. Кўчишлар ўлчамлари бир неча метрдан бир неча ўн метргача ўзгариши мумкин. Дренажнинг ишдан чиқиши – ҳаддан ташқари жиддий шикастланишдир. Пастда Нижний Новгород (Россия) тўғонида ишлатилган дренажни таъмирлаш ишларининг бажарилиши хусусий кетма-кетлиги кўрсатилган:  устки ва пастки оқишидаги кузатув қудуқларида жойлашган таъмирлаш қисмининг қувурлар оғзига синчиклаб ёриқ жойлари бўлмаслиги билан ёғочлик тиқинларни ўрнатадилар (6.7 - расм).

 Юқорироқ жойлашган дренаж қисмидан сувни бўлажак котлованга яқин жойлашган қудуқдан насос ёрдамида тортиб паст жойлашган кузатув қудуғига чиқарадилар;  қияликни ўпирилиб кетишидан ҳимоя қилиши учун котло ваннинг периметри бўйича шпунтни қоқадилар;  шпунт деворига параллель, ундан ташқи томонида сувни тортиб чиқарилиши билан грунтлик сувлар сатҳини пасайтирилиши мақсадида иглофильтр қурилмасини йиғадилар;  таъмирланадиган қисмининг умумий узунлиги бўйича дренажнинг конструкцияси ва кўндаланг ўлчамига боғлиқ асосидан 3...4 м кенглигида котлованни қазиб очадилар;  қум билан тиқилиб кетган дефект қувурларини ёки дренажнинг бошқа шикастланган қисмларини чиқариб ташлайдилар, асосини лойиҳавий белгисигача тозалайдилар;  дренаж қувурларини ва тескари фильтрни қайта тиклашади, бундан сўнг сув сатҳини пасайтирувчи қурилмаларини ўчирадилар.  Дренаж устидан 1 м га яқин қалинлигидаги яхши фильтрация этувчи грунтни тўкишади ва шпунтни чиқарадилар;  Лойиҳага мувофиқ қиялик грунтини зичлаб тўкишади ва мустаҳкамлашади;  Кузатув қудуқларидаги қувурларнинг оғзидан ёғочлик тиқинларини чиқарадилар ва насосни ўчирадилар. Дренажнинг таъмирлаш ишларининг бажарилиши да сув сатҳининг пасайтирувчи қурилмасининг фильтрлари яхши ҳолатини ва бутун суткалик сувни қуйилиб чиқарилишини таъминлашадилар, чунки акс ҳолда депрессия эгри чизиқи кўтарилади ва қиялик котлованга емирилиб кетади. Қиялиги ювилиб кетмаслиги учун иглофильтрларни гидравлик усулда кўмилишига йўл қўйилмайди. Махсус эътиборни эски ва янги тескари фильтрлар қатламларини сифатли туташтирилишига берадилар.

6.7 – расм. Грунт тўғони пастки қиялигига сувни сингдириб чиқишларини бартараф этиш схемаси: 1 — қумлоқ ва соғ тупроқларнинг қатламлари; 2 — таъмирлашдан олдин депрессия эгри чизиғининг жойлашуви; 3 – сувни пастки қиялигига чиқиши зоналари ; 4 — сув ютувчи қудуқлар ; 5 — дренаж; 6 — таъмирлашдан сўнг депрессия эгри чизиғининг жойлашуви. Иншоот фойдаланилиши (эксплуатацияси) вақтида грунт тўғонларининг қурилиши технологиясини бузилиши депрессия эгри чизиғининг кўтарилишига ва пастки қиялигига чиқишига келтиради. Масалан, қурилишда тўғон грунтининг ювилиб келиб тўпланиши ва очилган жинслардан карьерни тозаланиши сифатсиз бажарилишида, карьер материали сифатига керакли назорат бўлмаганида ва бошқа талаблар бузилишида грунтлик тўкмада кичик фильтрация коэффициентига эга бўлган материаллардан қатламлар пайдо бўлади. Бу шароитларда қатламлар йўналишига мувофиқ фильтрация оқими айрим қисмларга бўлинади. Қоида бўйича бу оқимлар қиялиги юзасига чиқадилар. Сув чиқишларини бартараф этиш мақсадида тўғоннинг қиялигида 250...400 мм диаметрдаги ва қатламлар чуқурлигига (8...15 м) қудуқларни бурғилашади. Уларни гравийлик ёки гравий - қумлик материалига тўлдирадилар. Планда сув ютувчи қудуқларни бир биридан 5...10 м масофада шахмат тартибида жойлашадилар. Уларнинг сони ва ўлчамларини аниқ бўлган муҳандис-геологик шароитларига боғлиқ қабул қиладилар.

