Бетон иншоотларидаги шикастланишларни таъмирлаш - Водное хозяйство - Рефераты

Бетон иншоотларидаги шикастланишларни таъмирлаш

Загружено в:

29.10.2019

Скачано:

0

Размер:

465 KB

Бетон иншоотларидаги шикастланишларни таъмирлаш Режа: 1. Бетонлик оғир (массив) иншоотларининг умумий ва маҳаллий шикастланишларини бартараф этиш 2. Шпонкалар, чоклардан, ёриқлардан сув ўтказилишларини бартараф этиш ва бетонни сув ўтказмаслиги ва мустаҳкамлигини қайта тиклаш

Бетон иншоотларидаги шикастланишларни таъмирлаш Бетонлик гидротехника иншоотларининг бузилиши физик-кимёвий, физик-механик занглаши, кавитация таъсири, маҳаллий деформациялари, катта ўлчамли жисмлар ва чўкиндилар ейилиши, зарбалар таъсири ва ҳоказолар натижасида амалга ошади. Одатда шикастланишлар чуқурчалар, ўнқир-чўнқирлар, синдирган жойлар, ёриқлар, эрозиялик чуқур жойлар шаклида бўладилар. Маҳаллий шикастланишларни бартараф этиши бўйича ишлари: бетонлик юзасини таъмирлаш учун тайёрлаш, бетонлик аралашмасини тайёрлаш, бетонлаш ва бетонни парварилиши, - тўртта асосий циклларга бўлинади. Бетонлик шикастланган юзасини тайёрлаш янги бетонни эски бетон билан мустаҳкам боғланишини таъминлаш учун бажарилади. Юзани тайёрлашда механик ва кимёвий усуллари мавжуд. Механик тайёрлаш амалиётдаги фойдаланишига энг тўғри келади ва қуйидаги тартибда бажарилади. Т аъмирланаётган юзасидан бор бўлган цементлик плёнкани ечадилар ва эски бетоннинг юзасини металлик чўткалар, перфораторлик болғачалар, қумжилғалик агрегатлар ва ҳоказолар ёрдамида ғадир будурликлик қиладилар. Чуқурчалар, ўйилган жойлар ва ёриқлар мустаҳкам бетонгача ишлов берилиши асосида синчиклаб тозаланади. Тоза бетонгача мой, нефть, мазут, битум ёғлик доғларини йўқотадилар. Очилган арматурани занглашдан тозалайдилар. Керак бўлса қудуқларни бурғилайдилар, анкерлар ва қўшимча арматурани ўрнатадилар. Бетонлашдан олдин бетон юзасини сиқилган ҳаво билан чангдан тозалайдилар, ҳўллайдилар ва сув жилғаси билан ювадилар. Чокнинг кучайган мустаҳкамлигини таъминлаш мақсадида ишлов бериладиган юзасига ёғлик цементлик эритмадан, коллоид-цементлик эритмадан ёки коллоид-цементлик елимдан оралигидаги (адгезион) қатламни ётқизилиши тавсия этилади. Бетонлик аралашмасини вибраторлар ёрдамида зичлашадилар.

Бунда +5°С ҳароратидан паст бўлган ҳароратидаги асосига бетонни ётқизилишига йўл қўйилмайди. Бетонни 50% маркалик мустаҳкамлиги ҳосил бўлгунча, демак 7...14 сутка давомида, бетонни қотиш режимидаги ҳароратини кузатуви остида таъминлайдилар. -10 °С ҳаво ҳароратида бетонлашни очиқ блокларда «термос» усулида ўтказадилар, демак ижобий ҳароратидаги юзасига илиқ бетонни ётқизадилар ва ундан сўнг уни теплоизоляция материали билан қоплайдилар. Ҳаво ҳарорати -10°С дан паст бўлганида бетонни “тепляк”ларда ётқизадилар, бунда +5...10°С ижобий ҳарорати ушлаб турилади. Бетонни парварилиши доимий ҳолда унинг мустаҳкамлиги 50...60% умумий мустаҳкамлигача бўлгунча бажарилади. Ёриқланилишини бартараф этиши мақсадида очиқ юзаларини барча турдаги таъсирларидан ҳимоя этадилар, тизимлик равишда портландцементли бетонни 7 сутка, пластификаторлик қўшимчаларидаги бетонни 14 сутка давомида сув билан сепадилар. Бетон юзасини чуқур бўлмаган шикастланишларида уни қайта тиклаш учун кенг торкрет қилишни ишлатадилар. Торкрет қилишдан биринчи марта Волхов ГЭС да фойдаландилар. Лекин арматуралик тўрсиз торкрет фақат 3...5 йил муддатида хизм ат қилади. А рматуралик тўр 15...20 йил ва ундан ортиқ вақт давомида торкрет қопламасига сифатли иш имкониятини яратиб беради. Шу билан бирга торкретнинг сифати кўпроқ даражада торкрет ишларини бажарувчи ишчилар малакасига боғлиқ. Торкретга мўлжалланган юзаси синчиклаб ифлосланишдан, бўшроқ, ғоваксимон ва ёриқланган қаватларидан тозалайдилар, ювадилар ва сиқилган ҳаво билан пуфлайдилар. Арматурани ёпишган бетондан, ифлосланишдан ва занглашдан тозалайдилар. Юзасига перфораторлик болғачалар ёки дағал карбо рунд лик доиралари билан ишлов берилади. Юзасини тайёрлаш ва унга торкрет қилиш ишларини вертикаль юзалари учун осилган люлькалардан, қияликли юзалари учун ҳаракат этадиган тепасидан бошқариладиган салазкалардан бажарадилар.

Активланган торкрет билан бетонни таъмирлаш ишларнинг технологиясини ВНИИГ институти (Россия) ишлаб чиқди. Бу технологияси бўйича юзалик актив моддаси шаклида - сульфат ачитқили бўза - пластификаторлик қўшимчасини сув билан киритиб ишлатадилар. 10 см гача шартли диаметрдаги чуқурчаларини таъмирлашда ейилишга ва сувни зарба таъсирига қаршилик кўрсатадиган бетонлик юзаларини яратиш учун активланган торкрет ишлатилади. Уни + 5°С паст бўлган ҳаво ва асосининг ҳароратида, ёмғир ёки тезлиги 10 м/с дан ортиқ бўлган шамол пайтида, эгилувчан ва қаттиқ асосларнинг устига ўрнатилиши га йўл қўйилмайди. Торкрет учун ишлатиладиган цементнинг маркаси В-30 дан паст бўлмаслиги шарт, қумни эса одатда полевой шпат-кварцли ёки қумнинг кварцлисини ишлатадилар. Торкретни ўрнатилиши учун асосий жиҳози – ўзига хос бўлган воситалари билан цемент тўпи ишлатилади (6.9 - расм). 6.9 – расм. Торкретни ўрнатилиши учун жиҳознинг схемаси: 1 - қумнинг омбори; 2 – қурутувчи барабан; 3 – цемент ва қум билан бункерлар; 4 - цемент омбори; 5 – дозаторлар; 6 – вибротегирмон; 7 – аралаштиргич; 8 - цемент тўпи; 9 – компрессор; 10 – сувлик бак; 11 – сопло.

Шлангнинг узунлиги 25...30 м бўлганида цемент тўпидаги ҳавонинг босими 0,25...0,3 МПа ҳосил бўлиши шарт. Қуйидаги ҳар бир 20 м шлангнинг узунлигига ҳаво босимини 0,025 МПа кўтарадилар. Цемент тўпи иш босимидан сув босими 0,1...0,15 МПа га катта бўлиши керак. Вертикаль юзаларига бирданига ўрнатиладиган қаватларининг максимал қалинлиги 40 мм ни, горизонталь юзаларига пастдан юқорига 20 мм ни, юқоридан пастга эса 100 мм ни ташкил этади. Олдинги қават ушлаб қолишидан сўнг навбатдаги қаватни ўрнатадилар. Торкретнинг оптимал параметрларида вертикаль юзасига ўрнатилишида орқага сакраб тушган материалининг ҳажми 20...25% дан, горизонталь юзаларига пастдан юқорига 10...20% дан, юқоридан пастга эса 3,5...5% дан ортиқ бўлмаслиги шарт. Арматураланмаган вертикаль юзасининг торкретлашида соплосини юзасига нисбатан перпендикуляр, горизонталь юзасини торкретлашда эса соплосини вертикальдан бир оз эгилиб ушлашади. Арматураланган юзасининг торкретлашида соплосини перпендикуляр йўналишдан 15...20° бурчакга эгилиб, юзасидан 65...80 см узоқлигида жойлашиб ушлайдилар. Ўрнатилган торкретни ҳўлланган ҳолатда 3...5 суткадан кам бўлмаган вақти бўйича ушлаб турадилар. Сув сатҳи ўзгарадиган зонасида чуқурлиги ва узунлиги бўйича катта бўлган шикастланишларида таъмирлашни қолип ва бетоннонасос ёрдамида бажарадилар. Ишлов берилган шикастланишларга анкерларни ўрнатиб уларга арматурани бириктирадилар. Металл ёки еғочдан ясалган қолипни ишлатадилар. Унга ш туцер шаклида фланец билан патрубокни ўрнатадилар. Қолип баландлиги бўйича бетонлаш даврида сувни чиқарилиши учун бир неча тешикларни қиладилар. Бетонни насос ёрдамида айрим патрубокдан берадилар. П атрубокга кран билан қувур бириктирилади. Бетон аралашмаси 0,2...0,3 МПа босими остида шикастланишнинг пастки қисмига киради. Тешиклардан бетон аралашмасининг чиқишига кўра тешикларни ёғочлик тиқинлар билан бекитишади. Бетон ишларини сув сатҳининг максимал пасайиши ҳолатида бажарадилар.