Таъмирлаш даври давомида депрессия эгри чизиғини пасайтирилиши учун ҳамда умумий узунлиги бўйича 4 мм диаметрдаги тешиклари билан перфорацияланган 25 мм диаметрдаги қувурлардан иборат бўлган иглофильтрлик қурилмаларини ишлатадилар. Перфорацияланган қувури периметри бўйича дренаж конструкциясига мувофиқ тескари фильтрни (ҳар бир қатламнинг қалинлиги 10...30 см дан) ўрнатадилар. Очиқ коллекторлар, магистрал, дренажлик каналларнинг, тўғондаги кюветларнинг ва бошқа иншоотларнинг фойдаланилиши (эксплуатацияси) тажрибаси: сифатсиз грунтларни тўкмасига ўрнатилиши ёки канал туби ва қиялигига ётқизилган тескари фильтрни сифатсиз танлаб олиши, - уларнинг мустаҳкамланиш элементларининг ишдан чиқишини гувоҳидир. Бу ҳолатда таъмирлашни қуйидагича бажарадилар. Кўтармалар билан шикастланган майдонни чегаралайдилар. Юқорроқ жойлашган канал қисмига сувни паст жойлашган каналга насос ёрдамида тортиб ёки ён томонлик каналдан ўтказадилар. Канални сувдан бўшатилишига ва фильтрация сув оқими гидродинамик босими таъсирида канал қияликларини кўчишидан ҳимоя этишга имконият яратиладиган, бутун суткалик сувни тортиб чиқарилиши билан таъмирланган қисми атрофида иглофильтрларни ўрнатадилар. Айрим ҳолларда грунтлик сувлар сатҳи пасайган ҳолатда бўлганида юзалик сувни тортиб чиқарилиши етарли бўлади, бу мақсадда зумпф ўрнатилади. Сувдан бўшатилган канал қисмида мустаҳкамланишни ва тескари фильтрни бузиб чиқарадилар. Канал қияликларини, тубини, тескари фильтрларни ва мустаҳкамланишларини лойиҳага мувофиқ қайта тиклашадилар. Бунда махсус эътиборни тескари фильтрларнинг эски ва янги қатламлар тўғри туташтирилишига ва мустаҳкамланишига берилади. Таъмирлаш ишлари тугатилишида аста секин кўтармаларни бузиб ва фойдаланилган жиҳозларини ва ускуналарини чиқарадилар.

Ҳудудни сув билан кўмилишидан ҳимоялаш мақсадида кўпинча дренаж қудуқларини ишлатадилар. Масалан, Самара шаҳарининг (Россия) ёнидаги сув омбори ҳудудида дренаж тизимини кўриб чиқайлик. Ушбу тизим ҳимоявий кўтармага параллель ва ундан 150 м узоқлигида жойлашган 7,9 км узунлигидаги 408 қудуқлардан ташкил топган чизиқли қатордан иборат. Қудуқлар орасидаги масофа 12...25 м ни ташкил этади. Дренаж қудуқлари фильтрланган материали физик ёки кимё суффозияси натижасида ишдан чиқиши мумкин. Дренаж қудуқлари иш қобилиятини турли: пневмоимпульслик, микропортлаш, реагентлик ва аралаш усуллар ёрдамида қайта тиклашадилар. Пневмоимпульслик усулда дренаж қудуқларини ишлов беришда қудуқ фильтри бўйича ҳаракат этадиган пневмоснарядларни ишлатадилар. Пневмоснаряднинг иш принципи 6...15 МПа босими остида баллонлардан сиқилган ҳавонинг меъёрий қисмини автоматик чиқарилишига асосланган. Сиқилган ҳаво таъсирида кольматация қатламини бузадиган қудуқнинг фильтрида ўзгарувчан йўналишидаги импульслик зарба тўлқинлари пайдо бўладилар. Самарадаги гидроузелида (Россия) бу усул хизмат муддати 3...4 йилдан кам бўлган ва таъмирлашаро даври ярим йилдан кўп бўлмаган қудуқларга тўғри келди. Дренаж қудуқларида микропортлаш учун детонация шнури ишлатилади. У сувда портлашда қудуқнинг фильтрининг барча узунлиги бўйича зарбалик ва акс эттирувчи тўлқинларни газ пуффаклари билан биргалигида фильтрдаги ва фильтрга бириктирилган зонасида кольматация маҳсулотларини яхлитлигини бузади. Бундай ишлов берилишида қудуқнинг солиштирма дебити 3...5 мартага ва ундан ортиққа кўтарилади. Қудуқнинг фойдаланилиши ( эксплуатацияси ) муддати 5...10 йил бўлганида олдинги қийматига нисбатан қудуқнинг солиштирма дебити 45...65% гача қайта тикланади. Таъмирлашаро даври 6...12 ойни ташкил этади.

Кольматация материалининг кимёвий таркиби маълум ва эритувчиларни ишлатилиши тежамли бўлган ҳолатида реагентлардан фойдаланиш мақсадига мувофиқ бўлади. Кимёвий ишлов берилишидан сўнг реакциянинг маҳсулотлари сув билан қудуқдан ва фильтрга бириктирилган зонасидан тортиб чиқарилади. Реагентлар сифатида кислоталик, ишқорлик ва тузлик эритмалари ёки порошоксимон таркибийлари хизмат этади. Самара шаҳаридаги гидроузелда (Россия) қудуқларга ишлов берилиши учун концентрацияланган хлорли кислоталар ишлатилган эди. Бир қудуқни ишлов берилиши вақти 1 соатдан ортиқ бўлмаган вақтини ташкил этган эди. Порошоксимон реагентларини қудуқ фильтрига компрессордан сиқилган ҳаво ёрдамида берадилар. Дренаж қудуқларини ишлов берилишининг аралаш усули бир қатор ҳолатларида уларни иш қобилиятини қайта тиклаш мақсадида таъмирлашаро даврининг давомлигини 2,5...3 йилгача кўтарилиши мумкин. Лекин у ёки бу усулини ишлатилиши ҳар бир айрим ҳолатида ўзига хос бўлган аниқ шароитларида мақсадга мувофиқ бўлиб ечилиши керак. Нисбатан катта бўлмаган сув ўтказмас қатлами остида грунтлик сувлар босимини камайтирилиши мақсадида асосини барқарорлигини кўтарилиши учун юклашни пасайтирувчи фильтр шаклидаги қудуқлар ўрнатилади. Фойдаланилиши (эксплуатацияси) даврида атрофига ўтқазадиган қувурнинг ташқи юзасининг сув ўтказмас қатлами билан контакти бўйича фильтрацияси пайдо бўлиши мумкин. Бу ҳолат Москва номидаги канали (Россия) тўғонларидан бирида кузатилган эди. Силикатизация ёрдамида қувур атрофидаги грунтни мустаҳкамланилиши ва қудуқ атрофидаги бузилган тупроқлар зонасини бекитилиши учун катта ўлчамли атрофига ўтқазадиган металлик қувурни қоқиши ижобий натижаларини ҳар доим бермайди. Бу ҳолатда фильтрацияни қуйидаги йўли билан йўқотадилар ( 6 .8 - расм).

6.8 - расм. Юкланишни пасайтирувчи қудуқнинг контакти бўйича фильтрацияни бартараф этилиши: 1 — авариялик қудуғи; 2 — бетонлик ёстиқ; 3 — соғ тупроқдан тиқин; 4 — гил; 5 — шпунтлик чегара; 6 — соғ тупроқ; 7 — фильтрнинг ишчи қисми; 8 — сувланган грунтлар; 9 — сув сатҳини пасайтирадиган қудуқлар.