Сув ости қисмида бетонни моғордан, лойқа чўкиндилардан, ўсимлик маҳсулотларидан синчиклаб тозалайдилар, водолазлар қолипни мустаҳкамлашадилар. Фильтрациянинг йўқотиши ёки пасайтирилишини талаб этадиган бетонни шикастланган жойларини таъмирлаш учун глинозём гидрати ва техникавий ўючи натрий аралашмасидан ташкил этилган натрий алюминати (А1 2 О 3 ∙Nа 2 О) қўшимчаси бўлган бетондан фойдаланадилар. Н атрий алюминати қўшимчасини 1,34... 1,44 т/м 3 вазмин оғирлигидаги эритмаси шаклида заводлар ишлаб чиқарадилар. Н атрий алюминатидаги эритмалари бетонни тез ҳолда ушлаб қолиши, кучайтирилган сув эҳтиёжи ва сув ювилишига қарши турғунлиги хусусиятларини ҳосил этади. Улар қатламларга бўлинмайдилар, сувни чиқармайдилар. Н атрий алюминати қўшимчаси қўшилган бетон одатдаги ёки торкрет усулида бетон конструкцияларидаги ҳўл ўйилмаларини қоплаш, ҳўл бетон юзалари устига сув ўтказмас қопламаларини ўрнатиш, ёриқларига босим орқали бетонни киритиш ва ҳоказолар учун ишлатилади. Кавитацияси ёки чўкиндилар механик таъсирида бузилган юзаларини таъмирлашда баъзан махсус бетон турларидан бирини цемент ўрнига синтетик чақич (ишқор муҳитда ҳосил бўлган ацетон билан фурфурол конденсациясининг маҳсулотини фурфуроль-ацетонлик мономер)ни ишлатилиши асосида яратилган пласто бетонни ишлатадилар. Пласто - бетонни қотиш тезлиги унинг таркибига боғлиқ бир неча ўн минутадан бир неча ойгача ўзгариши мумкин. Пластобетон одатдаги бетонга нисбатан тахминан 10 мартабага ейилишига турғунроқ бўлади. Эски бетон билан максимал боғланишни таъминлаш мақсадида пластобетонни ишлов берилган тоза ва қуритилган юзасига ётқизадилар. Бетоннинг кавитацион шикастланишлари кўпинча эпоксид чақичлар, эпоксид-каучуклик материаллар, полимербетонлар, полимер эритмалар, полимер елимлари, мастикалик полимер лакбўёқлари қопламалари ва ҳоказолар билан таъмирланади.

Кавитация таъсирида шикастланган сув қуйилиб ўтказадиган иншоотнинг юзаси таъмирлашдан сўнг мустаҳкам, бир жинсли, баландлигидаги чиқишлари ва ғадир будурликлари бўлмаган, силлиқ бўлиши шарт. Кавитация эрозияси натижасида пайдо бўлган чуқурчалар ўз чуқурлиги бўйича уч гуруҳга бўлинади. 1 - чи гуруҳга - чуқурлиги 20 см дан ортиқ бўлган , 2 - чи гуруҳга - чуқурлиги 5 см дан 20 см гача бўлган , 3 - чи гуруҳга - чуқурлиги 5 см дан кам бўлган чуқурчалар киради. 1 - чи гуруҳдаги чуқурчаларни таъмирлашда қадами 25×25 см билан ўрнатилган 25 мм диаметрдаги стерженьлардан ясалган арматуралик тўрлар ишлатилади. Бу арматуралик тўрлар махсус ўрнатиладиган қадами 50×50 см билан 32 мм диаметрдаги анкерларга пайвандланади. 2 - чи гуруҳдаги чуқурчаларни қадами 50×50 см билан жойлашган 20 мм диаметрдаги анкерлар ёрдамида бажарадилар. Уларга қадами 10×10 см билан ўрнатилган 10 мм диаметрдаги стерженьлардан ясалган арматуралик тўрлар пайвандланади. Ч уқурлиги 5 см гача бўлган чуқурчалар анкерсиз ва арматурасиз таъмирланади. Гидропроект таклиф этган оғир (массив) бетонлик иншоотларининг таъмирлаш схемаси 6.10 – расмда кўрсатилган.

6.10 - расм. Оғир (массив) бетонлик иншоотларининг таъмирлаш схемаси: а — сувни қўйилиб ўтказадиган қияликлик қиррасини; б — вертикаль қиррасидаги маҳаллий шикастланишини; в — устунни; 1 — таъмирланадиган бетонлик элемент; 2 — жойини ўзгаришига тегишли бўлган аравача ; 3 — чиғир; 4 - жойини ўзгаришига тегишли бўлган бункер; 5 — блок; 6 — қолип; 7 — арматуралик тўр; 8 — бетон ўтказувчи қувур; 9 — шикастланишнинг контури; 10 - анкерлар: 11 — торкрет қилинадиган зонаси; 12 — ко зирёк; 13 — устидаги қўйилмалар; 14 — олдин ўрнатилган металлик бурчаклар. Ўлчовлар сантиметр ҳисобида. Таъмирлаш даврида сув қуйилиб ўтказадиган иншоотнинг юзасига чиғир (3) билан жиҳозланган жойини ўзгаришига тегишли бўлган (2) аравачани ўрнатадилар (6.10, а - расм).