Авариялик қудуқни доиравий атрофига сув ўтказмас қатламига қоқиладиган шпунтдан чегаравий деворни ўрнатадилар. Шпунтлик чегаравий деворнинг ташқи томонидан бир неча (4...5) сув остидаги ишловчи насослар билан жиҳозланган сув сатҳининг пасайтирувчи қудуқлар ўрнатилади. Шпунтлик деворнинг ҳимоясида қудуқнинг зонасида қолган сув ўтказмас қатламини узиб бузилмаслиги учун сув ўтказмас қатламигача 3...5 м қолиши билан грунтни чиқарадилар. Сув сатҳининг пасайтирувчи қурилмалари шпунт билан яратилган қудуқга нафақат сув келиши ҳажмини камайтирадилар ҳамда босимли сувларининг пьезометрлик сув сатҳини пасайтирадилар. Қудуқнинг пастки ва устки қисмларида қоида бўйича бетонлик ёстиқларни ясайдилар, улар орасидаги бўшлиқни эса сифатли зичланган соғ тупроққа ёки гилга тўлдиришадилар. Қувурли дренажнинг лойқаланишидан сув ҳаракати йўналишидаги иккита кузатув қудуқлари орасида жойлашган қувур қисмларини ювилиши усули ёрдамида тозалайдилар. Ювилишнинг ўзидан ҳаракат этадиган ва мажбурий ҳаракат этадиган иккита усуллари мавжуд. Ў зидан ҳаракат этадиган усулида пастроқ ва юқорироқ жойлашган қудуқлардаги қувур оғизларини тиқинлар билан бекитадилар, ундан сўнг юқорироқ жойлашган қудуқни сувга тўлдирадилар ва ювилишни бажарадилар. Пастроқ жойлашган қудуқда қувур оғзини кескин очилишида (тиқинни ечилишида) қувур бўйича катта тезликлар билан ҳаракат этадиган сув оқими қувурдаги лойқа чўкиндиларини ювиб олиб келади. Бундан сўнг пастроқ жойлашган қудуқдан лойқа чўкиндиларини олиб чиқариб ташлайдилар ва бунга ўхшаган тартибда ювилишни қуйидаги қисмида бажарадилар. Мажбурий лойқа чўкиндилар ювилишини шланг орқали босим остида сувни қувурга берилиши ва пастроқ жойлашган кузатув қудуқдан тортиб чиқарилиши ёрдамида бажарадилар.

Диаметр и 0,3 м дан 0,8 м гача бўлган коллектор лар ювилиши учун ПК- 08 ва Д-910А туридаги махсус машиналарини ишлатадилар. Айрим ҳолатларида уларни дренаж қувурларини ювилиши учун ишлатиши мумкин. Зич лойқа чўкиндилардан тозалаш учун ҳамда тозаловчи ускуналари мавжуд. Улар чиғир ёрдамида қувурлардан тортилиб ўтказадиган чўмичсимон снарядлар ёки махсус шчитлар шаклида бўладилар. Коллекторларни механик тозаланиши бўйича ишни бажариш технологияси адабиётда кенг ёзиб кўрсатилган [2, 13]. Темирлик тўпланмаларидан дренажни тозалашни кимё усулида бажариш мумкин. Бунда тиқинлар билан ёпилган дренаж қувури қисмига бир суткага олтин гугурт кислотасининг сувлик эритмасини ва 1,2...2% концентрациясидаги натрий бисульфитни ёки қувурда сув мавжуд бўлиши асосида олтингугурд иккиоксидини киритадилар. Дренаж тизимларининг ўсимликлар илдизлари ўсиб кетишига қарши курашда қишлоқ хўжалиги эҳтиёжлари учун ишлатиладиган гербицидларни ишлатадилар. Лекин бу усулдан атрофдаги муҳитни ҳимоялаш мақсадида фақат бошқа иложи бўлмаганида фойдаланиладилар.

Ф ойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Алтунин В. С. Мелиоративные каналы в земляных руслах. - М.: Ко лос, 1979. - 256 с. 2. Ачкасов Г. П., Иванов Е.С. Технология и организация ремонта ме лиоративных гидротехнических сооружений. - М.: Колос , 1984 . - 174 с. 3. Бойко М.Д. Техническое обслуживание и ремонт зданий и сооруже ний. - Л.: Стройиздат, 1986. - 254 с. 4. Бочкарев Я.В., Овчаров Е.Е. Основы автоматики и автоматиза ции производственных процессов в гидромелиорации. - М.: Колос, 1981. - 332 с. 5. Власов А.А. Техническая эксплуатация дноуглубительного флота. - М.: Транспорт, 1986. - 254 с.

Похожие

Бетон иншоотларидаги шикастланишларни таъмирлаш

Грунт иншоотлар тепаси ва кияликларидаги бузулишларни таъмирлаш

Гидротехника иншоотларида шикастланиши ва авария ҳолатларини таҳлил қилиш

Грунт тўгонлар асослари ва киргокга туташ кисмлари оркали сувни жадал сизиб ўтишини бартараф килиш

Дарё гидроузеллари барқарор иш фаолиятига таъсир этувчи омиллар