Таъмирлаш жойига қурилиш материалларни ва керакли воситаларни кран ёки чиғир ёрдамида келтирадилар. Вертикаль қиррасидаги маҳаллий шикастланишнинг таъмирлаш схемаси 6.10, б – расмда кўрсатилган. Қолипни эски бетонга қўшимча (10) анкерларга бириктирилган тўсинлар билан сиқилган ҳолда ўрнатадилар. Волга ГЭС (Россия) сув сатҳи тебранишлар зонасида (баландлиги 9 м) чуқурлиги 10 см дан 40 см гача ҳосил бўлган устунлар шикастланишларини бетонлаб, майдароқ шикастланишларини эса торкрет қилиб тузатдилар. Устунлар атрофида 8...10 мм қалинлигидаги эгри чизиқли металлик қолипни ўрнатиб, уни мавжуд бўлган металлик қопламасининг пастки қисмига, пазлар томонидан эса олдин қўйилган бурчакларига пайвандладилар (6.10, в - расм). Ундан ташқари қўшимча ушбу қолипни махсус бурғиланган 30 см чуқурлигидаги шпурларда ўрнатилган қадами 60×60 см билан жойлашган 28 мм диаметрдаги анкерларига пайвандладилар. Бунда шпурларни гори зонталь юзасига нисбатан бурчак 30° остида бурғиладилар. Ўрнатишдан сўнг анкерларни эгиб горизонталь жойлашган эдилар. Қолипни устки қисмига бетонлашни қулайроқ ўтказиш учун козирёк бириктирилган эди. Бетонлашда доналари 5...20 мм ўлчамида бўлган майда тўлдирувчилар асосида қилинган В-22,5, W8, F300 бетонни ишлатган эдилар. Металлик қопламасини иншоот мустаҳкамлигини ошириш мақсадида таъмирлашдан сўнг қолдирдилар. Шпонкалар, чоклардан, ёриқлардан сув ўтказилишларини бартараф этиш ва бетонни сув ўтказмаслиги ва мустаҳкамлигини қайта тиклаш Бетонлик тўғонлар ва бошқа массив бетонлик иншоотлар бўшликларини қурилиш ахлатидан, цемент эритмани қотиб кетган оқизиқлардан тозалаш ва исситиш тизими йиғилиши (монтаж қилиши)да электродларини бириктирилиши қийинчиликларига, тўлдирувчининг паст даражадаги оқувчанлигига қарамай 0,15×0,15 м дан 1×1 м гача ўлчамидаги асфальтлик шпонкаларни ушбу иншоотлар қурилишида кенг ишлатадилар.

Темир бетонлик шпонка элементларининг чок чегараси билан сифатсиз туташтирилиши шпонканинг ён томонларидан йўл қўйилмаган фильтрациясини ҳосил этади, масалан, чўкиши-ҳароратлик чокларидан. Шпонкалар нинг таъмирла ни ш и қийинчилик билан бажарилади . Шпонкалар ичидаги асфальт материалини электр ток ёрдамида исситилиши энг самарали ва нисбатан содда усулидир. Бу усул Усть- Каменогорск , Нижнекамск , Кахов ка, Днепропетровск ва бошқа гидроэлектростанцияларда ишлатилган эди. Асфальт шпонкаларнинг, масалан, буғ, иссиқ ҳаво ёрдамида исситилиши ижобий натижаларини баъзан бермайди, масалан, Днепр тўғонида. Стационар (доимий) исситилиши тизими ишдан чиқишида асфальт шпонкада унинг умумий чуқурлиги бўйича қудуқлар бурғиланади. Ҳар бир қудуқга янги электр исситкични ўрнатадилар. Бу электр исситкич қувурдан иборат, қувур ичида изоляторлар билан стержень жойлашади. Ундан сўнг шпонкани исситадилар ва янги иссиқ чақични қўшимча қуядилар. Қиш даврида шпонканинг устки қисмини ҳалкалик коронкаси билан кернни чиқариб бурғилаш мумкин. Бурғилашни 18 м 3 /соат сув сарфини ўтказиб фаол ювилиши ҳолда узунлиги бўйича диаметри 159 мм дан 76 мм гача ўзгарадиган уч шарошкалик искана билан бажарадилар. Бу чақични бурғилаш асбоби ёпишмаслигига ва қувурнинг ташқи бўшлиғида тиқин пайдо бўлмаслигига йўл беради. Бунда қудуқ кенглигининг камлиги ва чуқурлигининг катталигини ҳисобга олиб, қудуқ жойлашувини шпонканинг узунлиги бўйича юқори даражада тўғрилигини таъминлаш шарт. 40...60 мм диаметрдаги электр исситкич йиғиш (монтаж) жараёнида уни қудуқда тўла йиғилишига имконият берадиган резьбалик бирикмалар билан 3...5 м узунлигидаги секциялар шаклида ишлаб чиқилади (6.11 - расм). Бунда иссиқликга чидамли бўлган (шишатекстолит, асбошифер, керамика) материаллардан шайбалар шаклида ясалган изоляторлар ва қувурнинг ички диаметри орасида 3...4 мм оралик ўлчамини шарти билан таъминлайдилар.

10...40 м ва ундан катта бўлган электр исситкич ўзунлигида ва 180°С дан 200°С гача ҳароратлар ўзгаришида стержень бир неча ўн сантиметрга узаяди, шунинг учун у изоляторлар билан биргалигида электр исситкич ичида эркин кўчирилишига эга бўлиши шарт. Айрим ҳолатларида электр исситкич ўз оғирлиги таъсирида пастга тушмаганида уни домкратлар ёрдамида қўшимча босиб туширадилар. Лекин турғунлигини йўқотмаслиги мақсадида буни иҳтиётлик билан бажариш шарт. 6.11 – расм. Электр исситкич схемаси: 1 – электрик кабель; 2 – 20 мм диаметрдаги стержень; 3 – устидаги изоляция этувчи втулка; 4 – таянч; 5 – электрисситкичнинг осилмаси; 6 – 60 мм диаметрдаги ташқи қувури; 7 – изоляторлик шайбаларни мустаҳкамловчи нуқталик эритиб қилинган чиқиқ элементлари; 8 – муфта; 9 - изоляторлик шайбалар; 10 – пайвандлаш; 11 – конуссимон учи. Ўлчамлар метр ҳисобида.

Шпонканинг исситиш вақти ташқи ҳаво ҳароратига боғлиқ 2...4 суткани ташкил этади. Чақични қўшимча қуйиш – исситиш - чақични қўшимча қуйиш, - ишлар циклини бир неча марта тақрорлаб ўтказадилар. Асфальтлик чақични электр исситиши ва сиқилган ҳаво билан зичлаши ёрдамида шпонканинг қайта тиклаш 6.12 – расмда кўрсатилган. Бетонлик массивга 0,8... 1 м чуқурлигига анкерланиб, шпонканинг устига герметик ҳолда металлик каллагини ўрнатадилар. Битумлик чақичда қудуқ бурғиланади, унга йиғилиш (монтаж қилиш) асосида электр исситкични ўрнатадилар. Чақични суюқ ҳолатигача исситадилар. 6.12 – расм. Асфальтлик чақични электр исситилиши ва сиқилган ҳаво билан зичлаш ёрдамида шпонкани қайта тиклаш: 1 – сиқилган ҳаво билан шпонкани зичлаш учун каллаги; 2 – электрисситкич; 3 – анкер; 4 – шпонка; 5 – бетон. Ўлчамлар миллиметр ҳисобида.

Ундан сўнг металлик каллагидаги штуцердан сиқилган ҳавони берадилар, уни босими остида асфальтлик чақич пастга тушиб бўшлиқларни тўлдиради. Керак бўлганида чақични қўшимча қуядилар. Кўрсатилган бу усул Усть-Каменогорск ГЭСида ишлатилган эди. Шпонкани қайта тиклаш бўлмаса, масалан, кучли ифлосланилиши сабабидан, ундан бир неча узунлигида қудуқни бурғилайдилар, уни электродлар билан жиҳозлайдилар ва чақични қуйиб тўлдирадилар. Бир қатор ҳолатларда янги шпонка ўрнатилишига кузатув қудуқни ишлатадилар. Деформация ёки деформация-чўкиши чокининг бузилишида зичлагичдан кучланган фильтрацияси ҳосил бўлади. Ундан ташқари чокка тушган сув паст ҳароратларида музланади. Бунда бетонни бузишига сабабчи бўлган маҳаллий юкланишлар кўпаяди. Шунинг учун чокларни ўз вақтида таъмирланиши асосан: чокка герметизацияланувчи материаллар инъекцияси ва елимланган материаллар ёрдамида чоклар герметизацияси иккита усулдан, - биттаси ёрдамида талаб этилади. Бир қатор ҳолатларда аралаш усулни ишлатадилар. Шикастланган чокни таъмирланиши қуйидаги тартибда бажарилади. Ундан бузилиб ишдан чиққан зичлаш воситаларини (це ментлик ёки битумлик тўлдирувчини, чақични, чирилган ёғочлик тахталарни ва ҳоказоларни), майда тўлдирувчини, чанг ва балчиқни чиқариб ташлайдилар. Керак бўлса чокнинг элементларини тўла чиқариб ташлайдилар. Бундан сўнг бетон билан герметизацияланувчи материалини адгезиясига қаршилик кўрсатувчи мойлик, битумлик ва бошқа материалларини ечадилар. Чокка янги чақичга сингдирилган ёғочлик тахтани ўрнатадилар ва битумлик чақични қуядилар. Устидан чокни цемент эритма билан яхлитлаб қоплайдилар. Бу ишларни бажарилишида пневма тик ёки электрик асбобларни (уриб синдирадиган болғалар, қумжилғалик аппаратлар, компрессорларни) ҳамда қўллик воситаларини (пўлатлик ва сочлик чўткалар, зубило, лўмча ва бошқаларни) ишлатадилар.

Янги чақичга сингдирилган ёғочлик тахталар ўрнатилишини ва чокларнинг бошқа элементларини чокка киритишни болғалар, босқонлар, лўмлар ва бошқа воситалар ёрдамида бажарадилар. Ундан сўнг қистирманинг очиқ юзасини адгезияга қарши бўлган таркиби билан суртадилар ва чақични чокка инъекциясини пневматик ва қўллик шприцлар, шпательлар ёрдамида қиладилар. Инъекциялаштирувчи материаллар сифатида тиоколлик ва бошқа чақичларни ишлатадилар. Бир қатор ҳолатларда тозаланган ва таъмирлаш учун тайёрланган чокка махсус ролик билан думалатиб киргизиш йўли билан ёки металлик куракчалар ёрдамида гернит, пороизол, чақичга сингдирилган қоп-қанорлик мато ёки кигиз ва ҳоказолардан қистирмаларни ўрнатадилар. Чақични текислашдан сўнг қуёш радиациясидан герметикни цементлик эритма ёки алюминийлик бўёқ билан ҳимоялайдилар. Чокнинг сув ўтказмаслиги чақичнинг деформацияланиши ва бетонга адгезиясини кўрсатилиши қобилияти билан таъминланади. Елимлаб ёпиштирадиган туридаги армогерметиклар ёрдамида чоклар герметизацияси бетонга герметикни адгезияси ва герметикни кучайтирилган деформатив хусусиятлари ҳисобидан амалга ошади. Армогерметик сифатида тиоколлик чақич билан қопланган шишаматодан қийиб кесилган тасмаларни ишлатиладилар. Деформациялик чоклар ва ўлчами катталанувчи ёриқларнинг таъмирлаш схемалари 6.13 – расмда кўрсатилган. 1...1,5 см кенглигидаги ёриқни 8...10 см чуқурлигига ва 10...12 см кенглигидан кенгайган ҳолда ишлов берадилар. Ишлов берилган пастки қисмини битумни сингдирилган грунт билан ишлов бериб 2 см қалинлигида битумлик қопламасини қатламлаб суртиб ўрнатадилар. Бунда ҳимоявий битумлик қопламасининг охирги ётқизилган қатлами устидан доналари 5...10 мм гача ўлчамидаги майда тош билан ишлов берилади (6.13, а – расм). Ишлов берилишидан қолган майда тош юзаси билан ёриқ шаклининг юзасига 1 : 1 таркибидаги цементлик эритмани синчиклаб суртадилар, бундан сўнг ушбу ёриқ шаклини одатдаги цементлик эритмага тўлдирадилар ва ёриқ рўпарасидаги кесимини енгиллаштириш учун ёғочлик ёки эластик

қистирмани ўрнатадилар. Очилган арматурасига синчиклаб битумдан чақич билан ишлов берилади. 6.13 - расм. Бетонлик иншоотларнинг ёриқларини ва деформациялик чокларини таъмирлаш: а — қуруқ бетонлик юзасидаги ўлчами катталанувчи ёриқни ҳимоялаб қоплаш; б — ёриқга ишлов бермаслиги билан қуруқ бетонлик юзасидаги ўлчами катталанувчи ёриқни ҳимоялаб қоплаш; 1 — ёриқ: 2 — ёриқга ишлов берилишининг чегараси; 3 — битумни сингдирилган грунт; 4 — ҳимоявий битумлик қопламаси; 5 — майда тош; 6 - 1:1 таркибидаги цементлик эритма, состав соответственно; 8 — 2,5:1,7 таркибидаги цементлик эритма; 7 — ёғочлик ёки эластик қистирма; 9 — чақич; 10 — мисдан ясалган пластина; 11 — чақичдан тиқин. Ўлчамлар сантиметр ҳисобида. Каттароқ 1,5...5 см ўлчамидаги ёриқларни 6.13, б – расмда кўрсатилганидек таъмирлайдилар. Чоклар четларига думалоқга яқин чизилишини ишлов берадилар, ташқи қиррасида эса ёриқни бўйлаб ундан 10... 15 см узоқлигида 5 см дан кам бўлмаган чуқурлигида ариқчаларни ковлашадилар . Ундан сўнг ёриқларни чақичдан тиқин билан ёпиб, ундан сўнг мисдан ясалган компенсациялик пластинани устига қўйиб мустаҳкамлайдилар. Пластинанинг учларини ариқчаларга киритиб, цементлик эритмасига тўлдирадилар. Пластинанинг ичидаги бўшлиқни ҳам герметизацияланувчи чақичга тўлдирадилар.

Чоклар ва ёриқлар зичлагичларини таъмирлашни бошқа усуллари ҳам мавжуд. Масалан, Волгоград ГЭСи (Россия) шлюзидаги ҳарорат-чўкиши чокининг таъмирланиши анкерлик болтларга бириктириб мустаҳкамланган 40 см га яқин бўлган ўлчамидаги металлик тунука билан қопланган резиналик қистирмани чокка ўрнатилиши ва қистирма ва бетонлик юзаси орасидаги бўшлиғига асфальтлик чақични қуйилиши йўли билан бажарилган эди. Масалан, Верхне-Свирская ГЭСи (Россия) шлюзида шпонкага 45° яқин бўлган бурчак остида бурғиланган қудуқлардан чақични тортиб киритган эдилар, бунда чокнинг юзидаги тарафи юқорида айтиб ўтилгани вариант бўйича яхлитланган эди. Ёриқларни таъмирлашда штуцер билан жиҳозланган ва резиналик қистирмалар билан қопланган шчитни бостирилиши йўли ёки зичланувчилар, масалан, полимерлик елимни ёки эритмани, полимербетонни ва бошқаларни тортиб киритилиши йўли ҳам таклиф этилади. Катта майдони ва ҳажмга эга бўлган оғир (массив) бетоннинг сув ўтказмаслигини ва мустаҳкамлигини қайта тиклашни қуйидаги: цементациялик (цементацияси, смолизацияси, си ликатизацияси, синтетик латексларни киритилиши ва бошқалар), гидро изоляциялик (иссиқ ёки совуқ чақич билан, плёнка билан, полимерлик материаллар билан) ва аралаш, - усуллар ёрдамида бажарадилар. Гидропроект маълумотлари бўйича қабул қилинган бетоннинг инъекциясини бажариш учун қудуқлар жойлашуви схемалари 6.14 – расмда кўрсатилган. Чоклар ва ёриқларни зичлашда аниқ бўлган шароитларига мувофиқ бир ёки икки томонлик қудуқлар жойлашуви схемасини ишлатадилар (6.14, б - расм). Одатда икки томонлик схемасини устувор қилиб кўрадилар. Бетоннинг қалинлиги 2 м ва ундан ортиқ бўлганида I -чи навбатдаги қудуқлар чуқурлигини 1 м, II - чи навбатдагина эса 0,5 м қабул қиладилар.

Кичиқроқ бетоннинг қалинлигида I -чи ва II -чи навбатдаги қудуқларининг чуқурлигини пастроқ оладилар. Қудуқларни юзадаги сиртига нисбатан 45º ёки 60° бурчак остида жойлашадилар. Қудуқлар диаметрини 32...52 мм ва ундан ортиқ қабул қиладилар. Бир томонлик жойлашуви схемасида қудуқлар орасидаги масофани 1 м, икки томонлик жойлашуви схемасида эса 2 м қабул қиладилар. Бетон юзасини яхлитлаш инъекциясини (6.14, в – расм) алоҳида ёриқларини одатда айиришга имконияти бўлмаган бетонни қисмларида бажарадилар. Бу ҳолатда қудуқлар чуқурлигини 0,5...5 м чегарасида қабул қиладилар ва уларни шахмат тартибида жойлашадилар.

6.14 – расм. Инъекцияси усули бўйича бетоннинг зичлаш учун қудуқлар жойлашуви схемалари: а — гравитациялик тўғони профилида; б — фильтрация этувчи чоклар ва ёриқларни зичлашда; в — бетон юзасини яхлитлаш инъекциясида; г — нуқталик фильтрация ўчоғининг йўқотилишида; 1 — босимли қиррадаги бетоннинг зичлаш учун қудуқлар; 2 — пастки қиррадаги бетоннинг зичлаш учун қудуқлар; 3 — назорат галереяси бетонининг зичлаш учун қудуқлар; 4 — I -чи навбатдаги қудуқлар; 5 — II-чи навбатдаги қудуқлар; 6 — фильтрация этувчи чок ёки ёриқ; 7 — III -чи навбатдаги қудуқлар. Ўлчамлар метр ҳисобида. Қудуқларни колонкалик ёки пневмозарбалик станоклар ёрдамида бурғилашади. Бетон массивида айрим тўпланган сув чиқишлари бўлганида қудуқларни улар атрофида гуруҳлаб бир биридан 0,25...1 м масофада жойлашадилар. Бунда қудуқлар чуқурлигини 0,5...2 м чегарасида белгилайдилар. Бунда четидаги қудуқларни ўчоғининг юзаси марказига 5°...10° бурчак остида жойлашадилар (6.14, г - расм). Бетон ёриқлаганидан ташқари йирик ғоваксимон чуқурчаларга эга бўлган ҳолатларида уни зичлаш учун қўшимча босма плиталарини ишлатадилар. Инъекцион усулларидан фойдаланилишида уларни амалга ошириш учун материаллар турини ҳар бир аниқ бўлган ҳолатида танлайдилар. Очилиши 0,2 мм дан ортиқ ва солиштирма сув сингдирилиши 0,05 л/(мин∙м 2 ) дан ортиқ бўлган чоклар ва ёриқларни 300...600 цементлар маркасини ишлатиб цементацияси ёрдамида герметизация қиладилар. Смолизация бу бетон ичига карбамид смолалари (баъзан қўшимчалари билан) ва шовил кислотадан ташкил топган гельсимон эритмаларини тортиб киритишидир. Шовил кислотаси бетон ва металлга нисбатан инертлик хусусиятига эга. Смолизацияни бетонни ижобий ҳароратида ва бетонни солиштирма сувнинг сингдирилиши 0,1 л/(мин∙м 2 ) бўлганида мустақил усул шаклида ҳамда цементациядан сўнг қўшимча усул шаклида ўтказадилар.

Фойдаланилиши (эксплуатацияси) жараёнида деформациялик чокларнинг очилиши ва сиқилиши навбат билан кузатилганида деформациялик чокларни зичлашда смолизацияни латекс билан модификацияланган смолалар асосидаги эритмаси (смола, шовил кислотаси, синтетик латекс) билан бажарадилар. Смолизация учун резиналик ёки асбестлик ушоқлари ва бошқаларини ишлатиладиган бошқа компонентлари ҳам мавжуд. Синтетик латексларни етарли мустаҳкамлигига эга бўлган кам фильтрацияланган бетонларни зичлашда алоҳида ишлатадилар. Силикатизацияни (суюқ шишани тортиб киритишини) бетонда гидролиз ва цементнинг гидратацияси жараёни тугамаганида (бетонни ётқизилганидан сўнг 3 йил ўтмаган бўлса), солиштирма сув сингдирилиши 0,01 л/(мин∙м 2 ) дан кам бўлган бетонларни зичлаши учун ишлатадилар. Силикатизацияни мустақил усулида ёки цементациядан сўнг қўшимча чораси шаклида бажарадилар. Бу мақсадда тоза натрий силикатни ҳамда унинг эритмаларини ишлатадилар. Силикатизациянинг бир қатор усулларида натрий силикати ва қотувчи вазифасини бажарувчи шовил кислотадан ташкил топган икки компонентлик эритмани ишлатадилар. Бу сили катизациянинг шакли икки эритмалик номланади ва бетонни солиштирма сувнинг сингдирилиши 0,01 л/ (мин∙м 2 ) кам бўлганида бетонни ётқизилганидан сўнг ўтган вақтига қарамай ишлатилади. Иссиқ асфальтлик гидроизоляцияни иншоотни вертикальга яқин бўлган босимли фильтрацияланган юзаларининг таъмирлашида бажарадилар. Бунда юзадаги ёриқларни максимал очилиши 0,2 мм дан ортиқ бўлмаслиги ва юзаси қуруқ бўлиши зарур. Гидроизоляциядан олдин юзани текислайдилар, тозалайдилар, уни кертиб суюқланган битум билан грунтлашадилар. Гидроизоляцияни бир неча қавати билан (3 қаватдан кам эмас) ўрнатадилар. Ас фальтлик эритманинг ҳар бир қаватининг қалинлиги 4...7 мм, асфальтлик чақичнинг эса бир қаватининг қалинлиги 2...5 мм қабул қилинади.

Қуйидаги қатламни олдинги қавати +5...20°С ҳароратигача совуганидан сўнг ўрнатадилар. Юқорироқ механик чидамлиги шартидан ас фальтлик эритма асфальтлик чақичга нисбатан устивор ҳисобланади. Ас фальтлик эритманинг массаси 40...45% қумдан, асфальтлик чақичда эса қум йўқ, у, масалан, битум ва порошоксимон толалик тўлдирувчидан иборат бўлади. Салбий ҳароратида гидроизоляциядан олдин бетонлик юзасини исситадилар. Совуқ гидроизоляцияни асосан катта ҳарорат ўзгаришларига тегишли бўлмаган ёпиқ хоналарида ишлатадилар. Ёриқларга турғунлигини кўтарилиши мақсадида уни қоп-канорлик мато ёки шиша тўрлари билан арматуралайдилар. Чақичлар ўрнатилиши технологияси ҳамда гидроизоляцияси учун полимер материаллари тўғрисида адабиётда кенг маълумотлар берилган [28]. Гидроизоляциянинг бошқа шаклларидан ҳамда торкрет ҳимоясидаги плёнкалик шаклини ишлатадилар. Бунда ишни қуйидаги тартибда бажарадилар. Юзани тозалайдилар ва текислайдилар, ундан сўнг юзага 1...2,5 м қадами билан анкерларни ўрнатадилар. Анкерлар ўрнатилган жойларига қора куя билан стабилизацияланган 0,2 мм қалинлигидаги полиэтилен плёнкани елимлаб ёпиштирадилар, барча бошқа юзага эса битум билан полиэтилен плёнкани икки қаватлаб ёпиштирадилар. Бундан сўнг юзани 3 мм қалинлигидаги битум қатлами билан қоплайдилар. Бунда битумнинг ҳарорати 120 °С дан ортиқ бўлмаслиги зарур. Анкерларга металлик тўрни осиб ўрнатадилар. Тўр бўйича 3 см қалинлигидаги торкретни ўрнатадилар. Махсус масъулиятли хоналарида ва оғир иқлим шароитларида гидроизоляция учун эпоксид-кау чуклик эмальларни ва бошқа махсус таркибларини ишлатадилар.

Ф ойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Алтунин В. С. Мелиоративные каналы в земляных руслах. - М.: Ко лос, 1979. - 256 с. 2. Ачкасов Г. П., Иванов Е.С. Технология и организация ремонта ме лиоративных гидротехнических сооружений. - М.: Колос , 1984 . - 174 с. 3. Бойко М.Д. Техническое обслуживание и ремонт зданий и сооруже ний. - Л.: Стройиздат, 1986. - 254 с. 4. Бочкарев Я.В., Овчаров Е.Е. Основы автоматики и автоматиза ции производственных процессов в гидромелиорации. - М.: Колос, 1981. - 332 с. 5. Власов А.А. Техническая эксплуатация дноуглубительного флота. - М.: Транспорт, 1986. - 254 с. 6. Временные указания по проведению контрольных наблюдений и исследова ний на плотинах из местных материалов во время их возведения и эксплуа тации. ВСН 35-70/Минэнерго СССР. Л.: Энергия, 1971. - 44 с. 7. Гидротехнические сооружения/ Под ред. М. М. Гришина. - М.: Высш ая школа, 1979. - 606 с. 8. Гидротехнические сооружения/ Под ред. Н. П. Розанова . - М.: Агро промиздат, 1985. - 426 с.

Похожие

Грунт иншоотларидаги дренаж тизимларини таъмирлаш

Бетон ва темир бетон тўғонлар

Дарё гидроузеллари барқарор иш фаолиятига таъсир этувчи омиллар

Юкори тезикка эга окимли гидротехника иншоотларини кузатиш хусусиятлари

Бетонли яхлит иншоотлардаги умумий ва махаллий бузулишлари бартараф килиш